Dagur - 14.10.1961, Blaðsíða 2

2
I.
4' ICÆRU FÉLAGAR
Nýlega átti Ferðafélag Ak-
ureyrar 25 ára afmæli og minntist
þess með hófi í Alþý'ðuhúsinu. Ég
gat því miður ekki sótt þnð vegna
veikinda. En nú sendi ég ykkur,
kæru félagar, mínar innilegustu
hamingjuóskir um góða framtíð.
Vona ég að þið látið merkið afdrei
falla, og að hamingjan fylgi jafn-
an starfi ykkar um fjiill og firn-
indi sem og í sveitum!
Þessum þætti mínum hefi ég
gefið nafnið „Land og leiðir“
sökum þess, að landsvæði það,
sem hér er um að ræða, cr lítið
kannáð af félagsmönnum, en það
er lciðin frá Ilúsavík suSur um
Ijöll til Grímsstaða í Mývatns-
sveit. Að vísu hefir þcssi leið' verið
farin á bílum, en landið sjálft
ekki vcrið skoðað sem skyldi, og
er það þó þess vert.
Um lnngan aldur hcíir lcið
þessi verið farin, ýnrist gangandi
eða ríðandi og lá götuslérði alla
leið byggða á milli. En fyrir nokkr
unt árum var veginum til Þeista-
reykja breytt, svo að nú er bíl-
vegúr þangað. Gamli vegurinn lá
um Urcitt skarð, sem ég hefi hcvrt
nefnt Grísatunguskarð, og að
norðurenda Lambafjalla, þar sem
lreitir Höfuðreiðarmúli. En frá
múlanum liggur vegurinn snið-
hallt vfir liraunið og mætir bíl-
veginum spölkorn norðan við
Þeistarcyki. Sæluhússmúli cr suð-
urendi Grísatungufjalla, og liggur
þjóðvegurinn þar unt skarðið.
Þegar hér er komið, má segja
að opnist annar heimur, því svo er
landið ólíkt heiðinni, sem við nú
erum að kveðja. En um hana er
íátt að segjn nema það eitt að
blágresis-auðlegðin er nðalsmerki
llcnnar, og á sumum stöðum er
liún mjög áberandi.
Þegar austur úr skarðinu cr
komið, mætir okkur vegvísir, sem
segir til um leiðir, og höldum
við mi austur eftir upphleyptuin
vcgi, unz komið cr að viðri gjá,
sem Guðfinnugjá nefnist, og för-
um þar yfir, en svo skiljast vegir.
Bláskógayegur hinn gamli liggur
austur yfir, en hinn til Þeista-
reykja.
Hér nemum við staðar stundnr
korn og lítum yfir þetta stór-
brotna, fagra land. Hér er svo
hátt, að ekki sézt heim að Þeista-
reykjum, én lækkar smátt og
smátt, unz brúnir hins stílhreina
Bæjarfjalls taka að sjást. Hér og
allt suður að Þeistareykjum er
landið vel gróið og fjölskrúðugt,
en jafnframt hættulegt yfirferðar
sökum þess, hve það er sundur-
skoriðat' gjám, og eins og gamli
vegurinn vísar til. hefir ekki jiótt
fært um Jietta sprungusvæði nema
á einum stað, og er jrar þó alls
ekki hættulaust. Hafa gangna-
• mijin mísst hesta þar í gjár, en um
aðeins eitt dáuðaslys hefi ég heyrt
á þessum slóðum. Það var í skarð-
inu, áð hestúr festi fótinn svo
illa í sprungu, að jiað varð að
skera hann með vasahníf.
Þá er næst að drcpa á hiria
siigufrægu Guðfinnugjá, er nafn
sitt hefir fcngið að siign vcgna
þess, að kvenmaður með jjcssu
nafni liafi hrapað í gjána. llm
lengd gjáar þessarar veit enginn
neitt nieð vissu. En néi ætla ég
að’ smeygja mér sniiggvast í sjii-
mílna-skóna og hverla frá ykkur
stundarkorn og bregða mér svolít-
ið aftur i tímann.
II.
A SJÖMÍLNA-SKÓNUM
Það var sumarið 1052, að mér
datt í hug að lara enn einu sinni
leið þessa gangandi milli byggða,
cins og ég líka gerði.' í.g ákvað
að hefj aferðina að sunnan og
ganga norður til I-Iúsavíkur. Ég
fór frá Grímsstiiðum í Mývatns-
sveit í glaða sólskini klukkan 4
síðdegis. Veðrið var blítt og fag-
urt. Um klukkan hálf níu er ég
staddur á brúnum Gæsadals og
, mátti þá segja með skáldinu, að
þá „lét ég af hárri heiðarbrún /
ljóshraða svífa sjón / sviptigið
yfir Frón“, því þarna átlu línur
þessar vel við.
Landið þarna cr sannkallaður
töfraheimur. Þegar sól gcngur rétt
yfir fjallabrúnir, eru litbrigðin
svo mikil og sterk, að unclrun
sætir. Þá eru fjöllin cfst mcð
logagyllt geislaband, en neðar
taka við skuggar, senr cnn cru
daufir efst og bera rúbínrauðan
lit, sem smádofnar unz skuggarn-
ir verða dimmbláir, því ]>á taka
við hinir últrabláu geislar, scm
prýða fjöllin okkar svo mjög.
Allra neðst er alveg dimmt, og
er ]>á ekki gott að sjá, hvcr fjöll-
unum lýkur, því hnjúkurinn við
norðurenda vatnsins cr genginn
langt ofan í liyldjúpt vatnið. Eg
geng samt ofan í dalinn, því ég
heíi hu’gsað mér að gista í daln-
um hjá fallega læknum, sem steyp-
ist fram af hárri brún og rennur
í vatnið.
Það átti nú samt ckki fyrir mér
að liggja að gista dalinn ‘þessa
nótt. Þegar ég kom ofan í dalinn,
blasti við mér sú sjón, sem ég
sízt átti von á. Lciítur.snöggt brá
fyrir í huga mínum ]>eirri hugs-
un, hvort töfrar dalsins væru mi
í algleymingi og ætluðu að bánna
þrcyttum ferðamanni gistingu í
dalnum þcssa nótt. Astæðan var
semsé sú, að lækurinn, scm rennur
úr syðra vatninu, var í miklum
vexti og flæddi yfir bakka sína
og gerði sig svo breiðnn, að hann
varnaði mér lciðina til gististað-
arins. Var ekki annað að sjá í
svip, en að lokuð væri leiðin al-
gerlega. Ég vildi samt ekki gefast
upp að' óreýndu og gekk norður
méð vntninu, og er sii lcið fann
livort heldur "komið er að norðan
eða sunnan. Þegar þangað kom,
var vatnsmagnið svipað og í syðri
læknum, en lragaði sér á annan
hátt, því stnnt rann nieðfram
heiðarjaðrinum dálítinn spöl og
hvarf þar í hraunið. Sumt af vatn-
itni lenti aftur á móti í slakka,
sem þarna cr í hrauninu, en í
slakka þesstim eru tvö ker, sem
alltaf er vatn í. Nú voru þau í
kafi, en upp úr stóð hraunhrygg-
urinn, sem liggur yfir slakkann.
Þegar ég nú sá, hvernig um-
horfs var, fór ég úr skóm og sokk-
um og é>ð yfir og gekk síðan ber-
fættur eftir hraunhryggnum.
Hugði ég að nii væri allt búið,
og gæti ég nú tjaldað uridir hraun
jaðrinum eins og fyrir tvcim ár-
um; en það var öðru nær, því að
nú var þarna djúp tjilrn.
Nú þóttí mér fyrir alvöru tekið
að kárna gamanið, og sá ég að hér
var um geysimikinn vatnsauka
að ræða. Fór hann ]><> með nokk-
urri leynd og hvarf út í liraunið,
en farvegirnir uiidir lirauninu
voru of þröngir til þcss að geta
flutt allt vatnið, og gcrði tjörnin
því hvorki að' vaxa né minnka.
Mun vatnið hafa sigið þarna nið-
ur í enn einn leynifarveginn, og
sá ég þá, að ég liafði þá tjaldað
áður yfir hyldjúpri lcynigjá. Kom
]>etta ]><> ekki að sök, þvi þarna
liggur götuslóðinn, sem farinn er
milli byggða. Héðan af gat ég
ekki annáð gert cn farið norður
eftir, en ]><> ekki lengra en svo,
að auðvelt væri að ná í vatn. En
um leið og ég fór frá tjörninni,
stakk ég niður stafnum mínum
rétt við vatnsbrúnina til ]>ess að
sjá, hvort það tæki nokkrum breyt
ingum til morguns.
Nú tjalda ég í snatri og bý mér
sprungið? Varð ]>á sii niðurstaða
í huga mínum, að á löngu liðnum
öldum liafi orðið miklar jarð-
kvöldverð .og smeygi mér sfðan í
svefnpokann í þeirri trú, að holl-
vættir muni lialda um mig nætur-
vörð. Vakna ég svo hress af sæt-
um blundi klukkan scx um morg-
uninn. Er ég kom út, var mitt
fyrsta verk að athuga, hvort vatn-
ið hefði ckki runnið norður með
hrauninu. Var allmikill áhugi í
mér, er ég fór suður eftir til að
aðgæta, hvort cinhver breyting
væri orðin á yfirborði vatnsins.
En þar var allt á sama liátt og
kvöldið áður. Stafurinn hafði stað
ið trúan vörð við tjörnina unr
nóttina, enda bjóst ég við að hann
myndi ekki hlaupa langt, þótt
eitthvað óvænt l>æri að höndum
um nóttina. En ekkcrt hafði.skeð.
Vatnsrennslið . virtist vera hið
saina og kvöldið áður.
A leiðinni áfram norður fór ég
að velta ]>essu fyrir mér og komst
loks að þeirri niðurstöðu, að liin
alræmda Guöfinnugjá myndi vera
völd að öllum þessum vatna-
göldrum. U]>ptf>k hennar væru
sennilega einhvers staðar suður í
éibyggðum, og þar næði hún í allt
þetta vatn, sem hún flytti síðan
til sjávar. En hvernig stendur ]>á
á því, að ]>essi eina gjáarsprunga
skuli vera tengd dalnum, þegar
landið allt umhverfis er kar-
hræringar á ]>essu svæði, og þá
liafi bæði Litla-Krafla og Gæsa-
dalur orðið til, og séu bæði
sprengjugígir. Þá getur einnig
orðið skiljanlegt, hvcrnig þetta
mikla landsvæði hcfir rifriað og
tætzt í sundur, því nóg hefir verið
kjarnorkumagnið í iðrum jarðar
á þeim tímum.
nr.
LTTN MIKLA GJÁARSPRUNGA
Ég hefi nú lýst vatnaganginum
í Gæsadal, og cr þá næst að hug-
leiða, hvaðan vatn þetta muni
koma. Augljé>st er, að það kemur
frá miklu liærri stöðum en Gæsa-
dalur er, og þannig féll grunur
minn á Guðfinnugjá. Ætla ég mi
að spyrja spjátrung þann spjör-
unum úr:
Þá er fyrst að leggja rcglustik-
una á landabréfið og finná rétta
línu frá vegamótum Bláskóga og
Þeistareykja, og er þá línan þann-
ig, að réttvísandi liggur hún yfir
móinn og stefnir á Bæjarfjall og
rekur það í gegn að endilöngu,
svo að hiin er laus við Gæsafjöllin,
en stefnir inn í dalinn og klýfur
hann að endilöngu og smýgur
undir hálendið alla lcið til Mý-
vatnssveitar, cndar þar við vestur-
liorn llláfjalls og stefnir á Dyngjti
fjöll. En við enda reglustikunnar
er lína komin í 500 m hæð yfir
sjó, og,á cftir að hækka allmikið
enn.
Nú er það alkunnugt ]>eim, scm
fjöllin ]>ckkja, að snjóa leysir þar
ekki nokkúð að ráði fyrr en í
júlí—ágúst, og ef hlýindi eru mik-
il, safnast ]>ar alvcg geysilcgt vatns
magn af norðanverðum fjöllun-
um, en er niður kemur, hverfur
það allt í hraunið, og vottar ekki
fyrir neinu vatni, fyrr cn Suður.á
sprettur fram, en þá er lnin búin
að renna marga kíhimetra undir
hrauninu. En hvað verður þá um
allt hitt vatnið, sem tvímælalaust
er mikhi meira cn í Suðurá?
Þcssu til sönnunar vil ég geta
þess, að ég var eitt sinn á ferð
um Oskjuop ásamt fleirum, og
heyrum við þá allt í einu vatns-
nið og förunt að atliuga, af hverju
liann muni stafa. Sjáum við þá,
hvar stór foss fellur fram af mjög
háu bergi í norðanvcrðu skarð-
inu, og á að gizka mún þar hafa
verið um álíka vatnsmagn að ræða
og þá var í Suðurá. En allt þetta
vatn sem fellur af norðurbrún
Guðni Sigurðsson
Dyngjufjalla, fer lmldar leiðir
undir hrauninu, og er þá óvíst
hvar það lendir að lokum. En
eftir því sem reglustikan mín vís-
aði mér leið, þá er Guðfinnugjá
á þessari línu, og ekkert því til
fyrirstiiðu að hún geti flutt vatn
frá Dyngjufjöllum til Gæsadals.
Þegar ég kom í Gæsadalinn
1952, var vatnavöxtur í algleym-
ingi. En það var einmitt á þeim
tíma, er lcysing var senr mcst í
Dyrigjufjöllum. Er þá næst að
hugsa sér sambandið á milli
Gæsadals og Dyngjufjalla á þann
hátt, að sprengigos hafi orðið á
sama tíma á báðum stöðunum, og
er þá ekki að íindra, þéitt áhrif-
anna gæti undan þcim heljar-átök
um, ]>ví allt laridið frá Þeistareykj
um og austur í Gjástykki, að Mý-
vatnsönefum meðtöldum, er
mcira og minna sundurtætt af
gjám og hið hættulegasta yfirferð-
ar.
Ég hefi nú látið hugann rcika
um þessar fornu og nýju slóðir,
cn upptök þessara lmglciðinga
minna eru að rekja til flnðsins i
Gæsadal. Mér var forvitni á að
grcnnslast eftir, hvaðan allt þctta
mikla vátri kæmi. Auðvitað gct
ég ekki fært neinar sannanir fyrir
tilgátu minni, þótt allar líkur
bendi í ]>á átt, að þanifig sé þessu
varið. Væri æskilegt að mér fróð-
ari mcnn á þessuin vettvangi létu
til sín heyra.
Þeir scm uppaldir eru í ná-
grenni Gæsadals, æltti að hafa
komizt að cinhverri níðursriiðu í
þessu máli, enda virðist ekki þýð-
ingarlaust að vita, hvaðan vátn
þetta kemur.
IV.
LOKAORÐ
Þá er lokið ferðalagi mínu á
sjömílna-skémum, en þeir reynd-
ust mér vel. Enda hefi ég látið
hugann , rcika um þúsunda fer-
kílómetra svæði. Heli ég orðið
að sleppa mörgu, svo að þetta cr
aðeins hrafl eitt, þar eð allt sner-
ist að lokum um að rcyna að fá
úr því skorið, hvaðan vatnið
kæmi, sem fhiðunum miklu veldur
í Gæsadal. Ekki veit ég heldtir,
hvort þau koma árlega. Ég hefi
komið þapgað þrisvar sinnum, en
ekki orðið þar flóða var nema árið
1952, en þau munu samt liafa
komið miklu oftar.
Að lokum langar mig til ]>css
að beina Táeinum orðum til
]>eirra, sem áhuga liafa á því að
fara til grasatínslu í Þeistarcykja-
landi, að sneiða sem mest hjá nió-
uiium beggja megin vegarins, sem
liggur heirn að Þeistareykjum.
Eru móar ]>essir mjfig viö.sjárveri)-
ir sökum leyni-gjémna. Halda skal
tafarlaust áfram alla leið heim á
grundir og skilja bíl sinn þar
eftir, taka síðan allt sitt hafur-
task og stefna á Ketilfjall, sém er
norðan við Bóndahólsskarð, og
halda síðan áfram norður með
hlíðinni, unz komíð er að lítilli
lind, sem ]>ar á að vera, og þar
skal svo tjalda. Eg hefi iiruggar
liélmildir tyrir því, að þar var
legið við í fleiri vikur við grasa-
tínslu, en hvergi annars staðar.
Skötnselur
I útflutningsvara |
SKÖTUSELURINNí eða öðru
nafni sædjöfullinn, hefur lengi
vei'ið talinn með þeim allra
ljótustu fiskum, sem hér við
land finnast. Það ætlar a'ð verða
eins með þann fisk og marga
aðra, sem áður voru taldir til
ónytja, að hann færist ofar í
virðingarstigum fiska, þá er er-
lendir fara að leggja sér hann
til munns, og.gróði fer að verða
að veiði hans og verkun. Á
Hornafirði er nú byrjað að
verka skötusel, bæði heilfrysta
og flaka, og hefur fyrsta salan
farið fram. Næstu claga tekur
skip rúmt tonn af heilfrystum
og nokkra tugi kassa af flökuð-
um skötusel og flytur á Frakk-
landsmarkað. Gæti hér orðiið
um að ræða nýja fisktegund til
útflutnings.
(Sjáv. S. f. S.).
| UM HEILAGFISKI |
ENGINN veit lengur, hver
veiddi fyrsta heilagfiskið, sem
er stærsti flatfiskurinn í sjón-
um. En árið 1066, fjórum mán-
uðum áður en Normannar börð
ust við Englendinga við Hast-
ings, fékk Játvarður konungur
bréf frá Alexander II. páfa, þar
sem hann meðal annars minnt-
ist á fisk, Sem étinn væri af
eðalfólki á helgum dögum,
heilagfiskið. Um 680 ána skeið
var heilagfiskið síðan fastur
réttur á borðum kónga og ann-
arra stórmenna. Stærsta heilag-
fiski, sem veitt hefur verið,
veiddist á Grand Banks úti af
Nýfundnalandi á vopnahlésdag-
inn 11. nóvember 1918.
(Food Manufactury, July 1961).
I SEXTUGUR |
JAKOB ÁRNASON bóksali á
Akureyri og fyrrverandi rit-
stjóri Verkamannsins varð
sextugur laugardaginn 7. októ-
ber sl. Hann er Eyfirðingur,
fæddur í Saurbæ og ólst þar
upp, en kominn af Húsafellsætt.
Jakob Árnason er vel gefinn
maður og drátthagur. Mjög
hefur hann látið félagsmál
verkalýðsins til sín taka og mál
efni „flokksins“. — Hann er
kvæntur pólskri konu, Tamöru
að nafni, og hefur að nokkru
dregiö sig út úr dægurþrasi og
átökum stjórnmálanna nú um
sinn. □
‘H OG LEIÐ
EFTIR GUÐNA SÍGUR9SS0N
IMIMMMMIMI