Dagur - 21.01.1959, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Miðvikudaginn 21. janúar 1959
RlTSTJÓKt:
ER1.IN C V R D A V í I) S S (} \
\ u«lvsin'.;aM joú:
l'ORK I 1 1 HJÖR.NSSON
Slriísliita i Hífiuirnufti 'K) — simi ilfio
Árgangorinn Kom.ii Kr. Vö.OO
lílaðid kcniiu út ,» mið%iKii<los;um in;
laugartlögtim. Jngar eíní *tantl;i lil
Gjaltiilagí rr I. julí
HKENTVEKK ODDS BJÖRNSSONAR H.F.
Óska ekki að veiða fisk
ÞAÐ ER DAPURLEG STAÐREYND, að ís-
lendingar þurfa að ráða erlenda sjómenn á fiski-
skipaflota sinn. Færeyingar hafa leyst íslenzku
sjómannastéttina frá skyldu sinni að nokkru og
hlaupið í skarðið þegar ekki hefur reynzt unnt
að manna skipin íslenzkum áhöfnum á vetrarver-
tíð. Nú standa málin þannig, að staðið hefur í þófi
um ráðningar þessar, en mun nú loks endanlega
séð, að Færeyingar ráði sig ekki á íslenzk skip að
þessu sinni. Þetta mun trúlega verða harmað af
ýmsum, og vissulega skapar það vanda. En þegar
þess er gætt, að ráðning erlendra manna til að
gegna nauðsynlegustu skyldustörfum í aðalút-
flutningsatvinnuvegi landsins er hreint neyðar-
úrræði af mörgum sökum, er það síður en svo
einhliða áhyggjuefni, þótt ráðningin færi út um
þúfur í þetta skipti. Við eigum ekki og getum alls
ekki byggt annan aðalatvinnuveg okkar á erlendu
vinnuafli. Það er þjóðarskömm að hafa gert það
og vítavert að leysa ekki málið á annan hátt. —
Landið á nægan vinnukraft til að manna öll ís-
lenzk skip og þótt þau væru mun fleiri, en því er
bara svo háttað, að yfirleitt vilja menn hafa sitt
á þurru, vinna í landi og njóta fjölskyldu.lífsins,
þegar næg atvinna er og óska ekki að veiða fisk.
Um þetta er ekki að sakast að öðru leyti en því,
að það þarf að gera sjómennskuna eftirsóknar-
verðari heldur en hún nú er. Skjótvirkasta ráðið
til þess er auðvitað það, að greiða sjómönnum
hærra kaup en nú er gert, svo miklu hærra kaup,
að sú atvinna verði eftirsótt af þeirri ástæðu. Ef
útvegurinn getur ekki risið undir því, verður að
taka peningana úr vasa okkar landsmanna.
Á meðan meira en sjötti hver íslendingur er í
skóla meiri hluta árs ætti ekki að heyrast kvart-
að um, að ekki sé vinnuafl fyrir hendi til að gera
að fiskinum, sem berst á land. Þá ætti það ekki
að valda þjóðarsorg þótt allra lélegustu skipin,
sem aldrei fá bein úr sjó og verst gengur að
manna, fái hvíld.
Ekki er það ný saga, að við tökum vel eftir því,
sem um okkur er sagt á erlendum vettvangi og
séum nokkuð viðkvæmir fyrir því. Við höfum
stækkað landhclgina nokkuð og stöndum fast á
rétti okkar í því efni. Við teljum útfærslu fisk-
veiðitakmarkanna eitt allra mesta nauðsynjamálið
til að tryggja lífsafkomu þjóðarinnar á komandi
tímum, vegna þess að sjávarafurðirnar skapa nær
allar gjaldeyristekjurnar. Ekki getur hjá því farið,
að örðugleikar okkar við að manna fiskiskipin
varpi nokkrum skugga á tilverurétt okkar í aug-
um umheimsins, og þá einnig á þá einhliða ávörð-
un okkar að stækka hið friðaða svæði á grunn-
miðum umhverfis landið.
Síðan um áramót hafa sjómenn og útgerðar-
menn staðið í samningum við ríkisstjórnina um
fiskverð, kaup og kjör á yfirstandandi vertíð. —
Einhvern tíma hefðu það þótt fréttir til næsta
bæjar, að annars aðalatvinnuvegur landsins stæði
í deilum, já, í verkfalli við þjóðfélagið. Sem betur
fer hefur verið samið í flestum verstöðvum og
bátarnir hafar fengið góðan afla. En athyglisvert
er það, að í fjölmennum félögum hafa aðeins 20—
30 manns greitt atkvæði. Virðist full þörf á að
settar verði reglur um lágmarksþáttöku í at-
kvæðagreiðslu um slík mál.
Frú Svava Jónsdóffir feikkona
75 ÁRA
Föstudaginn 23. janúar verður
frú Svava Jónsdóttir leikkona 75
ára. Hún er fædd á Akureyri 23.
janúar 1884, dóttir Jóns Step-
hanssonar timburmeistara og
konu hans, frú Kristjönu Magn-
úsdóttur.
16 ára gömul hóf hún leikferil
sinn í smáleiknum „Annar hvor
verður að giftast“. Þá strax vakti
þessi unga stúlka eftirtekt og að-
dáun allra, og nú rak livert hlut-
verkið annað, og eftir því eg bezt
veit, eru þau orðin 90 á tæpum
60 árym, nú síðast móðirin í
„Gullna hliðinu“ eftir Davíð
Stefánsson. Þeir sem séð hafa frú
Svövu sem „Grímu“ í „Skrúðs-
bóndanum“ og „Áslaugu“ í „Nýj-
ársnóttinni“, svo að eitthvað sé
nefnt, munu seint gleyma henni.
Árið 1926 lék hún á móti danska
leikaranum Adam Poulsen í
„Ambrosius“ eftir Chr. Molbeck,
og má geta þess, að hinrt danski
leikari var mjög hrifinn af leik
hennar og hæfileikum.
Frú Svava hefur í hlutverkum
sínum slegið á alla strengi mann-
legra tilfinninga, en með yfirlæt-
isleysi og sannri túlkun, látið
áhorfendui' gleyma að um leik
væri að ræða. Ef við lítum til
baka og minnumst þeirra ágætu
leikara er vörðuðu veginn fyrir
framtíðina, þá finnum við bezt
hve mikið við eigum þessu fólki
að þakka. Þrautseigju og fórnfýsi
og gleðina að þjóna góðu málefni.
Ein úr þessum hópi er frú Svava.
Oetur hver og einn gert sér í
hugarlund það starf er liggur á
bak við 60 ára leiklistarferil. Það
eitt virðist vera ærið nóg lífs-
Hugur og hönd.
í EINUM ÞÆTTI mínum ný-
lega ræddi eg ofurlítið um trjá-
gróðurinn í bænum, og Akureyri
hefur einmitt orð fyrir að vera
mesti trjáræktarbær landsins. Að
þessu sinni ætla eg að ræða ofur-
lítið um óræktarblett, sem er
bænum til minnkunar.
Á sumrin kemui' margt ferða-
fólk til Akureyrar og flest þetta
fólk, sem gefur sér tíma til að
skoða bæinn, leggur leið sína upp
í Skrúðgarð bæjarins (Lysti-
garðinn). En sá unaðslegi staður
er bænum okkar til sóma og öll-
um þeim, sem að honum hafa
unnið. Hvort sem ferðafólkið fer
gangandi eða í bílum, fer það eft-
ir Eyrarlandsveginum. En á
horni Eyrarlandsvegar og Hrafna
gilsstrætis er dálítill óræktar-
blettur, þríhyrndur að lögun. —
Þessi blettur er með sömu um-
merkjum og hann var áður en
byggð hófst á Suðurbi-ekkunni,
stórþýfður og ljótur útlits.
Þarna er auðvelt að gera
skemmtilegan grasblett, blómum
prýddan. Ekki er það kostnaðar-
samt að breyta þessum litla bletti
í gróðurreit. Og þar sem blettur
þessi er einnig í nágrenni Mennta
skólans, mundi hann vera til
prýðis við heimaksturinn þangað.
En heim að þeirri virðulegu
menntastofnun leggja margir
menn leið sína á ári hvei'ju.
Eg vil með línum þessum
minna á þennan blett, sem hefur
starf, en þó hafði hún stóru og
mannmörgu heimili að stjórna,
svo að ekki hafa fi'ístundir henn-
ar verið margar.
Leikfélag Akureyrar hefur átt
því láni að fagna, að hafa að
mestu fengið að njóta starfs-
krafta hennar, en 1914 flutti hún
með manni sínuni, Baldvin Jóns-
syni verzlunarstjóra, til Sauðár-
króks og dvaldi þar í 7 ár og
starfaði frú Svava þar, bæði lék
og leiðbeindi, við mörg leikrit.
Sömuleiðis lék hún sem gestur
með Leikfélagi Reykjavíkur og
einnig hefur hún leikið í útvarp.
Nú er frú Svava hjá dóttur
sinni og tengdasyni í Hveragerði.
Eg vil leyfa mér, í nafni allra er
leiklist unna, að þakka frú Svövu
þann mikilsverða skerf er hún
hefur lagt leiklistar- og menn-
ingarmálum okkar. Sérstaklega
vil eg, fyrir hönd Leikfélags Ak-
ureyrar, þakka það fórnfúsa starf
sem hún hefur unnið fyrir félagið
í nær 60 ár. J. Ö.
gleymzt nútímamenningunni. Og
sjálfsagt eru fleiri svipaðir
blettir í bænum, sem hægt er að
gera fagra og heillandi með
marglitum blómum og grænum
runnum. — Dvalinn.
Það, sem gerist við gluggann
niinn.
NÚ ER KALT OG FROST. —
Fólkið, sem mætist á götunni,
talar um kuldann og þykir 16
stiga frostið alveg voðalegt. En
eg ætlaði nú að segja ykkur hvað
eg sé við gluggann minn. Það eru
svalir norðan við hann og þar
halda dúfuhjón til. Húsið þeirra
er kassi, sem liggur á hliðinni á
svölunum. Nú, í mestu frost-
hörkunum, ungaði móðirin út
einu eggi, og hún annaðist litla
ungann sinn af mikilli nákvæmni
og umhyggju, svo að hann lifði,
þrátt fyrir kuldann.
Ekki æðrast dúfurnar þótt eitt-
hvað kólni í veðri, og mér virðist,
að þær njóti lífsins í ríkum mæli.
Karlfuglinn vappar sífellt á
gluggasyllunn minni og stundum
heggur hann í gluggann og vill
með því gefa til kynna, að hann
hefði ekkert á móti brauðmolum
ef sér væru boðnir þeir. Hann er
sýnilega mjög hrifinn af konu
sinni og barni.
Dúfurnar eiga marga óvini. —
Fyrir utan manninn, sem gert
hefur margt til að eyða dúfunum
og síðast nú í haust, er hrafninn
Framhald á 7. síðu.
ÞANKÁR OG ÞÝÐINGAR
Eldur og gufa
í nýútkomnu fréttablaði Unesco er m. a. rætt um
orkulindir jarðar, hve margar þeirra muni að þrot-
um komnar eftir tiltölulega skamman tíma, svo sem
olía og kol. Hafa vísindamenn látið í ljós áhyggjur
í þessu sambandi, því áð aukinn iðnaður og ný-
tízku lifnaðarhættir heimta ætíð meira og meira
rafmagn.
Nú mun það svo, að vatnsorkan mun ekki full-
nýtt nema þá í einstaka Evrópulandi, en þó er
vatnsorkan takmörkunum háð, og hvort kjarnork-
an verður nokkurn t.íma svo ódýr, að hún geti jafn-
azt á við aðrar orkulindir, er ekki hægt um að
segja, en vonandi verður hún það — og hættulaus.
En það er einn orkugjafi, sem vísindamenn eru
nú teknir að hafa mikinn hug á að rannsaka, og
það er jörðin sjálf, þ. e. a. s. innyfli hennar, sem
vera munu glóandi.
Það mun öllum kunnugt, að sé komið djúpt í jörð
niður, fer hitastigið hækkandi smám saman, svo að
ekki er undarlegt, að sumir þeir, sem trúa bók-
staflega á tilveru helvítis, láti sér detta í hug, að
það muni verá niðri í jörðinni, og þar ráði kölski
gamli ríkjurn. Æskilegt væri, að sá eldur, sem ann-
ars myndi vera notaðui' til þess að svíða sálir for-
dæmdra, yrði okkur hér ofanjarðar heldur til gagns
og nytsemdar, en það mún ýmsum erfiðleikum
bundið að virkja glóðir þessar.
En eldui' þessi á sér ýmis op út um jarðskorp-
una, og er þar átt við eldfjöllin. Ef hægt væri að
virkja þann hita og kraft, sem fer t. d. í eitt Heklu-
gos, þ. e. a. s., ef hægt væri að forða gosum með
því að eyða af hita og minnka þrýsting, svo að ekk-
ert gos yrði nema þá kannski smáuppsölur og
hóstakjöltur, sem við gætum beizlað, ja, þá myndi
lyftast brúnin á mörgum á Suðurlandi, og orkan
ætti að duga til þess að reka verksmiðjur, lýsa og
hita hús og svíða hrútshausa um allt Suðui'-
landsundirlendið.
„Yrði þá glaðr
Ingólfr bóndi at Hellu“,
stendur í Hungurvöku, ef eg man rétt.
Líklega er þó bezt að gera sér engar gyllivonir
um virkjun Hekluelds, á meðan Sjálfstæðishúsið er
ekki hitað upp með hræódýru kjaftæði Heimdell-
inga, en þar í liggur auðvitað talsverð orka, þó að
vísindamenn Sjálfstæðisflokksins hafi ei enn komið
auga á. Mætti hafa litla vindmyllu framan við
ræðupall á fundum Heimdallar, rétt við vit ræðu-
manna, og nota þann blástur, sem frá þeim kemur,
er þeir skamma Framsóknarmenn og kommúnista.
Ætti sú mylla að geta lýst og hitað upp musterið
og Vesturver að auki.
Vísindamenn hér á jörðu munu víst ekki hugsa
mikið um Heklueld né Heimdallarhvæs, en þeir
hugsa því meira um heita vatnið og gufuna, sem
ýmist streymir sjálfkrafa upp úr jörðinni eða hefur
verið náð upp á yfirborðið með borunum. Telja
þeir, að þarna séu miklir möguleikar til rafmagns-
framleiðslu. Rafmagnsstöðin ítalska við Larderello
framleiðir nú árlega 2 þús. milljónir kw.stunda, en
hún er rekin með jarðgufu.
Þeir, sem séð hafa gufugosin í Námaskarði og
Krýsuvík, hljóta að spyrja sjálfa sig, hvort þessi
gufa sé ekki of lengi látin streyma út í bláinn. Hafa
nokkrir íslenzkir rafmagnsverkfræðingar farið til
ítalíu til þess að kynna sér rafmagnsframleiðslu
ítala í sambandi við jarðgufuna? Spyr sá, sem ekki
veit. — x.
-----o------
KAFFIDRYKKJA.
Samkvæmt Politikens Ugeblad nú í janúar, eru
Svíar nú sú þjóð, sem drekkur mest kaffi á hvern
íbúa, allra þjóða jarðkringlunnar,næstir þeim koma
Danir, þá Norðmenn, svo Finnar og síðast koma
svo íslendingar. Eftir þessu eru aðeins 4 þjóðir í
heimi, sem drekka meira kaffi en við. Þetta er nú
alveg sæmileg frammistaða, en við urðum nú samt
síðastir í þessari samnorrænu kafíidrykkju’keppni.
og við gætum kannski gert betur, ef við reyndurri
af alefli.