Dagur - 23.03.1964, Blaðsíða 5

4
5
Skrifstoíur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1166 og 1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Skyldusparnaður
RÍKISSTJÓRNIN hefur lagt til, að
skyldusparnaður ungmenna verði
aukinn upp í 15% af launum.
Skyldusparnaður ungs fólks nem-
ur nú 6% af launatekjum og var
upp tekinn á valdatímum vinstri
stjórnarinnar. Menn muna, að þá
var Sjálfstæðisflokkurinn í stjórnar-
andstöðu og barðist gegn skyldu-
sparnaði. Það er gleðilegt að þessi
flokkur hefur nú tekið sinnaskipt-
um og gert þetta mál að sínu. Þann-
ið hefur hann ekki aðeins viður-
kennt þessa stefnu Framsóknarflokks
ins í orði, heldur á borði og vill nú
ganga feti framar. Að sjálfsögðu er
stefna Framsóknarmanna hin sama
nú og þá og fylgir hann henni jafnt
þótt hann sé nú í stjómarandstöðu.
Að sjálfsögðu verður að tryggja
sparifé unglinganna á einhvern hátt.
Hver er sekur?
OFT má sjá því haldið fram, að
verðbólgan sé verk launastéttanna,
vegna þess að þær hafi knúið fram
óþarfar og ótímabærar kauphækk-
anir. Þetta er óréttmæt ásökun, og
má í fyrsta lagi minna á, að launa-
stéttirnar biðu frá upphafi „viðreisn-
ar“ í 15 mánuði með kaupkröfur, en
þá hafði vísitalan hækkað urn 17 stig,
þvert ofan í loförð stjórnarvalda,
sein sögðu að hækkunin yrði alls
ekki meiri en 3 stið. Þá, og þá fyrst
var hærri launa krafist. Þeim kaup-
hækkunum var svarað með glap-
ræði — gengislækkuninni 1961.
Síðan í febrúar 1961 hafa ársút-
gjöld vísitölufjölskyldunnar hækkað
um 38.400 kr., en árskaup Dagsbrún-
arverkamanns miðað við 8 klst.
vinnudag alla virka daga ársins, hef-
ur aðeins hækkað um 27.600 kr. Árs-
útgjöld meðalfjölskyldu hafa hækk-
að um 79%, en árslaun verkamanns
um 56%.
Þetta svnir það glöggt, að verðlag
hefur hækkað miklu meira á þessu
tímabili en kaupgjald, miðað við
umsamda taxta og 8 klst. vinnudag.
Kaupgjaldið hefur því ekki sprengt
verðlagið upp, heldur öfugt. Hér
hefur verið að verki sú stefna stjórn-
arinnar að láta verðlagið hækka allt-
af meira en kaupgjaldið. Þetta hefur
stjómin gert með gengisfellingun-
um, söluskattinum, mörgum tolla-
hækkunum öðrum og vaxtahækkun-
inni. Launastéttirnar hafa reynt að
verjast þessum hækkunum eftir á,
en farið halloka.
Þeim verður því vissulega ekki
kennt um, livernig komið er. Það er
dýrtíðarstefna ríkisstjórnarinnar sem
er hinn eini og sanni sökudólgur.
FRAMTIÐARINNAR
VERKEFNI
(NIÐURLAG).
ÞaS fé, sem bankarnir hafa
undir höndum, geta þeir ekki
varið verðbólgu með því að
byggja fyrir þá hús, því að þótt
bankarnir byggi mikið nú til
dags, er það ekki nema lítill
hluti af fé þeirra, sem í það fer.
En fé bankanna hlýtur því að
leita þangað, sem það ávaxtast
bezt og þess vegna hafa vextirn
ir innan bankakerfisins veru-
lega þýðingu fyrir það hvernig
fjárstraumarnir' í landinu leggj-
ast.
Það var því furðulegt, þegar
Seðlabankinn tók upp á því á
s.l. ári að lækka stórlega vexti
á því fé, sem aðrir bankar áttu
inni hjá honum, án þess um
leið væru lækkaðir útlánsvext-
ir viðskiptabankanna. Þetta
leiddi til þess, að viðskiptabank
arnir töpuðu á hverri krónu,
sem þeir áttu inni hjá Seðla-
bankanum og reyndu að verja
hagsmuni sína með því að auka
útlánin. Niðurstaðan varð líka
sú, að útlánaaukningin á árinu
sem leið, fyrstu 9 mánuði árs-
ins, meðan lágu vextirnir voru
hjá Seðlabankanum, varð helm-
ingi meiri en sparifjármyndunin
í landinu. En fleira átti þátt í
því, að útlánin jukust svona
mikið. Kosningarnar áttu sjálf-
sagt líka sinn þátt í því.
Með þeirri aðgerð Seðlabank-
ans, sem ég hefi nú nefnt, og
ríkisstjómin stóð að sjálfsögðu
á bak við, voru framin hin
mestu afglöp í fjármálum
Viðamikið atriði er fjárbind-
ingin. Það var tekið upp á því
í byrjun „viðreisnarinnar,“ að
draga mikið fé inn í bankana
og frysta það þar. Þetta var gert
til þess að takmarka fjárfesting
una í landinu. Þessi takmörkun
kom auðvitað fyrst og fremst
niður á öllum almenningi, en
ekki á þeim, sém greiðari að-
gang hafa að lánastofnunum og
gátu farið sínu fram eftir sem
áður.
Peningamennirnir reyndu
náttúrulega að verja fé sitt
rýrnun, þegar þeir sáu hvert
stefndi í verðbólgumálunum, og
gerðu það með því að ráðast í
miklar fjárfestingar. Það var
næsta tilviljunarkennt í hvaða
fjárfestingar var ráðist og hverj
ar ekki.
Ríkisstjórnin tók sig til fyrir
síðustu kosningar og tók stór
erlend framkvæmdalán, enska
lánið og fleiri lán og kastaði
inn á fjármagnsmarkaðinn.
Þetta mátti auðvitað ekki gera
nema að tryggja, að framkvæmd
ir, sem þetta fé var ætlað til,
kæmust áfram í samkeppni við
hinar nauðsynlegustu fram-
kvæmdir í landinu.
Það verður að vera einhver
stjórn á fjárfestingarmálum með
okkar þjóð. Auðvitað er hrópað,
að við séum haftaflokkur, að
láta slíkar skoðanir uppi. Það er
að sjálfsögðu óæskilegt, að þjóð
félagið þurfi að skerða rétt
manna til þeirra framkvæmda,
sem þeim leikur hugur á.
En ýmsar leiðir eru til þess að
stjórna fjárfestingunni, aðrar en
þær, sem hér hafa verið notað-
ar. Þannig er t. d. hægt að hugsa
sér, að sérstakar tegundir fram-
kvæmda séu ekki leyfðar á
ákveðnum tímabilum. Þannig
hafa Svíjar farið að halda fjár-
festingunni innan hæfilegs
ramma. Handahóf í fjárfestingu
hefur haft mikil áhrif á, að
ódrýgja okkur tekjur undanfar-
andi góðæri.
Þegar hinir ýmsu örðugleikar
í efnahagsmálum voru fram
komnir í haust, risu stjórnarlið-
ar upp og sögðu, að nú yrði að
lögleiða algera kaupbindingu
vegna þess að ekki væri meira
til skipta milli þegnanna, kaup
gæti ekki hækkað. Þetta var
neikvæð ályktun. Jákvæð álykt
un í þessu máli er sú, að ef þjóð
in hefur ekki meira til skipt-
anna, verður hún að afla meira,
framleiða meira og auka þjóð-
artekjurnar með þeim hætti.
Stjórnarflokkarnir láku niður
á stjórnarfrumvarpi sínu, eins
og alþjóð er minnisstætt. Síðan
hefur ekkert fram komið nema
úrræðaleysi. Viðreisnarhækjan,
var lögfest í janúarmánuði, og
þar með var skipbrot „viðreisn-
arinnar“ orðið algert.
Margt má af óförum rangrar
stjórnarstefnu læra. En fyrst af
öllu verður nú, til þess að
breyta stefnunni til velfarnaðar,
að takast á við dýrtíðardraug-
inn. Skapa verður trú á því hjá
þjóðinni, að hann sé ekki eilífur
augnakall í íslenzku þjóðlífi.
Það má ekki vera stór hluti
þjóðarinnar, 'sem hefur beinlín-
is þörf fyrir að verðbólguþróun-
in haldi áfram. Það verður að
vernda hagsmuni þess ráðdeild-
arsama fólks, sem safnar fé til
notkunar fyrir þjóðfélagið allt.
Fyrst af öllu er nauðsynlegt að
færa aftur stofnkostnaðinn og
fjármagnskostnaðinn í það horf,
að undir honum verði staðið
með eðlilegum atvinnu- og
launatekjum.
Verðtryggja verður spariféð,
þannig, að menn geti átt það
víst að fá nokkurn veginn sama
verðmæti út úr bankanum eft-
ur, að viðbættum vöxtunum.
Afnám vísitölunnar í kjarasamn
ingum hefur ekki leitt til þess
árangurs, sem menn töldu sér
trú um á sínum tíma, heldur
hefur leitt til meiri kauphækk-
unar og ófriðar á vinnumarkað-
inum. Afleiðingunum af reynsl-
unni í þessu efni verða menn að
taka, og heimila á nú að laun
séu verðtryggð þannig, að stétt-
arfélögin þurfi ekki að losa
samninga sína á fárra mánaða
fresti til að fá leiðréttingu mála
sinna þegar verðlag hækkar.
Á grundvelli landbúnaðarins
verður iðnaður stórlega að auk-
ast í landinu. Ég á þar ekki að-
eins við þann landbúnaðariðn-
að, sem við þekkjum bezt hér á
Akureyri, ullar- og skinnaiðnað-
inn, heldur einnig aðrar greinar.
Okkar land er þannig að hér
eru feikilegar víðáttur lands,
sem bjóða upp á ræktunarskil-
yrði og lega landsins á hnettin-
um og veðurfar gerir landið að
verulega góðu grasræktarlandi.
Við höfum til þess skilyrði, að
framleiða mikið fóður. Nágrann-
ar okkar í Vestur-Evrópu eiga
við vaxandi landrýmisskort að
etja. Okkur er sagt að afurðir
landbúnaðarins séu ekki sam-
keppnisfærar á erlendum mörk-
uðum. Það er ekki nokkur vafi
á því, að þetta á eftir að breyt-
ast miklu fyrr en flestir gera
sér í hugarlund. Ein ástæðan er
sú, að innan skamms tíma hafa
nágrannar okkar enga mögu-
leika til að auka sín ræktar-
lönd og fullnægja matvælaþörf-
inni. Stórkostleg landflæmi eru
í Vestur-Evrópu árlega lögð
undir margs konar mann-
virki og akrarnir minnka. Það
mun sína sig, að hér verður
það til, sem aðra skortir mest
— landrýmið —. Og þá mun að-
staðan á erlendum mörkuðum
breytast mjög frá því sem nú
er. En enginn vafi er á því, að
höfuðerfiðleikarnir í fram-
leiðslu okkar, eru einmitt mark-
aðsmálin. Þetta kom mjög ber-
lega í ljós í umræðum, sem ný-
lega fóru fram um niðurlögðu
síldina á Sigulfirði. Það var
markaðsendinn en ekki fram-
leiðsluendinn, sem þar brást.
Víðar getum við séð svipuð
dæmi. Við þurfum tvímælalaust
að gera mikið í markaðsmálum
og horfast í augu við þá stað-
reynd, að slíkt er ákaflega kostn
aðarsamt, svo sem að er unnið
hjá öðrum. En undan því verð-
ur ekki komizt. Ástæða er til að
gera okkur ljóst, að við íslend-
ingar höfum ekki komizt upp á
það að gera nægilega miklar
kröfur til gæða framleiðslunnar.
Markaðirnir í kring um okkur
undan samkeppninni komumst
við ekki.
Þegar umræður um Efnahags
bandalag Evrópu voru mestar
hér í fyrra, voru markaðsmálin
mjög á dagskrá. Framsóknar-
flokkurinn hélt því þá fram að
fara þá leið, sem við kölluðum
tollasamningsleiðina. Þ. e. að
leita samninga á tollum við þær
þjóðir, sem við höfum mest við-
skipti við. Ég ryfja þetta upp
vegna þess, að um þessar mund-
ir er ísland að fá aðild að al-
þjóða tolla- og viðskiptasamn-
ingnum, sem er stofnun undir
Sameinuðu þjóðunum, og þar
með hefur stefna Framsóknar-
flokksins í þessu máli orðið of-
aná, a. m. k. fyrst um sinn, og
ber að fagna því.
Við verðum að gera okkar
framleiðslu miklu fjölbreyttari,
en hún er nú. Það skapar okkur
mikið öryggi og eykur fram-
leiðsluverðmætin. Það kemur
að því fyrr en varir, að jarðhit-
inn okkar verður nýttur í þeim
iðngreinum, sem varmakostnað-
urinn er stór liður.
Nú er stóriðnaðurinn mjög á
dagskrá. Kostir þess að koma
upp slíkum iðnaði hér, eru sjálf
sagt öllum augljósir. Það gerir
okkur mögulegt að ráðast í raf-
virkjunarframkvæmdir og stuðl
ar að rafvæðingu í landinu á
þann hátt, sem við sjáum okkur
naumast fært án þess. Það skap
Áskorun til Alþingis
og ríkisstjórnar
ar aukna fjölbreytni og þar með
öryggi. En við komum einnig
auga á gallana á þessari hug-
mynd og sjáum hinar stórkost-
legu hættur, sem slíkt getur
leitt yfir þjóðina, bæði efnahags
lega og þjóðernislega, og hleypa
inn í landið erlendum atvinnu-
rekstri í stórum stíl.
Sannleikurinn er sá, að við
höfum öll svipaðar skoðanir í
þessum efnum. Við erum aðeins
misjafnlega mikið hrædd. Ég er
þeirrar skoðunar að fram-
kvæmdir af þessu tagi gætu orð
ið okkar þjóð til blessunar, ef
við gætum þess að nokkur þýð-
ingarmikil grundvallaratriði
verði haldin og ég ætla að nefna
nokkur.
Við verðum að setja full-
komna löggjöf um erlendar fjár
festingar á íslandi. Einnig þarf
að gæta þess, að láta ekki slík-
ar atvinnugreinar draga úr
þeim þrótti, sem við byggjum
aðrar atvinnugreinar okkar
með. Við megum ekki taka und-
ir þær skoðanir, sem nú heyrast
um, að það geri ekki mikið til
þótt bátarnir liggi bundnir á
vertíðinni vegna fjármagns-
skorts, því bráðum fáum við al-
uminiumverksmiðj u.
Það má ekki undir neinum
kringumstæðum draga saman
þær atvinnugreinar. Stóriðnað-
urinn, ef hann kemur hér, á
ekki að vera nein allsherjar-
lausn á okkar efnahags- og at-
vinnuvandamálum, heldur á
hann aðeins að vera liður í
skipulegri áætlun um uppbygg-
inguna í landi okkar í framtíð-
inni. Og eitt atriði enn verður
að hafa í huga, verði stóriðnað-
ur settur á í landinu; að hann
verði þannig staðsettur, að hann
efli, en raski ekki eðlilegri þró-
un byggðarinnar í landinu.
Við verður að taka upp áætl-
unargerð og gera okkur grein
fyrir því hvernig við getur var-
ið fjái-magni og framkvæmdum
til að skapa sem mestan og
skipulegastan vöxt í atvinnu-
lífi þjóðarinnar og jafnframt, að
áætlanirnar þurfa að vera þann
ig úr garði gerðar, að þær séu
meira virði en pappírinn, sem
þæi' eru skrifaðar á.
Þróun byggðarinnar í landinu
er eitt af stærstu málunum,
sem þjóðin verður að sinna. í
því augnamiði þarf skipulagn-
ingu, á líkan hátt og þorp og
bæir eru skipulagðir. Markmið-
ið með slíku skipulagi verður
að var það, að stuðla að sem
mestri og beztri hagnýtingu
allra auðlinda, sem þjóðin ræð-
ur yfir, bæði til lands og sjávar.
Það verður að efla bjartsýni og
iðnað og þjónustu sem víðast í
landinu. Og það verður að auð-
velda fólki, sem í sveitum býr
og við landbúnað fæst, sam-
vinnu og samhjálp í rekstri
sínum og jafnframt auðvelda
því skilyrði til félags- og menn-
ingarlífs. Tryggja verður, að at-
vinnu- og iðngreinar séu byggð-
ar upp á heppilegum stöðum i
stað þess að láta tilviljun ráða.
Auka verður þekkingu í verk-
legum og tæknilegum efnum til
samræmis við nútímatækni og
(Framhald á blaðsíðu 7).
NÚ er þjóðskáldið Davíð Stef-
ánsson frá Fagraskógi genginn
til feðra sinna. Við útförina var
hann heiðraður á margan hátt,
eins og vera ber um slíkan
mann. Ráðherrar, alþingismenn
og mörg önnur stórmenni, komu
frá Reykjavík. Bæjarstjórn Ak-
ureyrarkaupstaðar, ásamt fjöl-
mörgum bæjarbúum, og mikill
fjöldi úr öllum byggðum Eyja-
fjarðar, komu til að votta hon-
um virðingu sína, og færa hon-
um þakkir fyrir þann fjársjóð,
sem þjóðin erfir eftir hann. í
fyrsta sinn varð Möðruvalla-
kirkja of lítil.
Stór hópur manna og kvenna
stóð norðan undir krikjunni, en
þar hafði hátalara verið komið
fyrir. Það gat ekki farið fram
hjá neinum, sem þarna voru, að
þjóðin hafði misst mikið og þá
sérstaklega þetta byggðarlag.
Davíð var fyrst og fremst
barn þessarar byggðar, rætur
hans lágu hér djúpt í jörðu og
slitnuðu aldrei, enda kaus hann
sér legstað hér.
Sú hugsun hefur sótt hvað
eftir annað að méx', og eflaust
fleirum, að ef til vill væri Davíð
Stefánsson síðasta þjóðskáld ís-
lendinga, það er að segja skáld,
sem nær til þjóðarinnar allrar,
og er dáð af henni. Við lifum á
miklum breytingar- og bylting-
ai'tímum, fólkinu í hinum
dreifðu byggðum fer ört fækk-
andi, en þéttbýlið margfaldast,
sérstaklega við Faxaflóa.
Samhliða þessari þróun, er
engu líkara, en hin vaxandi
kynslóð, sé að miklu leyti að
slitna úr tengslum við foi'tíðina,
menningu okkar og sögu.
Bundið mál nær til færri og
færri með hverju árinu, sem
líður.
Ferskeytlan er ekki lengur
almenn þjóðaríþrótt okkar, það
er að segja, ekki almenn íþrótt
þéttbýlisins. Það hafa að vísu
allmöi'g skáld kvatt sér hljóðs
hin síðari ár, en þau hafa öll
náð til lítils hluta þjóðarinnar.
Davíð Stefánsson frá Fagra-
skógi var ekki fyrsta þjóðskáld-
ið, sem óx úr gi-asi í þessu
byggðarlagi. Héðan hafa komið
tvö stórskáld áðui', Jónas Hall-
grímsson frá Hrauni í Öxnadal,
listaskáldið góða, og Hannes
Hafstein ráðherra frá Möðru-
völlum í Hörgárdal. Og mörg
fleiri skáld hafa komið úr þess-
ari sveit, er skemmra hafa kom-
izt. Hefur nokkur byggð á
þessu landi lagt þjóð sinni til
fleiri og meiri Ijóðskáld? Öll
þessi miklu skáld hafa vakið
þjóðina, lyft henni og leiðbeint.
Þau hafa skilið eftir sig djúp
spor, sem vonandi fennir aldrei
í. En hvað hefur þjóðfélagið
gert til þess, að heiðra í verki
minningu þessara skálda?
Koma í veg fyrir að vaxandi og
komandi kynslóðir slitni úr
tengslum við þessa andans
jöfra, tryggja það, að þó þeir
séu horfnir af lífssviðinu, vaki
þeir um ókomna tíð yfir þjóð-
inni, svo hún haldi vöku sinni
og lífsmeðvitund, þrátt fyrir ut-
anstefnur og gylliboð, stoi'ma
áróðurs og blekkinga. Einhvei'S
staðar kemst Davíð Stefánsson
þannið að orði: „Til að verða
skáld þarf menntun og náð.“
En hvernig er þá með æsk-
una í byggðum skáldanna
þriggja? Hvaða aðstöðu hefur
henni vei-ið búin af hendi þjóð-
félagsins, til að menntast? Þeg-
ar barnafræðslu sleppir er svo
komið, að það er tilviljun ein,
sem ræður því, hvort börnum í
þessari byggð tekst að komast í
skóla. í héraðinu er enginn
skóli, og þó skólastjóri og
kennai'ar Gagnfræðaskólans á
Akureyri séu allir af vilja gerð-
ir, til að leysa vandræði okkar,
þá er húsnæði það þröngt þar,
að mjög fáir hafa möguleika á
að komast þangað, héðan úr
sveitunum. En þó húsaþrengsl-
in stæðu þar ekki í vegi, þá
þarf að koma börnunum fyrir
hér og þar um bæinn, þá eftir-
litslausum og tvíeggjað mundi
það reynast til námsárangux-s.
Því hefur verið lýst í þingsöl-
um og í dagblöðum, að síðast
liðin fimmtán ár hafi enginn
framhaldsskóli verið reistur í
hinum dreifðu byggðum lands-
ins, þrátt fyrir rýmri fjái'hag
hins opinbera, en oft áður. Það
hefur einnig í ljós komið, að að-
eins Ví sveitaæskunnar hafi
möguleika að komast í skóla
eftir bai-nafræðslu, þxátt fyrir
lögboðið skyldunám. í þessum
umræðum hefur komið fram,
að það hérað, sem framhalds-
skólarnir eru staðsettir í, situr
fyi'ir skólarúmi.
Sem sagt, hérað skáldanna er
alger hornreka hvað þetta snert
ir.
Þó höfðum við skóla, en lög-
gjafinn tók hann af okkur á
aldarafmæli Hannesar Hafstein.
Á Möðruvöllum í Höi'gárdal,
var stofnsettur unglingaskóli
1880, eins og kunnugt er.
Þegar skólahúsið brann 1902,
var skólinn fluttur til Akur-
eyrar, sem síðar varð Mennta-
skólinn á Akureyri. Þennan
skóla sóttu Eyfix'ðingar mikið,
þó séi-staklega fyrstu bekkina.
Við skólann var heimavist að
nokkru leyti, og þeir nemendui’,
sem í hana komust, því alltaf
undir eftirliti kennara. Tveir
fyi-stu bekkir skólans voi'u lagð-
ir niður voi'ið 1962 og 1963,
samkvæmt fi'æðslulögunum,
þar með var gamli Möðruvalla-
skólinn lagður liður fyrir fullt
og allt og Eyfii-ðingar skólalaus-
ir. Á Akureyri var byggð kirkja
til minningar um þjóðskáldið
séra Matthías Jochumsson. í
Reykjavík er vei'ið að byggja
Hallgrímskirkju, til minningar
sálmaskáldinu séi-a Hallgn'mi
Pétui-ssyni. Á Laugalandi í
(Framhald á blaðsíðu 7).
— Skil ekkert í, hvaðan manneskjan fær alla þessa peninga!
greip ein þeirra fram í. — Það er nú ekki nein gáta, sagði sú
þriðja. — Maðurinn hennar fleytti sér heill á húfi gegnum þrjú-
fjögur gjaldþrot. Og eins og þið vitið, er það fyrst eftir nógu mörg
og mikil gjaldþrot, að menn fara að hreykja sér reglulega hátt. —
Allar þrjár frúrnar hlægja kuldalega.
Iðunn veit vel, hverjar þessar frúr eru. Hún þekkir þær aftur
frá æskuárum sínum hérna í bænum. Móðir hennar hefði verið
samtímis sumum þeirra í safnaðarfélaginu. Og jafnvel á þeim fund-
um voru þær síslaðrandi og kjaftandi um hjónaskilnaði, framhjá-
tökur og allskonar óþverrasögur og hneyksli.
Björg kemur fram í biðstofuna. — Æ, það er þá gott, að ég kemst
nú loksins að! hvín í einni þeirra þriggja. — Við erum orðnar úfnar
eins og ljónynjur allar þrjár!
Iðunn var líka laus í svipinn. Hún bíður eftir næstu frú. Hún
snýr sér að Sigríði við Kassann, brosir lítið eitt og hvíslar fremur
lágt:
— Ætli þær séu ekki eins og ljónynjur innanbrjósts lika?
Laugardagurinn er kominn. Iðunn er á leiðinni í veizluna hjá frú
Gilde. Hún gengur hægt. Henni liggur ekkert á. Hún finnur vorið
í lofti umhverfis sig. Blækyrrt vorkvöldið vekur óteljandi hugsanir
hjá henni, sem að lokum renna saman í hægfara þrá eftir einhverju,
sem hún getur ekki almenilega áttað sig á. Hún veit aðeins að
veröldin er furðulega góð og mild umhverfis hana. En svo bregður
fyrir furðulegum spenningi í huga hennar:
Hún hafði séð Harald Gilde í dag. Hún hafði ekki búizt við að
hitta hann uppi hjá Rossí svo óvænt. Rossí hafði ekki komið í
stofnunina í allan dag. Hann hafði aðeins beðið Iðunni að hafa
eftirlit með öllu á neðri hæðinni. Það mætti ekki ónáða hann. —
Jæja. — Nú er hún samt á leiðinni í stórveizlu hjá írú Gilde.
Rossí veit vst ekki um það. Og kannski ekki heldur Haraldur Gilde?
Iðunn verður allt í einu í góðu skapi, létt og liðug.
Þarna er húsið. Ljósflæði hvert sem litið er. Spánný húsþerna
opnar dyrnar og fylgir henni inn í fatageymsluna. Iðunn lítur snöggv-
ast í spegilinn. Já, hún þarf víst ekki að snurfusa sig neitt frakar.
Hún sveiflar sér lítið eitt frammi fyrir speglinum. Hárið er í bezta
lagi. Kjóllinn er einfaldur, ekkert kvims-krams þar! Það hefir víst
enginn kjóll farið henni svona vel áður. Hún er ákaflega mittis-
grönn í kjólnum þeim arna. Og hvítt er hennar litur. Hvítt er litur
hreinleikans, hefði Rossí sagt henni einu sinni. Það ætti að eiga
vel saman. Hm? Hún brosir dálítið hikandi í spegilinn og fer út
úr snyrtistúkunni.
Þernan bíður eftir henni til að fylgja henni upp í forhöllina. Og
er þar kemur er hún allt í einu umkringd hópi karla og kvenna í
samsætisklæðnaði. Hvít skyrtubrjóst og glæsikjólar blasa við á alla
vegu.
Frú Gelde tekur á móti henni, ljómandi falleg og glæsileg í djúp-
AUÐHILDUR FRÁ VOGI:
| GULLNA BORGIN j
vínrauðum silkiflauelskjól með slóða. Um axlir hennar liggur laus-
lega hvítur hermilíns-jakki örstuttur. Frú Gilde tekur utan um Ið-
unni og kynnir nafn hennar hátt og snjallt, og síðan leggur Iðunn
hönd sína hverja af annari þeirra, sem nú eru réttar henni úr
öllum áttum.
— Og þetta er Haraldur! Frú Gilde hélt í handlegg sonar síns
og leit til Iðunnar. Hún finnur fingur hans grípa fast en snöggt
utan um fingur sína. Henni fannst sem elding þjóta um sig í sama
vetfangi. Síðan var henni rétt stétthátt vinglas upp í höndina, og
Skál! kvað við umhverfis hana.
— Skél! ætlaði hún einnig að segja, en varir hennar mótuðu
aðeins orðið. Hún litaðist um. Rossí væri þar auðvitað. Hann stóð
úti í horni að baki Haralds Gilde. Iðunn reyndi að finna aftur
snefil af gamla kunnuglega blikinu í augum hans. En nei, Rossí
var skyndilega orðinn ókunnugur maður og brosti aðeins kurteis-
lega. Henni virtist sem hefði hann allan hug sinn aðeins við mann-
inn fyrir framan sig, —við Harald Gilde.
Iðunn reyndi að finna eitthvert samtalsefni við frú Gilde, því
henni datt ekkert í hug, sem hún gæti sagt við Harald Gilde. Og
hann reyndi heldur ekkert að hefja samræður. Svo hvarflaði frú
Gilde frá henni um stund. En hún var ekki lengi í burtu.
Silkitjaldið fyrir breiðum borðstofudyrunum hvarf til hliðar. Og
frú Gilde kom eins og opinberun fram í dyrnar og brosti. Iðunni
virtist hún þegar eins og mikil leikkona á sviði, því að í þessum
svefum var hún listakonan mikla, sem bæði gat brosað og grátið
að eigin vild. Og nú brosti frú Gilde breiðu brosi og bauð alla gesti
velkomna til borða.
Frú Gilde gekk fram til Rossí. Hann bauð henni arminn og leiddi
hana til borðs. Haraldur Gilde horfðist í augu við Iðunni. Það brá
fyrir ofurlitlu glettnisbliki í augum hans, er hann kom til hennar
og bauð henni arminn.
— Það erum við tvö, sagði hann og brosti. Hún brosti á móti
og var óumræðilega glöð, ung og hamingjusöm, er þau fundu sæti
sín hægra megin við frú Gelde.
Veizluborðið var dýrðleg sýn. Blikandi silfur, rauðar rósir og sak-
laus blá kornblóm. Borðþernurnar tvær, svart og hvítklæddar, bjóða
gestunum réttina með kurteislegri alvöru. Iðunn lítur fram með
borðunum báðum megin og lætur augun nema staðar sem snöggvast
við hvern gestanna. Hún þekkir þá aftur sumt af þessu fólki!
Nokkrar af konunum voru henni kunnar frá Stofnuninni. Og þarna
situr frú Röst, ennþá tilgerðarlegri en hversdagslega. Hún skálar
oft við harald Gilde og reynir að halda augum hans. —
Allt i einu nema augu Iðunnar staðar við Ástríði Rein, bekkjar-
systur sína frá barnaskólanum. Það hlýtur að vera Ástríður, þótt
hún sé mikið breytt. Iðunn hefir bara ekki tekið eftir nafninu,
þegar þær heilsuðust áðan. En þetta er Ástríður! Hún er ljómandi
fallega klædd. En hve hún er mögur og grönn og föl í andliti!
Svo er að sjá, sem Ástríður hafi kannast við Iðunni þegar í upp-
hafi. Hún brosið dauft til hennar. Iðunn finnur til hlýrrar velvildar
gagnvart gömlu bekkjar-vinkonu sinni. Hún ætlar að hafa tal af
henni og vera vingjarnleg við hana. Hún ætlar ekkert að sinna því,
sem hún heyrir sagt um hana. Það er sennilega of mikið satt í
því. En ótrúlegt er það samt, að hún Astríður litla með gullnu
lokkana sé léleg manneskja. — Skyldi maðurinn við hlið hennar
vera sá, sem hún býr með? Það kvað vera ríkur maður hér í bæn-
um. Og sagt er að hann sjái fyrir ölllum þörfum hennar. Æ-l, Iðunn
hefir heyrt úr svo mörgum áttum allt þetta slaður um Ástríði.
Iðunn verður að virða betur fyrir sér þennan hálfroskna mann
við hliðina á Ástríði. Hversvegna gifta þau sig ekki á réttan hátt?
vildi hún gjarnan spyrja. Er það ekki furðulegt, að mannskepnurnar
skuli þurfa að spilla lífinu þannig, hvort fyrir öðru, í heimi þar sem
allt er þó svo fagurt og dýrðlegt frá Almættisins hendi!
— Skál! •— ungfrú Falk! Haraldur Gilde klingir glasi sínu við
glas Iðunnar. Hún víkur augum sínum frá gestunum og horfist í
augu við hann. Hún þykist lesa rólegan skilning í þeim. Henni
finnst á sér, að hann muni hafa athugað hana dálítið og lesið það,
sem hún hugsaði rétt áðan. Svo er þá að sjá sem þau skilji eiginlega
hvort annað án þess að hafa átt tal saman.
Nú er slegið á glas með gaffli. Einn gestanna hefir fundið köllun
hjá sér til að halda ræðu fyrir húsfreyjunni, hvort sem þetta stafar
af hreinni þakklætiskennd, eða af því að vínglasið hafi villst of
oft að vörum hans. Þetta er holdugur verksmiðjueigandi í bænum.
Hann strýkur hendi snöggt yfir gisið hár sitt og tekur svo til máls:
— Ég er enginn ræðumaður, — og síðan hvolfir hann úr sér
heilli dembu af glamrandi gullhömrum og langri runu af smjaður-
smurðum faguryrðum, skjalli og skrumi um heimilið Gelde og hina
glæsilegu húsmóður þess, sem allur bærinn hafi orðið svo yfir-
máta hrifinn af og þyki svo vænt um . . . !
Ræða þessi ruddi niður öllum stíflum, og nú flæddu og flóðu
ræðuhöld um hríð, hver ræðan eftir aðra, og skrum og glamuryrði
streymdu freyðandi af vínvotum vörum. Iðunn varð því lifandi
fegin, þegar ísinn var borinn fram og boðinn gestunum. ísinn kældi
hitaólguna innvortis, svo að ofurlítið birti í lofti hugsananna. Og
loks stöðvaði hann ræðuhöldin algerlega. Og nú kvað hlátur og
spjall með fullu fjöri um allan salinn.
Iðunn leit sem snögvast á frú Gelde. Hún drakk úr glasi sínu,
hló mikið og spjallaði glettnislega, helzt við Rossí. — Skyldi hún
hafa gefið nokkurn gaum að öllum gullhömrunum og glæsiyrðunum,
sem ræðumenn demdu yfir hana? Framhald.