Dagur - 26.04.1958, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 26. apríl 1958
BjÖRGVIN GUÐMUNDSSON:
Gwen Terasaki:
hlj ómlistar sköpxm!!
Þi)! land er mitt land
12.
Eftirfarandi klausu las eg ný-
skeð í Lögbergi: „Talið er að
hugmyndin um að búa til vél-
rænt áhald, sem semji sjálft tón-
smíðar, gangi eftir áætlun. Dr.
A. D. Brooth við Brikbeck Coll-
ege í London bindur miklar von-
ir við slíkar vélrænar tónsmíðar
og álítur að þær muni verða full-
komnari og betri en þær, sem
tónsskáldin hafa samið fram ao
þessu.“!l
Svo mörg eru þau helrænu
heimskunnar orð, eða hvað vilj-
iði hafa það meira? Eins og þetta
sé ekki nóg? Hingað til hefur hin
svokallaða menning gengið að
því með lævíslegum áróðri, að
útrýma guðdóminum, guðs-
trúnni og listeðlinu úr hugarfari
mannfólksins. En hér er vegið
svo eindregið og hæverskulaust
að sjálfri mannssálinni og öllu
huglægu og lífrænu eðli, að ekki
er um að villast hvaðan vindur-
inn stendur, að þar hefur upp
trúarjátningu þeirrar gervi-
mennsku, sem snúið hefur sann-
'leika Guðs í lýgi, göfgar og
dýrkar vélina í stað höfundar
lífsins og dásemda þess. Þegar
stórveldi þora ekki lengur í allt-
drepandi styrjöld keppast þau
hvort við annað að skjóta út í
geiminn einhverjum skrankúlum,
fáeina þumlunga að þvermáli,
sem þeir kalla gervitungl, og
fólki er talin trú um að hafi
geipimikla, vísindalega þýðingu.
Raunar hefur litlu verið útvarp-
að af þeim vísindum síðan þess-
ar mána-óverur fóru á kreik,
enda sennilega um slikan fróð-
leik að ræða, sem mannkynið
kemst vel af án, a. m. k. meðan
þaÖ kann ekki að lifa hér á jörð-
.irini. Hins vegar er mikið í’áð-
slagað um væntanlega sumai'bú-
staði á tunglinu og aðrar fjar-
stæður í sömu tóntegund, og er
slíkt kjaftæði einkar vel fallið til
að láta fólk gleyma, jafnvel
sjálfu tunglinu, sem lífsorkandi
hlekk í sköpunarkeðju tilver-
unnar. En þá er líka sálarmorðið
íullkomnað og andlegur svarti-
dauði til öndvegis leiddur, þegar
mannkynið hættir að trúa á
nokkuð annað en forskólaða
heimsku, gervimennsku og
tækni brjálæðisins, sem mannap-
ar 20. aldarinnar eru að leiða yf-
:ir veröldina.
Að líkindum verður nú ekki
Iangt að bíða eftir partígínum,
hundakórum og öðrum „há-
:menningar“ fyrirbærum, sem
Loftur skáld Guðmundsson leiðir
íram í sinni merku bók „Jóns-
messu martröð á fjallinu helga“.
.Raunar vantar nú víst ekki mikið
á að þeim „útblásnu" hafi tekizt
að ala upp nóg og yfrið nóg af
gínum til að samkjafta: „En. dá-
samlegt" við sérhverri fjarstæðu
sem þeir bera á borð fyrir lýðinn.
Hins vegar tel eg mjög ólíklegt
að nokkur hundakór verði látinn
syngja Hallelúja-kórinn. Hann
mundi þykja of gamaldags fyrir
jafn dásamlega frumlegan 20
aldar kór, nema þá því aðeins, að
einhver atómleiruxinn fengist til
að yrkja við hann kynóraþvætt-
ing. Annars er trúlegast, að hin
alfullkomna vélatónlist þessarar
doktors-hátignar þarna í London
verði fyrir valinu, og sjálfsagt
þurfa hvorki hundarnir né hún
að kvíða skorti á aðsókn múgs-
Björgvin Guðmundsson.
ins né áróðri útvarps eða blaða,
ef áætla mætti eftir trúgirni og
nýungasýki þessarar aldar.
Hér er ekki farið með eins
miklar ýkjur, eins og sumum
kann að virðast í fljótu bragði.
Þannig er nútíminn í raun og
veru, múgsefjaður af staurblindu
fylgi við allar svokallaðar nýj-
ungar, og það jafnvel þeim mun
öfgafyllra sem nýjungin er fjar-
stæðukenndari. Verður maður
þessa daglega var, t. d. í oftrú
á öll ný lyf, og er það raunar af-
sakanlegt þegar allar aðstæður
eru teknar til greina, en rakalaus
blindni eigi að síður. Þá er það
einhver yfirspennt hræðsla við
ýmislegt, og jafnvel helzt allt
matar- eða drykkjarkyns, eins
konar grýlutrú, sem eg hygg að
lami heilsu fólks meira en jafnvel
flest eiturlyf, séu þau ekki bráð-
drepandi. Samt er það ismadekr-
ið og efnishyggju-brjálæðið sem
tekur út yfir allan þennan þjófa-
bálk, því að það étur allt sjálf-
stætt og heilbrigt brjóstvit upp
til agnar. Eg hef stundum hyllzt,
til að hlusta á ýmsa samtalsþætti
í útvarpinu, og oftlega furðað
hvað flest er þar litað af þessum
sefjunarvandræðum, svo að varla
örlar þar stundum á sjálfstæðu
brjóstviti. Skal hér eytt nokkr-
um orðum að samtali við Þórberg
Þórðarson, rithöfund, sem margir
munu hafa hlustað á, og fjallaði
það um framhald vitundarlífsins
eftir dauðann. Tók Þórbergur
sjálfur að sér jákvæðu hliðina,
og með honum kona, hverrar
nafn eg ekki man. Neikvæðir
voru tveir háskólaðir vitringar,
öidungis ókomnir upp á að trúa
öðru én því sem þeir hugðu sig
skilja, og er það kannske ögn
meira í orði en á borði. Héldu
þeir því fram, að því er mér
skildist, að mannsheilínn og sál-
ræn persóna hans væri eitt og
hið sama og hlytu þess vegna að
verða samferða af heiminum. —
Annars var þættinum slælega
stjórnað, svo að heita mátti að
hver væri þar síhrapandi ofan í
kjaftinn á sjálfum sér eða öðrum,
og var því erfitt að átta sig for-
svaranlega á samtalinu. Þess
vegna tapaði eg meira og minna
af ýmsu sem þarna fór fram, en
þar var talað um ofsjónir og
skynvillur etc. Og eitthvað var
minnst ó rafmagn, enda hef eg
oftlega heyrt til *þess vitnað í
slíkum umræðum, og ætíð í nei-
kvæðum tilgangi. En þó í raun-
inni sé ólíku til að dreifa finnst
mér líkingin af rafmagninu vitna
miklu fremur jákvætt, eða hví
skyldi heilinn ekki geta hafa
verið skapaður vegna sálarinnar,
eins og rafkerfið hefur verið
uppgötvað vegna rafmagnsins, og
hver vill halda því fram, að ef
rafkerfi bilar einhvers staðar, sé
það sönnun þess að ekkert raf-
magn sé lengur til? Af þeim
Þórbergi er það að segja, að þau
héldu sínum enda sæmilega, þar
til allt í einu að Þórbergur tapaði
sér algerlega í pólitískum trúar-
bragða-hugleiðingum, sagði að
ménn væru búnir að djöfla
úl Rússum og fór í æsing. Og þó
eg gæti, því miður, ekki fylgzt
með samtalsþætti þessum sem
skyldi, fannst mér hann bera
tímanum órækt vitni, að því und
anteknu sem konan lagði til mál-
anna, enda mun hún vera óskól-
uðust af þátttakendum.
Mætti eg leggja orð í þennan
belg liggur mér næst að halda,
að sálræn persóna mannsins sé í
langtum meiri tengslum við
hjartlægar tilfinningar hans en
skynfæri. En það er einmitt þessi
öígafulla oftrú nútímamannsins á
sitt eigið vti, sem er að gera hann
að tortímandi heimskingja og
sálarmorðingja. Hann ber ekki
virðingu, og því síður lotningu,
fyrir neinu nema sputnikum,
sprengiefnum og öðrum lífseyð-
ingaröflum, sem hann hefur
sjólfur leyst úr læðingi. Hann er
orðinn svo forheimskaður, að
ekkert er honum jafn hættulegt
og einmitt vitsmunirnir, sem
hann kann ekkert með að fara.
Honum má l'íkja við óvitann, sem
finnur það út af eigin hyggjuviti,
að gluggatjöldin og blaðastaflinn
á borðinu gefa meira ljós en
kertisskarið sem hann er með í
höndunum. í hans augum er það
engin smávægileg uppgötvun —
og þá er náttúrlega sjálfsagt að
kveikja í því. Do-do, ná-ná.
En hvaða öfl eru þess umkom-
in að leggja hömlur á þetta
tækni- og gervimennsku-brjál-
æði? Ekkert ncma fólkið sjálft.
Það verður einungis að temja
sér, að hætta að hrópa: „En dá-
samlegt“, þó að sputnik sé fretað
út í geiminn, eða háskólaða
doktorskan telji því trú um, að
í smíðum sé vél, sem semja muni
langtum fullkomnadi tónverk en
þau, sem heimsins mestu andans-
stórmenni hafi getað klúðrað
saman til þessa.
(Framhald.)
Hermennirnir gjörðu Makó að
heilladís sinni og veifuðu til
hennar frá bílunum, er þeir óku
fram hjá húsi okkar.
Mér þótti vænt um, að her-
mennirnir komu með tilbreyt-
ingu inn í líí telpunnar okkar,
því að bæði henni og Terr-y leið
illa. Dag nokkurn var Makó send
heim úr skólanum með háan
liita, og læknirinn sagði, að hún
væri með mislingana. Hún hafði
áreiðanlega ekkert mótstöðuafl,
því að á eftir mislingunum kom
kíghósti og margir aðrir barna-
sjúkdómar, sem þjáðu hana í
heilt ár. í september 1943 varð
Terry líka veikur og dvaldi á
ýmsum sjúkrahúsum í Tókíó í
næstu fjóra mánuði.
í órsbyrjun 1944 kom það fyrir,
sem eg vonaði, að myndi bæta
lieilsu Terrys meira en öll
spítalavistin. Mamoru Shigemit-
su, sem var guðfaðir Makóar og
gamall fjölskylduvinur okkar,
var þá nýorðinn utanríkisráð-
herra, og hann gjörði nú Terry að
deildarstjóra í Bandaríkjadeild
ráðuneytisins.
Shigemitsu var ekki aðeins
duglegur embættismaður, heldur
Og þó að það sé kannske að
einhverju leyti örvæntingar-
brjálæði gamals en góðviljaðs
manns, hef eg samt von um að
ríkjandi ógæfumennska eigi fyrir
sér að halla undir flatt, kannske
fyrr en varir. Bind eg þær vonir
við ungdóminn, sem eg hef að
vísu takmörkuð kynni af, en þó
nokkuð og nánari en ætla mætti.
En um 10 ára skeið þykist eg
hafa fundið sívaxandi hugarfars-
breytingu hjá yngri kynslóðinni,
einkum yngri og verðandi stú-
dentum, í fullri andstöðu við
hinn siðferðisslepjandi línudans
og yfrborðsmennsku eldra fólks-
ins. Þrátt fyrir galsafullan og
stundum ósæmilegan ungæðis-
hátt — og því . skyldu blessuð
börnin ekki mega njóta lífsins
meðan æskufjörið veitir þeim
náð til að þola það — er þar að
finna furðulega rökvísa og heill-
steypta skaphöfn, mikla háttvísi
og hreinlynt sjálfstæði. Og þegar
alls er gætt virðist mér það í
miklu nánai-i tengslum við sjólft
lífið, en eldri kynslóðin með alla
sína fordóma, enda tekur það
tómlega leiðsögn þeirra, sem
undrast að það skyldi ekki fæð-
ast gamalmenni. Það hefur orðið
mér margvíslegt ónægjuefni í elli
minni að kynnast þessu fólki. Eg
skil það betur nú en eg mundi
hafa gert fyrir 20—30 árum síð-
an, enda er svo komið, að eg ef-
ast varla um, að þegar athafna-
valdið og áróðurstæknin verða
komin í þess hendur, muni margt
breytast, sem þarf aö til batnaðar
og alþjóðarheilla.
Akureyri á skírdag 1958.
Björgvin Guðmundsson.
einnig mikill mannúðarmaður, og
það var hin mesta kaldhæðni ör-
laganna, að einmitt hann skyldi
verða utanríkisráðherra í miðri
þeirri styrjöld, sem hann hafði
hvorki óskað eftir né stutt. Eins
og allt var í pottinn búið, var
varla hægt að hugsa sér ógeð-
felldara embætti, enda gat hann
fengið samstarfsmönnum sínum
aðeins fá raunveruleg árlausnar-
efni. Hann sagði Terry, að skyn-
samlegast væri fyrir hann að
fylgjast vel með því, sem gerðist,
en spara að öðru leyti krafta sína
til lausnar á vandamálum fram-
tíðarinnar.
Við áttum heima rétt hjá her-
búðunum í Meeguro. Því nær á
hverri nóttu vöknuðum við, er
veizlur voru haldnar þeim her-
mönnum til heiðurs, sem fara
skyldu til hinna ýmsu, fjarlægu
eyja á Kyrrahafi. Við heyrðum
söngva þeirra og húrrahróp:
„Banzai, banzai!“
Terry tók nú að mæta á skrif-
stofunni tveim eða þrem sinnum
í viku. Hann fór yfir allar skýrsl-
ur, sem bárust, en á þeim mátti
sjá, miklu frekar en dagblöðun-
um, hvað raunverulega gerðist.
Hann talaði við „unglingana“
sína, sem stöðugt mátu hann
mikils, og gaf þeim góð ráð.
Hann átti þátt í því, með góðu
samþykki Shigemitsu, að stofnuð
var japanska „eftirstríðsnefndin",
en í henni áttu sæti ýmsir menn
úr utanríkisráðuneytinu. Enginn
r.efnddarmannanna trúði á sigur
Japana í styrjöldinni, og þeir
tóku því að • rannsaka, hvernig
málum yrði bezt fyrir komið, er
landið yrði hersetið á sínum
tíma.
Með hverjum mánuði færðist
stríðið nær. Útvarp og dagblöð
fluttu sigurfréttir, en í þeim var
svo mikið af mótsögnum, að jafn-
vel hinn trúgjarnasti Japani
hlaut að sjá, að illa gekk. Sú
skipun var gefin út einn daginn,
að öllum hundum skyldi slátrað.
Það varð okkur áhrifarík ábend-
ing um það, að nú liði að leiks-
lokum. Það var ekki lengur til
nægur matur handa fólkinu — og
alls enginn handa dýrum. Loft-
varnarlúðrar voru þeyttir á öll-
um tímum sólarhringsins til þess
að kalla menn út til reynslu.
Terry hafði ákveðið að reyna
að koma okkur burt frá Tókíó
óður en loftárásirnar hæfust, og
hann tók að leita fyrir sér um
húsnæði í þeim úthverfum, sem
allra lengst voru frá miðborginnil
Bróðir hans, Taro, hafði tekið á
leigu hús í Odawara, bæ við
ströndina, um 80 km. súðvestan
við Tókíó. Hann bauð okkur að
búa með sér í húsinu, þar til við
hefðum sjálf aflað okkur hús-
næðis. Við tókum strax boðinu,
bjuggum um húsmuni okkar og
gátum fengið þá flutta til Oda-
wara síðla vors.
En við gátum ekki flúið styrj-
öldina. í júní stóð orrustan um
(Framhald á 7. síðu.)