Dagur - 30.05.1962, Blaðsíða 2

2
- „Ég er að hugsa um Jónas" Getur hvalátan orðið fæða sveltandi þjóða?
(Framhald af bls. 4)
bændur og þeirra völdu trúnað-
armenn höfðu reynt öll hugsan-
leg úrræði án árangurs. Ég
bauð bændu menga forustu
heldur sjálfboðaþjónustu. —
Lausnin sem ég benti á, var
löngu þekkt, en fram að þessu
hafði vantað ákveðna forustu
íil að beita heilræðinu á réttan
hátt. Ég hafði engin atvinnu- né
valdahlunnindi af aðgerðum
mínum í pestarmálinu. Samt
komst ég ekki með öllu klkk-
laust framhjá nokkurri afbrýði-
semi bændaforingja, sem ann-
ars höfðu hvílt sig í þessu
vandamáli, meðan hættan var
mest. Undir þinglok 1946 vann
ég að því að fá þingið til að
samþykkja síðustu fjárveiting-
una í fjárskiptamálum'Þingey-
inga. Þá lögðu tveir kunnir
baendaforkólfar í ferð norður í
Þingeyjarsýslu tii að spilla fyr-
ir kosningu minni og völdu til
þess þá daga, þegar lokaum-
ræður stóðu í þinginu um fjár-
veitinguna. Ferðalag þeirra fé-
taga var til þess gert að spilla
fyrir kosningu minni, en furðu-
legt giftuleysi var það fyrir
þessa gömlu góðkunningja að
velja einmitt þennan tíma til að
reyna að hindra mig frá að hafa
bein áhrif í landsmólum, því að
um þessar mundir beitti ég mér
fyrir heppilegri lausn tveggja
stærstu þjóðmálanna: Fjár-
skiptum vegna karakúlpestar-
innar og heilbrigðri utanríkis-
pólitík, þar sem íslendingar
gerðu Bandaríkjamönnum kost
á tveimur tuttugu og fimm ára
sáttmálum. Oðrum um varnir
fandsins gegn aðsteðjandi ó-
friði, og hinum til að tryggja
þjóðinni hömlulaus fjár- og
verzlunarviðskipti við Banda-
ríkin, meðan herverndin stóð.
Reynslan hefur sýnt, að ég
hafði á réttu að standa í báðum
málunum. Það þurfti að styðja
bændur til að koma fram úr-
lausn, sem bjargaðj allri stétt-
inni úr áðsteðjandi hættu. — Á
hinn bóginn var úrræði mitt
viðskiptatrygging , við • íslend-
inga samhliða herverndinni
grundvallaratriði fyrirfjárhags-
umbótum og fjárshags sjálf-
.stæði landsmanna. Hefur ný-
lega verið frá þessu sagt í
merku amerísku vísindariti, að
tillaga mín um tvo sáttmála
milli íslands og Bandaríkja.nna
hafi að vísu aldrei notið stuðn-
ings annarra þingmanna og
engis ráðherra í landinu, en þó
hafi reyndin orðið sú, að öll
meðferð málsins hafi hnigið að
því marki, sem ég hefði stefnt
að.
Um síðir bað þjóðin um her-
vernd, en þá var of seint að
bera fram kröfuna um frjálsa
verzlun vestanhafs. Miklir pen-
ingar hafa að vísu borizt til ís-
íands vestan um haf. Fyrir van-
gá íslendinga var þá ekki byggt
á frjálsmannlegum grundvelli.
Hér skal nú staðar numið við
fyrra bindi minninga Bemharðs
Stefánssonar. Væntanlega kem-
ur síðhra bindið á markaðinn
fnnan tíðar. Ef ég verð þá við-
látinn, myndi ég hafa hug á að
ræða nokkuð um sögulega við-
burði frá lýðveldis tímunum.
Hef ég þar alltaf farið aðra leið
heldur en margir samferða-
menn fyrri ára. Merkur sænsk-
ur samvinnumaður, Th. Odhe,
hefur í ensku riti, sem gefið er
út á vegum samvinnumanna,
komizt svo að orði, að ég hafi í
þjóðmálum ient út á villigötur.
Ekki skal um það rætt hér, en
þar sem dómur sögunnar er nú
felldur um mörg þess háttar
mál, myndi framhaldsbók Bern-
harðs gefa kærkomið tilefni að
rifja upp nokkrar staðreyndir
um þjóðmála-átök undangeng-
inna ái*a. Þá mundi mega bera
fram nokkrar spurningar um
eldri vandamál, í því skyni að
nýjar kynslóðir mættu af því
nema holla lærdóma við þjóð-
málastarf komandi ára. Nefni
ég hér nokkur sýnishorn:
1. Hefur samvinnumönnum og
Alþýðuflokknum gefizt vel
pólitískt samfélag við bylt-
ingarlið Stalíns og Krúsévs?
2. Var það heillaspor, þegar
samvinnumenn tóku hlutafé-
lagsskipulagið í sína þjón-
ustu?
3. Var óheppilegt 1945—46 að
gera sáttmála við Bandaríkin
um hervernd og frjáls við-
skipti, án tollmúra?
4. Gat komið til mála ,að ís-
lenzka lýðyeldið léki tveim
skjöldum við austurveldin og
frjálsu ríkin, eða hentaði bet-
ur að fylgja dæmi Norð-
manna og vera heill í sam-
starfi við frjálsu þjóðimar?
5. Hverju sætir, að íslenzka
lýðveldið frá 1944 hefur ekki
enn öðlazt stjórnarskrá?
6. Hverju sætir fall krónunnar,
sívajandi ríkisskuldir, þörf
um gjafir, jafnvel matvæli
frá útlöndum, þar sem fram-
leiðsla er mikil bæði til lands
og sjávar?
7. Hver rök hníga að þeirri
sorglegu staðreynd, að ölæði
á mjög háu stigi er tengt
gleðisamkomum íslendinga,
jafnt, í tilhaldsveizlum, al-
mennum dansskomum og á
skemmtihátíðum í fegurstu
skógum og helgistöðum þjóð-
arinnar?
Hafi Bemharð Stefánsson
þökk fyrir sína fyrri bók. Þjóð-
in ætti að hafa gagn og uppeld-
isbætur af niðurlagsþáttum
þeirrar æyisögu.
Jónas Jónsson.
- Úrslit kosninganna
(Framhald af bls. 5.)
G-Iisti Alþýðubandalagsins 493
atkv. og 2 inenn kjöma.
Auðir seðlar voru 22, ógildir 6.
í bæjarstjórnarkosningunum
1958 voru 2433 manns á kjör-
skrá í Vestmannaeyjum. 2169
kusu eða 89.5%. Kjörnir voru 9
fulltrúar. Alþýðubandal. hlaut
507 atkv. og 2 menn kjörna. Al-
þýðufl. 204 atkv. og 1 mann
kjörinn. Framsóknarfl. 284 at-
kvæði og 1 mann kjörinn. Sjálf-
stæðisfl. 1144 atkv. og 5 menn
kjörna.
MEÐ fiskveiðum sínum hafa
Norðmenn aflað sér umfram-
birgða af eggjahvítu, en fyrir
siglingar þeirra hafa þær ekki
haft mikla þýðingu. Aftur á
móti hafa hvalveiðarnar átt
drjúgan þátt í þróun siglinga
og útgerðar verzlunarflotans. —
Þannig er einnig ástatt í heim-
inum í dag, að ef menn grípa nú
tækifærið og nýta reynslu sína
af hvalveiðunum, er hægt að
koma á fót starfsemi, sem á
varla sinn líka.
Eggjahvítuskortur 1100 millj-
óna af íbúum jarðarinnar er á-
ætluð 20 millj. lesta, eða ca. 50
gr. af þurrunninni fæðu með
80%eggjahvítuinnihaldi á hvert
mannsbarn. Það er furðulegt að
hugsa til þess, að þetta eggja-
hvítumagn er í rauninni tiltækt
og fjárhagslega kleift að nýta
það og selja til neytenda í van-
þróuðu löndunum fyrir aðeins 7
aura hvern dagskammt: 50 gr.
með 80% eggjahvítuinnihaldi.
Ef þetta kemst í framkvæmd,
er ætlunin að nýta hina þekktu
ljósátutegund — hvalátu (Eup-
hasia superba), sem lifir í Suð-
urhöfum og svo mikið er af, að
helzt má líkja við „sandkorn á
sjávarströnd".
Sænski Suðurhafsleiðangur-
inn 1910 veitti þessari átuteg-
und sérstaka athygli, og þeir
eru margir,sem síðan hafa brot-
ið heilann um.hvernig bezt væri
hægt að nýta þessi feikna auð-
ævi sjávarins. í skýrslu leiðang-
ursmanna segir: „Hvalátan er
alls staðar og myndar undir-
stöðu lífsafkomunnar í Suður-
liöfum.“
Hvalátan er fæða fugla, sela,
fiska og hvala, og það er óhætt
að fullyrða, að 200 millj. lesta
veiði af átunni árlega, sem ein-
mitt er nægilegt hráefni í 20
millj. lesta af þurreggjahvítu,
mun ekki á nokkurn hátt raska
jafnvæginu í búskap náttúrunn-
ar. Þeir milljón hvalir, sem
hafa síðan hvalveiðar hófust í
Suður-íshafinu, hefðu gleypt
þessar 200 millj. lesta af átu á
hálfu ári.
Hvalátan er lítið krabbadýr.
Hún er 3—5 sm. löng og ljós-
rauð á litinn. Fituinnihaldið er
ca. 5%. Feitin er rúbínrauð og
af henni leggur daufan ilm,
svipað og af jurtaolíu. Joðtolan
er ca. 85. Átan lifir á svifi með
frumeggj ahvítu og finnst alls
staðar á 10—25 og allt upp í 50
faðma dýpi. Hvaða stefnu, sem
skip tekur á hinum miklu víð-
áttum Suður-íshafsins, fylgir
hvalátan því eins og dimmur
skuggi á borðum dýptarmæl-
anna. — í góðu veðri á daginn
kemur átan upp undir yfirborð-
ið, og þá er oft eins og hafið sé
þakið rauðu átuteppi.
En til þess að unnt sé að
koma þessari áætlun í kring,
verður að breyta fyrirkomulagi
hinna venjulegu úthafsveiða,
sem aðeins eru stundaðar af
Sovétríkj unum og Japan,því að
undir þessum kringumstæðum
eru alls ekki notuð hjálparskip.
Allar veiðarnar eru bundnar
við móðurskipið, sem hefur
sjálftæmandi flotvörpu með a.
m. k. 1200 fermetra opi. Meðal-
stór olíuskip eru notuð sem
verksmiðjuskip, líkt því og átti
sér stað áður við hvalveiðarn-
ar. Með tiltölulega ódýrum
Slagurinn við slagvalnið
breytingum er hægt að gera
þessi skip að vinnslustöðvum
fyrir þurrkaða átu. Vegna hins
sérstaklega gæðamikla lýsis,
verður heilþurrkuð hvaláta sér-
staklega vönduð fæðutegund.—
Þurrkun átunnar er mjög ein-
föld, þar sem hún er einkar vel
fallin til þurrkunar eins og aðr-
ar smárækjur, vegna lögunar
sinnar og líkamsbyggingar.
í Bandaríkjunum er seldur
rækjuúrgangur úr veiðunum x
Mexíkó-flóa fyrir 40 millj. doll-
ara á ári, reyndar aðallega sem
dýrafóður.
Áætlunin gerir kleift að nýta
öll ónotuð olíuskip, 12—16000
lesta við starfsemi, sem kostar
sama og ekkert, en getur aftur
á móti gefið mikið í aðra hönd.
Einnig gefst þarna tækifæri á
að nota eigin mannafla hvers
lands um borð í skipunum og
við vinnslu eggjahvítunnar. —
Það skapar nýjan og veröinæt-
an þátt í starfsemi vanþróuðu
landanna.
(N. H. og S. T.)
(Gi-ein þessi birtist í síðasta
hefti Ægis og er hún tekin hér
traustataki.)
Brú á Stafá
Haganesvík, 29. maí. Nú er bú-
ið að opna veginn til Siglu-
fjarðar og Ólafsfjarðar, og er
því strax líflegra hér og ein-
angrun lokið.
í sumar verður byggð brú á
• Stafá, sem er á hreppamörkum
Iiaganesvíkurhrepps og Fells-
hrepps. Eitthvað verður bvggt
af útihúsum í sveitinni og ef til
vill íbúðax-hús. — Sauðburður
stendur enn ytir og gergiir
sæmilega. — Enginn jar ú sjó.
Silungur er byrjaour að ganga
i ár.
SLAGVATNSMYNDUN í fiski
úr togurum hefur verið í athug-
un hjá Rannsóknarstöð kanad-
íska ríkisins í St, John í Ný-
fundnalandi um sjö ára skeið,
þótt ekki hafi verið unnið stöð-
ugt að þeim rannsóknum. At-
hugaðar hafe verið aðstæður í
þeim skipum, sem slagvatn hef-
ur fundizt í. Fannst það, að or-
sakanna var að leita í viðar-
borðum, sem mikill gerlagróður
var í og á, og sem erfitt var að
þvo á venjulegan hátt, og þar
sem fiskurinn lá ísaður. en í
snei-tingu við viðinn. Stungið er
upp á tveimur aðferðum til að
hindra slagvatnsmyndunina. — -
Hin fyrri er sú, að klo:ða alla
fleti, sem ertitt er að þrífa meo
málmplötum, sem hvorki lyðga
né hefur áhrif á fiskinn. — í
öðru lagi að afgirða alla slíka
staði með ryðfríu vírneti, til að
forða því, að fiskurinn sr.erti
þessa staði. Fjögur gerileyðandi
efni, þar á meðal fox-maldehyde,
voru notuð á slagvatnsmengað-
ar lestar, eftir að þær höfðu
verið þvegnar.. Af þessum efn-
um í-eyndist formaldehyde það
eina, sem að gagni kom. Einn
hluti af 40% upplausn blandað-
ur í 8 hluta af vatni virtist gefa
fullkomna vei-nd í allt að sjö
daga, sem fiskur var geymdur í
lestinni. Aldx-ei skyldi samt nota
slíka upplausn, nema full að-
gæzla sé við höfð, m. a. þurfa
þeir, sem við það vinna, að vera
með gasgrímu. (Úr „Fisheries
Research Board of Canada, An-
nual Report 1960—1961, bls. 156
—157.)
(Sjávarafurðadeild SÍS.)
VARÐ FYRIR BÍL
NÍU ái-a telpa varð fyrir bifreið
á Akureyri á mánudaginn og'
meiddist töluyert.
Telpan, sem kom norðan Hrís-
eyjargötu hjólaði inn á Sti-and-
götuna og varð þar fyrir bif-
reiðinni, féll í götuna og skarst
töluvert á fótum. Var hún þeg-
ar flutt í sjúkrahús og gert að
sárum hennar, en síðan heim
og verður hún rúmföst fyrst um
sinn.
Á laugardaginn kom b'freið
sunnan Aðalstræti og rakst á
steingiroingu hússins nr. 63 og
skemmdist mjög mikið. Girð-
ingin biotnaði. Þrír menn voru
í bifreiðinr.i og munu beir hafa
sloppití með nokkra marbletti.
Ástæðan mun hafa verið sú, að
of hratt var ekið. □
Frá Tónlistarfélagi
Akureyrar
FÖSTUDAGINN 1. júní næst-
komandi kl.‘8.30 verða 4. og síð-
ustu .tónleinkar Tónlistarfélags-
ins á starfsárinu 1961—1962 í
Borgai'bíói.
Rússneskur fiðluleikari Boris
Kunyev 26 ára að aldri leikur á
fiðlu, en undirleikari hans verð-
ur Igor Chenysliov. Boris þykir
mjög fær í sinni list, enda hlaut
hann 1. verðlaun á tónlistarhá-
tíð í Brússel í fyrra. Hann kem-
ur til landsins á vegum
Skemmtiki-afta hf. í Reykjavík
og heldur fyrstu tónleilca fyrir
Tónlistarfélag Reykjavíkur.
Aðgöngumiðar vex-ða eins og
áður sendir heim til styrktarfé-
laga, en nýir félagar geta snúið
sér til Haraldar Sigurgeirsson-
ar, því að ennþá er hægt að
bæta við áskrifendum. Einnig
vei'ða miðar afhentir við inn-
ganginn í bíóafgreiðslunni,
næsta klukkutíma á undan tón-
leikunum. Vissara er að tryggja
sér styrktarfélagaréttindi í tíma
því að búast má við mikilli að-
sókn.
□