Dagur - 18.03.1959, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 18. marz 1959
D A G U R
5
Ræða Hermanns Jónassonar
Við setningu 12. floksþings Framsóknarmanna í hinum myndarlegu húsakynnum við Fríkirkjuveg. —
Framhald af 1. siðu.
innbyrðis var tillitslaus keppni
og tortryggni milli Alþýðu-
flokksíns og Alþýðubandalagsins
í verkalýðsfélögunum. Það, sem
Sjálfstæðisflokkurinn hafði áður
fordæmt með sterkustu orðum
tungunnar, gerði hann nú að sín-
um eigin vinnubrögðum. —
Þegar stöðvunarlögin voru sett
1956 og kosið í stjórn vei'kalýðs-
félaganna haustið á eftir, var
herópið: Kjósið gegn kjaraskerö-
ingarmönnunum. — Og það þótt
þeir hefðu fullyrt rétt áður, að
kommúnistar hefðu hækkað
kaupið svo mikið, að framleiðsl-
an gæti ekki risið undir því. Eg
fullyrði það, að þetta eru alveg
einstök vinnubrögð hjá flokki
stóreignamanna og stóratvinnu-
rekenda og sýnir, að Sjálfstæðis-
flokkurinn stendur engum að
baki í ábyrgðarleysi.
Stjórnarandstaðan.
Jafnframt hóf Sjálfstæðis-
flokkurinn bráðlega samstarf við
verkalýðsdeild Alþýðuflokksins,
bæði um kosningu stjórna í ýms-
um félögum og kosningu fulltrúa
á Alþýðusambandsþing. Meiri-
hlutavald í þessum félögum var
síðan notað til þess að hækka
kaup og láía þau félög bera sig
saman við önnur, sem sósíalistar
stjórnuðu og ögra þeim, saman-
ber meðal annars Iðju og Dags-
brún. En um leið og verkalýðs-
deild Alþýðuflokksins hóf þetta
samstarf, lá það í augum uppi, að
verið var að grafa grundvöllinn
undan stjórnarsamstarfinu, því
að ríkisstjórnin hafði verið reist
á þeim grundvelli að hafa sam-
starf og samráð við verkalýðsfé-
lögin í efnahagsmálum. Með
þessum hætti var einn stjórnar-
flokkurinn kominn í stjórnar-
andstöðu og í eins konar sam-
særi með stjórnarandstöðuflokkn
um í mörgum verkalýðsfélögum,
og var það notað óspart, eins og
oft hefur verið rakið. Og það var
fyrirsjáanlegt, eins og við bent-
um Alþýðuflokksmönnum á
hvað eftir annað, til hvers þetta
mundi leiða, þótt afleiðingarnar
yrðu enn furðulégri en flesta ór-
aði fyrir.
Kommúnistar.
Framan af stóðust ýmis þau
félög, sem Alþýðubandalagið
stjórnaði, nokkurn veginn þessi
áhlaup. Dagsbrún hreyfði eng-
um kauphækkunum lengur en
nokkurt annað félag.
En í Alþýðubandalaginu eru,
eins og kunnugt er, tvær deildir,
gerólíkar. Kommúnistar,' sem eru
andvígir samstarfi við umbóta-
flokka og fyrirlíta í raun og
sannleika slíkar vinnuaðferðir.
Enda er það reynsla, að komm-
únistar vinna svo að segja und-
antekningarlaust, þegar þeir
stofna til samstarfs, með íhalds-
sömustu flokkum þess lands,
þar sem þeir starfa, í þeirri trú,
að talið er, að þá geti þeir helzt
komið þeim fyrir kattarnef, þótt
reynslan hafi orðið víða hið
gagnstæða. — Hin fylking Al-
þýðubandalagsins eru umbóta-
sinnaðir menn. Þeir voru, eins og
áður segir, sterkari fyrst í Al-
þýðubandalaginu, en þeir voru
blaðlausir, kommúnistadeildin
stjórnaðí aðalblaði flokksins,
Þjóðviljanum, að öllu leyti, og
hann var lengst af, og einkum
þegar á leið, skriíaður sem hreint
stjórnarandstöðublað. Með þessu
veiktust áhrif hinnar umbóta-
sinnuðu fylkingar í Alþýðu-
bandalaginu fljótt, enda aldrei
haft neitt málgagn eftir kosning-
ar.
Þetta kom greinilega í ljós
þegar efnahagsráðstafanirnar
voru gerðar 1958. Þær voru, eins
og margsinnis hefur verið skýrt
frá, samþykktar með eins at-
kvæðis mun. Á móti ráðstöfun-
unum voru yfir höfuð þeir komm
únistar, sem mestu ráða í verka-
lýðshreyfingunni. Það var í sam-
ræmi við vilja þeirra, sem Einar
Olgeirsson greiddi atkvæði á
móti lögunum á Alþingi, og hélt
þá sína eftirminnilegu ræðu, þar
sem kveðið va,r upp úr með það,
að fjárfestingin úti um land væri
óhóflega mikil og henni yrði að
hætta eða draga úr henni stór-
lega. Það væri aðalatriðið í efna-
hagsmálunum — mest aðkallandi
í íslenzkum þjóðmálum. — Hér
var dreginn upp sá gunnfáni —
ekki aðeins fyrir Alþýðubanda-
lagið, heldur aðra, svo sem síðar
verður sýnt — sem ekki hefur
verið dreginn niður síðan. —
Og menn taki vel eftir því, að
alveg á sama tíma hóf Þjóðviljinn
harðvítugan áróður fyrir því, að
nú ætti kaup að hækka. Og þetta
var gert á sama tíma sem allir
ráðherrar í fyrrverandi ríkis-
stjórn höfðu sýnt fram á, að ef
kaup hækkaði meira en um 5%,
væri vonlaust að efnahagslöggjöf
in næði þeim tilgangi að stofna
til jafnvægis í atvinnu- og efna-
hagsmálum þjóðarinnar. Hér hóf
því vinnubörgð sín fyrir alvöru
kommúnistadeildin í Alþýðu-
bandalaginu, sem stefndi mark-
visst að því að fella ríkisstjórn-
ina, sem þeir höfðu verið á móti
frá upphafi. Og þetta var ekki
einungis af kaupgjaldsástæðum,
það sýndi ræða E. O. o. fl.
Þegar hér var komið, b. e. síð-
astl. sumar, héldu báðir stjórn-
arflokkarnir ásamt stjórnarand-
stöðunni uppi áróðri fyrir nýrri
kauphækkunaröldu, og það þótt
vitað væri af margumtalaðri
greinargerð, sem fylgdi efna-
hagsmálufrum, til hvers það
mundi leiða. Uppskeran varð
mjög ríkuleg og eins og til var
sáð. Kauphækkanir urðu a. m. k.
6% umfram það, sem framleiðsl-
an gat staðið undir. Ný dýrtíðar-
alda var risin, og þegar Sjálf-
stæðisflokkurinn talar um dýr-
tíðaröldu, sem hafi skollið á 1.
des. sl, er hann sannarlega að
lýsa eigin verkum, en ekki verk-
um fyrrvex-andi ríkisstjórnar,
sem varaði við þessum skemmd-
arverkum og hafði fyrirfram
sýnt og sannað og varað við því,
til hvers þau mundu leiða. Enda
var þetta verk allt unnið í því
markvissa augnamiði að rjúfa
stjórnarsamstai-fið. —
Þegar þessum áfanga var náð
og séð var til hvei’s hann mundi
leiða og til hvers væri hægt að
nota hann, fór Morgunblaðið að
skrifa um það sem ákafast, að
það þyrfti að segja þjóðinni
sannleikann og gera verkalýðs-
hreyfingunni grein fyrir því,
hvað atvinnulífið þyldi.
Viðræður um efanhagsmálin.
Umi’æður um það, hvei’nig ætti
að í’áða fram úr vandanum, hóf-
ust síðastliðið haust í ríkis-
stjórninni, og kom þá í ljós, að
Alþýðubandalagsmenn lýstu því
yfir, að þeir mundu ekki falla frá
nokkru vísitölustigi né lækka
kaupið á nokkui-n hátt, nema
fullt samkomulag fengist fyrir
því hjá vei’kalýðshi’eyfingunni,
og kváðust þeir ekki ganga
lengra en forvígismenn þeiri’a
þar, þ. e. a. s. kommúnistadeildin
í Alþýðubandalaginu. Á þennan
hátt var auðséð, að dagar stjórn-
arinnar voru taldir, því að fram-
tíð hpnnar var fengin í hendur
stjórnarandstæðingum innan Al-
þýðubandalagsins og þeim
mönnum, sem höfðu haldið því
fram gegn betri vitund, að fram-
leiðslan gæti greitt hærra kaup,
einmitt í þeim tilgangi að ríkis-
stjórnin yi’ði að segja af sér. Og
þeir létu ekki á sér standa. Al-
þýðusambandsþing var ekki kall-
að saman fyrr en 5 dögum áður
en verðbólgualdan, sem stjórnar-
andstaðan stofnaði til, skall yfir,
þ. e. a. s. 1. desember.
Þessi saga hefur áður vei’ið
rakin og fer eg fljótt yfir. Stjórn-
arfræðingar í Alþýðusambandinu
höfðu forustu um það að neita
ríkigstjóminni um fx-estun á því
að 17 stigin kæmu inn í vísitöl-
una. Eg vek athygli á því, að hér
var aðeins beðið urn frest til þess
að í’eyna að ná samkomulagi um
það, hvei’nig ráðið yrði fram úr
vandamálununm, og það er líka
kannske þess vert að vekja at-
hygli á því, að fyrir nokkrum
dögum sagði Þjóðviijinn, að búið
væri að taka af kaupgjaldi verka
lýðsins sem svaraði 17 vísitölu-
stigum. Þegar þessi neitun hafði
verið knúin fram, beittu þeir
hinir sömu menn, sem höfðu
greitt atkvæði gegn efnahagsráð-
stöfununum sl. vor, sér fyrir því,
að lagðar voi’u fram tillögur á
Alþýðusambandsþingi, sem vox’u
tilbúnar löngu fyrir þingið, um
það að vísitalan skyldi haldast í
185 stigum, en engar álögur á
lagðar til þess að gi’eiða vísitöl-
una niður. Ennfremur að skorið
skyldi niður á fjárlögum, og
vissu allir, að hér var átt við
framkvæmdir úti um land, en
jafnfi-am skyldi séð fyrir því, að
haldið væri uppi nægilegri at-
vinnu fyi’ir alla. Þessar tillögur
voru samþykktar. Með því var
öllum dyrum lokað. Því að þessar
tillögur báru ráðherrar Alþýðu-
bandalagsins fi-am í ríkisstjórn-
inni og margspurðir kváðust þeir
ekki hvika frá þeim, enda marg-
vitað, að þeir ætluðu ekki að
ganga gegn vilja kommúnista-
deildarinnar í ’ flokki sínum.
Töldu það setja sig í pólitíska
hættu. — Og þegar stjórnin var
að segja af sér, lögðu Alþýðu-
flokksmenn fram tillögur, sem
nálguðust tillögur Framsóknar-
flokksins. Þær tillögur höfðu
verið samþykktar á Alþýðu-
flokksþinginu og voru að ýmsu
leyti þvei’t á þær tillögur, sem
þeir höfðu samþykkt á Alþýðu-
sambandsþinginu. Alþýðubanda-
lagsmenn lýstu yfir því, eins og
fyrr er sagt, að þeir hvikuðu
ekki að neinu frá þeim tillögum,
sem Alþýðusambandsþingið hafði
samþykkt. Og það er vitanlega
hvei-jum augljóst að með þessu
var stjórnax’samstarfinu slitið.
Alþýðusambandsþing samþykkti
að vísu tillögur um ríkan sam-
starfsvilja við ríkisstjói’nina, eftir
i að það hafði lokað öllum leiðum,
og var sú samþykkt gerð svo að
segja samhljóða. M. ö. o. hat-
römmustu stjórnarandstæðingar
greiddu tillögunni einnig at-
kvæði.
Furðulegur inálflutningur.
En það furðulega við þetta allt
saman er svo það, að Alþýðu-
bandalagsmenn, kommúnistar og
hinir, halda því blákalt fram, að
aðrir hafi slitið samstarfinu.
Þetta gera þeir eftir að þeir eru
búnir að setja það sem úrslita-
kosti, að skera niður verklegar
framkvæmdir úti um land, sem
þeir vita, að Framsóknarflokkur-
inn er alveg ófáanlegur til, og eitt
af því sem samið var um, að efla
framkvæmdir sem jafnast um
land allt, til þess að halda uppi
jafnvægi í byggð landsins. Þetta
segja sömu mennii’nir og settu þá
úrslitakosti, að ekki yrði fallið
frá neinum kauphækkunum né
vísitölustigum, sem allir vissu að
var gei’samlega óframkvæman-
legt.
En jafnframt og alla tíð síðan
hæla sömu flokksmenn sér af því
alveg sérstaklega, að þeirra
flokkur hafi verið eini flokkur-
inn, sem hafi alls ekki viljað falla
frá neinu í kaupgjaldsmálum, þó
að haft sé lægx-a núna um niður-
skui’ð á vei’klegum framkvæmd-
um úti um land vegna væntan-
legra kosninga. M. ö. o. Alþýðu-
bandalagið hælir sér yfir því að
hafa sett þá úrslitakosti í kaup-
gjaldsmálum, sem felldu ríkis-
stjói’nina. í hinu oi’ðinu er sagt
að aðrir hafi slitið. —
Eftirtektarverð yfirlýsing.
Eftir að ríkisstjói-nin sagði af
sér, hófust tilraunir um stjórnar-
myndun og við þessar tilraunir
til stjói’narmyndunar skeði at-
burður, sem að vonum hefur
vakið meiri athygli í íslenzkri
stjórnmálasögu en flest annað.
Eftir að Sjálfstæðisflokkurinn
hafði þaulrannsakað efnahags-
málin með sérfx-æðingum sínum
og eftir samræður við efnahags-
séi’fræðinga fyrrvei’andi ríkis-
stjórnar, komst hann að þeirri
niðurstöðu, að til þess að halda
jafnvægi í efnahagsmálum, þyrfti
að fella niður 6% af kaupgjalds-
hækkuninni frá síðastliðnu
sumri. Eg er sannfærður um, að
aði’a eins traustsyfirlýsingu hef-
ur fráfarandi i’íkisstjói’n aldrei
fengið frá neinni stjórnarand-
stöðu. Og yfirlýsingin er ekki sízt
markverð vegna þess, að hún er
undirbyggð af færum sérfræð-
ingum. Og þá virtist Sjálfstæðis-
flokkurinn naumast gera sér það
ljóst, að tekjur fjárlaga fyx-ir 1959
x-eyndust mjög varlega áætlaðar.
Nokkrar milljónir voru í tekjuaf-
gangi frá síðasta ári og fiski-
birgðir óvenju miklar um ára-
mótin. En um leið og hann gefur
þessa traustsyfirlýsingu, gefur
hann sjálfum sér löðrung, sem er
eftirminnilegur. Það sem þurfi að
gera í efnahagsmálum, segir
hann, sé að taka til baka það, sem
blöð flokksins og áróðursmenn
höfðu ski’ökvað vísvitandi að
verkalýðshreyfingunni að henni
væri til hagsbóta að taka méð
kauphækkunum, eins og hann
hélt fram allt siðastliðið sumai’.
Það getur vel verið, að svona
kollsteypa sé framkvæmanleg.
En undarlega eru þeir kjósendur
gerðir, sem gera sér þetta að
góðu. Og það má ekki heldur fara
fram hjá neinum, að þessar yfir-
lýsingar voru í samræmi við
gi-einargerðina fyrir efnahags-
málafrumvai’pinu voi’ið 1958. Og
þær voi’u í höfuðati’iðum í sam-
ræmi við efanhagsmálatillögurn-
ar, sem Framsóknarflokkurinn
lagði fram í nóvember síðastliðn-
um. Þær voru byggðar á rann-
sókn og þar var vei’kalýðnum
boðið að halda sömu kjörum og í
febrúar 1958, áður en efnahags-
málaráðstafanir voru gerðar, eða
eins og kjörin voru í október sl.
haust. Með því væri hægt að gera
í’áðstafanir, sem sköpuðu jafn-
vægi fyrst um sinn.
Eg þori að fullyrða, að þessi
kjör voru sambæi’ileg við þau
beztu kjöi’, sem vinnustéttirnar
búa við í nálægum löndum. At-
vinna hefur vei’ið jafnari um allt
landið en áður og horfur á að það
geti haldizt. Tekjur manna al-
mennt jafnari og aldrei meiri.
Framkvæmdir miklu meiri um
allt land. Fólksflutningar minni
til suðuvestui’hluta landsins en
áður.
En stjórnarsamstarfinu, sem á
þessu var reist, vildu hægri menn
Alþýðuflokksins í Reykjavík
ekki halda áfram né kommún-
istadeildin í Alþýðubandalaginu.
Þótt sannað sé að ekki þyrfti
annað að gei’a en að standa við
þær yfirlýsingar, sem allir ráð-
heri’ar fyrrverandi í’íkisstjórnar
lýstu yfir að þyrfti að gera þegar
efnahagslöggjöfin var sett 1958.
Ýmsir hafa sagt: Þið Fram-
sóknai’menn áttuð að bera fram á
Alþingi tillögurnar, sem þið bár-
uð fram í ríkisstjói’ninni 17. nóv-
ember sl. Þetta var ekki hægt.
Stjórnai’sáttmálinn gerir ráð fyr-
ir að leysa beri efnahagsmálin í
samráði við vinnustéttirnaar.
Verkalýðshreyfingin hafði neit-
að að fallast á tillögur ásamt
tveimur af stjóx’nai’flokkunum.
Að bera tillögurnar fram á Al-
þingi hefði verið brigð á stjórn-
ai’sáttmálanum. —
(Framhald.)