Dagur - 11.12.1957, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 11. des. 1957
D AG U R
5
Sigurbjörg Jónsdóttir
fi*á LITLA-HÓLI
Fædd 2. nóv. 1874 - Dáin 24. nóv. 1957
Þegar aldurhnigin sveitakona
hverfur yfir landamærin miklu,
er nokkuð algengt að menn segi
að við fráfall hennar hafi að vísu
ekki orðið neinn héraðsbrestur,
og er þá vafalaust átt við al-
mennan og opinberan vettvang.
Oftast nær má þetta orðatiltæki
til sannsvegar færa, ef aðeins er
miðað við stundina — tímann —
þegar atburðurinn skeður. Er þá
sú, sem um ræðir, venjulega bú-
in að taka ofan baggana, sem hún
áður bar í þágu heimilis síns og
samfélags. Finna menn þá glöggt
að á bak við orðalagið liggur
raunar heil ævisaga — saga um
athafnir, fórnir og skyldur. Saga
um hlekk í festi, sem bar uppi
heimilishag og hamingju og mátti
ekki bresta, ef vel ætti að fara.
Þessi almennu sannindi koma
mér í hug við fráfall vinkonu
minnar og sveitunga, um mörg
ár, Sigurbjargar Jónsdóttur,
fyrrverandi húsfgreyju á Litla
Hóli. Þræðir margra minninga
rakna þá upp og verða ljósari en
nokkru sinni fyrr.
Helga Sigurbjörg Jónsdóttir er
fædd að Kotungsstöðum
Fnjóskardas 2. nóvember 1874.
Foreldrar hennar voru Jón Guð-
laugsson og kona hans Helga Sig
urðardóttir, er þá bjuggu á Kot-
ungsstöðum.
Jörðin var fermur lítil og kosta
rýr, en ómegð allmikil. Eignuðust
þau hjón 9 börn og náðu sex
þeirra fullorðinsaldri, einn sonur
og fimm dætur. Það lætur því að
h'kum, að á kotinu hefur orðið að
vinna hörðum höndum til að sjá
afkomu heimilsins sæmilega
borgið. Börnin vöndust því
snemma mikilli vinnu. Þegar þau
höfðu aldur til, smátýndust þau
að heiman í vistir. Fimmtán ára
gömul fór Sigurbjörg úr föður-1
húsum, og i'éðist vinnukona að
Grund í Eyjafirði, síðan að Hóls-
húsum. Þar átti hún heimili um
nokkur ár, fyrst sem vinnukona,
síðar óvistráðin og stundaði
saumanám og saumaskap. Kom
það henni vel síðar. En vorið 1899
ræðst hún bústýra til Ingimars
bónda Hallgrímssonar á Litla-
Hóli í Hrafnagilshreppi. Frá þeim
tíma má raunar telja að ævistarf
hennar hefjist.
Ingimar hafði verið kvæntur
Sigrúnu Bergvinsdtótur. Hún var
kona afburða fríð sínum, gáfuð
og glæsileg. Nokkur síðustu árin
var hún haldin sjúkleika, sem
ekki varð læknaður hérlendis. —
Réðist því Ingimar í að koma
henni til Kaupmannahafnar til
lækninga. Mátti það teljast nær
því einstakt á þeim tíma, fyrir
fátækan bónda, ehda afar kostn-
aðarsamt. En lækningartilraunin
bar ekki þann árangur, sem von-
ast var eftir og þráður, því að
Sigrún lézt í Kaupmannahöfn 18.
febr. 1897. Var þá stórt skarð
brotið í múr heimilishamingj-
unnar, því að auk harms hús-
bóndans, við lát eiginkonunnar,
syrgðu ástríka móður þrjár ungar
dætur Ingimars, og sú elzta mjög
heilsutæp. Mátti því segja að
heimilið væri í djúpum sárum
harms og örbyrgðar, þv íað veik-
indakostnaðurinn svarf fast að
efnahag Ingimars, sem hann bar
einn, að því er bezt verður vitað.
Mér hefur þótt óhjákvæmilegt,
í þessu sambandi, að bregða upp
þessari mynd, til að glöggva sig á
þeim aðstæðum, sem fyrir hendi
voru þegar hin 25 ára gamla bú-
stýra tók á sínar herðar þær
skyldur, sem henni bar að gera
samkvæmt stöðu hennar á heim-
ilinu, viðbrögð hennar, og hvern-
ig þolgæði hennar, geðró og fórn-
arlund hlutu sína fyrstu eldskírn,
sem entist óbrotin að aldurtila.
Skömmu eftir komu Sigur-
bjargar að iLtla-Hóli, ágerðust
veiknidi Ingibjargar, elztu dóttur
Ingimars, og þar kom að hún
andaðist 12. júlí 1899. Hún hafði
verið, að dómi kunnugra, „engil-
frítt og elskulegt barn“. Það kom
að sjálfsögðu í hlut Sigurbjargar
að hjúkra þessu barni, sem hún
gerði af móðurlegri alúð þar til
yfir lauk. Auk þess varð hún að
stunda gamla konu, sem var á
heimilinu á vegum Ingimars. —
Hún dó um sama leyti og Ingi-
björg litla.
Allir þessir harmar og örbyrgð
og margs konar erfiðleikar heim-
ilisins, sem Sigurbjörg tók hug-
heilan þátt í með húsbóndanum,
hefur eðlilega smátt og smátt
skapað þá kennd með þeim báð-
um, að örlögin ætluðu þeim
lengri sambúð en til bráðabirgða.
Þetta leiddi til þess að Sigur-
björg giftist Ingímar 10. nóv.
1901, þá 27 ára. ,
En með giftingunni er líklegt
að nú hafi skapst ný vandamál,
sem heppilega úrlausn þurftu að
fá. Dætur Ingimars tvær, sem
eftir lifðu, voru enn á ungum
aldri, er hann kvæntist annað
sinn. Þær voru báðar gáfaðar
stúlkur, með heitar tilfinningar
og nokkuð ríkar, eins og þær áttu
kyn til. Minningin um ástríka og
yndislega móður var enn
ófölskvuð í huga þeirra ,og sakn-
aðarsárið enn ekki gróið. En þær
voru dular í skapi og báru ekki
harm sinn á torg, fremur en gert
hafði faðir þeirra. Það er því
ekki ólíklegta til getið, að þær
hafi í fyrstu tekið því fálega, er
önnur kona settist í sæti móður
þeirra. Slíkar tilfinningar eru
nokkuð algengar hjá stjúpbörn-
um, einkum ef þau hafa enn ekki
þroska til að geta litið raunhæft
á atburðinn. En sé hér rétt til
getið, hefur Sigurbjörg fullkom-
lega skilið þessar tilfinningar og
mætt þeinm með geðró, glaðværð
og hjartahlýju. Og víst er það, að
ekki liðu mörg ár þar til dæturn
ar virtu og viðurkenndu stjúpu
sína og báru til hennar hlýjan
hug og þakklæti fyrir allt, er hún
fyrir þær gerði.
Ingimar Hallgrímsson var að
eðlisfari framgjarn og einarður,
unni hvers konar framförum og
hugsjónamálum og vildi veita
þeim lið. En um skeið drógu
harmar og örbirgð hann allmjög
til baka, svo að ágætir starfs-
hæfileikar hans nýttust lítt
þágu félagsmála sveitarinnar. En
eftir að hin nýja kona hans tók á
sig birgðarnar með honum,
breyttist viðhorfið til batnaðar.
Hún lagði sig alla fram af hag-
sýni og dugnaði um að bæta hag
heimilisins, svo að brátt varð það
eitt af ánægjulegustu heimilum
sveitarinnar. Þangað þótti gest-
um gott að koma. Húsráðendui'
voru veitulir, ræðnir, fróðir og
glaðir.
Um þessar mundir, eða 1904,
tók Ingimar fyrst sæti í sveitar-
stjórn, og þar að auki tók hann
meiri eða minni þátt í flestöllum
félagsmálum sveitarinnar. Var
hverju framfaramáli styrkur að
þátttöku hins greinda, ötula, en
umfram allt bjartsýna manns. —
Húsfreyjan kynnti heimilisarin-
inn og gerði þar sem bjartast
og hlýjast. Aðstæðurnar, sem
sköpuðust fyrir ötular hendur og
hlýhug hennar gerðu það að
verkum, að ágætir starfskraftar
húsbóndans fengu fyllilega notið
sín í þágu sveitarinnar. Ingimar
var einn af stofnendum Kaupfé-
lags Eyfirðinga, 1886, og síðar
deildarstjóri þess í Hrafnagils-
hreppi um mörg ár. Litli-Hóll
varð því miðstöð samvinnufélags-
skaparins í hreppnum, þar var
oddviti hans og þar voru deildar-
fundir haldnir. Það var því oft
gestkvæmt á Litla-Hóli og þétt-
setið við gestaborðið, þar sem
húsfreyjan bar fram beina, bros-
hýr og hlý. Það fór því ekki hjá
því að Sigurbjörg eignaðist vin-
áttu og virðingu gesta og gisti-
vina sinna, og ekki sízt þeirra, er
lengra voru aðkomnir og þágu
náttstað á Litla-Hóli og nutu al-
úðlegrar aðhlynningar. Á Litla-
Hóli vildi það löngum við loða,
að þar væri á vegum húsbænd-
anna gamalmenni, sem fáa eða
enga áttu að. Þar var um mörg
ár gamall maður ,blindur og ör
vasa, sem mikillai' hjálpar þurfti
við. Öllum þessum olnbogaböi'n
um var Sigurbjörg hinn fórnfúsi
og hjartahlýi verndari.
Þeim hjónum varð fjögurra
barna auðið, sem öll komust til
fullorðinsár, og nú eru á lífi. —
Þau bjuggu á Litla-Hóli til árs-
ins 1931. Létu þá af búskap, en
við tók Júlíus sonur þeirra og
síðan Margrétt dóttir Ingimars og
maður hennar. Á Litla-Hóli
dvöldu þau svo til 1937, en Ingi-
mar lézt 26. jan. það ár. Vorið
1937 flytzt svo Sigurbjörg til
Akureyrar og var þar á vegum
Birnu dóttur sinnar. Á Akureyri
stundaði hún saumaskap um
mörg ár. Efti rþað dvaldi hún oft
tíma og tíma í sveitinni að ósk
vina og frændfólks og var hvar-
vetna aufúsugestur. Annars hafði
hún fast aðsetur hjá Birnu dóttur
sinni ,og þa rlézt hún þann 24.
nóv. s.l., 83 ára. Hún var jarðsett
að Grund 30. nóv. s.l. að við-
stöddu fjölmenni. Vinir hennar
og samferðamenn minntust
hennar með hlýhug og þakklæti
fyrir þann góða skerf, sem hún,
beint og óbeint, lagði til fram-
gangs góðra málefna.
Sigurbjörg Jónsdóttir var
greind kona, fróð um margt og
minnug. Var ánægjulegt að eiga
viðræðu við hana. Eðliseinkunnir
hennar, glaðværð, fórnfýsi og
hjartahlýja, fylgdu henni óskert-
ar til æviolka.
Gangan var orðin nokkuð löng
yfir land ævinnar, frá austur-
ströndinni — sólaruppkomunni
— og til vesturstrandarinnar
sólarlagsins. — Stundum ' var
bratt og grýtt fyrir fæti, en aldr
ei æði'ast. Markmiðið var að ljúka
dagsverðinu með sóma, án hlífi-
semi við sjálfa sig, og til hinztu
stundar að fórna sér fyrir
minnstu bræðurnar — minnug
orð aKrists um þá. Fagnandi og
trúarörugg tók hún í hönd ferju-
mannsins, sem flutti hana yfir
móðuna miklu, þar sem hún í
anda eygði strönd eilífa landsins.
Hólmgeir Þorsteinsson.
Magnús H. Gíslason, Frostastöðum:
Unglingafræðsla Ólafs Ihors
(Framhald.)
V.
Lögin um landnám, nýbyggðir
og endurbyggingar í sveitum
þakkar Ólafur íhaldinu. Þó það
nú væri! Hvernig væri að athuga
það örlítið nánar. Alla getur svo
misminnt, meira að segja
sjálfan Ólaf.
Á Alþingi 1925 bar Jónas Jóns-
son fram frv. um Byggingar- og
landnámssjóð. íhaldinu leizt ekki
á blikuna. Jón Þorláksson sagði:
. Eg fyrir mitt leyti hef enga
trú á stofnun nýbýla í sveitum
fyrst um sinn.“ Ennfremur: „Fé
sjóðsins á að veita mönnum að
láni vaxtarlaust. Þetta er gjöf
Fátækrastyrk eða sveitarstyrk
mætti líka kalla það.“ Og enn:
,,Eg kem ekki með neina uppá-
stungú af því að eg á ekki sæti í
þessari háttv. deild. En hitt dreg
eg engar dulur á, að það teldi eg
bezt farið, að frv. þetta ætti sér
sem skemmstan aldur.“ Ekki var
nú byrjun amaleg. Fjórir íhalds-
þingmenn greiddu atkv. gegn því
að frv. færi til annarrar umr. Á
þingi 19 6 endurflutti Jónas frv
Meiri hluti fjárhagsn., 3 .íhalds-
þingm., lögðu til að málið væri
fellt. Og það dagaði uppi. Á þingi
1927 var bert, að málið olli geig í
röðum íhaldsins. Það var vinsælt
meðal bænda. Kosningar voru
framundan. Þar við bættist, að
fyrir lá, að málið yrði ekki af-
greitt á þinginu, heldui' vísað til
milliþinganefndar í landbúnaðar-
málum. Það er von að Ólafur sé
búinn að gleyma því, hvernig fór
um skipun þeirrar nefndai’, þetta
er svo langt síðan. En hún var
bara aldrei skipuð af íhalds-
stjórninni. Það fórst fyrir þar til
ráðuneyti Tryggva Þórhallssonar
var tekið við stjórnartaumunum.
Á þessum árum átti íhaldið sér
eitt frægt sveitamálgagn, sem
hét Vörður. Ekki átti Byggingar-
og landssjóðui' neinni ástúð að
mæta á því heimili. í 37. tbl.
Varðar 1926 segir svo: „Aldrei
hefur nokkur maður auglýst
vantrú sína á íslenzkum land-
búnaði jafn átakanlega og J. J. í
umræðum um þetta mál. Aldrei
hefur verið sýnt meira metnað-
arleysi fyrir bændanna hönd.
Aldrei gerð jafn hamröm tilraun
til þess að gera ísl. bændur að
ómögum og ölmusulýð. Sannleik-
urinn er sá, að þetta frv. er eitt-
hvert versta og vanhugsaðasta
mál, sem nokkurn tíma hefur
verið fram borið á íslandi. Með
betli og ölmusugjöfum er sorgin
metnaður og þróttur úr bændum.
Hugsjónin virðist vera metnaðar-
og ábyrgðarlaus ölmusulýður í
sveitum, ti'úlaus á atvinnuveg
sinn og afkomu, berjandi lóminn
og nauðandi um styrk frá öðr-
um.“ — Líklega hefur gleymzt að
lesa upp úr Verði á „bændaráð-
stefnunni“.
(Framhald.)
Fjölbreytt úrval af
rósóttum og
doppóttum
LÉREFTUM og
einlitum
POPLINEFNUM.
Tilvalið í
JÓLASVUNTUNA.
ANNA&FREYJA
Ódýrt
TIL JÓLANNA:
Kvennærföt
frá kr. 38.50
Kvenbuxur
frá kr. 15.00
Mittispils
frá kr. 54.00
Náttkjólar
frá kr. 38.50
ANNA & FREYJA
14 farþega bifreið
hefi ég til leigu í lengri og
skemmri ferðir. Bifreiðin
er rneð drifi á öllum hjól-
um og hentug til vetra-
ferða.
Vernharð Sigursteinsson.
Sími 2141.
Skagfirzk Ijóð
eru komin.
Bókabúð Jónasar.
DOMUPEYSUR
í mjög fallegu lita-
osí o'erða-rirvali,
O O 7
nýkomnar.
Falleg PEYSA er
kærkomin jólagjöf.
VERZL. DRÍFA
Sími 1521.
Lanolin Plus
GJAFAKASSARNIR
komnir aftur.
Lanolin Plus
SNYRTIVÖRUR
væntanlegar
næstu daga.
r
Verzlunin Asbyrgi