Dagur - 30.04.1958, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 30. apríl 1958
D A G U R
5
Fimmfán þúsund Þingeyingum fylgf frá
vöggu fií grafar
Þingeyingaskrá Konráðs Vilhjálmssonar
fræðimanns á Akureyri
Hvern virkan dag gengur halur
einn hærugrár suður Ilafnar-
strætið og hvcrfur inn í Amts-
bókasafnið. Það er Kinráð Vil-
hjáhnsson rith. og fræðimaður á
Akureyri. Ekki var það af hnýsni
um ferðir manna, að eg tók hann
tali einn daginn, heldur vildi eg
fræðast um það, hversu langt
væri komið hinu mikla ritverki
hans, Þingeyingaskrá.
Konráð Vilhjálmsson hefur
unnið að Þingeyingaskrá sinni í
meira en áratug af óþrjótandi
dughaði og er að ljúka einstæðu
ritverki. Þar er í stórum dráttum
rakin saga hvers einasta Suður-
Þingeyings á 19. öld. Munu þeir
vera um 14—15000 talsins og er
hverjum fylgt frá vöggu til graf-
ar í bók þessari. Slíkt ritverk
hefur aldrei verið samið fyrr á
íslandi og mun tæpast veraheigl-
ætti eg eftir tveggja til þriggja
ára starf, og býst eg við að sú
áætlun sé ekki fjarri sanni, ef
mér endist aldur og heilsa til að
vinna.
Hvað svo um útgáfuna?
Um hana er enn óráðið, svarar
Konráð, en nú þegar er Þingey-
ingaskrá bezta heimildarrit, sem
eg hef aðgang að um þingeyska
ættfræði á 18. og 19. öld. Mennta
málaráð og sýslusjóður Suður-
Þingeyjarsýslu hefur veitt mér
ofurlítinn styrk, sem eg er auð
vitað þakklátur fyrir.
■—o—
Hinn aldni fræðaþulur, Konráð
Vilhjálmsson, hraðar nú göngu
Konráð Villijálmsson.
sinni suður Hafnarstræti eftir
þessa töf. Þingeyingar nítjándu
aldarinnar og mikrofilman í
Amtsbókasafninu bíða hans. —
Innan stundar mun hann aftur
skyggnast inn í fortíðina og færa
fróðleik í letur.
E. D.
1. MAÍ
Ávarp frá 1. maí-nefnd verkalýðsfélaganna á
Akureyri og Iðnnemafélagi Akureyrar
um hent. En nú er bezt að láta
Konráð sjálfan svara nokkrum
spurningum um Þingeyingaskrá.
Hvenær hófstu þetta fræði-
mannsstarf?
Ekki að ráði fyrr en um 1946,
en eg hafði lengi og vandlega
hugleitt þetta mál áður og það
freistaði mín því meira, sem eg
velti því lengur fyrir mér, þar til
eg hófst handa.
Það mun þurfa mikla þolin-
mæði til að skrásetja nöfn og
helztu æviatriði 15000 manna og
safna í bók?
Mín þolinmæði er nú ekki
beinlínis dygð, segir Konráð
brosandi, því að eg hef haft því
meiri ánægju af verkinu, sem eg
hef fengizt lengur við það. Enda
hef eg rekizt á marga skemmti-
lega hluti við það að skyggnast
svolítið inn í fortíðina.
Hverjar eru helztu heimildir
þínar um Þingeyinga?
Þetta verk er mest bvggt á
manntölum prestanna. Hins veg-
ar eru heimildir eldra fólks
meira og minna óábyggilegar. En
þær leiða þó oft til rannsókna og
eru mér því kærkomnar. Áður
þurfti eg að fara til Reykjavíkur
tvisvar til þrisvar á ári til að
vinna á Þjóðskjalasafninu. En nú
eru kirkjubækurnar allar komn-
ar hingað norður á Amtsbóka-
safnið á mikrofilmum og síðan er
framkvæmd verksins mun auð-
veldari og er eg ánægður með
filmurnar. Og ef þú vilt vita um
vinnutímann, get eg sagt þér, að
eg vinn 2—3 klukkatíma á safn-
inu dag hvern og svo fram að
háttatíma heima hjá mér. En ekki
hef eg skrásett vinnustundirnar
þetta árabil, sem eg hef unnið að
þessum rannsóknum, enda óvíst
hvert eg ætti að senda reikning-
inn!
Ertu um það bil að Ijúka þessu
ritverki?
í fyrra lét eg þess getið, að þá
í tilefni af hátíðis- og baráttudegi
alþýðunnar 1. maí, viljum við und-
irrituð, sem skipum undirbúnings-
nefnd hátíðarhaldanna liér í bæn-
um, beina eftirfarandi til allra nteð-
Jima félaganna og allrar alþýðu Ak-
ureyrar:
Að taka öflugan og virkan J)átt í
öllunt liátíðahöldum dagsins, mæta
á útifundinum og á öðrum sam-
komum, sem auglýstar eru í tilefni
dagsins.
Að kaupa og bera merki dagsins,
I. maí-merki Alþýðusambands ís-
lands, og stuðla af mætti að því að
aðrir geri það einnig.
Að hver einstakur félagsmaður sé
Jjcss minnugur, að Jrátttaka hans
ræður úrslitum um Jiað, livort dag-
uriiin verður stéttarsamtökunum til
sóma eða ekki.
Að 1. maí er aljijóðlegur og al-
mennur hátíðisdagur alþýðustétt-
anna, og þá eiga Jiær að sýna styrk-
leika sinn og standa Jrétt saman um
kröfur sínar og .lieit.
Að hér í bæ, sem annars staðar,
eru mörg og margvísleg verkefni,
scm leysa Jiarf og leyst verða bezt
með samstöðu og samstilltum vilja
samtaka okkar.
Sú samstaða og sá baráttuvilji á
einmitt að koma skýrt fram við há-
tíðahöldin 1. maí.
Ilöfuðkröfur okkar og óskir í
sambandi við daginn teljum við
Jiessar:
Trygga atvinnu fyrir alla, sem
unnið geta.
Oflun og endurnýjun atvinnu-
tækjanna.
- Ný verzlun
(Framhald af 1. síðu.)
in) eru orðin hin vistlegustu,
enda nýuppgerð. Teikningu gerði
Teiknistofa Sveins Kjarvals, inn-
réttingu og húsgögn gerði Skipa-
smíðastöð KEA og Valbjörk, og
Emil Hjartarson, Viktor Krist-
jánsson annaðist raflögn og
málningu Guðmundur Jónatans-
son. Lampa gerði Blikksmiðja
Breiðfjörðs, Reykjavík.
Réttlátan hlut Jijóðarteknanna til
handa þeim, sem vinna að fram-
Ieiðslustörfunum.
Gagnkvæm og undirhyggjulaus
samvinna aljiýðusamtakanna og
framkvæmdarvalds ríkis og bæjar.
Og fyrst og síðast verður höfuð-
krafa okkar, eins og aljiýðu allra
landa, krafan um:
Heimsfrið, frelsi, jafnrétti og
braðralag þjóðanna!
Lifi eining alþýðunnar!
Lifi Aljiýðusamband Islands!
Lifi Iðnnemasamband íslands!
Heil til hátíðar 1. maí!
F. h. Fulltrúaráðs verkalýðsfélag-
anna á Akureyri,
Jón B. Rögnvaldsson.
Þorsteinn Jónatansson.
Kolbeinn Helgason.
Stefdn K. Sncebjörnsson.
F. h. Iðju, fél. verksmiðjufólks,
Bergþóra Bergsdóttir.
Olafur Slefánsson.
Adam Ingólfsson.
F. h. Verkakvennafél. Einingar,
Kristin Jóhannesdóttir.
Margrét Magnúsdóttir.
Hanna Hallgrimsdóttir.
F. h. Sveinafél. járniðnaðarmanna,
Björn Kristinsson.
Jósef Kristjánsson.
Haukur Kristjánsson.
F. li. Sjómannafélags Akureyrar,
Jón Ilelgason.
Sigurður Rósmundsson.
F. h. Iðnnemafélags Akureyrar,
Gunnar Berg Gunnarsson.
Þráinn Karlsson.
Oðinn Valdimarsson.
F. h. Verkamannafélags Akureyrar-
kaupstaðar,
Rósberg G. Snœdal.
Torfi Vilhjálmsson.
Björn Gunnarsson.
<lðólf Davíðsson.
F. li. Bílstjórafélags Akureyrar,
Ari Arnason.
Baldur Svanlaugsson.
F. h. Vörubílstjórafél. Valur,
Júl. B. Magnússon.
Haltdór Karlsson.
Klippt og skorið
UM SAJIVINNUFÉLÖGIN.
fslcndingar þekkja kaupfé-
lögin bezt allra samvinnufé-
laga. Þau eru löngu útbreidd
um allt land, og þykja nú orðið
svo sjálfsagðar stofnanir, að
ckkert byggðarlag getur verið
án kaupfélags. Gildi sitt hafa
kaupfélögin sannað fyrir löngu,
enda óefað einn merkasti
áfangi á framfarabraut þjóðar-
innar. Eins og nafnið bendir til
var upphaflegur tilgangur
kaupfélaga að sinna verzlun.
Þau voru í senn innkaupa- og.
og sölufélög, samtök þeirra,
sein þurftu að selja og kaupa
til þess að hafa ofan í sig og á,
og mcð kaupfélögunum tók
fólkið sjálft verzlunina á sínar
hcrðar og valdi sína eigin for-
stjóra til þess að sinna þeim
málum..
ÓARAN OG ILL VERZLUN.
Þetta var mjög mikilvægt
fyrir fslendinga, eigi síður en
aði^ar þjóðir. Ef horft er um
öxl til liðinna alda, sjáum við,
að hvergi var risið Iægra á al-
mennum þjóðarhag en einmitt
í því, cr varðaði verzlunarmál.
Hafi fslendingar hlotið „cymd
í arf“, eins og skáldið kvað, þá
er sú eymd að mestu leyti
sprottin af slæmum verzlunar-
háttum, en stjórnarfarslegt
ófrelsi, ísar og eldgos eins og
barnaleikur hjá þcim ósköpum,
sem ill . verzlun lciddi yfir
þjóðina um aldaraðir og allt
fram á daga núlifandi manna.
SVAR FÓLKSINS.
Kaupfélögin voru og cru
svar vakandi alþýðu við cinok-
un fyrri alda og því einokun-
arígildi, sem við tók, þegar
sjálf höfuðófreskjan var að
vclli lögð. Það var raunar ekki
nema stigsmununr á einokun-
inni gömlu og selstöðuverzlun-
unum, sem síðar risu á fót á
lielztu verzlunarstöðum hér
við flóa og firði Iandsins. Eðl-
ismunur var enginn. Tilgangur
þessara verzlana var gróða-
söfnun á kostnað viðskipta-
vina, en alls ekki að bæta úr
ncyð og skorti. Slíkt verzlun-
arkeríi bar að sjálfsögðu í sér
sitt eigið dauðamein með
þessu, og það var vitaskuld
aðeins tímaspursmál, hvenær
það félli um sjálft sig. Og það
voru kaupfélögin, sem unnu á
því að Iokum, — hægt og fast,
en markvisst.
ALHLIÐA ATVINNUUPP-
BYGGING.
Með stofnun kaupfélaganna
var verzlunarfjöturinn um síð-
ir að fullu leystur af fjölmörg-
um byggðarlögum. Hinum
gamla kaupmannagróða, sem
fyrrum hafði verið safnað sam-
an í íslenzkum verzlunarhús-
um og loks flutt með strjálum
(Framhald á 7í síðu.)

Farmglarnir koma
Þúfutittlinííuriim
A föstudagsmorgiininn 25. apríl
heyrði ég Jiýðan, óvenjulegan söng
úti í garðinum núnum, og Jiegar ég
leit út, sá ég tvo Jiúíutittlinga sitja
í einum trjátoppinum. Þeir voru
þar að snyrta sig og syngja og hvíla
sig eftir ferðalagið langa yfir hafið.
Þetta eru fyrstu þúfutittlingarnir,
sem ég sé í vor, en í fyrra heyrði ég
til fyrsta Jnifutittlingsins í Gróðrar-
stöðinni 25. apríl.
Meðan hjátrúin var sem mest hér
á landi var það trú niamia, að Jiúfu-
tittlingurinn (líka kallaður grátitt-
lingur) réðist að erninum og rcyndi
að tortíma honum með Jjví að bora
sér inn í rauí hans og éta úr honum
innyflin. Stundum átti þúfutittling-
urinn að fljúga fram úr kjafti arn-
arins, og duttu Jrá báðir dauðir
niður.
Fátt er nú orðið um erni, Jxitt
ekki liafi Jiað verið þúfutittlingur-
inn, sem liefur fækkað Jieim. Eg
hef séð það, Jiegar fálkar hafa
sveimað yfir, þar sem þúlutittliugar
og maríuerlur hafa átt hreiður, að
Jiessir litlu fuglar liafa hópazt í
kringum ]iá í loftinu, og eins mun
Jiað vera með örninn, og munu
munnmælin liafa myndazt vcgna
Jjessa.
Þúfutittlingurinn er fjörugur
fugl, sem vekur atliygli á sér með
sínum undurfagra söng. Hann
llögrar upp í loftið tistandi, og
o
röddin hækkar eftir því, sem hann
flögrar hærra, J)á lætur liann sig
falla niður og heldur stöðugt áfram
söngnum, sem verður hljómmeiri
og endar í trillu, Jtegar hann sezt.
Þegar hann syngur sitjandi, á girð-
ingu, í runnum, trjám eða á jörð-
inni, er söngurinn mjúkur og J)ýð-
ur.
I júní byrjar varpið, og velur
hann sér stað fyrir Ineiðrið í liolu
utan i J)úfu, skurðbakka, torfvegg
eða á öðrum hentugum stað. Það
eru körfu- eða skálarmyndað, að
mestu úr stráum, mosa og jurtatæj-
um og oft fóðrað að innan með
hrosshári saman við fínni strá.
Eggin eru oftast 5—6, og tekur
klakið 13—1-1 daga. Móðirin liggur
að mestu á, en faðirinn situr í ná-
grenninu og syngur fyrir hana.
Ungarnir liggja í hreiðrinu 13—
14 daga, og liggur móðirin á þeim
fyrst í stað, og er J)að })á verk föð-
urins að færa Jreim fóður, sem er
ýmiss konar lirfur og ormar. I.engi
eftir að ungarnir eru orðnir fleygir,
mata foreldrarnir þá, og heldur J)á
fjölskyldan fyrst í stað hópinn, en
blandast svo öðrum Jnifutittliugum
J)Cgar fer að líða á sumarið. Þeir
livcrfa héðan seinast í ágúst og í
september, en stiiku fuglar eru þó
að flækjast hér fram í október.
Kr. Geirmundsson.