Dagur - 27.03.1963, Side 5

4
FerSamenn
„ÞAÐ var ónærgætnislegt af henni
Laugu minni að koma núna, þegar ég á
ekkert til með kaffinu/' er haft eftir
konu, sem sá til ferða kunningjakonu
sinnar, en var ekki vel undir gestakomu
búin.
Akureyri liggur í þjóðbraut á Norður-
landi og þangað kemur drjúgur hluti
þeirra tugþúsunda ferðamanna, sem nú
í ár hafa boðað komu sína hingað til
lands. Atvikin hafa hagað því svo, að á
síðustu tímum hafa augu umheimsins
opnast fyrir íslandi og fleiri löndum á
norðurslóðum, sem ferðamannalandi. í
stað þess að leita heimkynna pálmanna,
stráhattanna, sólbakaðra, hvítra bað-
strandanna og litaðra og léttklæddra nátt
úrubarna, er nú einnig horft til landa
hinna svölu veðra, tæra loftsins og ólýs-
anlegu litbrigðanna, lirikafjalla, öræfa-
dýrðar, eldfjalla, miðnætursólarinnar,
norðurljósa, hveranna, fossanna og frum-
stæðra þjóðhátta manna, sem berjast við
eld og ísa í stóru undralandi norðursins.
f fyrra komu yfir 20 þúsund ferðamenn
til fslands. í ár verða þeir langtum fleiri.
Það er ódýrt útlendingum að dvelja á fs-
landi, landið hefur verið kynnt í mörg
ár erlendis, sem ferðamannaland, og
ferðamannastraumurinn skellur yfir,
hvort sem við viljum eða ekki.
Hinir erlendu menn og konur gera
boð á undan sér, í sambandi við ferða-
skrifstofumar. Það á því að vera til
brauð með kaffinu — ef við á annað borð
viljum opna Akureyri.
Akureyrarbær stendur nú i sporum
konunnar, sem horfði á gestkomuna og
átti ekkert til með kaffinu. Hann getur
ekki tekið á móti gestum, sem ferða-
mannabær. Til þess vantar ferðamiðstöð,
hótel, verzlanir, skíðalyftu, báta, farar-
stjóra og túlka, bifreiðir, upplýsing-
ar, kunnáttufólk í matreiðslu og
matargerð o. s. frv., allt miðað við vera-
legan ferðamannastraum, margar þús-
undir manna á tvehn ferðamanna„vertíð-
ura‘‘, þ. e. um þetta leyti árs og svo á
sumrin.
Hér er verðugt umhugsunarefni fyrir
bæjarstjórn Akureyrar, og verkefni, ef
sá kostur verður valinn, að nota tækifær-
ið.
Hætt er við, að nú í sumar verði ekki
miklir möguleikar til að sinna gestum.
Lauga mun því hafa stutta við-
dvöl þar, eins og í fyrra, en liraða sér frá
Akureyri í báðum leiðum.
Einhverjir kunna e. t. v. að halda því
fram, að bæjarbúar hafi önnur verkefni
og verðugri en þjóna ferðafólki. Það er
líka sjónarmið. En er ekki nauðsynlegt
fyrir bæjarbúa að gera sér fulla grein
fyrir því, að ferðamannaaldan er að
skella yfir okkur? Eigum við að snúa
okkur undan, eða eigum við að búa okk-
ur undir það, að hún komi færandi
hendi?
Ýmsir smábæir á stærði við Akureyri
hafa í nágrannalöndunum beint til sín
ferðafólki í svo ríkum mæli, að ferða-
fólkið er þar jafn mikilvægt og fiskgöng-
ur era hér á landi. En straumur ferða-
manna er vissulega sveigjanlegur, og
hann getur án efa stefnt að öðrum stað
á Norðurlandi, til dæmis Húsavík, ef
hindranir era ekki fjarlægðar í höfuð-
stað Norðurlands. □
Þórhallur Björnsson
NOKKUR MINNINGARORÐ
ÉG MAN það næstum, eins og
það hefði gerzt í gær. Ég stóð
við hefilbekk í einni fyrstu
kennslustund í smíðum á Laug-
um — ef til vill þeirri fyrstu —
Kennarinn hafði slegið blýants-
striki á smíðaviðinn, fengið mér
flugbeitta sög og sagði mér að
saga, eins og strikið benti til.
Sinn helmingur striksins skyldi
vera hvoru megin sagarfarsins.
Kennarinn var Þórhallur
Björnsson á Ljósavatni. í þess-
ari. stuttu, smáskrítnu fyrirsögn
var falinn leyndardómur kenn-
ara, sem kennir í dæmisögum,
að hætti þeirra, sem snjallastir
kennarar hafa reynzt á öllum
tímum. Humor forsagnarinnar
var í einu einkenni Þórhalls og
til þess fallinn að gleymast
aldrei, heldur glæða með nem-
endum viðleitni, að gera jafnvel
hið ómögulega. Sagarblaðið var
að vísu nokkru þykkra en þráð-
beint og örgrannt strikið. En þó
voru rök forsagnarinnar ómót-
mælanleg.
Þegar Laugaskóli hóf starf
sitt haustið 1925, var um ýmsa
hluti farið inn á nýjar slóðir í
skólamálum. Ein þeirra leiða
var valfrelsi í námsgreinum.
Var þá nemendum gefinn kost-
ur á að velja smíðar sem aðal-
nám, þeim er það hentaði, og
eftir því sem fátækleg aðstaða
leyfði. Þórhallur Björnsson réð-
ist sem kennari að skólanum
þetta haust. Hann var í einu
mikill kunnáttumaður, listrænn
svo af bar og fórnfús á starfs-
orku, svo sem með þurfti á
skólasetri, sem var að vaxa úr
grasi við mikla fátækt á verald-
arvísu, en mikinn auð og bjart-
sýni, trú á réttan málstað og
löngun til þess að verða ungri
vaxandi þjóð til gagns og nyt-
semdar. Af því valfrelsi, sem
nemendum var gefinn kostur á,
og sem leiddu til merkilegra
f 28. GREIN Samþykkta Kaup-
félags Eyfirðinga segir svo:
„f stofnsjóð leggst árlega af
tekjuafgangi sem séreign hvers
félagsmanns hehningur úthlut-
aðs arðs, þó aldrei minna en 3%
af verði útlendrar vöru, er hann
kaupir í félaginu. Þó skulu nýir
félagsmenn leggja allan ágóða
af vöraúttekt sinni í stofnsjóð,
þangað til innstæða þeirra í
sjóðnum er orðin kr. 1.000.00. —
Fé sjóðsins skal nota sem veltu-
fé í félagsþarfir, og skulu vextir
lagðir við höfuðstólinn við hver
áramót. Vextir af stofnsjóði
mega ekki vera hærri en lVz%
ofan við innlánsvexti Lands-
banka fslands.“
Þann 31. desember 1961 nam
stofnsjóðsinnstæða félagsmanna
KEA samtals kr. 19.139.901.79.
Þessi innstæða hefur meðal
annars myndazí af arðmiðum
hluta á fleiri en einn veg, er nú
Smíðadeildin ein eftir. Þórhall-
ur mótaði hana frá upphafi og
kenndi við skólann frá 1925 til
1960, eða samfellt í 35 ár. Auk
þess að kenna við Smíðadeildina,
kenndi hann smíðar öllum pilt-
um skólans, svo sem stundaskrá
Þórhallur Björnson
hvers vetrar gerði ráð fyrir,
teikningu öll árin og náttúru-
fræði nokkur hin fyrstu.
Smíðakennsla Þórhalls á
Ljósavatni var mótuð af tveim-
ur viðhorfum, fyrst og fremst.
Annað var það, að kenna nem-
endum að fara á einfaldan hátt
með algengustu tæki til smíða,
svo þeim yrði kleift að bjarga
sér og búi sínu í þeim efnum,
ef þeir hefðu manndóm til. Hitt
var það, að láta nemendur fara
með heim til sín á hverju vori
nytsama húsmuni, sem þeir
höfðu smíðað undir handleiðslu
hans, og sem til gagns kunnu að
verða heila mannsævi og leng-
ur þó.
Árangurinn af þessari við-
leitni Þórhalls varð með miklum
gæfubrag. Lög um Byggingar-
og landnámssjóð eru mjög að
jöfnum aldri við Smíðadeild
Héraðsskólans að Laugum. í
þeim, sem félagsmenn liafa skil-
að inn til kaupfélagsins eftir
hver áramót. Þess vegna er hart
að horfa á hundrað miða, Iiggj-
andi daglega við peningakass-
ana í búðunum, á afgreiðsluborð
uniun, eða á gólfinu, þar sem
fólk af kæruleysi liefur skilið
þá eftir. Arðmiðamir eru pen-
ingar.
Maður, sem kaupir hjá kaup-
félagi sínu t. d. fatnað, búsáhöld
eða barnavagn fyrir kr. 2500.00,
skilur 100 krónur eða meira eft-
ir á búðarborðinu eða gólfinu,
þegar hann gengur út, ef hann
tekur ekki arðmiðann með sér.
Aðalafsökunin á hirðuleysinu er
venjulega sú, að stofnsjóðurinn
fáist ekki greiddur fyrr en við
dauða félagsmanns, er haldlítil,
og kem ég að því í næsta þætti.
S. J.
kjölfar þeirrar lagasetningar og
annarra skyldra, hófst nýbygg-
ing sveitanna. Mikill skortur
var á tæknimenntuðum mönn-
um til þes að standa fyrir bygg-
ingum. Fjölmargir nemendur
Þórhalls leystu vandann. Þeir
höfðu hjá honum hlotið nokkra
kunnáttu, öryggi og sjálfstraust.
Þetta allt nægði þeim til þess að
standa fyrir byggingum sveita-
bæja og útihúsa á verulegum
hluta heimila í heilli sýslu og
miklu víðar. Þegar svo bæirnir
höfðu verið byggðir vantaði hús
gögn. Þau komu líka frá Smíða-
deildinni á Laugum í fjölmörg-
um tilfellum. Glöggeygir gestir,
sem komið hafa á fjölda heim-
ila í Þingeyjarsýslum og öðrum
byggðum, sem áhrif Laugaskóla
hafa einkum náð til, hafa undr-
azt og rómað þann svip, sem hús
munir og hannyrðir frá Héraðs-
skólanum á Laugum og Hús-
mæðraskólanum hafa sett á
bændabýlin utanhúss og innan.
Það orkar ekki tvímælis, að
með kennslunni á Laugum er
Þórhallur Björnson í fremstu
röð þeirra manna, sem sett hafa
svipmót á sögu þingeyskra
byggða síðastliðin 35 ár.
Eins og fyrr segir réðist Þór-
hallur Björnsson að Laugaskóla
fyrsta starfsár skólans, þá ný-
fluttur með fjölskyldu sína að
Ljósavatni. Eftir það, í 35 ár,
toguðust þessir tveir staðir á
um Þórhall. Hinu fagra og sögu-
fræga höfuðbóli, Ljósavatni,
veittist betur að því leyti, að
þar átti Þórhallur heima og við
þann stað var hann jafnan
kenndur. „Þórhallur á Ljósa-
vatni* hét hann allajafnan og
það vildi hann heita. En Lauga-
skóli krafðist starfsorku hans
og snilldar og hvorutveggja gaf
hann skólanum fúslega. Hann
hvarf jafnan heim til Ljósavatns
til eiginkonu og barna, þegar að
skóla loknum á vorin og kom
aftur, er skóli var settur að
hausti. Auk þess fór hann heim
öllum stundum, sem hann mátti
við koma. Hann var lengi ævi
sinnar þrekmaður og fór marg-
ar erfiðar ferðir yfir Fljótsheiði
og nokkrar þeirra hreinar svað-
ilfarir, til þess að gegna skyld-
um sínum við þá tvo heima,
sem hann lifði og hrærðist í.
Þórhallur Björnsson er fædd-
ur að Ljósavatni í S.-Þing. 26.
júní 1890, en andaðist í Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Akureyri
13. marz sl.
Foreldrar hans voru Kristín
Benediktsdóttir frá Múla og
Björn Jóhannsson trésmiður.
Þau hófu búskap á Ljósavatni
árið 1884, en fluttust til Akur-
eyrar ásamt sonum sínum, þeim
Þórhalli og Tómasi, síðar kaup-
manni.
Þórhallur lauk námi frá Gagn
fræðaskóla Akureyrar og gekk
síðan einn vetur í Menntaskól-
ann í Reykjavík. Að því loknu
fór hann til Kaupmannahafnar
og stundaði nám um skeið í
dýralæknisfræðum, en varð að
hætta námi í miðjum klíðum
vegna þrálátrar augnveiki. Því
næst gekk hann um eins árs
skeið í Listaháskólann í Höfn.
Laust fyrir heimsstyrjöldina
(Framh. á bls. 2)
VETTVANGUR
SAMVINNUNNAR
5
HJÖRTUR E. ÞÓRARINSSON:
Um livað er kosið?
Ég lief hugsað mér að skrifa nokkrar greinar í Dag um sum þau
mál, sem ég tel að alþingiskosningamar í vor snúist helzt um.
Efnahagsbandalagið.
Hver tími hefur sín mál, eitt
eða fleiri, sem gnæfa upp úr öll
um hinum, draga að sér mesta
athyglina og knýja menn til að
taka afstöðu með eðá á móti.
í dag er það afstaðan til þeirr-
ar tilraunar sem nú er gerð til
að breyta með samningum og
samstarfi hinni klassisku ásjónu
Evrópukortsins. Það er afstaðan
til Efnahagsbandalags Evrópu,
E. B. E.
Þetta mál hefur margar hlið-
ar, sumar ljósar, aðrar dekkri,
svo að það er alls ekki svo auð-
velt að marka sér ókveðna stöðu
gagnvart því fyrir þann mann,
sem á annað borð kærir sig um
að leggja á það eigin mat og
taka sjálfstæða afstöðu.
Sundrung Evrópu í mörg sjálf
stæð þjóðríki hefur ekki staðið
í vegi fyrir því, að þessar þjóðir
hafi brunað fram úr öllum öðr-
um kynþáttum jarðarinnar á
flestum sviðum menningarinnar
svokölluðu, tækni, vísindum og
listum, og um leið tekizt að
gera sér mestallan hnöttinn
undirgefinn. Eigi að síður hafa
þessar útvöldu þjóðir með
stuttu millibili breytzt í hópa
siðlausra villimanna, sem snúið
hafa öllum sínum hæfileikum,
tækni og gáfum að því marki,
að ræna hvorir aðra, drepa
hvorir aðra, eyða hver annars
löndum. Engin fullnægjandi
skýring hefur enn verið sett
fram á þessum ósköpum, sem
oft virðast ríða yfir gegn vilja
allra þeirra þjóða, sem í hlut
eiga, og jafnvel allra ríkis-
stjórna líka. Ástæðurnar eru
vafalaust margar og sumar aug-
ljósar, þ. á. m. hin pólitíska
sundrung Evrópu.
Það er öldungis efalaust að
hin skelfilega reynsla Evrópu-
þjóða af innbyrðis styrjöldum
hefur mest og bezt rutt úr vegi
þeim hindrunum, sem þjóðerni
og aldagamlar hefðir hljóta að
leggja í veginn fyrir sameiningu
ríkjanna.
Að því leyti sem þessi er und
irrót bandalagsins, verðskuldar
það fyllstu samúð allra rétthugs
andi manna, sem vilja frið og
telja hann mögulegan. Ég álít,
að fylgi frjálslyndra afla í V,-
Evrópu t. d. á Norðurlöndum,
styðjist að miklu leyti við þetta
sjónarmið.
En E. B. E. á sér fleiri rætur
og sumar jafngildar. Þau rök
sem mest hefur verið beitt við
stofnun bandalagsins er sú hag-
fræðilega nauðsyn að sameina
kraftana og bæta samkeppnis-
stöðuna gagnvart stórveldunum
i vestri og austri, að skapa
fyrsta flokks iðnaðarstórveldi í
Evrópu.
í þriðja lagi er svo hernaðar-
sjónarmiðið. Bandalagshug-
myndin og framkvæmdin til
þessa hafa mótazt í kalda stríð-
inu og bera þess glögg merki.
Segja má að E. B. E. sé með
nokkrum hætti dótturfyrirtæki
Atlantshafsbandalagsins NATO.
Stjórnarfarslega sameinuð og
efnahagslega sterk Evrópa á að
vera forsenda fyrir hernaðar-
lega sferkri Evrópu, sem frekar
geti varizt Rússunum og haldið
kommúnismanum innan núver-
andi takmarka. Þess vegna hef-
ur stofnun bandalagsins notið
öflugs stuðnings Bandaríkjanna.
Nú í upphafinu a. m. k. er á-
sjóna E. B. E. ekki verulega að-
laðandi. íhaldsstjórnir sitja að
völdum í höfuðlöndum þess,
sem að mestu ráða stefnunni.
Svo virðist sem forvígismönn-
um þess sé ekki fyrst og fremst
umhugað um að efla hagsæld
þegnanna, heldur ekki síður að
auka svigrúm og arðsmöguleika
auðfélaga sinna, ekki einungis
hugleikið að útiloka kommún-
ismann heldur einnig halda
niðri eftir megni frjálslyndum
pólitískum öflum og hvers kon-
ar sósíalisma. Það hefur komið
skýrt fram í hinum löngu um-
ræðum um aðild Breta. Og vel-
ferðaríkin á Norðurlöndum
eru þeim mönnum líka þyrnir
í auga.
Þannig eru innan E.B.E. ýms
öfl að verki, „og misjafn tilgang-
urinn, sem fyrir þeim vakir“
eins og Tómas segir. Þar er ein-
lægur vilji til að skapa betri og
friðvænlegri Evrópu með bætt-
um lífskjörum þegnanna, en þar
er líka ágengni iðnaðarauð-
magnsins og þar er einnig þýzk-
ur hefndarhugur og þýzk endur
hervæðing og þar er særður,
franskur metnaður eftir tapað-
ar nýlendustyrj aldir. Enginn
veit hvað úr þessu verður, það
getur brugðið til beggja vona
og það getur líka liðazt sundur
innan skamms, þótt það sé raun
ar ósennilegt. En hitt er víst,
að innan bandalagsins munu
þjóðfélagsöflin halda áfram að
starfa og þróast eftir sínum lög-
málum, og þau geta allt eins
tekið stefnu til vinstri eins og
hægri, um það getur enginn
sagt fyrir.
íslenzka ríkisstjórnin hefur
frá öndverðu haft óþarflega
mikinn áhuga fyrir E.B.E..
Reynt hefur verið leynt og ljóst
að sá þeirri skoðun í hug þjóð-
arinnar að þarna sé í uppsigl-
ingu það stórveldi, sem við eig-
um og hljótum að tengjast sem
traustustum böndum. Opinber-
lega er mest skírskotað til við-
skiptahagsmuna okkar. Við meg
um ekki einangrast efnahags-
lega segja stjórnarsinnar. Toll-
múrinn um E.B.E. útilokar okk-
ur frá þeirri velsæld sem banda
lagsríkin munu geta skapað
þegnum sínum. í þess stað hljót-
um við skaða, vaxandi örbirgð
og umkomuleysi. Þannig er tal-
að og illt er að vísu ef satt reyn-
ist. En um það ríkir mikill skoð
anamunur hvort þessi hætta
er raunveruleg, eða ímyndun
ein, og það ekki síður meðal hag
fræðinga en annarra. Hitt eru
flestir sammála um að fyrir inn
göngu í bandalagið verðum við
að borga drjúgan aðgangseyri,
jafnvel þótt við fengjum margar
og miklar undanþágur frá Róm-
arsáttmála. Sá aðgangseyrir
verður í formi ívilnana til handa
útlendingum um atvinnurétt-
indi hér, fasteignakaup og margt
fleira, sem mundi skerða einka-
umráðarétt okkar yfir landi og
landhelgi, í fáum orðum sagt:
takmarka sjálfstæði okkar
meira eða minna, sennilega
mjög mikið er stundir liðu.
Hvernig má það þá vera að
nokkur íslenzk stjórnarvöld
skuli hafa svo mikinn áhuga á
aðild að þessu bandalagi?
Vafalaust telja ísl. peninga-
menn sig eygja aukna gróða-
möguleika og aukið öryggi inn-
an vébanda stórs bandalags, þar
sem auðmagnið á að leika laus-
um hala og óneitanlega styðst
núverandi ríkisstjórn ekki hvað
sízt við auðstéttir landsins. En
þetta er ekki fullnægjandi skýr-
ing. Til viðbótar, og það sem ríð
ur baggamuninn, er svo þjónk-
un við hugsjónina um vestræna
samstöðu svokallaða, óskir um
að þrýsta íslandi með öllu móti
sem fastast upp að bandamönn-
um NATO. Til þess er engin
fórn of stór. Möglunarlaust eig-
um við að þola hersetu stór-
veldis mitt í þéttbýlasta hluta
landsins og það um alla fram-
tíð ef stórveldið æskir þess. Og
ef þetta stórveldi óskar eftir að
ná betri tökum á hugum lands-
fólksins en það getur gert með
dreifingu bóka og kvikmynda
um landið, þá er sjálfsagt að
leyfa því að senda sjónvarpsdag-
skrá inn á heimili landsins eftir
vild, áður en við höfum sjálfir
haft ráðrúm til að hleypa af
stokkunum okkar eigin stjón-
varpi.
Ai þessum sama toga spunn-
inn er áhuginn fyrir inngöngu
í E.B.E. að verulegu leyti, og
nú koma til greina ennþá meiri
fórnir. Nú er um að ræða rétt-
inn til að ráða sjálfir eigin mál-
um, móta sjálfir stefnuna í
rekstri þjóðarbúsins og nýtingu
auðlinda landsins.
Vaxandi ósjálfstæði gagnvart
bandalagsþjóðum okkar ein-
kennir núverandi stjórnarvöld
og samfara því minnkandi trú
á getu okkar til að standa á eig-
in fótum. Allt þetta og e. t. v.
margt fleira á sinn þátt í þrá
íslenzkra stjórnarvalda til EBE.
Raunar harðneita nú stjórnar-
flokkarnir því að þeim detti til
hugar að aðhafast nokkuð það
í málinu, sem skert geti sjálf-
stæði okkar hið minnsta. Aðeins
sé reynt að fylgjast með gangi
mála sem víst er á engan hátt
ámælisvert. En það er mjög erf-
itt fyrir ríkisstjórnina að þræta
fyrir þessar tilhneigingar. For-
saga málsins vitnar gegn henni
og nú hefur mennta- og við-
skiptamálaráðherra tekið af tví-
mælin með sinni hreinskilnu
„þjóðmínjaræðu". Þar kom svo
margt skýrt í ljós: Efasemdirnar
sem grípa hann og hans sálufé-
laga, þegar þeir standa frammi
fyrir tákni sögu okkar og þjóð-
ernis, eins og þjóðminjasafnið
vissulega er. Efasemdirnar um
sjálfstæðisgetu okkar og rétt-
mæti sjálfstæðisviðleitni okkar
annars vegar, og hins vegar trú-
in á stór bandalög og stóra mark
aði, sterk öfl, mikið vald. „Kem-
ur ekki hlutdeild í auknu sjálf-
stæði og vaxandi öryggi voldugs
bandalags í stað minnkandi
sjálfsforræðis hvers einstaks",
spyr ráðherrann og væntir ját-
andi svars. Þessi þverrandi sjálf
stæðisvilji íslenzkra ráðamanna
er ákaflega vítaverður, einkum
þegar þess er gætt, hve prýði-
lega sjálfstæðið hefur gefizt okk
ur, þegar á allt er litið, svo að.
leitun er á meira uppgangs-þjóð
félagi á þessari öld, hvert sem
litið er um hnöttinn.
Stórveldi eru öðrum betur
fallin til að byggja upp volduga
heri. Þau geta líka gert glæsi-
legri mannvirki og unnið stærri
vísindasigra en smærri ríki. En
ennþá hefur þeim ekki tekizt að
búa þegnum sínum betri lífsskil
yrði til líkama og sálar, heldur
en smáríki, sem vel er stjórnað,
nema síður sé.
Efnahagsbandalag Evrópu er
e. t. v. risaveldi í fæðingu. Vel
má vera, að það eigi sér langa
og glæsta framtíð. Vel má vera,
að það þróist í átt til friðar og
frjálslyndis. Þess er óskandi.
Smáþjóð, sem á sér slíkan ná-
granna, ætti ekki að þurfa að
kvíða framtíðinni. Hví skyldi
stórveldi í Vestur-Evrópu reyn-
ast okkur verri viðskiptavinur
en þau stórveldi, sem við skipt-
um mest við í dag? Hví skyldu
okkar nánustu ættingjar reyn-
ast okkur verr en vandalausir?
íslenzk tunga hefur sótt mik-
ið efni í sitt fjölskrúðuga lík-
ingamál til athafna manna við
sjósókn og siglingar. í þá námu
sótti menntamálaráðherra sér
efni í líkingu, er hann vildi gefa
landslýðnum sem skýrasta
mynd af aðstöðumun smáríkis
og stórveldis. „Kæna smáríkis
dregst aftur úr hafskipi stórveld
is eða bandalags“, mælti ráð-
herrann. Líkingin er skýr, en
hún er ekki rétt.
Líf þjóðanna er ekki kapp-
sigling að gefnu marki. .Það
væri þá nær að líkja því við út-
gerð fiskiskipa, þar sem allir
róa úr einni höfn. Aflahlutur-
inn fer að lokum meira eftir
dugnaði og þrautseigju og sam-
heldni áhafnarinnar heldur en
eftir stærð skipsins og útbúnaði.
Það sýnir sig þráfaldlega, að
hluturinn getur orðið jafnhár á
trillunni sem á togaranum.
Það er alltaf sárt að geta ekki
treyst samlöndum sínum til að
standa trúan vörð um megin-
hagsmuni þjóðfélagsins, fullan
ákvörðunarrétt um þjóðarbú-
skap og umráðarétt yfir landi
og landkostum. En reynsla síð-
ari ára bendir til að margir ís-
lenzkir stjórnmálamenn, eink-
um í flokkum þeim, sem nú
sitja við stjóm, séu furðulega í-
stöðulitlir og undanlátssamir
gagnvart þrýstingi erlendis frá,
svo að hollara sé að treysta því
varlega að þeir setji alltaf, skil-
yrðislaust íslenzka hagsmuni
fremst. Þessvegna, og fyrst og
fremst þessvegna, er mjög nauð
synlegt að veita þeim ekki meiri
hlutavald á Alþingi því, sem
saman kemur eftir kosningar.
MARGIR fræðimenn, íslenzkir
og erlendir, hafa gert tilraun til
að áætla mannfjölda á íslandi
fyrstu aldirnar eftir að landið
var fullbyggt talið. Björn M. Ól-
sen nefndi m. a. þessar tölur:
Arið 1095: 77520.
Arið 1311: 72428.
vfón Sigurðsson og Arnljótur
Ólafsson, sem voru fyrr á ferð-
inni, nefndu hærri tölur, en nú
munu fræðimenn vera þeirrar
skoðunar, að tölur B. M. Ó. séu
helzt til háar. Ólafur Láruson
heldur sig við 50 þúsund og
færra í hallærum og drepsótt-
um. En sú var fólkstalan við hið
fyrsta manntal, sem tekið var
hér á Iandi 1703.
Svo leið 18. öldin, og í byrjim
hinnar 19. var þjóðin álíka fjöl-
menn og nál. 100 árum fyrr,
heldur fámennari þó (rúml. 47
þús.). A áranum 1801—40 fjölg-
aði um 0,48% að meðaltali á ári,
1840—60 um. 0,81% og 1860—80
um 0,40%. A áratugnum 1880—
90 fækkaði hins vegar um 0,21%
og stafaði sú fækkun af flutn-
ingi fólks til Vesturlieims. Síðan
varð mannfjölgun á sex áratug-
um, sem hér segir að meðaltali
á ári:
1890—1901 0,92%.
1901—1910 0,91%.
1910—1920 1,06%.
1920—1930 1,40%.
1930—1940 1,10%.
Þegar fimmti tugur þessarar
aldar var hálfnaður, hafði mann
fjölgunin reynzt 1,4% að meðal-
tali á ári. En á árunum 1946—50
kemst hún upp í rúmlega 2%
að meðaltali og hefur sú f jölgun
haldizt svipuð síðan.
í árslok 1945 voru hér á landi
rúml. 129 þús. manna, en rúml.
180 þús. í árslok 1961. Fjölgun
51 þús. eða rúml. 38% á 16 ár-
um.
Ef svipuð fjölgun heldur á-
fram, ætti mannfjöldinn í land-
inu að aukast um rúml. 68 þús.
á öðrum 16 árum og verða nál.
250 þús. árið 1977.
Tölurnar hér að framan segja
mikla sögu, sem ekki verður
nánar rakin hér. Nú flytja þær
stórtíðindi, boða ný viðfangs-
efni og nýja möguleika. Hin ís-
lenzka smáþjóð, sem í aldaröð
stóð í stað, er allt í einu farin
að vaxa hratt. Ég hygg, að þessi
vaxtarhraði íslenzku þjóðarinn-
ar síðustu 16—17 árin sé ein-
hver sá mesti, sem nú er um að
ræða í heiminum. f Noregi t. d.
virðist fólksfjölgunin um þessar
mundir ekki vera nema ca. 1%
á ári, en hér er hún a an k. 2%,-
eins og fyrr var sagt.
Þetta, að þjóðinni byrjaði að
fjölga svona ört fyrir 16—17 ár-
um, þýðir m. a. það, að nú eru
íyrstu fjölmennu árgangamir
að komast á þann aldur að geta
innt af liendi fullt starf. Arið
1977 verða 16 slíkir árgangar
komnir til starfa. Ekki má láta
það villa sér sýn, þó áð um
stundarsakir skorti vinnuafl
vegna metafla á sjónum.
fslenzka þjóðin á 1977 að geta
leyst miklu meira verk af hendi
en hún getur nú, að öðru ó-
breyttu, hvað þá með aukinni
tækni. En þá þurfa gagnleg verk
efnin líka áð aukast að sama
skapi til þess að allir hafi slík
verk að vinna, þá þarf líka að
vera búið að koma upp nýjum
íbúðum fyrir nál. 70 þús. manns
auk nauðsynlegrar endurnýjun-
ar og viðhalds. Skólahúsnæði og
margt annað þarf að vaxa að
sama skapi.
Ný landnámsöld er hafin,
landnám þeirra, sem að óbreytt
um lífsmöguleikum fyrri alda
hefðu dáið fyrir aldur fram, en
nú fá að lifa og starfa í landi
sínu.
Hvar verður hið nýja land-
nám, nýju heimilin og allt hitt,
sem þau byggja tilveru sína á
eða af þeim leiðir? Það er hægt
að koma þeim öllmn fyrir í
einni borg. Vera má, að það
verði gert. En liitt er augljóst,
að möguleikamir til að byggja
fsland allt eru vaxandi.
Það getur verið gaman að
halda áfram áð láta sig dreyma
inn í framtíðina. Horfa á sívax-
andi fylkingar óborinna kyn-
slóða streyma fram á vettvang
lífsins hér á þessu eylendi, þar
sem áður bjó dvergþjóð, sem
var liætt að vaxa. Við getum
hugsað okkur, að mannfjöldinn
tvöfaldist á hverjum fjórum ára
tugum, sem er að vísu heldur
minni fólksfjölgun en nú. Land
er hér nóg og náttúruauður
handa starfsamri og stækkandi
þjóð.
- Þora ekki. „
(Framh. af bls. l').
vant, stafar af því mikil hætta.
Þjóðfélagið ver, svo sem skylt
er, miklu fé til skólahalds og
menntamála ýmis konar, m. a.
til sérskóla í ýmsum fræðum.
Þegar á þetta er litið, er það
furðulegt að ekki skuli enn vera
til neinn skóli, sem hefði það
sérstaka hlutverk að kenna með
ferð á aðalútflutningsvöru lands
manna og þau fræði, sem að
henni lúta. Hér erum við eftir-
bátar annarra þjóða, en ættum
að vera í fremstu röð. Margir
þekkja af biturri reynslu hve
erfiðlega gengur stundum að fá
verkstjóra í hraðfrystihúsum og
hve mikið er undir því komið,
að þeir séu vel hæfir menn.
Margir hafa vakið athygli á
þessu máli og gera það enn. Og
auðvitað verður sá vandi fljót-
lega Ieystur, þótt þingmenn.
stjórnarliðsins séu enn eigi fáan
legir til samvinnu um lausnina.