Dagur - 03.11.1965, Blaðsíða 5

Dagur - 03.11.1965, Blaðsíða 5
4 5 Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri Símar 1-1166 og 1-1167 Ritstjóri og ábyrgðarmaður: ERLINGUR DAVÍÐSSON Anglýsingar og afgreiðsla: JÓN SAMÚELSSON Prentverk Odds Björnssonar h.f. Erlendar slmldir OFT ER UM það rætt hverjar skuld- ir þjóðarinnar við útlönd hafi verið í árslok 1958, þegar núverandi stjórn árflokkar tóku við völdum, og hvern ig þær hafi breytzt síðan. í nýútkomn um Fjármálatíðindum segir, að föst lán erlendis í árslok 1958 hafi verið 1924,6 millj. kr., en inneignir bank- anna (gjaldeyrisstaða) á sama tíma 228,5 millj. kr. Skuldir að frádregn- um innstæðum 1696,1 millj. kr. í árslok 1964 voru föst lán 3691,1 millj. kr., en bankainneignir erlend- is 1592,8 millj. kr. Skuldir að frá- dregnum innstæðum 2098,3 millj. kr. Þar að auki eru svo lausaskuldir (víxlar) erlendar, utan við bankana, sem safnazt hafa í seinni tíð. Því fer þess vegna fjarri, að hinn svonefndi gjaldeyrisvarasjóður vegi á móti skuldaaukningunni erlendis síðan 1958. Tölumar frá 1958 eru hér um- reiknaðar á núverandi gengi, svo sem vera ber. Blöð núverandi stjórnarflokka stæra sig af því, að innlánsfé í bönk- um og öðrum lánastofnunum og gjaldevrisinnstæður bankanna hafi aukizt verulega, í krónum talið, hin síðari ár. Þessu neitar enginn, og hvernig ætti annað að vera, þegar hvert ár er metár í aflabrögðum og verð sjávarafurða hækkandi á er- lendum mörkuðum. Enginn heimt- ar, að ríkisstjórnin ráði yfir fiski- göngum eða vöruverði erlendis, og það gerir hún heldur ekki. En æski- legt þykir, að stjórnarvöld stuðli að því, að þjóðartekjunum sé vel varið, og að verðlag innanlands sé sem stöð ugást, þannig að kaupmáttur ís- lenz.ka gjaldmiðilsins rýrni sem minnst. Þetta er það, sem stjórnin taldi sig ætla að gera en hefur ekki gert. Hafi hún reynt að gera það, hefur sú tilraun mistekizt. Hinu hafa menn enga trú á, að Bjarni Bene- diktsson hafi seitt síldina á miðin eða grásleppuna i netin. Menn geta gert sér í hugarlund, hvernig ástandið væri á þjóðarbúinu nú, ef gjaldeyristekjurnar hefðu síð- ustu sex árin verið 3—4000 millj. kr. minni, eða eitthvað svipaðar og á vinstristjórnar-árunum, en núver- andi stjórnarstefnu verið fylgt. Og það er nauðsynlegt til glöggvunar, að setja dæmið þannig upp. Því miður er hinum miklu þjóðar- tekjum meira misskipt en áður var og verðbólgudraugurinn tekur til sín vaxandi hluta af hvers manns diski. □ JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU: N or ðlenzkii* skainmdegis þankar Enn um héraðsskóla Á UNDANGENGNUM misser- um heíur verið talsvert um það rætt í ýmsum sveitum, einkum norðanlands, að vöntun væri á hæfilegum skólum fyrir ungl- inga sem fæðast upp í dreif- býli. Hefur því verið lýst all greinilega í þéttbýli að bæði í kaupstöðum og kauptúnum væri séð fyrir nægilegum ungl- ingaskólum en þegar piltar og stúlkur úr næstu héruðum kæmu þangað og vildu fá inn- göngu væri þeim sagt hreinlega að þar væri ekkert rúm fyrir aðkomufólk, enda væru þessir skólar að verulegu leiti byggð- ir af því fólki sem býr við sjó- inn, en ekki af sveitafólki. Þess ir óánægðu menn í sveitunum minnast þá á héraðsskólana og finnst að skipulagi þeirra mundi bíða nokkur úrlausn fyrir þær byggðir sem telja má með réttu að sé vanræktar í þessu efni. Nú er bezt að játa það sem satt er, að þeir héraðsskólar, sem nú eru starfandi, og af þeim eru tveir á Norðurlandi, þá hafa þessar stofnanir verið reistar fyrir aíbeina áhugamanna í þess um héruðum. Ennfremur hafa einstakir menn og félög, lagt fram, bæði fé og vinnu móti ríkissjóði til að koma upp þess- um skólum. Þetta er mjög eftir- minnilegt um Laugaskóla í Þingeyjarsýslu. Alþingi veitti dálitla fjárhæð, þrjá fimmtu af kostnaðarverði byggingarinnar, en tvo fimmtu af byggingarkostn aði urðu Þingeyingar þá að greiða úr eigin sjóði. Að vísu hafa þessi hlutföll breytzt nokk uð hin síðari ár og ríkið tekið meir og meir sér á herðar kostn að við byggingu og starfrækslu héraðsskólanna, en samt eirnir af því enn að sveitamenn hafa orðið að leggja á sig nokkrar byrðar til að fá þessa skóla og sama má segja um kaupstaðina. Enginn gagnfræðaskóli hefur verið byggður, nema ákveðinn hluti af byggingarkostnaðinum sé greiddur af því héraði sem biður um þessa stofnun og vill nota hana. Það er alveg nauð- synlegt fyrir fólk í þeim sveit- um, sem hafa hug á að reisa nýja héraðsskóla, að sýna áhuga í verki og leggja eitthvert fé fram. Hér er um að ræða óhjá- kvæmilega skyldu. Það er víða um land hægt að benda á að AI- þingi lcggi skólaskyldukröfuna á öll heiniili, bæði í byggð og bæ, en láti svo lijá líða að leggja fram nauðsynlegt fé í stofn- kostnað. Fjárhagur almennings í landinu er nú betri en oft áð- ur, þannig að þau héruð sem vilja reisa og eignast héraðs- skóla, geta sýnt í verki hvað þarf með til að koma málinu í framkvæmd. Norður-Þingeying um hefur lengi leikið hugur á að eignast sinn eigin héraðs- skóla og þeir hafa nú lagt hönd á plóginn, því að nú í vetur munu tvær kennsludeildir starfa í héraðinu, þar sem fylgt er að mestu leyti kröfum hér- aðsskólanna. Mikill áhugi er í héraðinu fyrir þessu máli og sóknarhugur, og áhugasamir forgöngumenn, bæði konur og karlar. Það er sennilegt að Alþingi muni nú gera smábreytingu á héraðsskólalögunum til þess að koma Axarfjarðarskólanum í héraðsskólahringinn. Þá kemur enn til greina í þessu héraði nýtt atriði. Mikil gestasókn er nú að verða frá öðrum lands- hlutum til byggða í Norður- Þingeyjarsýslu. Sækja sumir eftir laxveiðum í mörgum all- góðum veiðiám. Aðrir vilja sjá Dettifoss og alla fegurð héraðs- ins. Við Jökulsárgljúfur má segja að hver perlan taki við af annarri. Efst er Dettifoss, þá Hólmatungur, Vígabergsfoss, Hljóðaklettar, Svínadalur og seinast Ásbyrgi. Það geta varla liðið mörg misseri þar til lands- stjórnin hefur látið gera sæmi- legan akveg frá Svínadal og upp að Dettifossi, þannig að tiltölu- lega auðvelt verði fyrir lang- ferðamenn að koma sínum eigin bílum hringinn í kringum Mý- vatn og síðan að Ásbyrgi með- fram vestri bakka Jökulsár. Nú er satt að segja fegurðin við Jökulsárgljúfur svo mikil og margbreytt að það má kallast ráðlegt fyrir langferðamenn að gera ráð fyrir tveim eða þrem dögum fremur en einum. Veg- urinn er nú svo slæmur að menn komast tæplega leiðar sinnar nærri Hólmatungum. Ef héraðsskólinn verður reistur í Axarfirði mundi það bæta úr þörfum héraðsins og ferða- manna. Skólamálaþróunin er á réttri leið, en áhuga hefur skort í nauðsynlegum vegabótum fram að þessu. Næsti skóli norðan- lands þyrfti að rísa innan tíðar í Skagafirði í Varmahlíð. Sá staður liggur í miðju héraði Skagafjarðar og eru þaðan ak- vegir góðir í margar áttir. Nátt- úruskilyrði eru þar góð, jarð- hiti mikill og útsýni hið feg- ursta um allt héraðið. Fyrir nokkrum árum var áhugi mikill í Skagafirði um framkvæmd þessa máls. En þá komu krepp- ur og stríð og töfðu framkvæmd ir. Ennfremur munu sumir bæj- arbúar á Sauðárkróki hafa litið svo á að skóli í Varmahlíð mundi verða keppinautur við menntastofnun á Sauðárkróki Þetta er misskilningur, Þingey- ingar hafa tvo höfuðstaði, Húsa vík og Lauga og hver höfuð- staðurinn hefur sitt hlutverk. Varmahlíð hefur svo góða að- stöðu að fram hjá henni verður ekki gengið til lengdar Ef Sauðkræklingar eru hrædd ir við keppinaut í Varmahlíð, þá eru þeir vissulega búnir að fá hann með hinu mikla samkomu húsi sem hefur verið reist í Varmahlíð. Meðan áhugi var fyrir héraðsskóla í Varmahlíð var málið vel undirbúið. Guð- jón Samúelsson húsameistari gerði teikningar af skólahúsinu og skipulagsuppdrátt af staðn- um. Var málinu svo langt á veg komið að tekin var undirstaða sem nú er nærri hulin mold. Nokkur hluti þessa skipulags var í sambandi við sundlaug á staðnum og þessi sundlaug hef- ur verið reist. Sigurður Guð- mundsson húsameistari, Skag- firðingur, gerði teikninguna af hinni prýðilegu sundlaug og' mun hafa gefið ættbyggð sinni verkið. Þessi sundlaug er notuð bæði vetur og sumar, enda skil- yrði þar öll hin beztu. Hvenær héraðsskólamálið verður aftur tekið á dagskrá í Skagafirði, þá er þar á tryggum grunni að byggja. Staðurinn er valinn. Sundlaugin er komin. Skipulag hefur verið gert á staðnum og undirstaða að byggingu fullkom ins héraðsskólahúss tveggja hæða háu. Þriðja norðlenzka sýslan, sem vantar enn héraðsskóla er Eyja fjörður. Það hafa orðið umræð- ur um málið, en mest um staðar val eins og oft vill verða. Nú er enginn vafi á því að Eyfirð- ingar þurfa að fá héraðsskóla og það bráðlega í þessu mann- marga, vel efnum búna héraði. Eins og sjá má af opinberum umræðum taka Norður-Þingey- ingar tillit til þess að skólinn þarf að geta tekið á móti aðsókn í héraðinu. Mundi héraðsskóli í Varmahlíð vera bæði kennslu- stofnun á vetrum en gistihús á sumrin, en þá stofnun vantar einmitt á þjóðleiðinni um Skaga fjörð. En af Eyfírðingum er það að segja, að þeir hafa sjálfir þörf fyrir skóla, ekki sízt þar sem atvinnukeppni þrengir nú víða um land að fólki í dreif- býlinu. Héraðsskólar eru eins- konar höfuðsetur eins og klaustrin og biskupsstofurnar voru í gamla daga. Norður-Þing eyingar ætla að nota sinn skóla í Axarfirði, Suður-Þingeyingar hafa hin mestu not af Lauga- skóla allan ársins hring. Á vor- in koma þangað fjörug börn til að nema undirstöðu í sundi. Síðan eru haldin þar allskonar fundir, stjórnmálafundir, bænda fundir, kvennafundir, söngmót, leiksýningar og landsfundir ýmsra félaga og fyrirtækja. Síð- an koma sumardagarnir. Þá er gestastraumur að Laugutn, frá vori og fram á haust og er báð- um hagræði, ferðamBnnum og Þingeyingum, enda eru húsin góð og umgengni í bezta lagi, bæði vetur og sumar. Um marg- þætta þörf Skagfirðinga er áður talað, Eyfirðingar viðurkenna, að þá vanti skóla, en þeir hafa ekki hafizt handa. Ef gæfan verður með þá munu þeir leita norður í Hörgárdal, þar eru hin ir sögufrægu Möðruvellir. Rík- ið á þessa jörð og þeir mundu ekki þurfa að kaupa neitt land vegna skólans, þar hefur verið höfuðstaður Eyfirðinga. Þar bjó landsstjóri um stund, sjálfur Bjarni Thorarensen höfuðskáld landsins og á Möðruvöllum er hann grafinn. Þar er síðan graf- inn annað höfuðskáld, Davíð Stefánsson og má segja að þess- ar tvær grafir séu helgur stað- ur og þar var skóli nálega aldar fjórðung. Ef Eyfirðingar eignast mennta stofnun á Möðruvöllum og hún reyndist þeim jafn giftudrjúg og Möðruvallarskóli Norðlending- um á sinni tíð, þá þurfa þeir ekki að hika um staðarvalið. Þá er það ekki lítill kostur á Möðru völlum, að heitt vatn er fundið fjórum kílómetrum ofan við Möðruvelli. Úr þessu landi má leiða heitt vatn til skólans ef horfið er að því ráði að byggja þar. Það er mál manna í sveit að ef byggðirnar þurfa að hugsa um sitt gamla fólk, konur og karla, þykir vel til fallið, að hafa slíkar stofnanir nærri skólum og samkomustöðum því að gamla fólkinu leikur mikill hug- ur á að hafa nokkur kynni af upprennandi æsku landsins. Líka á þeim dögum þegar aldur færist yfir kynslóðina. Þessi grein er rituð til að leiða hugi Norðlendinga að skólamálum þeirra. Þar hefur nokkuð verið aðhafzt, sem gefur góða raun. í þrem blómlegum héruðum vantar ekki nema herzlumun- inn til þess að áhugamennirnir hrindi þessari glæsilegu hug- mynd í framkvæmd á næstu misserum. Sveitafólk hefur miklu rýmri fjárráð en það hafði, er það hratt héraðsskóla- málunum í framkvæmd fyrir áratugum síðan. Q Árið 1966 „alþjóð- legt hrísgrjónaár” UM helmingur allra jarðarbúa hefur hrísgrjón að daglegri að- alfæðu. — Hrísgrjónauppskera heimsins nemur að verðgildi um 20.000 milljónum dollara (860.000.000.000 ísl. króna). — Uppskeran eykst á hverju ári, en þó er aukningin ekki meiri en svo að hún rétt heldur í við hina öru fólksfjölgun. Eigi ver- öldin að losna úr heljargreipum hungurvofunnar, verður að gera ráðstafanir til að bæta og auka hrísgrjónaræktina. Þess vegna hefur Matvæl og landbúnaðarstofnun Samei uðu þjóðanna (FAO) ákveð að gera árið 1966 að „hinu : þjóðlega hrísgrjóna ári“. Að þ er forstjóri FAO, dr. B. R. Se hefur látið uppskátt, er ætlun með þessu sú, að árið 19i marki upphafið á þolinmóðri < langvinnri viðleitni marg manna, sem leiði til raunhæ árangurs í glímunni við hri grjónavandamálið. SMRfflte SVEITARFELAGA I FYRRI grein minni um þetta efni rakti ég nokkuð röksemdir fyrir því, að nauðsyn bæri til að sameina hin smærri sveitar- félög í stærri heildir. Að sjálf- sögðu munu skoðanir manna verða skiptar um það, hve rót- tæk sú sameining skuli vera. Sumir hafa stungið upp á því, að heilar sýslur séu heppilegar einingar. Má vera, að það sé heppilegt í fólksfæstu sýslunum. Ég hef ekki aðstöðu til að mynda mér skoðanir um þetta efni í öðrum sýslum, en ég lít svo á, að í Eyjafjarðarsýslu kæmi vel til mála, að sveitarfé- lögin yrðu 3 eða 4. En hvernig, sem þetta kann að ráðast að öðru leyti, þá tel ég sjálfsagt, að Hrafnagils-, Saurbæjar- og Ongulsstaðahreppar verði sam- einaðir í eitt sveitarfélag. Þess- ir hreppar eru landfræðileg heild, vegalengdir stuttar og samgöngur góðar. Þá er þetta hæfilegt sem eitt skólahérað, jafnvel þótt fólki fjölgi talsvert. Við síðasta manntal var íbúa- tala þessara þriggja hreppa 974. Mun mörgum sýnast þetta fólks fátt sveitarfélag, þegar gagnger skipulagsbreyting hefur farið fram í þessum efnum, en hún hlýtur að koma innan fárra ára. En mín skoðun er sú, að sam- eining þessara sveitarfélaga í eitt væri nægilega stórt spor, a. m. k. fyrst um sinn. Ber hvort tveggja til, að mörg verk- efni bíða úrlausnar, sem eðli- legt og nauðsynlegt er, að þessi þrjú sveitarfélög leysi sameig- inlega. í annan stað er það handvömm eða ófyrirsjáanleg ógæfa, ef fólksfjölgun getur ekki orðið ör í þessu byggðar- lagi. Mun ég koma að því atriði síðar. Á þessu stigi málsins er ekki ástæða til að ræða sameiningu þessara þriggja hreppa í smærri atriðum. Ég mun hins vegar telja upp nokkur hinna helztu verkefna, sem nauðsyn- legt er að framkvæma, en margt af þeim þolir enga bið. 1. Fyrst af öllu þarf að rann- saka betur laugarnar á svæð- inu, og má ekki með nokkru móti sofa á því máli lengur. Lýkur benda til, að á Hrafnagili sé nóg vatnsmagn til að hita heilt þorp án nokkurrar borun- ar, en þá þarf toppstöð til að snerpa á vatninu í mestu kuld- um. 2- Byggja þarf myndarlegan heimavistarskóla fyrir allt hér- aðið, sem annist kennsluna til miðskólaprófs. Að sjálfsögðu þarf að byggja nægilega margar og góðar kennaraíbúðir, en það gegnir mikilli furðu, að til skuli vera sveitarfélög, sem ekki hafa komið upp íbúðum fyrir sína kennara, á sama tíma og fólksfæð og fólksfækkun í sveit um er vaxandi vandamál. 3. Byggja þarf tvær góðar sundlaugar, aðra á Hrafnagili og hina í Saurbæjarhreppi. Það er á engan hátt fullnægjandi að kenna börnum sund nokkrar vikur, en hafa svo enga aðstöðu til að iðka það og æfa. 4. Sjálfsagt er að byggja litl- ar íbúðir fyrir aldrað fólk eftir þörfum byggðarlagsins, svo að það þurfi ekki að flæmast úr sveitinni með eignir sínar vegna þess, að sveitarstjórnirn- ar hafa ekkert sinnt þeim mál- efnum. Virðist sérlega góð að- staða til að byggja slíkar íbúð- | SÍÐARI GREIN | “ X ir í nágrenni Kristneshælis, þar sem landrými er nóg og læknis- þjónusta nærtæk. Vonir standa til, að SÍBS reisi fljótlega vinnu stofur við Kristneshæli. Ef af þeim framkvæmdum verður, er óhætt að treysta því, að slík þjóðþrifastofnun byggir af myndarskap. Gæti þá skapazt aðstaða til léttrar vinnu fyrir fleiri en sjúklinga hælisins, ef um það væri hugsað í tíma. Ástæða væri til fyrir aldrað fólk í þessum þrem hreppum að styrkja þetta mál fjárhags- lega og tryggja sér þannig at- hvarf í ellinni. 5. Leggja þarf kapp á að koma laxveiði (eða silungs- veiði) í Eyjafjarðará, svo að til nytja verði, en því máli hefur verið alltof lítill gaumur gef- inn. 6. Kristneshæli þarf að efla og stækka, svo að það rúmi 100 til 120 sjúklinga. Þarf ekki stórt átak til þess, að svo megi verða. 7. Byggja þarf brú yfir Eyja- fjarðará einhvers staðar fyrir miðjum Hrafnagilshreppi. Var þetta mál á döfinni fyrir mörg- um árum, en hefur ekki verið haldið vakandi á seinni árum. Talan 7 er talin heilög og sé ég ekki ástæðu til að nefna að sinni fleiri mál, sem bíða úr- lausnar í hinu væntanlega sam- einaða sveitarfélagi. Allar þess- ar framkvæmdir eru kostaðar að verulegu leyti af ríkissjóði og brúin og stækkun hælisins að öllu leyti. Og þó að þessar framkvæmdir kosti mikið fé, þá er það engan veginn ofvaxið þessu héraði, sem er einhver bezta sveit á íslandi, og hefur tvær opinberar stofnanir innan sinna endimarka. Þetta er ekki meiri fjárfesting en svo, að með skynsamlegri framkvæmd ætti að vera hægt að byggja þetta á 6 til 10 árum. Eyfirðingar þurfa ekki og eiga ekki að bíða eftir löggjöf um sameiningu sveitarfélaga, held- ur sameinast sem fyrst, ráða duglegan sveitarstjóra, og hefja framkvæmdir á næsta ári. Þá mun það sannast, að verkefni skapast fyrir marga menn og fólkinu fjölgar verulega áður en mörg ár líða. Framkvæmda- sjóður fyrir dreifbýlið er vænt- anlegur áður en langt líður og mun, ef að líkum lætur, bæta stórlega hag þeirra, sem nenna að hugsa og bera sig eftir björg- inni. Strax og sameining hinna þriggja hreppa er komin á, sveitarstjóri ráðinn og fram- kvæmdir ákveðnar, er sjálfsagt að leita frjálsra samskota til að standa straum af hinni nauð- synlegu uppbyggingu. Hef ég óbilandi trú á, að hægt sé að safna verulegum upphæðum á þann hátt, þegar einhver lífs- hræring kemur í staðinn fyrir áhugaleysið og dauðamókið, sem ríkt hefur í þessum efnum. Sjálfur lofa ég upphæð, sem svarar launatekjum mínum í eitt ár, svo framarlega ég verði þá vinnufær og búsettur í hér- aðinu. Það nálgast sennilega árstekjur allra vinnandi manna í byggðarlaginu, sem mann- skepnurnar skulda þessu fagra og góða héraði, miðað við, að það stæði í fremstu röð ís- lenzkra byggðarlaga á flestum sviðum. En til þess hafa fá sveitarfélög á landinu betri að- stöðu en einmitt þessi þrjú, sem hér hafa verið gerð að umtals- efni. Það vantar ekkert annað en sameiningu og góða forystu. Kristneshæli, 24. okt. 1965 Eiríkur G. Brynjóifsson. - Skrúðsbóndinn (Framhald af blaðsíðu 1). og nú. Þá hefði skáldið sjálft stjórnað hljómsveit og annazt þá hlið málsins er söng og hljóð færaleik snerti. Leikstjórinn, Ágúst Kvaran lét í ljós ánægju sína yfir þessu verkefni LA. Sumir segðu sem svo, að þetta myndi ekki mjög vandasamt verk vegna fyrri leikstjórnar sjónleiksins. Þessu væri þó ekki iþannig varið, því kröfurnar hefðu aukizt mjög og breytzt einnig mjög á þessum aldarfjórðungi, sem hann taldi hið góða Þjóðleikhús eiga mik- inn þátt í. Mætti segja, að í leik húsmálum hefði orðið bylting á þessum tíma og hinum vax- andi kröfum bæri að fagna. Þá gerði hann íslenzku leikritin að umtalsefni sérstaklega og taldi þau flest erfið til flutnings og ekki um nægilega auðugan garð að gresja í þeim efnum. Leikstjórinn taldi, að með frumsýndur nokkurri styttingu leikritsins frá fyrstu gerð þess, og gerð var í samráði við höfundinn, meðan hann var enn á lífi, væri sjónleikurinn bæði við- ráðanlegri og áhrifameiri. Þjóð- sagan, sem þessi sjónleikur væri gerður eftir, væri í sjálfu sér áhrifamikil og kynngimögnuð. Auk þess sem tónlistin setti á hana verulegan svip. Með aðalhlutverk fara: Þórey Aðalsteinsdóttir, Marínó Þor- steinsson, Björg Baldvinsdóttir, Sigríður Schiöth og Jóhann Daníelsson. Aðrir leikendur eru: Vilhelmina Norðfjörð, Guð laug Hermannsdóttir, Guð- mundur Magnússon, Jón Ingí- marsson, Bjarni Baldursson, ennfremur dansmeyjar og dólg- ar. Sennilegt er, að margan fýsi að sjá sjónleik Björgvins Guð- mundssonar um hina átakan- legu þjóðsögu af Austurlandi. Nú ER VETUR genginn í garð á Norðurlandi, að sönnu mildur og hörkulaus, næstum þægilegur með svala þessa kalda, hreina lofts, sem ber snjólykt að vitum. En við finn- um þó, að þetta er veturinn sjálf ur. Um það er ekki að villast. Fjöll og byggðir eru hvít af snjó. Fjöruborðið, sem áður var grátt, verður nú svört brydding á hvítavoðum byggðarinnar. Börn in flykkjast fagnandi út með skíði sín og sleða, þó að þetta sé enn þá bara föl og ekkert færi. Snjókúlur fljúga um loft- ið og snjókerlingarnar standa keikar og kotrosknar á öðrum hverjum lóðarbletti. Enn er þetta því mest leikur, og það þó veturinn sé nú viku á eftir al- manakinu. íslendingar hafa alltaf verið þakklátir, ef vetur karl var ekki að flýta sér, og þetta er mjög að hæfi. Það þótti löngum sæmilegt á íslandi, ef ekki vetraði fyrr en um allra heilagra messu, en hún var í fyrradag, 1. nóvember. Allra heilagra messa er mjög gamall hátiðisdagur og naut mikillai' helgi hérlendis í kaþólskum sið, eins og víðast erlendis. Lengi eimdi svo eftir af þessari helgi eftir siðaskipti, allt fram á 19. öld, ef ekki fram undir síðustu aldamót, a. m. k. hér á Norðurlandi og Vestur- landi. Gerðu menn sér þá gjarna dagamun í mataræði, og þótti sjálfsagt að hafa svið til mið- degismatar. Sviðin voru jafnan soðin daginn áður og skömmt- uð köld á sviðamessunni, en það heiti var oft notað um þennan hátíðisdag. Þótti það alltaf sómi hverri húsfreyju, ef hún skammtaði ríflega á sviðamessu, helzt svo, að menn gætu fengið fylli sína og þó geymt sér góðan bita til bragðbætis næstu daga. Nú er þessi siður löngu týnd- ur, enda ævi margra nú orðið ein óslitin sviðamessa miðað við það, sem áður var á þessum hjara veraldar. Er það vel, þó að við mættum kannske stund- um vera betur minnugir þeirrar breytingar og þá ánægðari og þakklátari með hlut dagsins. Rjúpur hafa oft verið töluverð útflutningsvara, þótt gott þyki hin síðari árin, ef hægt er að fá þær í jólamatinn. Nú í haust hafa hinir stóru og hvítu rjúpna hópar verið mikið og aðdáunar- vert haustskraut heiða og hlíða. En nú hefur snjórinn séð hinrri dökku jörð fyrir þeim búningi er vetri hæfir og þar dylst hinn hvíti fugl, sem svo margir vilja skjóta. Kenningin um hinar reglu- bundnu sveiflur rjúpnastofns- ins, virðast sannast í veruleik- anum mjög hin síðari ár. Sam- kvæmt henni er rjúpnastofninn nú e. t. v. í hámarki eða verður það næsta vetur. Kynlíf er í miklu uppáhaldi, sem yrkis- og umtalsefni, enda sígilt í sjálfu sér, eins og öll framvinda. Ofurlítið afbrigði af þessu er svokallað „jóðlíf“, sem ort hefur verið um í leiksviðs- formi og nú leikið í Lindarbæ af miklu kappi. Þar leika kunn- ir listamenn, hangandi í sínum naflastreng. Þeir eru tvíburarn- ir í móðurkviði að spjalla sam- an! Má af þessu sjá, að ýmis- legt er óplægt á akri þeim í skáldskapnum, sem snertir það mikla ævintýri, er nýtt líf verð- ur til. Hingað til hafa skáldin jafnan numið þar staðar, eða talað í gátum, þegar aðal undir- búningi er lokið. Hin fræga Christine Keeler er nú orðin sól og arinn eigin- manns síns, sem hún eignaðist fyrir skömmu og er 24 ára gamall. Þau höfðu áður þekkzt, en ýmiskonar annir ollu því, að giftingin dróst á langinn þar til nú. En í millitíðinni sátu aðr- ir við arininn og brenndu sig, þeirra á meðal einn ráðherra, sem þess vegna varð að yfirgefa hið mikilvæga embætti sitt, með an hin fríða kona beið brúð- guma síns. Hermihneigðin gerir fólk stundum broslegt. Úti í hinum stóra heimi tóku menn að venja sig af tóbaki með því að hafa eitthvað saklausara til að japla á. Þá tóku menn að nota smá- barnasnuð. í Danmörku varð þetta áhyggju- og umræðuefni. Af þessu varð einskonar ungl- ingatízka, að hafa snuð í munni sér í skólum, á götum úti og hvar sem var. Snuðpestin barst til Reykja- víkur og þaðan hingað. Fyrir helgina tóku nokkrir skólastjór- ar á Akureyri sig til, og bönn- uðu snuð-notkun í skólum sín- um, en öll snuð voru þá uppseld í bænum og margir ennþá snuð- lausir. Á meðan gömul vopn leiða hugi manna aftur í aldir, ungt fólk á íslandi safnar peningum handa fátækum úti í löndum, hestar krafsa fyrsta vetrarsnjó- inn og menn aka nýsteyptan Keflavíkurveg gegn nýju gjaldi, verður einn og einn maður and- vaka af kvöl, sem hann fann ekki áður. Þessir menn drógu eitthvað undan skatti. En hvort hér er um samvizkukvöl að ræða eða hræðslu við skatta- lögregluna skal ósagt látið. En þetta hefur ekki haft af mönn- um nætursvefn áður. - Aukið sjálfsforræði (Framhald af blaðsíðu 8). Guðmundsson Hrafnabjörgum, Hrafn Sveinbjörnsson Hall- ormsstað, Bjarni Steindórsson Neskaupstað og Ólafur Ólafs- son Seyðisfirði. Haustönnum er enn ekki lok- ið. Vinnan við síld, byggingar og mörg hauststörf kalla á þess um tíma. Hallormsstaðaskóli var settur fyrsta vetrardag og er fullskip- aður með 30 nemendum. Tutt- ugu umsóknum varð að hafna. Eiðaskóli er fullskipaður með 115 nemendur og var hann full- skipaður strax í fyrravetur og miklum fjölda varð að synja um skólavist. Skolamálin eru í hinu mesta öngþveiti. Menn lofa drottin sinn fyrir að aflétta gæsaplágunni af okk- ur að mestu leyti í sumar. Slæðingur er af rjúpu og kannski mikið. Menn skjóta þær einkum á helgum dögum. V. S.

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.