Dagur - 24.10.1956, Blaðsíða 4

4
D AGUR
Miðvikudaginn 24. október 1956
DAGUR |
| Ritstjóri: ERLINGUR DAVÍÐSSON. 1
?z Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta: ?z
íí Þorkell Björnsson. |
ZZ Skrifstofa í Hafnarstræti 90. — Sími 1166. «
» Argangurinn kostar kr. 75.00. >z
ZZ Blaðið kemur út á miðvikudögum. zí
« Gjalddagi er 1. júlí. <s
» PRENTVERK ODDS BJÖRNSSONAR H.F. |
Aukning atvinnulífs í dreifbýlinu
í mörgum löndurn er búferlaflutningur fólks úr
hinrim dreifðu bvggðum til stærri kaupstaða og borga
eitt mesta þjóðfélagsvandamálið. Hér á landi var
þessi fólksflótti úr dreifbýlinu mjög áberandi fyrir
nokkru, svo að viða horfði til vandræða. Hvarvetna
í sveitum og smærri kaupst. fór fólkinu fækkandi.
með ári hverju, og jafnvel eru dærni til þess, að lieilir
lircppar hafi lagzt í auðn.
Ýmsir töldu, að orsakanna til fólksfækkunarinnar á
þessum stöðum væri að leita í því, að þægindi væru
þar minni og félagslíf og skemmtanalíf fábreyttara.
Víst mun þetta hafa ráðið einhverju, en fleira mun
þó hafa komið til, og sá þátturinn, sem ríkastur hef-
ur verið í þessari öfugþróun, er enn þá ótalinn. Á
þeim fjiilmörgu stöðum, sem hér eiga hlut að máli,
er ástandið í atvinnuháttum þannig, að þegar líða
tekur nokkuð á haust, minnkar öll atvinna, og er
hún sáralítil eða engin yfir vetrarmánuðina. Er
naumast hægt að ætlast til þess, að menn geti unað
liag sínum við slíkar aðstæður. Enda lcita menn þá
gjarnan í burtu yfir atvinnuleysistímann, til staða,
þar sem atvinnulíf er ljörugra og afkomumöguleik-
arnir betri. Það mun ekki fátítt, að byrjunin á bú-
ferlaflutningunum úr dreifbýlinu sé eitthvað á þessa
leið. Og oft vill }>að svó dragast, að menn leiti aftur
á fornar slóðir, enda orðnir þeirri reynslu ríkari, að
afkomumöguleikarnir eru margfalt betri á öðrum
stöðum og við aðra atvinnu. Atvinna var auðíengin
í útgerðarbæjunum við Faxaflóa og á Suðurlandi,
og margir leituðu til Keflavíkur í vinnu hjá hernum,
þar s^m peningarnir voru fljótteknir. Sú vinna og
uppgrip, sem þar var að fá, á ekki hvað sízt þátt í
því, að fólk streymdi frá heimilum sínum og eignum
úti á landi.
Á undanförnum árum hefur mikið verið rætt um
jafnvægi í byggð landsins og lciðir til að fyrirbyggja
stórfellda röskun á jafnvæginu. Til þessa hefur þó
ekki tekizt að skapa það jafnvægi, og alltaf hefur
heldur sigið á ógæfuhliðina. Ekki liefur verið lögð
nógu mikil rækt við það af stjórnarvöldunum, að
skapa því fólki, sem í dreifbýlinu vill búa, sambæri-
leg lífskjör við J)á, sem búsettir eru í Jréttbýlinu við
Faxaflóa. Atvinnutækin hafa vantað. Nú sjá }>eir,
sem í dreifbýlinu búa, þó hilla undir það, að úr fari
að rætast. Sú breyting hefur orðið á stjórn landsins,
að við stjórnartaumunum hafa tekið menn, sem sjá,
að ekki dugir að horfa aðgerðarlaust á það, að at-
vinnuleysi ríki úti á landi og fólkið flýi lieimabyggð
sína þess vegna. Við myndun vinstri stjórnarinnar
ákváðu stjórnarflokkarnir að kaupa til landsins nýja
togara, sem yrðu notaðir til atvinnujöfnunar á þeim
stöðum, sem harðast liafa orðið úti til þessa.
Er þetla mikiÖ fagnaðarefni fyrir fólkið i þorpum
og kaupstöðum á Vestur-, Norður- og Auslurlandi,
og menn vœnla þess fasllega, að i þetta sinn verði
ekki látið sitja við orðin tóm. Þegar i þingbyrjun
lagði rikisstjórnin fyrir alþingi frumvarþ um heimild
fyrir hana lil þessara framkveemda og til að leita
eftir erlendum lánum til þcirra. Jafnframt er gert
ráð fyrir að kauþa til landsins minni fiskiskiþ lil
þeirra staða, sem togaraútgerð þykir ekki henta eða
hafa eklii aðstöðu til slilts.
Vcrður ekki annað sagt, en að hér sé að unnið af
framsýni og dugnaði. Ollum má ljóst vera, livílíkt
tjón það er fyrir allt athafnalíf í landinu, ef áfram
heldur á þeirri braut sem hingað til, að fólk flytji
unnvörpum af landsbyggðinni og setjist að á litlum
bletti suður á landi.
Efling atvinnulífsins út um land
er eina leiðin til að fyrirbyggja
þetta. Allt til þessa hefur fólkið í
landinu borið trú til landsins og
þeirra gæða, sem það hefur upp á
að bjóða. Það er ekki fyrr en nú
nýlega, að tckið er að læða því inn
hjá fólkinu, að við getúm ekki lifað
menningarlífi í landinu af gæðunt
þess sjálfs. Til þess þurfum við að
ieita á náðir erlendrar stórþjóðar
um vinnu í hernaðarþágu. Mcð því
eina móti sé unnt að liía sæmilegu
lífi í þessu landi.
Eina verðuga svarið við slíku
eymdarvœli er stóraukið framtak af
hálfu hins oþinbera, til eflingar at-
vinnu i þágu framleiðslunnar. Get-
ur þá varla farið lijá þvi, að augu
þeirra opnist, sem um sinn hafa
látið blindast af óþjóðhollum áróðri
óvandaðra þeningasþekúlanta.
Bréf frá heilbrigðisfulltrúa
um sorphrcinsun.
„ÞAÐ ER AFAR þýðingarmik-
ið þrifnaðaratriði hjá bæjarfélag-
inu, að vel takist til um hreinsun
sorps frá húsum og lóðum bæjar-
manna og ver bæjarfélagið stórri
fjárhæð ár hvert til þess að svo
megi verða. Það eina, sem borg-
ararnir eiga að sjá um, eru
hentug ílát með þéttu loki og
höldum undir sorp sitt.
Nú skyldi maður ætla, að þess-
um skilyrðum bæjarfélagsins’
væri fullnægt út í æsar og það
gera margir, sem betur fer.
En það er mikill misbrestur á
þessu hjá mörgum ,því miður.
Við þá vil eg segja þetta: Bæt-
ið úr þessu nú þegar, fáið ykkur
hentug og góð sorpílát og gangið
vel um þau.
Það er til dæmis framúrskar-
andi sóðaskapur, að hella soði,
grautar- og súpuleifum í sorpílát
og útata þau þannig umfram alla
þörf, af því að öllu slíku má skola
niður um vaska eða salerni. Á
sumrum eykur slíkur sóðaskapur
mjög á maðkhættu, en á vetrum
getur það valdið því, að allt sorp-
ið í ílátinu frjósi í stump, svo að
ómögulegt sé að losa úr því. Á
þeim heimilum,þar sem vel erséð
fyrir þessum málum, er gengið
þannig frá sorpíláti, að það sé
aldrei opið, nema þegar í það er
látið og úr því losað. Eftir hverja
losun eru gömlu blöðin frá vik-
unni tekin og breidd innan í
sorpílátið, svo að ekki myndist
húð innan í það, síðan er ávallt
til á hverju heimili bréfpokar og
umbúðapappír, svo að hægt er að
vefja utan um sorpið, sem til
fellst daglega, áður en því er
fleygt í sorpílátið.
Þessi heimili vinna gott starf í
heilbrigðis- og þrifnaðarmálum,
bæði fyrir sig sjálf og bæjarfé-
lagið, það þarf engar áhyggjur né
leiðindi að hafa af sorpílátinu
sínu, það maðkar aldrei og frýs
ekki heldur og ánægja ríkir á
milli húsmæðranna og starfs-
manna bæjarins, er annast sorp-
hreinsunina, oft við erfiðar að-
stæður og lítinn skilning bæjar-
búa.“
Nýsiárfegf námskeið fyrir konur
Þessa dagana stendur yfir
nokkuð óvenjulegt námskeið fyr-
ir konur, þar sem kennt er að
sníða föt með nýrri aðferð.
Þetta námskeið og önnur hlið-
stæð, er haldin hafa verið víða
annars staðar á landinu við
feikna aðsókn, er á vegum Mete-
forlaget Ella í Osló og kennarinn
er Arne Andersen, sem hefur
verið búsettur hér á landi mörg
undanfarin ár.
Það var austurrískur prófessor,
sem með aðstoð klæðskerameist-
ara, fann upp hina nýju að-
ferð og hefur hún verið reynd á
150 þúsund manns af ólíku þjóð-
erni og fólki á öllum aldri, kon-
um sem körlum, og hún hefur
með aðeins örfáum undantekn-
ingum staðist þetta próf og er nú
að ryðja sér t lirúms, svo að þess
má vænta, að brátt verði erlend
tízkublöð, sem konur kaupa svo
mjög, miðuð við þetta nýja kerfi.
En það auðveldar konum að not-
færa sér hin ýmsu snið.
Margir eru vantrúaðir á þessa
nýjung. Sjálfur var Arne Ander-
sen það í upphafi. En nú fullyrðir
hann, samkvæmt langri reynslu,
að aðeins tvö mál mannslíkam-
ans, sem rétt eru tekin, segi til
um alla aðra hluta líkamans, er
máli skiptir viðkomandi fata-
saum. Þessi mál eru brjóstvídd
og lendavídd. Hinir vísindalegu
útreikningar frá þessum tveimur
málum, sem iþó í notkun eru svo
auðveldir, að meðalgreind kona
lærir að notfæra sér þá á einni
klukkustund með aðstoð kenn-
ara, munu að margra áliti koll-
varp öðrum kunnum aðferðum
við fatasnið og gildir það um öll
föt fjölskyldunnai'.
Námskeið það er nú stendur
yfir að minnsta kosti fram að
næstu helgi, var í fyrstu illa sótt
hér, en aðsókn fer ört vaxandi og
hefur blaðinu verið tjáð af kon-
um, er þar hafa verið, að þær
hafi orðið mjög undrandi og
hrifnar, svo að óhætt má mæla
með því að þessu sé gaumur gef-
inn.
Sundmót 11. nóvember
Þann 11. nóvember fer fram
mikið sundmót hér á Akureyri.
Karlar keppa í 100 metra skrið-
og bringusundi og konur í 50
metra skrið- og bringusundi. —
Þátttakendur eldri en 16 ára.
Þá verður keppni fyrir ungl-
inga á aldrinum 12—16 ára á 50
metra vegalengd, bæði í bringu-
sundi og skriðsundi. Ennfremur
keppir 10 kvenna sveit úr
Menntaskólanum við stúlkur úr
íþróttafélögum bæjarins í boð-
sundi, og 50 manna sveit pilta úr
M. A. keppir við sömu aðila.
Undirbúningsnefnd fyrir íþrótta
félög bæjarins skipa: Gísli Guð-
mann, Karl Jónsson og Magnús
Olafsson.
Björn Hermannson
LÖGFRÆÐISKRIFSTOFA
Hajnarslr. 95. — Sitni 1443.

Sá, er þennan þátt skrifar, hefur stundum áður birt
lítils hattar orðadállta í Degi. En á því lielur nú orðið
nokkurt hlé af ýmsum orsökum. I samráði við ritstjóra
Dags er nú svipaður þráður tekinn upp altur af sama
höfundi undir komanda vetur.
Hér verður byrjað með því að dvelja við nokkur
orð, sem liöfundi dálksins þykja illa fara í íslenzku
máli.
Krabbameinsfélag.
Undarlegt má það virðast, hve ýmsum lærðum mönn-
um, og þá líklega menntamönnum, tekst stundum ó-
höndulega að mynda eða setja sarnan íslenzk orð,
þegar þeir geta ekki sætt sig við þau orð eða samsetn-
ingarhætti, sem fyrir eru í málínu yfir hugmynd þeirra.
Eitt all-ljóst dæmi um slíkt er orðið krabbameinsfélag.
— Fyrir nokkrum árum var stofnað félag í Rvík til þess
að varna krabbameini eða afstýra því, og var það ó-
neitanlega virðingarverður tilgangur, sem getur vissu-
lega orðið þjóðinni til gagns og blessunar. En ekki gat
stofnendunum auðnazt að kjósa þessum göfugu sam-
tökum haglegra nafn en Krabbameinsfélag. — Nú er
það’flestum að líkindum ljóst, að önnur samsett félags-
heiti í íslenzkri tungu eru oftast kennd við þá hug-
mynd, sem þau eiga að efla og styðja, en ekki þá hug-
mynd, sem þau eiga að varna eða útrýma. Félög til að
varna ofdrykkju eru réttilega nefnd bindindisfélög. En
eftir þeim hætti samsetningar, sem hér er deilt á, ættu
þau vitanlega að heita ofdryltkjufélög! — Eða setjunt
svo, að íslendingum liugkvæmdist einhvern tíma að
mynda samtök til að útrýma til fulls lúsinni úr land-
inu, — en til þess lield ég að ekki vanti nema herzlu-
muninn. — Heldur þykir mér ólíklegt að þau félags-
samtök hlytu í skírninni nafnið Lúsafélag!
Berklavarnafélag eða Berklavörn mun enn lifa í
landinu við góðan orðstír. Vel hefði stofnendum
Krabbameinsfélagsins verið sæmandi að mynda nafn
félags síns með sama liætti.
Eirikur rauði vildi að Grænland „'ætti iiafn gott“.
Félagslyndir menn vilja einnig enn í clag, að félag
þeirra eigi nafn gott. Hamingjan má vita, hvort ekki
hefur þessi óheppilega nafngift, sént hér var til um-
ræðu, aftrað sumurn frá að aðhyllast þennan góða fé-
lagsskap.
Kuldaúlþa.
Ekki vænkast ráð þcirra, er íslenzkri tungu vilja
sinna, við það að korna í námunda við auglýsinga-
málið nú á dögum í útvarpi og blBðiím. Orðið kulda-
úlþa er eitt af þcirn fyrirbrigðum nútíðarmáls, sem hér
er átt við. Er það óneitanlega fremur kuldalegt orð
eftir gömlum og góðum íslenzkum sinekk, og vel gæti
eg skilið, eftir tilfinningálífi hinnar ýngr'i kynslóðar,
að hrollur færi um ístöðulítið fólk, er það klæðist í
„kuldaúlpuna", því að af henni væri líklegt að legði
kulda. Þess háttar flíkur hafa heldur ekki lieitið sliku
nafni hér á landi. Þær eru ætlaðar til skfóls fyrir kúlda
og heita skjólflíkur, vetrarhemþur, vetrarúlþur. Ekki
veit ég um uppruna eða höfund orðsins kuldaúlþa. En
ætla mætti, að það væri óheppileg þýðing á einhverju
útlendu fatnaðarheiti sörnu eða svipaðrar merkingar,
og áliti þýðandinn, að það færi belur í íslenzku máli
en viðtekin og aldagömul íslenzk orð.
Annars þarf að gjalda hinn mesta varliuga við aug-
lýsingamálinu nú á dögum. Það mun oftast skapað af
óhæfum mönnum í íþrótt málsins og hefur oft og tíð-
um „leitt asnann í lierbúðirnar" viðvíkjandi afvega-
leiðslu tunguiinar. Auglýsingar munu það vera, sem
mest eru nú lesnar í blöðunum, og mun leitun á rit-
stjórum, er hafi eftirlit með auglýsingamáli blaða
sinna. Og í auglýsingum Ríkisútvarpsins verður þess
lítið vart, að þeim sé breytt þar til betra máls, og eru
þar þó þeir menn að starfi, er all-líklegir eru til að
geta leiðbeint um orðfæri íslenzkrar tungu, ef þeir
helðu tíma og vilja til.
Höf. orðadálks þessa mun á komanda vetri eitthvað
víkja frekar m. a. að auglýsingamálinu — bæði til lofs
og lasts, ef hann finnur ástæður til þess.
Dönskusleltur enn.
Það er síður en svo, að þeim sé enn útrýmt úr ís-
lenzku talmáli. Þvert á móti fitna þær og færast í auk-
ana eins og púkar, sem lifa á orðbragði fjöldans og
andleysi.
Að þessu sinni er ekki rúm eða tími nema fyrir eitt
dæmi:
Sólskiti er eitt hinna fegurstu orða í íslenzkri tungu.
Þetta fagra orð virðist mér vera að afleggjast í íslenzku
talmáli, en orðið sól sett í staðinn, sem ekki getur þó
þýtt hið sama. — Danir segjast fara „ud i Solen" til að
hlýja sér og hressa sig, — eiga þar að sjálfsögðu við sól-
skinið. Þetta taka svokallaðir Islendingar eftir þeim:
segjast fara „út í sólina“, — að líkindum til þess að
komast lijá að hugsa og tala að íslenzkum hætti. —
Fleygja fyrir borð íslenzku faguryrði, en taka upp í
staðinn danska hugsunarvillu. — Ljótt er, ef salt skyldi
vera. En allir dómbærir menn munu sjá og skilja, að
þetta er sannleikur. K. V.