Dagur - 12.03.1964, Qupperneq 2

2
| (Framhald af blaðsíðu 1).
: í eyði, en sumar þó verið nytj-
aðar áfram sem lögbýli, og ný-
býli hafa verið reist á ýmsum
st'óðum. Fólksfækkunin í sveit-
um hefur einkum orðið með
þeim hætti, að hvert heimili er
fámennara en áður var. Vinnu-
fólk er horfið af sveitaheimilun-
um og flestir bændur einyrkjar.
Einyrkjabúskapur.
Reynslan sannar, að einyrkja
búskapur hefur mikla ann-
marka. Starf einyrkjans er
mjög bindandi. Hann þarf einn
að leysa af hendi margvísleg
vérkefni, sem hann er misjafn-
loga vel fallinn til að vinna, og
ef annað hjónanna á sveitaheim
ilinu forfallast um skemmri eða
lengri tíma, þá getur það valdið
miklum örðugleikum, þar sem
einyrki á í hlut. Nauðsyn ber til
þess, að leitað sé ráða til þess
að skapa sveitabúskapnum sem
mest ör-yggi.
j Samvinna um vélaeign.
Með samvinnuskipulagi hefur
bændastéttin með aðstoð lög-
gjafarvaldsins lyft Gréttistök-
um á sviði viðskipta og afurða-
sölu.
Þegar hinar stórvirku jarð-
ræktarvélar tóku að ryðja sér
til í’úms, reyndist það flestum
einstaklingum í bændastétt of-
viða sökum kostnaðar að kaupa
þær og reka. Hins vegar eru
slíkar vélar og viðeigandi tæki
nauðsynleg við framkvæmdir í
sveitum. Þennan vanda hefur
bændastéttin leyst mjög greið-
lega og ágreiningslítið á grund-
velli löggjafar með stofnun
ræktunarfélaga og samvinnu
um kaup vélanna og rekstur
þeirra.
Til eru sveitir hér á landi,
þar sem algengt er, að skyld-
fólk vinni saman að búskáp.
Slíkur sámvinnubúskápur, þótt
óformlegur sé víðast hvar, hef-
ur víða gefið góða raun. Aukin
samvinna í búskap ætti að geta
valdið breytingum til bóta.
Flutningsmenn þessa frum-
varps telja tímabært, að með lög
gjöf verði lagður grundvöllur
að stofnun samvinnubúa í sveit
um, svo að þeir, er áhuga hafa
á að stofna til búrekstrar í því
formi og telja sér það henta,
geti stuðzt við löggjöf.
Áhugi, framtak og félags-
hyggja einstaklinganna ræður
úrslitum um það, hvort sam-
vinnubúskapur nær útbreiðslu
og blómgast. Reynslan ein fær
úr því skorið, hver þróunin verð
ur að þessu leyti. En augljóst
er, að samvinnubúskapur hefur
ýmsa kosti og mun gera sveita-
fólkinu kleift að losna við ann-
marka, sem einyrkjabúskap
fylgja. Þar sem tveir bændur
eða fleiri starfa saman að bú-
rekstri, getur komizt á hag-
kvæm verkaskipting, fram-
kvæmdir orðið hlutfallslega
meiri en hjá einyrkjum, vélaafl-
ið notast betur og búin orðin
hlutfallslega stærri. Það má þó
telja enn mikilvægara, að með
samstarfi í búskap skapast ör-
yggi, þannig að búið verður
ekki í bráðri hættu, þótt einn
maður forfallist, þar sem sam-
starfsmenn hlaupa þá undir
bagga. Með samvinnubúskap
mun og gefast kostur á meira
frjálsræði til að taka þátt í nú-
tíma þjóðlííi en einyrkjabúskap-
ur leyfir.
Efni frumvarpsins.
Flutningsmenn telja ráðlegt
að heimila í lögum nýbýlastjórn
í samráði við hlutaðeigandi
sveitarstjcrn að stofna til sam-
vinnubúskapar, ef talið er, að
með því verði komið í veg fyrir
yfirvofandi upplausn og eyð-
ingu byggðar á stöðum, þar sem
eru góð búskaparskilyrði af
náttúrunnar hendi. Eru í frv.
ákvæði, er að þessu lúta.
í fyrsta kafla frv. er það skil-
, greint, að það sé samvinnubú-
skapur samkvæmt lögum þess-
um, ef tveir bændur eða fleiri
saman reka í félagi samkvæmt
samningi eitt bú, þar sem aðil-
ar vinna saman við búið, vélar
og tæki vegna búrekstrarins eru
sameign og jörð og útihús eru
til sameiginlegra afnota végna
búskaparins. Þá er og kveðið
svo á, að gerður skuli stofn-
samningur milli aðila, ef stofn-
að ér til samvinnubúskapar, og
sé samningnum þinglýst.
í öðrum kafla frv. segir, að
bændum, sem stofna samvinnu-
bú, sé heimilt að sameina jarð-
ir til að reka á þeim samvinnu-
búskap, þó ekki fleiri jarðir en
stofnendur samvinnúbúsins eru
samkvæmt stofnsamningi, nema
nýbýlastjórn og hlutaðeigandi
svéitarstjórn samþykki.
Þriðji kafli frv. er um sam-
vinnubúskap í byggðahverfum.
Þar er svo mælt, að nýbýla-
stjórn sé heimilt að hlutast til
um, að komið verði á fót sam-
vinnubúskap í byggðahverfum,
sem stofnuð eru af Landnámi
ríkisins. Skal þá miða við það
ræktun og byggingar í byggða-
hverfinu.
Fjórði kafli frv. er um sam-
vinnubúskap til að koma í veg
fyrir eyðingu sveitarfélags. Þar
er kveðið svo á, að Landnámi
ríkisins sé heimilt, ef yfirvof-
andi hætta er á, að byggð eyð-
ist í sveitarfélagi, þar sem góð
skilyrði eru til búskapar frá
náttúrunnar hendi, að stofna
þar til samvinnuþúskapar, ef
talið er, að með því verði kom-
ið í veg fyrir eyðingu byggðar-
innar. Landnám ríkisins aflar
sér þá nægilegs lands að dómi
nýbýlastjórnar til ræktunar og
beitar, ræktar að fullu land,
sem svarar til allt að 25 ha fyrir
hvert heimili, reisir íbúðir og
nauðsynleg útihús fyrir sam-
vinnubúið. Ríkissjóður skal
greiða Landnámi ríkisins til
þessara framkvæmda 10 millj.
kr. árlega næstu 10 ár.
Aðstoð vegna byrjunarerfið-
leika.
Fimmti kafli eru almenn
ákvæði. Þar er svo fyrir mælt,
að nýbýlastjórn skuli veita að-
stoð og léiðbeiningar við fram-
kvæmd laganna og hvaða meg-
inatriði um réttindi og skyldur
aðilar skuli taka fram í stofn-
samningi. Ennfremur er þar
kveðið á um það, að samvinnu-
bú skuli hafa sama rétt til lán-
töku í Stofnlánadeild landbún-
aðarins og til framlaga sam-
kvæmt jarðræktarlögum og lög
um um Stofnlánadeild landbún-
aðarins, landnám, ræktun og
byggingar í sveitum eins og að-
ilar að búinu hefðu haft, ef þeir
hefðu búið hver út af fyrir sig
á sérstakri bújörð. Auk þess
skal nýbýlastjórn heimilt, ef
stofnun samvinnubús hefur í
för með sér sérstakan kostnað
á byrjunarstigi umfram venju-
legan stofnkostnað einkabús, að
veita stofnendum óafturkræft
framlag eftir því, sem fé verður
til þess veitt á fjárlögum. Enn
fremur skal Stofnlánadeild land
búnaðarins heimilt að veita sam
vinnubúi stofnlán til þess að
standa straum af slíkum kostn-
aði, ef nýbýlastjórn mælir með
því. Loks eru ákvæði um, að
samvinnubúi sé heimilt áð taka
lán til vélakaupa eða bústofns-
kaupa gegn veði í fasteignum
éða öðrum eignum búsins.
Samkvæmt frv. skal Teikni-
stofa landbúnaðarins, Búnaðar-
félag íslands og Búreikninga-
skrifstofa ríkisins — hver stofn-
un á sínu sviði — veita aðstoð
við framkvæmd laganna.“
Stofnun samvinnu-nýbýla til að
koma í veg fyrir eyðingu sveit-
arfélags.
Ákvæði frv. um samvinnu-
búskap til að koma í veg fyrir
eyðingu sveitarfélaga, sem í
5.—8. grein hljóða svo:
„Nú er yfirvofandi hætta á,
að byggð eyðist í sveitarfélagi,
að dómi nýbýlastjórnar og hlut-
aðeigandi. sveitarstjórnar, þar
sem góð skilyrði eru til búskap-
ar frá náttúrunnar hendi, og er
Landnámi ríkisins þá heimilt, að
fengnu samþykki eða eftir ósk
hlutaðeigandi sveitarst j ór nar,
að stofna þar til samvinnubú-
skapar samkvæmt lögum þess-
um, ef talið er, að með því verði
komið í veg fyrir eyðingu byggð
arinnar.
Nú ákveður nýbýlastjórn
framkvæmdir samkvæmt 5. gr.
og skal þá að jafnaði miða þær
við, að eigi færri en þrjú heim-
ili séu í hverri samvinnúbyggð.
Landnám ríkisins aflar sér nægi
legs lands, að dómi nýbýlastjórn
ar, til ræktunar og beitar, rækt-
ar að fullu land, sem svarar til
allt að 25 ha fyrir hvert heimili,
reisir íbúðir og nauðsynleg úti-
hús fyrir samvinnubúið.
Ríkissjóður greiðir Landnámi
ríkisins til stofnunar samvinnu-
búa samkvæmt þessum kafla
laganna 10 millj. kr. árlega
næstu tíu ár.
Samvinnubú, sem stofnað er
samkvæmt þessum kafla lag-
anna, greiðir Landnámi ríkisins
leigu eftir land og mannvirki
samvinnubúsins eftir sömu regl-
um og nýbýli í byggðahvérfi,
sbr. lög nr. 75 1962, VI. kafla.“
d
Verffur Hvífá í
MAGNI, blað Framsóknar-
manna á Akranesi, segir svo
frá:
„Aðalfundur Andakílsárvirkj-
unar 1963 var haldinn í Borgar-
nesi 14. des. s.l. Virkjunin er
sameign Akraness, Borgarfjarð-
arsýslu og Mýrasýslu. Formað-
ur er Magnús Guðmundsson,
fulltrúi, Akranesi. Stöðvarstjóri
er Oskar Eggertsson.
Okruframleiðsla og notkun
1963.
Orkuverið framleiddi 26.950.-
750 kwst. Aðkeypt orka frá Sog
inu var 6.817.545 kwst. eða alls
seld raforka 33.768.295 kwst.
Skiptist hún þannig milli not-
enda: kwst.
Akranes ............ 24.714.396
Borgarnes ........... 3.554.600
Hvanneyri ........... 1.302.134
Borgai'fjarðarveita 1.878.240
Nágrenni .............. 424.190
Stöðvarnotkun .... 137.533
Töp (5,2%)........... 1.575.202
Alls 33.768.295
Fjárhagur og framkvæmdir.
Rekstursafkoma virkjunarinn
ar hefur verið ágæt undanfarin
ár og nýting orkuversins mjög
góð. Skuldir í árslok 1962 voru
10,1 millj. kr. mest lán til
margra ára með 4—5% vöxtum.
Hrein eign var 6,3 millj. kr.
Margvíslegar framkvæmdir eru
aðkallandi. T. d. spennistöð á
Hvanneyri og í Borgamesi.
Endurnýjun línunnar til Akra-
ness og kaup á nýrri vélasam-
stæðu í orkuverið, sem gæti
aukið orkuframleiðsluna og
sparað aðkeypt rafmagn, sem
er miklum* mun dýrara. Allt
eru þetta aðkallandi og dýrar
Tramkvæmdir, sem kréfjast
miklu meira fjármagns en virkj
unin hefur yfir að ráða. Verður
ekki komiz hjá því að afla veru-
Talaði við tí
Axarfirði 1. marz. Svo bar til nú
fyrir skömmu, að bóndinn á
Leifsstöðum í Axarfirði, fór til
næsta bæjar, Hafrafellstungu.
Þangað er um þriggja km leið.
Gangandi fór hann og fylgdi
honum tík er Freyja heitir og
hálfvaxinn hvolpur undan
henni. Bóndinn var að sækja
hey og fór því með bíl til baka.
Saknar hann Freyju þegar
hann er að stíga upp í bílinn og
kallar en verður einskis var.
Hugsar hann svo ekki meira
um það. Telur víst að hún muni
skila sér heim, en er þó uggandi
um hvolpinn. Kl. 7 um kvöldið
er Freyja ekki komin heim.
Hringir þá bóndi að Hafrafells-
tungu og spyr um hunda sína.
Er honum sagt að Freýja hafi
lokast inni með hvolpinn, en
liggi nú framan dyra og vilji
hvergi fara. Spyr hann þá hvört
sé möguleiki á því að koma með
Freyju að símanum og leggja
heyrnartækið við eýra hennar.
Borgarf. virkjuð?
legs lánsfjár með einhverjum
hætti.
i
Virkjunarrannsókn við Kláf-
foss.
Á s.l. sumri lét Oskar Eggerts-
son stöðvarstjóri rannsaka virkj
unarskilyrði við Kláffoss í Hvít-
á í þeim tilgangi að Andakílsár-
virkjunin reysti þar nýtt orku-
ver. Leiddi rannsóknin í Ijós, að
virkjunarskilyrði eru þar tiltölu
lega hagstæð og virtust fáir hafa
gefið því gaum áður. Talið er að
.þar sé hægt að byggja 13 þús.
kw. orkuver fyrir 160 millj. kr.
eða 12.300,00 kr. hvert kw., sem
nú er talið hagstætt verðlag. Til
samanburðar skal þess getið, að
Andakílsárvirkjun er 3500 kw.
Svo að hér gæti komið 3—4
sinnum stærra orkuver.
Þetta merkilega mál var ítar-
lega rætt á fundinum. Hafði
Daníel Ágústínusson framsögu
fýrir svofelldri tillögu, sem
hann flutti, ásamt nokkrum
f undarmönnum:
„Aðalfundur Andakílsárvirkj-
unar 1963 lýsir ánægju sinni
yfir rannsóknum þeim, sem
farið hafa fram um nýja virkjun.
á orkuveitusvæði Andakílsár
og samþykkir að fela stjórn og
framkvæmdastjóra að halda
þeim áfram í þeim tilgangi að
Andakílsárvirkjun byggi þar
nýtt orkuver.
Jafnframt verði fleiri staðir
í Borgarfj arðarhéraði rannsak-
aðir í sama tilgangi.“ □
- íslenzkir hestar ...
(Framhald af blaðsíðu 1).
Umboðsmaður hins svissneska
kaupenda hefur frá því sagt, að
híargár hfýssúrnar sem keyptár
voru hér á landi, hafi verið fyl-
fullar, svo fjölgun stofnsins úti,
sé ekki vandkvæðum bundin.Q
kina í síma
En því vel tekið. Kallar hann
síðan nafn hennar og segir að
hún skuli koma heim hið snar-
asta. Ennfremur gaf hann frá
sér nokkur hljóð sem tákna það
að hennar muni þörf og það
fljótt. Freyju bregður mjög er
hún heyrir rödd herra síns og
þýtur út. Fer maður á eftir
henni og verður þess var að
hún situr norðan bæjar og horf-
ir í áttina heim. Trúlega hefur
hikið stafað af því að hvolpur-
inn lá inni, hlýðnin við hús-
bónda sinn og móðurástin bar-
ist um völdin. En maðurinn var
skilningsríkur, sótti hvolpinn
og lét hann til hennar. Hálfri
klukkustund síðar fer bóndinn
á Leifsstöðum og opnar útidyr
á húsi sínu. Það fyrsta sem hann
sér er Freýja og hvolpurinn.
Urðu þar fagnaðarfundir og
mikið var sriúist og hoppað eftir
að klappað hafði verið hlýlega
á kollinn og strokið mjúklega
um bak. K. K.