Dagur - 21.01.1959, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 21. janúar 1959
D A G U R
5
REITT TIL HOGGS I FELLI
Fyrir nokkru hittumst við jón
Sigurðsson í Ystaíelli úti fyrir húsi
kunningja okkar í Húsavík. Gekk
liann út þar, sem ég ætlaði inn.
Heilsuðumst við vingjarnlcga að
vanda og töluðumst örstutt við —
nógu lengi þó til þess, að Jón gat
tjáð mér, að sér væri það ástríða,
að höggva menn, sem vel lægju fyr-
ir höggi, og vitnaði í Islendinga-
sögur. Ekkert ráðrúm hafði ég til
að áminna Jón uni að temja sér
kurteislegri ástríður, og kvöddumst
við með virktum.
Auðheyrt var, að Jón var að lýsa
vígi á hendur sér — með dálitlu
yfirlæti og afsökun í senn. Að öðru
leyti skildi ég ekki orðræðu hans,
fyrr en inn í húsið kom pg liúsbónd-
inn sýndi mér grein, er Jón hefir
ritað og birt er í Degi sl. 18. des.
Er það allsvæsin árásargrein út af
„Athugasemd", sem ég hafði þá ný-
lega gert við „Frétt frá Fosshóli"
— hvort tveggja birt í Degi.
Sl. 16. nóv. efndi prófastur til
fundar sóknarprests, sóknarnefnda
og safnaðarfulltrúa, til að ræða
prestssetursskipti í Vatnsendapresta-
kalli, en þau hafa verið til athug-
unar síðan sumarið 1956. Vakti það
einkum fyrir prófasti, að gefa and-
stæðingum málsins tækifæri til að
gera ljósari grein fyrir málstað sín-
um en orðið var. tillaga kom fram
á fundinum um að mæla með
prestssetursskiptunum, og var sam-
þykkt með meiri hluta atkvæða.
Kemur j>á sú „frétt frá Fosshóli",
að samjjykktin sé „hin furðuleg-
asta“ og „sæti að vonum mikilli
gagnrýni meðal sóknarbarna".
Um Jtað, að samþykktin sé
„furðuleg", lætur fréttaritarinn sér
nægja órökstudda fuílyrðingu, Jt. e.
sleggjudóm. Ummælin um hiria
„miklu gagnrýni" þóttu mér ósann-
gjarnlega einhliða. El hér var um
frétt að ræða, en ekki áróður aðeins,
var skylt að taka íram, að Jjótt ýms-
ir væru á móti málinu, væru fleiri
með. Ég sendi Jrvi athugasemd —
ekki til að ,,sanna“ ncitt (eiris og !
Jón kemst að orði), heldur aðeins
til athugunar og samanburðar við
Fosshólsfréttina.
í þessari athugasemd finnur Jón
tvær veilur, og verður mikið um,
eins og réttmætt er. I Þóroddsstað-
arsókri hafa prestssetursskiptin ekki
verið samjjykkt á tveimur safnaðar-
fundum, heldur á sóknarnefndar-
fundi og safnaðarfundi. Hér er
munur á, J>é>tt skylt sé skegg höku.
Sóknarnefndarfundurinn var hald-
inn haustið 1956. Síðan er ég búinn
að vera árlangt erlendis, með hug-
ann við önnur efni, svo að égmundi
Jretta ekki nógu skýrt. En misminni
er engin afsökun. Það er ávallt
stranglega vítavert, þegar Jreir, sem
taka að sér að veita upplýsingar --
sögulegar, ættfræðilegar, staðtölu-
legar — fara ekki rélt með. Sýnt er,
að Jretta þurfum við Jón báðir að
muna framvegis.
í umsögn minni um safnaðarsam-
þykktina í Lundarhrekku cr orðinu
„einróma" ofaukið. Telur Jón sig
vita, að hún hafi verið gerð með 12
atkvæðum gegn 2. Fundargerð
liafði ég ekki séð. En grunlaus var
ég um að ekki væri rétt frá skýrt
— og Jrað Jn'í fremur sem fréttin
kom mér óvænt, svo ég innti fast
eftir livort rétt væri. Skakkafalla
er yon í veröld, Jrar sem hvorki má
treysta eigin né annarra minni.
Flins vegar — ef treysta má minni
Jóns og minni heimildarmanns
hans, er Jrað ljóst, að á umræddum
fundi hcfir „gagnrýriin" verið í
sexföldum mirihihluta.
Allt annað í athugasemd minni
er rétt — líka Jrað, að þá var ekki
almennt vitað nema um tvo bænd-
ur í Þóroddsstaðarsókn, sem mál-
inu væru andvígir. Hafi þeir verið
eða séu síðan orðnir flciri, eiga Jteir
eftir að koma í ljós. Virðist mér að
athugasemd min sé enn Jrað, sem
hún átti að vera: athyglisverð til
samanburðár við Fosshóls-fréttina.
Fráleitt er Jtað, sem Jón leyfir sér að
segja um Jrá frétt, að liún sé „hár-
rétt, Jxið sem hún nær“. Rcikni
hann Jrað rétt út, að meðatkvæðin
í prestakallinu séu langt til hel-
mingi lleiri en mótatkvæðin, mætti
segja að hún hangi í {jví, að vera
liállsarinleikur. Margir kunna góða
skilgreiningu á hálfsannleika.
Vel fór um okkur í Fremstafelli,
í hlýjum og Jrægilegum húsakynn-
um við góðan beina. En satt er Jjað,
að í bili varð Jjað til dálítilla óþæg-
inda, að bið og breyting varð á um
fundinn á síðustu stundu. En Jón,
sem um langan aldur hefir, með
öðrum góðum mönnum, stjórnað í
Ivinn, mun orðinn Jjví alls óvanur,
að Jjar gangi ekki allt eftir áætlun
um ferðir manna og fundi. Er Jjví
gremja hans eðjileg, Jjótt aðrir
liefðu fært til Ijetri vegar.
Ekki man ég eftir neinni skoð-
anakönnun um Jjað, hve vistlegt
mönnum Jjótti á Vatnsenda. Jón
[jykist vita, að „öllum“ liafi virzt
Jjar vistlegra en við liefði mátt
búast. Síðar um daginn var harin
aðili að svofelldri tillögu, Jjótt ekki
næði fram að ganga:
„Fundur haldinn í Fremstafelli
o. s. frv. . . . álítur Jjað mikla nauð-
syn, að prestssetrið á Vatnsenda
verði endurreist og heimilisralstöð
byggð fyrir staðinn, svo að Jjar
verði fullboðlegt fyrir prest að búa“
(leturbreyting gerð af mér Fr. A.
Fr.).
Greinarhöf. gefur í skyn, að fund-
urinn hafi byrjað nteð áróðursræð-
um prólasts og sóknarprests. Ég
innleiddi umræður með stuttu
ávarpi, sem mér er óhætt að segja
að var í fyllsta máta óhlutdrægt.
Eftir á sagði einn íundarmaðurinn
við mig, að á meðan ég var að tala,
hefði hvarflað að sér sú spurn,
hvort cg væri prestssetursskiptunum
í raun og veru fylgjandi. Að minni
ósk las sóknarpresturinn upp bréf
frá nýbýlastjórn, en lagði að öðru
lcyti mjög lítið til málanna. —
Þarna slær Jón [jví strax falskan
tón — óþarfan ýkjutón.
Skilja má að hann álítur, að átt
hefði að synja sóknarpresti um at-
kvæðisrétt á Fremstafells-fundinum.
Aðrir telja að bæði sóknarprcstur
og prófastur ættu að hal’a atkvæðis-
rétt á slíkum fundi. Látúin.það í
bili liggja á milli hlpta. En segjum
að sóknarpresturinn hefði orðið að
sitja hjá, og að mennirnir tveir, sem
ekki sóttu fundinn, hefðu komið
og greitt atkvæði á móti tillögunni
unt skiptin. Þá hefði liún fallið með
6 á móti 6. Þetta er góð stærðfræði
hjá Jóni. Hitt má líka hugsa sér,
[jótt hann haldi [jví ekki á loft, að
ef [jessir tveir menn lrefðu greitt
atkvæði með tillögunni, þá hefði
hún verið samjjykkt með 8 á móti
4, og það Jjótt sóknarpresturinn
liefði verið dæmdur úr leik. Fleiri
en Jón hafa gaman af að liugsa um
Jjað, sem hefði getað verið, en var
ekki.
Lýsing hans á undirbúningi og
framkvæmd safnaðarfundanna í
sumar virðist vera ásökun á liendur
sóknarnefndanna um trúnaðarbrot.
Eiga Jjær að hafa leynt almenning
fundarefninu, sent andstæðinga
málsins á fjöll, og safnað svo hin-
um til atkvæðagreiðslu. Þannig eiga
samþykktirnar að hafa náðst aðal-
lega með fjölskyldusamtökum
safnaðarleiðtoganna. Um Þórodds-
; staðar-fundinn segir Jón blábert:
„Sóknarnefndarmenn tveir, sem
málinu fylgja, mættu með lið sitt
reiðubúið“.
Hvað kemur manninum til að
segja Jjetta? Annar Jjessara manna,
sóknarnefndarformaðurinn, kom á
fundinn einn síns liðs Hinn mað-
urinn og sonur hans eru næstu ná-
búar, svo að Jjar hefði verið létt um
samtökin, enda samtals níu manris,
sem þar höfðu atkvæðisrétt. Aðeins
einn Jjeirra greiddi atkvæði. Son-
urinn var staddur með fjölskyklu
sína í annarri sveit Jjcnnan dag.
En sjállur var sóknarnefndarmaö-
urinn á fundi suður í Reykjavík
— með Jóni i Yztafelli!
Þannig er Jiað, sem hann segir
liér um liðsafnað, algjör heilaspuni.
Jafnframt gerir hann sig beran að
s.vo merkilegri meinloku, að hver,
sem lætur slíkt henda sig, ætti hve-
nær sem cr að geta séð 16 menn
jjar, sem aðeins eru 2.
I klausunni urn Lundarbrekku-
fundinn stendur: „Þess cr getið, að
sóknarnefndarmaður; sem flutningi
prestsseturs er fylgjandi, kom [jar
með 5 aðra lieimilismcnn. Hann
vissi hvað til stóð“. (Leturbr. mín,
Fr. A. Fr.).
Skoðun mín er sú, að Jjað sé
fyrirsláttur aðeins, að menn hafi
ekki almennt vitað hvert fundar-
efnið var, hvort sem Jjess var getið
í skriflegu fundarboði eða ekki.
Mál Jretta liafði lengi verið til um-
als og athugunar í prestakallinu.
Menn leika sér ekki að því, hvorki
sjálfs sín vegna né annarra, að kalla
saman saíriaðarfundi um háanna-
tímann, nema um sérstakt mál sé
að ræða. Menn vissu að [jetta sér-
staka mál lá íyrir til afgreiðslu. Það
er árás á skynsemi fólksins í þesstlm
sóknum, að halda því fram, að Jjað
hafi ekki vitað hvað til stóð.
1 öllum þessum ásökunum er Jjað
bót í máli, að ekki nefnir Jón neinu
óvenjulegan liðsafnað í Ljósavatns-
sókn.
Greinarhöf. telst svo til, að 10%
atkvæðisbærra manna í prestakall-
inu liafi greitt atkvæði með prests-
setursskiptum og Jjykir lítið. Miðað
við venjulega lilutfallstölu atkvæða
um kirkjuleg félagsmál, er Jjað ekki
lítið. 1 mörgum prestköllum næðist
aldrei svo liá hlutfallstala, nema ef
til vill í prestskosningum og sér-
stökum hitamálum. En hér hefir
nefnilega ekki verið unt „heitt
deilumál" að ræða fram að Jjessu,
Jjótt Jón gefi Jjað í skyn. Þetta er
m. a. augljóst af Jjví, að menn —
jafnvel þeir, sem komnir eru til
messu og á fundarstað — láta annir
síriar og ástæður sitja í fyrirrúmi
fyrir atkvæðagréiðslu. Allur Jjorri
manna lætur Jjað sig engu skiþtá,
hvort presturinn situr á Vatnsenda
eða á Fells-enda eða hvaða öðrum
hentugum stað sem væri í presta-
kallinu. Flestir vilja hafa prests,
Jjjónustunnar vegna, og mundu
ekki una Jjví vel, að prestakallið
væri lagt niður. En sennilega hafa
fæstir áttað sig á Jjví, að á Jjcssu cr
nokkur hætta, og að Jjeirri liættu
verður hvað helzt og bezt afstýrt
með Jjví, að reisa íbt'iðarhús, sem
ekki væri aðeins „fullboðlegt fyrir
prcst“, heldur ágætt og aðlaöandi
fyrir livern, sem væri.
Greinarhöf. fer geyst í fyrri liluta
greinar sinnar og skeytir engum tor-
færum. Þó kemst hann fyrst á flug,
er hann tekur að ræða niðurlagsorð
athugasemdar minnar — Jjcssí:
„Gagnrýnin getur því varla verið
mjög víðtæk. Vel má vera, að í ein-
stökum tilfellum og í vissum skil-
ningi sé liún mikil. Þar lyrir þarf
hún ekki að vera ntikil fyrir sér“.
Segir hann, að með Jjessum orðum
setjist ég „í sæti Drottins allsherjar"
og kveði upp það „dómsorð" yfir
lionum og Jjrem öðrum tilnefndum
mönnum, að Jjeir séu litlir fyrir sér
— „andleg smámenni“.
Hátt er reitt til höggs, Jónl Svo
hátt, að verður af — vindhögg.
í fyrsta lagi er Jjað, að orð nrin
gefa enga heimild til að segja, að
Jjeim sé eingöngu beint að Jjesum
4 mönnum. Mér er ekki Ijóst, til
hvers Jón tekur sér Jjetta bessáleyfi.
Líklega til Jjess, að gcta sagt sem
svo: „Sjáið okkur! Þessir og Jjví-
líkir menn eru á móti prestsseturs-
skiptunum". Flugsanlegt er einnig,
að hann vænti sér og tilnefndum
mönnum nokkurs frama af máli
þcssu. En rangt væri Jjá að hrilsa
lil sín Jjað, er aðrir eiga líka tilkall
til. Hvað mætti t. d. fréttamaður-
inn á Fosshóli hugsa, ef hann væri
settur lijá? Jón segist vera að firra
mig óvinsældum „almennings“. En
ekki er Jjað á hans valdi, Jjótt á
Jjyrlti að halda. Komi Jjeim í koll,
sent til hefir unnið.
I öðru lagi og aðallega cr svo [>að,
að hvorki mundi ég nokkurntíma
hugsa [jað eða segja um Jjessa ljóra
menn, að þeir séu andleg smá-
menni. Ég er hræddur um að Þing-
eyingar a. m. k. kynnu mér litlar
Jjakkir fyrir Jjað. AJlir eru menn
Jjessir héraðskunnir, enda trúnaðar-
menn almennings á marga lund, og
hefi ég í „bjástri" mínu átt við þá
ánægjulega samvinnu. Sjálfur er
Jón þjóðkunnur sem íræðimaður
og stílisti. Honum er með öllti
óstætt á Jjví, að leggja inn í orð
mín grófgerða persónulega niðrun,
sem allir vita að á sér engan stað.
Það, sem honum sést yfir i llug-
takinu, er [jetta: Geysimunur gétur
verið á manni og mdlefni. Gagn-
rýni t. d. þarf ekki að vera mikil
fyrir sér, Jjótt að henni standi ljón-
gáfaðir menn. Hafi þeir ekki haft
tíma til, eða blátt áfram vanrækt,
að undirbúa ■ málsflutning sinn,
hvað Jjá ef Jjeir hafa álpast á hæp-
inn málstað, getur svo meinlega
tckist til, að gagnrýnin verði ckkert
nema ótamdir skapsmunir og Jjvætt-
ingur.
Eg tel ekki að Jón hafi gert sér
verulega far urn, að skýra sjónarmið
sín í umræddu máli. í árslok 1956,
er ég haíði lagt fyrir kirkjustjórn-
ina ýmis skjöl frá sóknarnefndun-
um í Vatnsenda-prestakalli, frétti
ég að Jón í Ystafelli væri málinu
mótsnúinn. Þótti mér það mjög
miður. Símaði ég til hans og bað
hann að gera mér grein fyrir skoð-
unum sínum. Tók liann því vel, og
kvaðst mundu skrifa ntér. Það gerði
hann adrei. Ekki álasa ég honum
fyrir Jjað, út al' íyrir sig. Maður, sem
er önnum kafinn við búskap, rit-
störf og félagsmál, kernst ekki yfir
nærri allt Jjað, sem liann gjarna
víldi géra. llitt hélir valdið mér
vönbrigðum, að á Jjeim tveim ’furid-
um, sem ég hefi heyrt liann taka
til máls um 1 prestssetursskiptamál-
ið, liefi ég orðið litlu fróðari um
málstað hans. Flann hefir að vísu
sagt ýmislegt vinsamlegt og verð-
skuldað um Vatnsenda, sem allir
vissu fyrirfram, jafnvel ég, — því
að auðvitað hcfir Vatnsendi sína
kosti. Og svo er J>að ræðustúfurinn,
sem hann flutti á síðasta liéraðs-
fundi út af textanum: „Ef prestur-
inn vill ekki búa, viljum við ekki
prestinn". Þetta er í sjálfu sér
eftirtektarverð upplýsing, en kem-
ur annars málinu ekkert við. Prest-
ur getur setið búlaus á Vatnsenda
eins og hvar annars staðar, ef hon-
um sýnist svo. Og vilji hann búa,
er sí/.t verið að setja hann niður á
einhverja graslausa borgarmöl, þótt
bústaður hans væri fluttur ögn
norður í býggðina — í átlina til
Yztafells.
Ef lítið kveður að „gagnrýni"
Jóns, hvað má J>á ætla um gagn-
rýnina svona yfir höfuð að tala?
Hér gefur lærdómsríkt dæmi um
mun manna og málefna.
Það væri tillitslaust við Dag,
rúmsins vegna, að fara að ræða
mannlýsinguna og lieilræðin í nið-
urlagi greinarinnar. F.g mundi gera
það, ef ég væri í vígahug. En það
er ég ekki.
V.-Þýzkaland greiðir
skaðabæiur.
Ríkisstjórn Vestur-Þýzkalands
hefur nú boðið 60 milljónir
marka, eða 104 millj. norskra
króna í skaðabætur Norðmönn-
um þeim og fjölskyidum þeirra,
sem nazizstar Hitlers íangelsuðu
um lengri eða skemmri tíma, og
hafa nú fulltrúar fanganna tekið
boði þessu fyrir þeirra hönd. —
Hefur forsætisráðherra Noregs
heitið að beita sér fyrir því á
jingi, að greiðsla þessi verði
skattfrjáls, og að styrkir Jjessir
skuli ekki skerða ellitryggingar
aðila. Það verða ekkjur og ör-
yrkjar, sem stærstu bæturnar
hljóta, eða um 1/4 hluta allrar
upphæðarinnar. — Skaðabætur
jessar verða greiddar samkvæmt
jýzkum lögum um bætur til
jeirra, sem nazistar píndu og
jjökuðu víðs vegar um álfuna.
Það hefur tekið 14 ár að ná
jessum árangri samninga við
Þýzkaland, og eftir að fulltrúar
hinna norsku fanga höfðu aflað
sér fylgis fyrrverandi fanga og
ríkisstjórna víðs vegar um Norð-
urálfu.
„Hringlið með klukkuna“
er ekki einsdæmi á íslandi. —
Sunnudaginn 15. marz á að flýta
klukkum í Noregi um 1 klst., því
að þá hefst „sumartíminn“ þar í
landi, og sunnudaginn 20. des. á
að seinka henni um 1 klst. —
Lögum samkvæmt eiga löðhlýðn-
ir menn að flýta klukkunni kl. 2
aðfai-anótt hins 15. marz, og
seinka henni kl. 3 aðfaranótt hins
20. desember! Sumartími í Nor-
egi varir þannig frá 3. sunnudegi
í marz til 3. sunnudags í desem-
ber ár hvert.
Iðnaður og orka.
Nýskeð birtist sú frétt í vest-
norsku blaði, að hinar miklu al-
úmverksmiðjur í Heyangri í
Sogni, ættu því láni að fagna, að
nú væru fullir hinir nriklu
vatnsgeymar þeirra á fjöllum
uppi, en Jjað eru tvö allstór vötn,
sem stífluð hafa verið og eru
vara-forðabúr verksmiðjanna,
þegar hinar 4 ár í dalbotni, sem
upphaflega voru virkjaðar með
urn 45 þús. kw. orku, rýrna og
sljákka á vetrum og í langvar-
andi frosthörkum. Koma þá
heiða-geymarnir að góðu haldi.
Tryggir annað vatnið 3500 kw.
viðbót, en hitt 1500 kw., og má
auka varaforða þennan enn
meira. — Með þessu tryggja orku
ver í Noregi rekstur sinn, oft að
miklum mun, og treysta á þessar
varabirgðir sínar í þurrkasumr-
um og hörku-vetrum. — (Hér
heima hefur Jjetta verið vanrækt
um of til þessa.)
Alúmiðnaður Noregs náði há-
marki framleiðslu sinnar síðastl.
ár, og varð 1958 metár þess iðn-
aðar með 120 þúsund tonnum
gegn 96 Jjús. árið áður. Og búizt
er við a. m. k. allt að 100 þús.
tonna aukningu á næstu 5—6
Húsavík, 7. jan. 1959
Friörik A. Friðriksson.
arum.