Dagur - 17.01.1959, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Laugardaginn 17. januar 1959
H R I N G S J A
4><$><$><§><$^&$><$><$><§><$><$><§><$>$>&$><$><$>&fr$><&$><$><&$><$><&<^^
<S>
Enn gerist sama sagan
Árið 1942 voru efnaliagsmálin látin víkja fyrir lítt hugsaðri
stjórnarskrárbreytingu og svo er enn eftir 17 ár
Sagan frá 1942 endurtekur
sig nú um þessar mundir í
lítið breyttri mynd. Þá ruku
allir stjórnmálaflokkar nema
Framsóknarflokkurinn í það
ábyrgðarlausa verk að breyta
kjördæma- og kosningafyrir-
komulagi á tímum, ]>egar
verðbólgualdan var að slcella
yfir landið með ægiþunga sín-
um. í stað þess að ráðast gegn
sívaxandi dýrtáð, sem stafaði
ar hinu óeðlilega ástandi
stríðsáranna, var ábyrgðar-
samri ríkisstjórn sundrað fyr-
ir áhrif skammsýnna tæki-
færissinna í Sjálfstæðis-
flokknum, gert bandalag við
kommúnista, efnt til tveggja
kosninga um lítilsvert mál-
efni, miðað við aðstæður, og
verðbólgunni þannig grafnir
auðveklir farvegir um allt
efnahagskerfið, svo að síðan
höfurn við látlaust háð baráttu
við ágang þessa mikla flóðs,
Jíkt og strandbúar Hollands,
sem börðust um aldir við
árásir hins óstöðvandi hafs á
lága strönd lands þeirra.
SAMA SAGAN.
Enn í dag, um 17 árum eftir
þessar vanhugsuðu stjórnar-
aðgerðir, þegar nauðsyn
krefst þess af ráðamönnum
þjóðarinnar, að fyrst og
fremst sé sætzt á rétta leið í
efnahagsmálunum, en önnur
verkcfni látin bíða betri tíma,
standa Sjálístæðismenn fyrir
því að vekja úlfúðaröldu með-
ai þjóðarinnar út af kjör-
dannaskipun (scm þeir áttu
sjálfir meginþáttinn í að
móta), en stinga svefnþorni
alia viðleitni um samstillingu
flokka og starfsstétta, í sveit
og við sjó, um lausn mesta
þjóðarvandans, efnahagsmál-
anna.
LEITUÐU EKKI
SAMKOMULAGS.
Svo hörmulega hefur til
tekizt, að Alþýðuflokkurinn
hefur rofið ábyrga samstöðu
við Framsóknarmenn um
íausn efnahagsmálanna og
áíramhaldandi samfylkingu
frjálslyndra félagshyggju-
manna, en gengur á mála hjá
Sjálfstæðismönnum til þess að
ffamkvæma þau verk, sem
þjoðarnauðsyn krefst að bíði
bctri tínia, eftir nægilegan
undirbúning og umhugsun. —
Það verður jafnframt að telj-
■ast í meira lagi undarleg fram
koma af samstarfsflokki að
rjúfa samstarfið fyrirvara-
laust, án þess að leita sam-
kcmulags um mikilvæg mál,
sem þurfti að vanda til. En
]>annig liegðaði Alþýðufloklc-
urinn sér, er hann rauf um-
bótabandalagið um síðustu jól,
þvi að hann gerði enga tilraun
til þess að koma af stað sér-
stökum viðræðum við Fram-
sóknarmenn um væntanlegar
Iagfæringar á kosningafyrir-
komulaginu, hcldur beit orða-
laust á það agn, sem íhaldið
hafði krækt á öngul sinn! —
Alþýðuflokksmenn hafa alla
tíð vitað, að Framsóknarmenn
eru í mörgum atriðum and-
vígir núverandi kosningafyr-
irkomulagi, enda voru gild-
andi lög sett á sínum tíma
gcgn andstöðu Framsóknar-
flokksins. Því fer því víðs
fjarri, að Framsóknarmenn
séu ekki til viðtals um breyt-
ingar á þessum málum, eftir
gaumgæfilega athugun og
viðræður milli flokkanna. Til
þess var beinlínis ætlazt í
stjórnarsáttmálanum frá 1956,
að kjördæmamálið yrði tekið
til endurskoðunar á stjórnar-
tíma fráfarandi stjórnar. Önn-
ur mál voru þó jafnan talin
sitja í fyrirrúmi, og þess
vegna var kjördæmamáiinu
lítið hreyft í fyrs-tu áföngum
síjórnarsamstarfsins. Fram-
leiðslumálin til lands og sjáv-
ar lilutu að skipa liinn æðra
sess, ásamt margs konar öðr-
um lagasetningum, sem ekki
þoldu bið. Enda tókst fráfar-
andi ríkisstjórn að sigla mörg-
um framfaramálum heilum í
höfn, þóít svo illa liafi til tek-
izt, að ósættanlegur ágrein-
ingur við Alþýðubandalagið
um viss atriði efnahagsmál-
anna hafi að lokum leitt til
óvæntra stjórnarslita, áður en
viðræður um kjördæmamálið
höíðu leitt til niðurstöðu, er
allir fyrrverandi stjórnar-
flokkar gætu sætt sig við.
UNDIRBÚNINGS-
VIÐRÆÐUR.
Þótt viðræðum um þetta
samkomulagsatriði í sáttmála
fyrrverandi ríkisstjórnar hafi
verið frestað fram á seinni
helming kjörtímabilsins, fór
því fjarri, að það mál lægi í
algeru þagnargildi. Ilér var
aðeins um frestun að ræða,
vegna annarra mála, sem ekki
þoldu bið og varð því að af-
greiða á undan. Voru þetta
jafneðlileg vinnubrögð og
framast er hægt að hugsa sér.
Á sl. hausti tóku stjórnar-
flokkarnir upp undirbúnings-
viðræður sín í milli um mál-
ið, og var fyrirhugað að halda
þeim áfram og að sjálfsögðu
að ljúka þeim fyrir reglulegar
kosningar, scm fram hefðu
átt að fara í júní 1960, þannig
að kleift hefði v’erið að leggja
fyrir kjósendur þær tillögur,
sem sættir yrðu um. Fram-
sóknarmenn geta fúslega ját-
að, að þeir áttu ekki von á
þeirri óbilgirni, sem náoi há-
marlti sínu á Alþýðusam-
bandsþingi, og varð til þess að
naga ræturnar undan áfram-
haldandi stjórnarsamvinnu. —
Einkum trúðu þeir fastlega á
örugga samstöðu Alþýðu-
flokksins, hv’að sem á dyndi,
þrátt fyrir nokkra ólieilla-
vænlega fyrirboða í frani-
komu og verkum hægri
manna í þeim flokki. Það kom
því vægast sagt flaít upp á
Framsóknarmenn, þegar þeir
atburðir gerðust, að Alþýðu-
flokkurinn myndáði minni-
hlutastjórn undir vernd Sjálf-
stæðisflokksins, og eitt aðal-
baráttumál hennar skyldi
verða hvatvíslcg bylting á
kjördæmaskopun Iandsins. —
Svo virðist, eftir málflutningi
Alþýðuflokksmanna að dæma,
sem þeir telji það ekki hafi
verið gerlegt að leysa málið í
samvinnu við Framsóknar-
menn, en um það geta þeir
ekki með rökum dæmt, nujðan
viðræðum um efnisatriði
málsins var alls ólokið og
voru raunar rétt á byrjunar-
stigi milli stjórnarílokkanna.
Framsóknarmenn undrast því
þetta brotthlaup samstarfs-
flokks síns úr því stjórnmála-
bandalagi, sem beztu menn
Alþýðuflokksins töldu á sín-
um tíma marka aldahvörf í
stjómmálasögu síðustu ára.
Veik stjórn
Mörgun mun hafa þótt gæta
alhnikils hraða í sambandi við
stjórnarmyndun Alþýðuflokks
ins. Stjórn þessi er yfirburða
veik og situr algerlega í skjóli
annars stjórnmálaflokks, ef til
]>ess kæmi, að á liana yrði
borið vantraust. Til þess að
koma fram venjulegum þing-
málum á stjórn þcssi ekki að-
oins undir liögg að sækja lijá
verndarflokki sínum, heldur á
hún um það allt sitt undir því,
að menn úr þriðja flokknum
hlaupi undir bagga með
henni. Þegar af þessari ástæðu
var það óheppilegt, að Alþýðu
flokkurinn myndaði stjórn þá,
er nú situr. Hún er fyrirfram
of veik til þcss að geta komið
fram nauðsynlegum málmn.
Eins og liorfði, var því vitur-
legast að freista þess að
mynda stjórn allra flokka, úr
því að annað hafði brugðizt,
áður en íil þess kæmi að
mynduð yrði minnihluta-
stjórn, sem ætti næsta lítið
fylgi meðal þingmanna. Minni
hlutasíjóm cr ávallt neyðar-
úrræði, sem ckki er girpið til,
fyrr en allar leiðir eru lokaðar
til myndunar raunverulegrar
þingræðisstjórnar.
HERJÓLFUR.

Framhald af 1. síðu.
Ýmsar ástæður eru til þesS, að.
Sjálfstæðisménn leggja slíkt ofur-
kapp á þessa málsmeðferð, og mun
þetta hið helzta:
1. Þcir telja, að eftir því sem
kosningar dragast lengur, konii
það gleggra í ljós, að þeir hafa
engin úrræði í efnahagsmálun-
um, sem þola nokkurn minnsta
samanburð við lýðskrumsóráð
þeirra í stjórnarandstöðunni.
2. Þeir hafa nú í hvggju að
svíkjast að kjósendum og af-
nema öll hin gömlu kjördæmi
landsins nerna Reykjavík, og
þcir telja, að vonlaust sé að
kptna slíku fram, ef menn fá
ráðrúm til þess að átta sig. Því
verði að reyna að gcra þctta
með snöggu átaki.
3. Gömlu kjördæmin verður
að afncma að þeirra dómi og
minnka aðhaldið utan af landi,
áður en „aðalúrræðin“ í efna-
hagsmálunum koma fram í dags-
Ijósið eða til framkvæmda. Með
því einu móti telja þcir fært að
leysa cfnahagsmálin á kostnað
framkvæmdanna og framfaranna
víðs vegar um landið.
Þessu reyna þeir að sjrílfsögðu að
leyna um sinn, þótl kommúnistar
og Alþýðuflokhsmenn fari elihi dull
með þetta sjónarmið.
Þessi ríœtlun um að þröngva kost
byggðanna til sjrívar og sveita mun
rí hinn bóginn enginn búhnykliur
reynast Reykxnkingum.
Velmegunin í Reykjavík hefur
einm.ill að chhi litlu leyti byggzt rí
þvi, aíf fólksstrauniurinn er ehhi
jafn ör og' ríður.
Þcssi „plön" Sjálfstaðisflokksins
eru elihi óskiljanleg, þótt þau séu
ófögur.
En hvað rak Alþýðuflokkinn til
þess að mynda stjórn til þess að
koma þessari áætlun Sjálfstæðis-
flokksins fram? Margir eiga erfitt
með að skilja Jtað,
Með því hafa þeir rofið umbóta-
bandalagið, I'eir voru vægast sagt
ekki kosnir á þing til jress að kljúfa
það og gera stjórnarsamstarf, við
Sjálfstæðisflokkinn um að ‘leggja
niður kjördæmin.
hctta eru þvílíkar aðfarir að æði-
marga rekur í rogastanz. Hægri öfl
flokksins hafa nú alveg tekið stjórn-
ina og beygt flokkinn til fylgis við
sig. Furðulegt er, að menn skuli
telja sér leyfilegt að nota umboð
sín með þessum hætti.
Eg fullyrði, sagði Eysteinn Jóns-
-son, að þetla cr i fullri óþökh
flestra þcirra Alþýðuflokksmanna,
sem bczt stóðu að umbólabandalag-
tnu, og rg trúi ckhi öðru cn að það
cigi eftir að sýna sig.
Alþýðuflohkurinn gal engti taþ-
að í hjördœmamálinu, þó að af-
grciðsla þcss yrði ehki fyrr en i lok
kjörtimabilsins.
Mikil ábyrgð.
Engar líkur crit til þess, að ríkis-
stjórnin ráði nokkuð við cfnahags-
málin. I>ar verður öllu, sem þarf,
fórnað til þess að geta lagt niður
kjördæmin, og til þess að sem allra
minnst flettist ofan af Sjálfstæðis-
flokknum fyrir kosningar um úr-
ræðaleysi hans og lýðskrum. Þess
vegna verður íillu að hraða sem
mest, og má ekki í neitt liorfa.
Mikil er ábvrgð þeirra manna,
sem svona vinna.
Einu sinni ennþá á nú að taka
stjórnarskrármálið og gera það að
leiksoppi í valdastreitu flokkanna.
Framsóknarflokkurinn hefur kraf
izt þess, að ekki yrði flasað að neinu
og menn gefi sér tima til nœsta
vetrar til að ihuga málið og reyna
að ná samkomuíagi. Flokkurinn
hefur tekið fram, að hann sé reiðu-
búinn að fallast A að fjölga kjör-
datmahosnum þingrþönnum, þar
sem fólksfjölgunin er mest. Á ekli-
ert slikt hefur hins vegar verið
hlustað.
Flokksnauðsyn Sjálfstæðisflokks-
ins að flýta sér, situr í fyrirrúmi,
og nú dugar ekkert miuna en að
leggja niður öll gömlu kjördæmin
utan Reykjavíkur.
Nú er búið — i ríföngum — að
setja inn rí Alþingi nægilega marga
uppbótarþingmenn og minnihluta-
þingmenn til þess að óheett sé lalið
að greiða kjördœmunum lokahögg-
ið. Að þessu hefur verið stefnt i á-
föngum eh aldrei við það kannazt.
Þetta kemur nú hins vegar svo
glöggt fram, að ekki verður um
villzt.
Engin stefna fyrr.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur und-
anfarið enga stefnu gefið upp í kjör
dæmamálinu en undirbýr nii árás-
ina. Svo langt hefur tvöfeldnin
gengið, að frá flokknum liefur nú
verið látið í það skína, að hann
vikli „ræða um“ annað hvort: fá
sté>r kjördæmi eða einmennings-
kjördæmi. betta jafngildir því að
spurt sé: Ertu með j>essu cða móti?
Og gilt svar væri talið: Oðru livoru.
Þannig hefur flokkurinn, sem nú
beitir sér fyrir afnrími kjördæm-
anna, haldið rí þessu máli. Hann
hcfur villt rí sér heimildir en beðið
tcekifœris til þess að gera skyndiárás
á kjördæmin.
Margir munu leggja hönd að því
að hrinda þessari áréis, og er því
ckki enn sýnt, hvernig fer. Þeir eru
ófáir, sem telja það óhæfu að leggja
kjördæmin niður og.'vilja lála leita
annarra leiða til lciðréttingar á
hjördæmaskiþun lan dsins.
Unnið eftir málefnum.
Að lokum sagði Eysteinn Jóns-
son:
„Framsóknarmenn munu ekki
gerasi skemmdarveikamenn, Jxólt
þeir séu í sljórnarandstöðu. Þeir
munu vinna eftir málefnum, hvort
sem þeir eru i stjórnarandstöðu eða
styðja ríkisstjórn.
Þeir hefðu nú talið jijóðstjórn
réttasta úrræðið, fyrst ekki reyndist
með nokkru móti fært að lialda á-
fram stjórnarsamstarfi því, sem var.
Með tillögu sinni um jtjóðstjórn
hafa Framsóknarmenn glögglega
sýnt það, að þeir setja málefnin
efst, en iáta ekki flokkaríg né vær-
ingar ráða afstöðu sinni.
Frámsóknarmenn taka ótrauðir
upp baráttu þá, scm framundan er.
Þeir hafa ehki verið betur einhuga
né samtaka cn nú. Enginn dregur í
efa, að flokkurinn nýtur vaxandi
trausts hvarvctna á landinu.
Aðrir hafa kastað hanzkanum •—
rofið stjé>rnarsamstarfið, sem var,
og enn aðrir ráða því, að nú er
reynt að efna til tvennra kosninga
um að leggja niður þau kjördæmi,
sem j>eir eru kosnir fyrir á Alþingi.
Framsóknarincnn munu í engu
af sér draga í baráttunni og þeir
heita á alla, scm hafa málcfnalega
samstöðu við |>á í höfuðmálum
að talca nú upp fulla samyinnu
og náið samstarf. Mun |>á margt
ti! betri vegar snúast frá |>ví, sem
nú horfir.