Dagur - 22.12.1963, Page 26

26
JÓLABLAÐ D A G S
krangi og mjóvaxinn, en rammur að
afli. Venjulega var hann geðprúður og
stilltur í skapi, en ef hann reiddist varð
hann ekki einhama og sveifst þá einsk-
is. Hann gekk á hólm við Jónas grjót-
garð eftir messu að Bakka. Fengu sveit-
ungar hans hann þar til. Var hann treg-
ur í fyrstu og færðist undan, en er þeir
helltu í hann brennivíni og töldu fyrir
honum hrakninga þá, er ýmsir urðu
fyrir af Jónasi, er var karlmenni mik-
ið, uppvöðslugjarn og ósvifinn, lét hann
tilleiðast. Gengust þeir, Ólafur og Jón-
as, að af hinni mestu grimmd, en vopn-
lausir voru þeir. Skipuðu kirkjugest-
irnir sér umhverfis og vörnuðu hverj-
um, er stilla vildi til friðar, að koma
þar nærri. Svo fóru leikar að Jónas lá
eftir á vellinum, meiddur og blóðugur.
Einhverjir miskunnsamir náungar
hlynntu þó að honum og náði hann sér
fljótt aftur. Ólafur hlaut lof og þökk
margra fyrir framgönguna. Er það víst
fádæmi að hólmganga væri háð að
kirkju strax að guðsþjónustu lokinni,
en er þó ef til vill lítil spegilmynd af
réttax-fari og mannfélagsástandi þá, um
miðja nítjándu öld. Ólafur dó 1894. Var
hann þá farinn að heilsu og kröftum og
kominn á hreppinn. Síðustu árin þjáð-
ist hann af helvítisótta.
Erlendur á Bási.
Erlendur var fæddur að Miðhálsstöð-
um árið 1834. Foreldrar hans voru Jón
Gunnlaugsson frá Nýjabæ og Sigríður
Erlendsdóttur frá Öxnhóli. Erlendur
kvæntist Vigdísi Jónasdóttur frá Engi-
mýri, Magnússonar frá Ási. Var hún
alsystir Jóns stói-bónda á Flugumýri.
Vigdís dó árið 1873, þrjátíu og fjöguri-a
ára gömul. Áttu þau Erlendur eina
dóttur barna, er Jónasína hét. Hún fór
á unga aldri til Ameríku, settist að í
Winnipeg, lenti þar á götunni og týnd-
ist svo, að því er vesturfarar skrifuðu
heim. Skömmu eftir að Vigdís dó tók
Erlendur saínan við Hallberu systur
hennar, er ekkja var eftir Hallgrím Ein-
arsson frá Þverá. Erlendur og Hallbera
bjuggu saman sem hjón væru um hríð,
en ski-ykkjótt gekk sambúð sú. Svo var
Erlendur ofsalega afbrýðisamur og
hræddur um Hallberu fyrir öðrum karl
mönnum, að vitfirringu gekk næst.
Hefti hann hana um nætur þannig, að
hann batt fæturna þétt saman fyrir of-
an hnén og brá svo bandendanum um
sig miðjan, svo að hún fengi sig hvergi
hreyft í rúminu án þess að hann yrði
þess var. Þó fór svo, að Hallbera varð
ólétt og ól sveinbarn. Ekki vildi Er-
lendur við það kannast og þrætti harð-
lega fyrir faðernið. Var þá Stefán Thor-
arensen sýslumaður til mála kvaddur.
Hélt hann réttai'höld í málinu og leit-
aðist við að fá Erlend til að viðurkenna
faðernið, en Erlendi vai'ð hvei'gi þok-
að og var hinn þverasti. Úi'skurðaði
sýslumaður honum þá eið, sem þó má
með nokkrum ólíkindum teljast eins
og málum var hátað. Við eiðtökuna
gerðist það, að þegar eiðstafurinn liafði
verið þulinn og Erlendur bar sig til að
rétta upp þrjá fingur honum til stað-
festingai', að sýslumaður þreif um hand
legginn á Ei'lendi og mælti: „Fyi'ir guðs
skuld gáið þér að Erlendur, hvað þér
eruð nú að gera.“ En Erlendur sleit sig
lausan og æpti: „Nei, þeir skulu upp.“
Síðan vann hann eiðinn. Mæltist það
afarilla fyrir, því að allir þóttust vita,
að meinsæi'i hefði verið. Skömmu síð-
ar en þetta gei'ðist dó Þói'ður í Bási,
bi'óðir Eilends. Hafði Þórður verið
sjúkur af sullaveiki um langt skeið.
Var hann orðinn öreigi, og með fullt
hús af böi-num. Réðist Erlendur þá til
Rósu Berja-Lákadóttur og Hólmfi'íðar
Benediktsdóttur frá Flöguseli, ekkju
Þórðar. Kvæntist Erlendur henni
nokkru síðar og tók þar með fram-
færslu bai-nanna á sínar hei'ðar. Ekki
batnaði efnahagurinn að mun við það
og lifði Básfjölskyldan við bágindi og
skorinn skammt. Svo gerðist það vetur-
inn 1880, að Ei'lendur bi'á sér á nætur-
þeli „yfir háls“, en svo er kölluð leiðin
milli Höi'gárdals og Öxnadals yfir
Auðnaháls í slakkanum utan við Háa-
fjall. Fór hann að Auðnum og stal þar
allmiklum birgðum af hangikéti frá
Jóni gamla Bei'gssyni ríka, er bjó þar
þá. Var Erlendur þar öllum húsum
kunnugur og því hægt um vik. Með sér
hafði hann Þórð’ stjúpson sinn, er síðar
var kallaður dauðablóð. Þá var Þórður
um fermingaraldur, en lítill og van-
þroska. Losaði Erlendur glugga úr fjár-
þili á útiskemmu og lét Þórð fara þar
inn, því að gatið eftir gluggann var svo
þröngt, að hann komst þar ekki inn
sjálfur. Rétti Þórður kétið síðan út.
Fóru þeir tvær ferðir og fluttu þýfið í
fyrsta áfanga á auð beitarhús frá Auðn-
um þar út og upp í hálsinum. Hélt
Erlendur áfram um nóttina að koma
kétinu heim til sín og hafði lokið við
það í dögun. Auðna-Jón gamli brá þeg-
ar hai't við, er hann vissi skaða sinn.
Sent var samstundis til sýslumanns,
sem fyrirskipaði þjófaleit þegai'. Var
leitað hjá fátæklingum einum og byi-jað
hjá Bjarna Krákssyni á Hraunshöfða,
féll mestur grunur á hann í fyrstu, en
þar fannst ekkert tortryggilegt og
hvergi annars staðar í Öxnadal. Er leit
þar var árangurslaus héldu leitai'menn
yfir í Höi'gárdal og byrjuðu að leita hjá
Erlendi í Bási. Skyggnst var í hvert
skot og hver glufa könnuð, gólf öll
trömpuð og fótum lamin,því að trú-
legast þótti að þýfið hefði verið grafið
niður. En hvei'gi fannst neitt eða linka
í gólfinu, sem bent gæti til þess að þar
hefði mold verið rótað. Víðast var leit-
að í eldhúsinu, og er leitai'menn voru
sannfærðir orðnir um að þar væri
ekkert frekara að gera bjuggust þeir
til brottfarar, þá dregur Erlendur sig
allt í einu inn í eitt eldhúshornið, þar
sem skugga bar á, og tekur að stappa
óg berja niður fótum og segir um leið:
Ekki er lint undir fæti hér. Sigurður
Sigurðsson, er þá bjó í Staðartungu og
síðar á Öxnhóli, var aðstoðarmaður
hi'eppsstjórans við leitina. Hann skynj-
aði á augabragði, að hér væri eitthvað
athugavert við, og skildi þetta viðbragð
Erlends sem storkun við þá leitai'menn-
ina, enda fannst honum bi'egða fyrir
fagnandi hreim í rödd Erlends. Þreif
hann þá í öxl Erlends og kippti honum