Dagur - 12.02.1966, Blaðsíða 5

4
Skrifstofur. Hafnarstrreti 90, Akureyri
Símar 1-1186 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
Taka þarf í
í NÝÚTKOMNU fyrsta hefti Sam-
vinnunnar á þessu ári segir Erlend-
ur Einarsson forstjóri SÍS m. a. á
þessa leið:
„Þrátt fyrir góðærið til sjós og
lands horfa menn þó með kvíða fram
á nýtt ár. Ástæðan er sú, að verð-
bólguskýið grúfir yfir, dekkra en
nokkru sinni fvrr. I*að mun láta
riærri, að verðgildi krónunnar liafi
minnkað um helming á sl. fjórum
árum. Afleiðingin er svo sú, að ríkis-
sjóður, bæjarlélög og atvinnufyrir-
tæki berjast í bökkum. . .. Laun
hafa yfirleitt hækkað um 100% sl.
fjögur ár og reksturskostnaður í
flestum tilfellum hlutfallslega. Spari-
fjáreigendur hafa tapað lielmingi
sparifjárins á sl. 4 árum. ... Það
er sama hvar drepið er niður, verð-
bólgan er að setja efnahagsmál þjóð-
arinnar í mjög alvarlegan hnút. Þessi
þróun getur ekki endað nema á einn
veg: Atvinnufyrirtæki lenda í
strandi, þar með útflutningsatvinnu-
vcgirnir. Undanfarið hefur slík þró-
un alltaf endað á einn veg. Gripið er
til gengislækkunar, sem er raunar
staðfesting á verðfalli íslenzku krón-
unnar innanlands. Er ekki mál til
komið að hætta þessum skollaleik?
Allir hugsandi menn hljóta að svara
þeirri spurningu játandi. Og þá kem-
ur önnur spurning: Hver á að hafa
forystuna? Að sjálfsögðu er eðlilegt,
að ríkisstjómin hafi íorystu í þessu
þýðingarmesta máli þjóðarinnar í
dag. Mér er Ijóst, að það er hægara
sagt en gert að finna ráð, scm að
gagni komi í þessurn efnum. En með-
an stjórnarvöldin keppast við að
segja, að allt sé í bezta lagi, er eklti
von á góðu. Fyrst er að viðurkenna,
hve ástandið er aivarlegt, og fá al-
menning til þess að skilja það. Síð-
an að fá samstöðu um skynsamlegar
ráðstafanir. ... Ef ekkert verður að-
hafzt af hálfu stjórnarvalda í efna-
hagsmálum, verður fólk úr öllum
stjórnmálaflokkum að taka höndum
saman og knýja fram raunhæfar að-
gerðir til að stöðva óðaverðbólguna.
Ríkisstjómin verður að viðurkenna,
eins og allir aðrir, að óðaverðbólgu-
ástand ríkir nú í efnahagsmálum.
25% kauphækkanir ár eftir ár, sem
verðbólgan gleypir jafnharðan, stað-
festa þetta. Upplausn með gengis-
fellingu og kjaraskerðingu hlýtur að
skella yfir þjóðina fyrr en varir, ef
ekkert verður að gert.“
VIÐ heyrum oft talað og ritað
um hina svonefndu „aldamóta-
menn“. Það eru nokkuð mis-
jafn skilningur sem menn leggja
í þetta orð, en oftast mun átt
við þá menn, sem voru á æsku-
skeiði um aldamót og fyrsta ára
tug þessarar aldar. Þessi kyn-
slóð hefur lifað og starfað á
mestu framfara og blómaöld
sem yfir þjóðina hefur komið.
Margir þessir „aldamótamenn“
hafa unnið ötullega að sjálfstæð
isbaráttu þjóðarinnar og flutt
'það mál fram til sigurs.
Rétt eftir aldamótin þegar
sjálfstæðisbarátta fslendinga
stcð sem hæst þá skapaðist ný
hreyfing hér á landi. Það var
ný hugsjón meðal ungra manna
sem fyrst varð að veruleika
með stofnun ungmennafélag-
anna. Menn virðast ekki alveg
sammála hvar fyrsta fé-
lagið hafi verið stofnað,
en á Akureyri var ung-
mennafélag stofnað 1906. Þessi
félagsstofnun vaktj mikla at-
hygli, því stefnuskrá félagsins
var að vernda íslenzka tungu og
varðveita þjóðlega menningu á
sem flestum sviðum. Það vakti
líka mikla athygli að foringjarn
ir sem að félagsstofnun þessari
stóðu, gerðu með sér heitstreng
ingar um ýmis afrek, sem þeir
ætluðU að framlcvæma, eða
stuðla að framgangi ákveðinna
mála. Þetta vakti mikla hrifn-
ingu hjá æskufólki í Eyjafirði
og víðar. Þegar þetta var að
gerast þá var ungur sveinn að
vaxa úr grasi út með Eyjafirði.
Hann hefur eflaust hrifizt af
þessari nýju félagsstofnun og
hugsað sér að vinna þjóð sinni
eitthvert gagn þegar hann hefði
aldur til. Nú þekkir öll þjóðin
Sveinbjörn Jónsson en sá er
maðurinn sem hér er talað um,
og samkvæmt ýmsum heimild-
um hefi ég það fyrir satt að nú
í dag sé hann búinn að fylla
sjöunda tug ævi sinnar.
Sveinbjörn Jónsson er fædd-
ur að Syrða-Holti í Svarfaðar-
dal, en var 7 ára þegar foreldr-
ar hans fluttu til Ólafsfjarðar
og þar hefur Sveinbjörn alizt
upp. Annars er ég of ókunnur til
að skrifa um ætt Sveinbjarnar.
Snemma mun hugur hans hafa
hneigzt til iðnnáms og ungur
að árum fer hann til Noregs og
lærir þar -byggingarfræði og
teikningar. Eftir heimkomuna
byrjar hann strax á framkvæmd
um við húsbyggingar og gerðist
brátt forustumaður í þeim mál-
um. Hér á Akureyri annaðist
Sveinbjörn um byggingu á
mörgum húsum, meðal annars
teiknaði hann og sá um bygg-
ingu á verzlunar- og skrifstofu-
húsi KEA. Ennfremur sá hann
um byggingu á verzlunarhúsi
Kaupfélags ísfirðinga og hjá
Kaupfélagi Þingeyinga Húsa-
vík annaðist hann um byggingu
á sláturhúsi og frystihúsi. Hér á
Akureyri tók Sveinbjörn upp
það, nýmæli að nota vikur sem
einangrunarefni í steinhúsum.
Vikurinn fékk hann austan frá
Jökulsá í Axarfirði og þegar vik
urinn þraut þar þá var gerður
út leiðangur upp með allri Jök-
ulsá á Fjöllum þar til þeir
fundu vikurrastir meðfram
ánni inn undir Herðubreið, þar
var vikrinum mokað út í ána og
hún látin flytja hann út á sand-
ana við árósinn, en þaðan var
svo hægt að flytja hann með
bifreiðum til Akureyrar. Ekki
gleymdi Sveinbjörn sinni heima
byggð Ólafsfirði, þar var vel
þegið að hafa hann sem ráðgjafa
SJÖTUGUR:
í einu og öðru. Sem dæmi má
nefna að hann var upphafsmað-
ur að því að lögð var hitaveita
um kauptúnið og sá um fram-
kvæmd þess verks. Einnig fékk
har.n norskan verkfræðing til
að athuga hvort ekki mundi
hægt að gera veg fyrir Ólafs-
fjarðarmúla. Mig grunar að það
hafi flýtt fyrir því að ráðizt var
í þá vegagerð. Síðasta hús sem
Sveinbjörn Jónsson.
Sveinbjörn byggði áður en hann
flutti suður, var íbúðarhús
Baldvins Ryel.
Sumarið 1921 giftist Svein-
björn Guðrúnu Þ. Björnsdóttur
frá Veðramóti. Guðrún er vel
menntuð og mikilhæf kona, sem
hefur búið þeim hjónum hlý-
legt og vistlegt heimili. Fyrstu
árin bjuggu þau hjón hér á Ak-
ureyri. En 1925 kaupir Svein-
björn 20 dagsláttur af landi norð
an við Kaupang í Kaupangs-
sveit. Þar byggir Sveinbjörn
steinhús í gömlum burstastíl,
með þrem burstum. í ársritinu
„Hlín“ 14. árg. skrifar ritstjór-
inn frk. Halldóra Bjarnadóttir
mjög snjalla og skemmtilega
lýsingu á þessari byggingu sem
hún er mjög hrifin af, enda er
hún þá búin að dvelja hjá þeim
mörg sumur.
Býlið heitir Knarrarberg og
þarna bjuggu þau Guðrún og
Sveinbjörn í 10 ár. Hún sá um
búskapinn og hafði auk þess
garðyrkjukennslu þar um ára-
bil, því hún er útlærð garðyrkju
kona og hafði yndi af allri rækt
un þarna.
E.n nú kem ég að því serri mér
er mest í mun að minnast hér
og það er framleiðsla Svein-
björns á aluminium-amboðum.
Hann átti fyrstu hugmynd að
þeirri framleiðslu og tók einka-
leyfi fyrir því á sínum tíma.
Árið 1931 var hafinn undirbún-
ingur á þessari framleiðslu og
næsta ár mun það hafa byrjað
fyrir alvöru. Samtímis hóf hann
framleiðslu á ræstidufti o. fl.
Utan um þetta varð til fyrir-
tækið „Iðja“ (sem er ennþá við
lýði á Akureyri). Þetta fyrir-
tæki átti eftir að vaxa með ári
hverju, því þeir sem eitt sinn
byrjuðu að nota alumin-amboð
vildu eingöngu hafa þau eftir
það. Alumin-hrífur voru að öllu
leyti úr alumini (skaft, haus og
tindar). Síðar voru hrífurnar
hafðar með trésköftum og vildu
margir þær frekar, en þá þurfti
að hafa gott efni í hrífusköftun
um og góða kló. Alumin-orfin
urðu mjög eftirsótt og þóttu
taka mikið fram gömlu tréorf-
unum.
Þegar Sveinbjörn flutti alfar-
inn héðan til Reykjavíkur, þá
vildi hann ekki selja Iðju, (eða
flytja framleiðsluna suður). Því
valdi hann sér sameignarmann,
ötulan og áreiðanlegan smið,
Lárus Björnsson, sem reyndist
mjög áhugasamur og góður fé-
lagi. Það var um áramótin 1935
—1936 sem Lárus tók við verk-
stæði Iðju og sá um alla fram-
leiðslu hennar og sölu. En Svein
björn annaðist um innkaup á
öllu efni. Einnig sá hann um
smíði á hinni svonefndu Iðju-
kló. Hún er notuð til að tengja
saman haus og skaft, og gerði
Sveinbjörn margar breytingar
á henni unz hann loks fann þá
beztu. Annars var hann stöðugt
að endurbæta þessi amboð, eft-
ir því sem reynslan af þeim gaf
tilefni til. Framan af árum var
eftirspurnin meiri en fram-
leiðslan, sem mest var vegna
tregðu á innflutningi á alumin-
efni og löngum afgreiðslufresti.
En eftir því sem árin liðu og
vélvæðing sveitanna varð örari,
þá minnkaði eftirspurnin vegna
minni notkunar á amboðum.
Alumin-amboðin dreifðust um
öll héruð á landinu. Flest kaup-
félög og margir kaupmenn
verzluðu við Iðju. Stærstu Kaup
félögin urðu fastir viðskiptavin
ir hennar um langt árabil. Ég
hefi orðið fjölorðari um þetta
en ella, því frá byrjun hefi ég
haft með höndum reikningshald
fyrir Iðju og gegnum það starf
mitt hefur mér hlotnazt sú sam
ingja að eignast Sveinbjörn
Jónsson sem vin.
Þegar Sveinbjörn Jónsson
fluttist til Reykjavíkur þá stóð
hann rétt á fertugu. Þar biðu
hans óteljandi framtíðarverk-
efni og þar hefur hann unnið
sitt aðalævistarf, enda leið ekki
á löngu að hann gerðist forustu
maður við ýmis fyrirtæki svo
sem Ofnasmiðjuna h.f., var
hvatamaður að stofnun Raf-
tækjaverksmiðju Hafnarfjarð-
ar, Vikurfélagsins, Vefarans h.f.
o. fl. Lengst mun nafns hans
verða getið við Ofnasmiðjuna
h.f. þar sem hann hefur verið
framkvæmdastjóri frá upphafi
til þessa dags. En um þetta
munu aðrir skrifa.
Þegar þeir Sveinbjörn og
Lárus höfðu rekið Iðju saman
í 20 ár var hún gerð að hluta-
félagi og nýjum mönnum gefinn
kostur á að eignast hluti í henni.
En svo var það árið 1961 að
þeim gömlu íélögunum kom
saman um að selja sína hluti í
Iðju h.f. ásamt með góðu verk-
stæðishúsi og öllum eignum
hennar. En eitt skilyrði var lát-
ið fylgja og það var að nýju
eigendurnir héldu áfram að
framleiða alumin-amboð. Þetta
litla fyrirtæki þeirra sem byrj-
aði svo smátt hafði ætíð verið
farsælt og náð að gegna vel því
hlutverki, sem því upprunalega
var ætlað, að létta störf fólks-
in sem vann að framleiðslu land
búnaðarins. (Mætti vprða þátt-
ur í sögu landbúnaðarins).
Fyrir 15 árum síðan veiktist
Sveinbjörn alvarlega og varð
hvað eftir annað að liggja á
sjúkrahúsum eða hressingar-
hæli. En hans sterki viljakraft-
ur og bjargfasta trú, samfara
læknishjálp með nútímatækni,
bjargaði honum yfir erfiðleik-
ana, svo hann öðlaðist aftur
heilsubót og nokkurt vinnuþol.
Kæri Sveinbjörn. Við gömlu
starfsfélagar þínir við Iðju, þökk
um þér af heilum hug fyrir all-
ar heimsóknir þínar hingað til
Akureyi-ar á síðasthðnum 30 ár
um. Við þökkum þér fyrir
ánægjulegar kvöldstundir á
rabbfundum okkar, eða sitjandi
yfir kaffibollum, þá varst þú
mestur gleðigjafinn og ætíð
fræðandi um svo margt sem þú
hafðir upplifað, enda víðförlast-
ur af okkur. Þá viljum við einn
ig þakka þér fyrir allar skemmti
ferðirnar sem þú stofnaðir til
með okkur. Sérstaklega er okk-
ur minnisstæð ferðin í tilefni 20
ára afmælis Iðju, það var
ógleymanlegur dagur. Við árn-
um þér allra heilla á óförnum
æviárum.
Að endingu viljum við hjónin
þakka þér kærlega auðsýnda
vináttu í garð okkar og fjöl-
skyldu okkar. Við óskum þér
innilega til hamingju með þessi
tímamót í lífi þínu og að árin
sem framundan eru, verði þér
til gæfu og gleði.
11. febrúar 1966.
Bjarni Halldórsson.
FRÚ HELGA JÓNSDÓTTIR,
Oddeyrargötu 6 Akureyri varð
sjötug í fyrradag, 10. febrúar.
Hún er ættuð úr Húnaþingi,
Helga Jónsdóttir.
fyrrum kennd við Öxl í Þingi,
því þar er hún fædd og þar óx
hún upp. Og samkvæmt skap-
ferli frú Helgu og trygglyndi,
mun sá staður henni kær.
Leið hennar lá síðan til Aku1-
eyrar og hér í bæ hefur hún
tekið þátt í félagsmáium og
mannúðarmálum í fulla þrjá
áratugi og jafnan látið að sér
kveða. Jafnframt hefur hún bú-
ið eiginmanni sínum, Páli
Magnússyni, gott heimili og
sendir Dagur þeim hjónum árn-
aðaróskir í tilefni af sjötugs-
afmæli frúarinnar. □
AFMÆLISKVEÐJA TIL
Helgu Jónsdóttur,
10. febrúar 1966.
Margir komu horskir hingað
Húnaþingi frá,
■gestir þeir, er garðinn frægan
gjörðu okkur hjá,
fluttu með sér ferskan anda,
fjör og hreystimátt,
á því sviði áttu, Helga,
einna drýgstan þátt.
Heilladísin, er þér ungri
örlögþráðinn spann,
annist þig um alla framtíð
og þinn góða mann.
Margar góðar gleðistundir,
gjafir, vinahót
við af alúð þökkum þér
við þessj tímamót.
Laufey og Baldur.
5
í DAG, laugardag 12. febrúar,
verður til grafar borinn Einar
Sigfússon bóndi í Staðartungu
í Hörgárdal. Hann lézt skyndi-
lega að heimili sínu föstudaginn
4. þ. m. án undangenginna veik-
inda. Kernur því andlát hans
mjög á óvart, einkum sökum
þess að hann var enn á góðum
aldri og átti ekki svo vitað væri
við neina vanheilsu að búa.
Með honum er horfinn af sjón-
arsviðinu góður bóndi, vinsæll
kennari um mörg ár og framá-
maður í sveit sinni og héraði.
Einar var Austfirðingur að
uppruna og er mér ekki mikið
kunnugt um æsku hans. Hann
var fæddur 24. september 1908
að Ási í Fellum. Foreldrar hans
voru Sigfús Einarsson og Val-
gerður Jónsdóttir þá til heimilis
þar og þar ólst Einar upp fyrstu
árin. Síðar dvaldist hann á ýms
um bæjum þar éystra og er mér
ekki nákvæmlega kunnugt um
þá. En um tvítugsaldur gekk
hann 2 vetur í Eiðaskóla. Þá
var skólastjóri þar sr. Jakob
Kristinsson. Sagði Einar mér að
séra Jakob væri sá maður, sem
hann hefði mest læz-t af og dáði
mest. Get ég vel trúað því og
skilið, því Jakob Kristinsson
var hinn mesti ágætismaöur í
hvívetna eins og hinir kunnu
bræður hans, þó hann starfaði
á allt öðru sviði en þeir. En Ein-
ar sótti fleira til Eiða heldur en
almenna menntun og góð áhrif
Jakobs Kristinssonar. Fyrri
kona Jakobs var Helga Jónsdótt
ir ættuð úr Hörgárdal. Hjá þeim
skólastjórahjónunum var systur
dóttir frú Helgu og nafna Helga
Friðbjarnardóttir frá Staðar-
tungu í Hörgárdal. Þau Einar
felldu hugi saman og urðu lífs-
förunautar upp frá því. Um tíma
áttu þau heima í Staðartungu
og var Einar þá vinnumaður
Friðbjarnar bónda, en fluttu svo
austur aftur og bjuggu þar svo
árum skipti. Árið 1944 keypti
Einar Staðartungu og hafa þau
Helga búið þar síðan. Þeim varð
tveggja sona auðið. Annar
þeirra.dó í.æsku en hinn er Er-
ling, nú um hálf þrítugt, heima
í Staðartungu hinn efnilegasti
maður.
Eftir að Einar kom alkominn
í Staðartungu gerðist hann kenn
ari í Skriðuhreppi og gegndi
þeim starfa, ásamt búskapnum,
þar til barnaskólinn á Lauga-
landi tók til starfa. Var hann
vinsæll kennai’i bæði af nem-
endum og foreldrum þeirra.
Hann átti um tíma sæti í
hrepppsnefnd Skriðuhrepps, í
fræðsluráði Eyjafjarðarsýslu og
fleiri trúnaðarstörfum gegndi
hann.
Einar var áhugamaður um al-
menn mál. í landsmálum fylgdi
hann Framsóknarflokknum og
var í vinstri armi hans, ef svo
má að orði komast. Með öðrum
orðum var hann mjög róttækur
í skoðunum. Hann var lengi
form. Framsóknarfél. Skriðu-
hi-epps og árið 1960 var hann
kosinn formaður Framsóknai’-
félags Eyjafjarðarsýslu og
gegndi því starfi til dauðadags,
en það félag er samband hinna
einstöku Framsóknarfélaga í
hreppunum. Þó hann fylgdi
flokknum og stefnumálum hans
Einar Sigfússcn.
fast, var hann engu að síður
fylgismaður minn persónulega
á meðan ég var þingmaður Ey-
fii’ðinga og í-aunar lengur, því
hann vilái og barðist fyrir því,
að ég héldi áfram þingmennsku
lengur en varð. Þess minnist ég
einnig, að hann var fremstur í
flokki þeirra fyrrverandi kjós-
enda minna í þeim hreppum,
sem á veglegan hátt þökkuðu
mér störf mín á Alþingi. Þau
hlýju orð sem hann og fleiri
töluðu til mín þá munu mér
ekki úr minni líða. Nú við leið-
arlokin á Framsóknarflokkux’-
inn Einari Sigfússyni þakkir að
gjalda og ég engu síður.
Einar var enn á góðum aldri
þegar hann andaðist, aðeins 57
ára og í fullu fjöri til hinzta
dags. Ef til vill er gott fyrir
manninn sjálfan að kveðja þann
ig og vera laus við ellina og
hennar fylgifiska. En þeim sem
eftir lifa verður sárari missii’-
inn þegar hann kemur svo
cvænt og snögglega, sem hér
átti sér stað. Einars mun saknað
af mörgum, ekki síst nemend-
um hans og mörgum sveitung-
um. Sárastur harmur er þó
kveðinn að húsfreyjunni í Stað-
artungu og syni þeirra Einars.
Ég sendi þeim með línum þess-
um innilegustu samúðarkveðju
mína og minna nánustu.
Bernharð Stefánsson.
- Tíu metra snjÓ£Öiig
(Framhald af blaðsíðu 1).
og svellalög eru engin.
Veturinn hefur verið gjafa-
frekur.
Eftir vikustórhríðina, sem
yfir gekk, tók loks að reka á
fjörur, svo sem á Eiði og í
Skoruvík, einnig á Langanes-
strönd og á nokkrum bæjum
við Þistilfjörð. □
mnmmmnnn JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLUí
Örlagaþrungiii saga úr sveilalífino
FYRIR skömmu þurfti sunn-
lenzkur myndarbóndi að bregða
sér snögga ferð til Reykjavíkur
og koma heim aftur sama dag.
Leiðin var 150 km. Þetta var
dálítið erfitt fyrirtæki. Bóndinn
þurfti að samræma ferðalag
með tveimur eða þremur bif-
reiðum og með góði’i útsjón
tókst honum þetta. Bóndinn var
sextugur að aldi’i og húsfi’eyjan
lítið yngri. Þau höfðu átt og
fóstrað upp nokkur mannvæn-
leg börn, en nú voi-u þau öll
komin til starfa á öðrum stöð-
um og upp á eigin spýtur. Efna-
hagur hjónanna var góður, þau
áttu jörð sína vel húsaða og
full í-æktaða. Þau áttu ennfi-em
ur 30 ágætar mjólkurkýr. Véla-
kostur þeirra, bæði utan húss
og innan var fullkominn, eins
og bezt gerist hér á landi. Hjón-
in voru ein um öll störf á heim-
ilinu, þau öfluðu mikils hey-
fengs með fullkomnum vélum
og voru ein um að hirða allan
mjólkurpeninginn. Þau kældu
mjólk sína eftir réttum reglum
og afhentu hana daglega þegar
mjólkurpóstui’inn kom. Eftir
nokkrar vikur fengu hjónin
greitt andvii’ði búvöi’u sinnar
hjá samsölunni. Hér var unnið
með elju og hagsýni og meðan
þessi hjón halda fulli’i heilsu og
starfsorku getur heimili þeirra
afkastað mjög mikilli fram-
leiðsluvinnu og aflað sér álit-
legi’a peningatekna. Böi-nin
þó að afkoma þessara hjóna
væri í raun og veru mjög góð
og tekjur fastar og áreiðanleg-
ar, þá gátu þau alls ekki fengið
neitt aðkomufólk sér til hjálpar
þó að þörf væri með. Bóndinn
þurfti samt sem áður að skreppa
til Reykjavíkur út af dálitlu
láni til gripahúsbyggingar. Lán
ið var veitt eftir föstum ákveðn-
um re glum. Bóndinn þurfti ekkj
annai’s með í því efni, en að
koma sjálfur í bankann örstutta
stund og skrifa nafnið sitt undir
lánsskjölin. En hann þurfti að
komast þessa löngu leið yfir
þrjár sýslur og ljúka ferðinni á
einum degi svo að ’hann væri
kominn heim til kvöldverka
með húsfreyju sinni. Bóndanum
fannst ómannlegt að ætla kon-
unni að annast þrjátíu mjólkur
kýr að öllu leyti, bæði kvölds
og morgna. Þessi dæmi bregða
Ijósi yfir þýðingamikla þætti í
sveitalífinu. Innan tíðar losnar
þessi jöi’ð úr ábúð. Þegar annað
hjónanna missir heilsuna, slitn-
æ þessi tvíþætti orkuþráðúr,
sem hefur gert þessu duglega
fólki kleift að reka þetta stórbú
með vélakrafti, en engu að-
keyptu vinnuafli. Þegar slík
jöi’ð losnar er hún að möi-gu
leyti heppileg, þar er allt á ein-
um stað, fullræktuð jörð og bú-
stofn, ágætar vélar og kyngóð-
ur bustofn. Ef ungur bóndi vill
kaupa þessa jörð, þá verður hún
vissulega föl, en það þai’f mikið
fjármagn til að leysa eignina út.
Þar að auki segja margar ungar
konur í öllum landshlutum, að
þær verði að hugsa sig vand-
lega um áður en þær ganga
með manni sinum inn í sams-
konar lífsbaráttu, og sunn-
lenzku hjónin sem hér er um
rætt. Af því að víða um land
stendur svipað á og í þessu
dæmi verður leitin víða erfið
eftir nýjum bónda. Nú er svo
komið að í öllum landshlutum
fara margar jarðir í eyði, þar á
meðal höfuðból með aldagamla
frægð. Fámenni í heimilum þai;
sem vélai’nar eru mesta hjálpin
oi’saka vaxandi vantrú á sveita-
búskap undir þvílíkum kring-
umstæðum.
Þá kemur annar annmai’ki og
ekki auðveldur viðui’eignar.
Það vantar góða markaði í land
inu og erlendis fyrir nokkurn
hluta af framleiðslu sveitanna.
Sumir tala jafnvel um smjöi’-
bii’gðir eins og þar sé um að
í-æða smjöi’fjall. í stuttu máli:
Eins og málum er nú háttað er
framleiðsla sveitanna í bili of
mikil fyrir innlenda markaðinn
og of dýi’, bæði fyrir innlendan
og ei’lendan markað, nema að
ríkissjóður gi-eiði mikið af and-
virðinu. Það eru að vísu til hlið
stæð dæmi um að í’íkissjóður
greiði miklar fjárhæðir til efl-
ingar sjávarútveginum. Þessum
fordæmum hefur þó ekki verið
haldið á lofti af fori’áðamönn-
um sveitanna svo að þeir gætu
að nokkru jafnað keppni at-
um nokkur ár vei’ið miklir ei’fið
leikar við að ti-yggja nægilegan
mai-kað innanlands og utan um
búvöru landsmanna. Samt er
svo ástatt í þessum efnum að
mannkynið skortir ekki nein
jai’ðnesk gæði jafn tilfinnanlega
eins og góða matvörur. En ís-
lenzka þjóðin hefur eignast
sína eigin dýrtíð og hún gerir
atvinnulífið að einskonar fjár-
hættuspili. Dýrtíðin vex svo að
segja með hvei’jum mánuði og
greindir bændur skynja glögg-
lega að uppbót úr í’íkissjóði á
fi-amleiðsluvöru þeix-ra getur
orðið enn torfengnari, heldur
en nú er, ef dýrtíðin fer hi’að-
vaxandi eins og raunar lítur út
fyrir um þessar mundir.
Góðar bújarðir fai’a þannig í
eyði um allt land, enda er litl-
um vörnum við komið. Gamla
kynslóðin heldur út með dæma-
lausri þrautseigju meðan henni
endist þrek og kraftur, en inn-
an tíðar getur svo farið, að fólk
við sjávarsíðuna vanti á sitt
borð það sem fornmenn kölluðu
hvítar vöi’ui’, mjólk, smjör og
osta. Ef sveitirnar leggjast að
mestu leyti í eyði mundu for-
í’áðamenn í kaupstöðunum og
landsstjórninni grípa til ríkis-
fi’amleiðslu á búvöru. Þar eru
fordæmi frá Rússum, Pólvei-j-
um og Júgóslövum. Þetta áttu
að vera stórfyrirtæki, en ui’ðu
tekjuhallafyrirtæki. í Rússlandi
hefur árum saman verið skort-
ur á matvælum frá ríkisbúun-
um. En fólkið í boi’gunum hef-
ur að mestu bjargað sér með
því að kaupa frá bændum þær
afurðir sem þeir hafa framleitt
á litlum landi’æmum sem stjórn
in leyfði þeim að hafa til tóm-
stundagamans. Ósigur í-íkisrek-
inna búa í Rússlandi er svo
alger að nú mælir enginn af leið
togunum með þeim stórreksti’i.
Hér á landi hefur á síðustu ár-
um kreppt svo mjög að land-
búnaði að landauðn er vaxandi
um öll héruð, enda má segja,
að þar hafi lítið verið gert til
að sporna með skynsamlegu
móti gegn þessari öfugþróun.
Ef landbúnaður yrði lagður nið-
ur svo að segja um allt land
þar sem einkaeign er í hönd-
um sveitafólksins þá mundi
skjótt koma til þess að ríkið
yrði að hefja búvöruframleiðslu
að nýju á kostnað skattgreið-
anda. Sú leið er samt eins og
fyrr segir með öllu lokuð og fer
þar saman íslenzk og erlend
reynsla. Ef marka má
reynslu Júgóslava, Pólverja og
Rússa munu ríkisbúin lifa
skamma stund og eiga óglæsi-
lega sögu. Þá mundi sennilega
vei’ða leitað í annað sinn til
bændastéttarinnar ef hún yrði
þá ekki með öllu horfin úr land-
inu. Annai-s má líta svo á að
þessi krókaleið sé alveg óþörf
fyrir íslendinga. Þeir hafa búið
svo lengi í landinu að ekki þarf
að efast um getu þeiri’a til að
í’áða við atvinnuveginn. Líkleg-
asta leiðin til að stöðva þann
landflótta sem sýnilega gei’ir
vart við sig hvarvetna í landinu
með nýju og heilbrigðu skipu-
lagi. Vandinn er aðeins sá, að
hér á íslandi þarf að geta lifað
bændastétt, vel mennt og hraust
og við heilbrigð lífsskilyrði
þannig að hvergi halli á sveita-
menn í samanbui’ði við aðrar
stéttir í landinu. Hér er vissu-
lega komið að sögulegum vega-
mótum.
Frá upphafi fslandssögu hef-
yr ötult og áhugasamt og vel
menntað bændafólk búið í
þessu landi og sýnt í senn and-
lega afburði og myndai’skap í
öllum störfum. Þegar Hitlei’s-
sti’íðinu lauk, bárust hingað til
lands nýir straumai’, sem hafa
orsakaö gei’breytingu í þjóðlíf-
inu. Byltingin kom þjóðinni al-
gjörlega að óvörum. Hún var
ný og stói’tæk. Menn gátu ekki
áttað sig fyrirfram á þeirri mik
ilvægu umbreytingu, sem hér
var að gei’ast og er næstum eins
dæmi í sögu þjóðarinnar, því að
í sumum greinum þeirrar þró-
unar erum við íslendingar
komnir fi-am úr miklu stæn’i
menntaþjóðum, t. d. írlending-
um. Þeir hafa nálega staðið í
stað þegar hér voru stigin risa-
spor. írlendingar guldu þar ó-
heppilegs sambýlis við gamla
granna. Hér á íslandi eru vél-
árnar búnar að gei’breyta jarð-
rækt, fei’ðalögum á landi og í
lofti, húsakynnum, skemmtun-
um og vinnu við óteljandi störf,
bæði í einstökum atrið-
um og almennum atvinnu-
(Framhald á blaðsíðu 7.)
hafa eins og fyrr er sagt sjálf- vinnuveganna. Það hefur verið
stæða atvinnu annarsstaðar. En