Dagur - 15.02.1967, Qupperneq 4

i
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
SYRTIR Í ÍLINN
í DAGBLŒ)UM höfuðborgarinnar
hefur nú undanfarið verið allmikið
rætt um aðsteðjandi rekstursvanda-
mál fiskfrystihúsanna í landinu en
frystihúsin eru eins og kunnugt er —
að því er sölu og útflutning varðar —
aðallega eða eingöngu starfandi í
tveimur félagsheildum: Sölumiðstöð
hraðfrystihúsanna og Útflutnings-
deild Sambands ísl. samvinnufélaga.
Þessar tvær félagsheildir liafa svo
samstarf sín á milli í landssambandi.
Bæði á vegum samvinnufrystihús-
anna og hinna sem skipta við Sölu-
miðstöðina hafa nýlega verið haldn-
ir fjölmennir fulltrúafundir í Revkja
vík og samstarfsnefnd þessara funda
hefur oftar en einu sinni átt viðræð-
ur við ríkisstjórnina um reksturs-
vandamálin. Enn mun því fara
fjarri að samkomulag hafi tekizt og
er hér um mikið alvörumál að ræða
fyrir þjóðarbúskapinn og gjaldeyris-
öflun landsmanna á komandi tíma.
Fiskfrystihúsin, sem starfandi hafa
verið undanfarin ár, eru 90 talsins.
Talið er að Jkiu hafi greitt yfir 500
millj. kr. í vinnulaun á ári og önnur
þjónustustörf við fiskiðnaðinn þá
ekki meðtalið. Af þessari upphæð
munu um 200 millj. eða 40% vera
kaupgreiðslur til kvenna og allmikið
hefur þar líka víða verið um atvinnu
fyrir unglinga einkum á sumrin,
t. d. hér á Akureyri. Árið 1965 nam
útflutningur frystihúsanna samtals á
frystivörum rúml. 1600 millj. kr. en
auk þess er á vegum frystihúsafyrir-
tækjanna mikil framleiðsla á salt-
fiski og skreið. Frystivörumar (fryst
flök, frosin síld o. fl.) hafa undanfar-
ið numið nálega 30% af heildar út-
flutningi landsmanna.
Undan farin ár hefur orðið vem-
leg hækkun á markaðsverði útflutn-
ingsvara frystihúsanna: Frá 1962—
1963 var sú verðhækkun talin ca.
6-7%, frá 1963-1964 ca. 5-6%, frá
1964-1965 ca. 13-14% og 1965-
1966 ca. 6—7%. En verðbólgan inn-
anlands hefur étið upp þessar verð-
hækkanir að vemlegu leyti og síðast-
liðið ár var svo komið að um veru-
legt rekstrartap mun hafa verið að
ræða hjá hraðfrystihúsunum í heild.
En hjá þeim frystihúsum sem versta
aðstöðu hafa, hefur verið rekstrar-
halli ámm saman.
I lok ársins 1966 var útflutnings-
verð á frystum fiski lækkandi og for-
ystumenn í útflutningi gera ráð fyr-
ir að verðið lækki enn á þessu ári.
Hins vegar heldur verðbólgan innan-
lands áfram að magnast leynt og
ljóst. í ætlunum samtaka frystiiðnað-
arins fyrir árið 1967 er talið að vanta
muni nokkur hundmð milljónir
króna til að reksturinn beri sig. □
„Kristindómurinn er
eftir því, sem Kristur
Rætt við séra BENJAMÍN KRISTJÁNSS0N
prófast á Laugalandi í Eyjafirði
UNDANFARNAR VIKUR
fólginn í því, að fara
banð”
hefur margt verið rætt og ritað
um íslenzku þjóðkirkjuna og
sýnist sitt liverjum eins og
gengur. Hafa þessar umræður
vakið svo mikla athygli út um
byggðir landsins, að víða hefur
ekki yerið meira um annað tal-
að. Sýnir þetta, að íslenzka'
kirkjan á meiri rætur í hugum
alþýðu manna en stundum er
látið í veðri vaka, og að fólk
Igetur sér ekki á sama standa,
hvemig að málum hennar er
unnið.
Þessi umræða hófst með skel
eggri ádeilu Andrésar ritstjóra
Kristjánssonar í rabbi um dag-
inn og veginn í útvarpinu 2.
jan. s.l., þar sem honum þótti
gæta of mikillar afturhalds-
stefnu í kirkjumálum samtíðar-
innar hér á landi bæði um trú-
arsiði og kenningar, og taldi
hann þá þróun ganga gegn
straumi tímans og vera alþýðu
manna lítt að skapi. Taldi hann,
að hér væri um hermistefnu að
ræða á trúarlífi fyrri alda, sem
ekki kynni góðri lukku að stýra
og verða mundi trúarlífi nú-
tímans til óþurftar og niður-
dreps fremur en hið gagnstæða.
Eins og allar stofnanir, þyrfti
kirkjan endurnýjunar við með
nýjum hugsanastraumi, ef hún
ætti ekki að verða að nátt-
trölli, sem gleymdist við veg-
inn, meðan trúarorka þjóðanna
léti til sín taka í öðrum „ménn-
ingarbyltingum" engu giftusam
legri.
Dagur hitti nýlega að máli
séra Benjamín Kristjónsson,
prófast í Vaðlaþingi, og greip
tækifærið til að leggja fyrir
hann nokkrar spumingar um
þetta mál og hvemig það horfði
við frá hans sjónarmiði.
Hvað viltu segja mér almennt
um þessar umræður?
Ég tel það ekki nema ávinn-
ing að rætt sé um málefni
kirkjunnar, hvað sem skoðun-
um einstakra manna á þessum
málum líður. Ekkert er kirkj-
unni hættulegra en svefninn.
Því er eins háttað um málefni
hennar og öll önnur málefni.
Þau þarf að ræða frá öllum hlið
um, svo að mönnum verði sem
ljósastur kjarni málsins. Og ef
straumhvörf verða í starfshátt-
um kirkjunnar, þarf að skýra,
hver rök liggi til þeirra ogvhvað
fyrir þeim vakir, sem að þeim
vinna.
Þetta er alveg eins og í stjóm
málum. Hver flokkur verður að
standa fyrir sínu máli með fram
bærilegurn rökum eigi hann að
geta vænzt fylgis skynsamra
manna. Á sama hátt verða odd-
vitar kirkjunnar og lærifeður
að gera grein fyrir sínu sjónar-
miði, ef þeir eiga að geta gert
sér von um að þjóðin fylgi þeim,
og þykir mér ekki nema senni-
legt, að þeim sé þetta kært.
Þetta hefur herra biskupinn
gert skörulega, séra Sigurður
Pálsson, vígslubiskup, sem
vændur hefur verið um
kaþólsku, hefur einnig staðið
nokkuð fyrir máli sínu, og loks
hefur séra Jóhann Hannesson,
háskólakennari, skorað Andrés
á hólm í útvarpinu sem frægt
er orðið, og sýnist þetta benda
til, að nokkurt stórskotalið þyki
þurfa til að berja niður villu-
manninn Andreas.
Það var annars blessuð hress
ing að hlusta á alla þessa menn
standa fyrir máli sínu og sé ég
ekki annað en það lífgi andann
og plægi akurinn eins og séra
Árelíus mundi að orði komast.
Það mun leikmanni erfitt að
rökræða við sprenglærða guð-
fræðinga?
í þessu tilfelli er þekking í
guðfræði ekki aðalatriðið, held-
ur almenn dómgreind, sem
stundum er of lítið af í guðfræð
inni. Ég tel það undir öllum
kringumstæðum mikilsvert fyr
ir forráðamenn og lærifeður
kirkjunnar að fá að heyra,
hvemig trúmálastefna sú, sem
margir hafa barizt fyrir á seinni
Séra Benjamín Kristjánsson.
tímum snertir greinda og góð-
viljaða menn eins og Andrés
Kristjánsson. Því fer fjarri, að
hann sé nokkur óvinur kirkj-
unnar, heldur vill hann hennar
veg sem mestan, og oft er meiri
vinurinn sá, sem til vamms
segir.
Ef t. d. forneskjulegir kirkju-
siðir eða kennisetningar verða
fremur til að fæla hugsandi
menn frá kirkjunni en laða að
henni, þá er það auðséð að eitt-
hvað er athugavert, og að þetta
nær engum tilgangi. Er þá skyn
samlegt að gefa því gaum, hvort
stefnt muni vera í rétta átt.
Það er auðvitað, að ófróður
maður getur misskilið ýmislegt.
T. d. lagði Andrés nokkra
áherzlu á það, að biskup leyfði
ýmisleg frávik frá lögskipaðri
helgisiðabók í heimildarleysi og
taldi, að með þessu væri asninn
leiddur inn í herbúðirnar. Ég
fyrir mitt leyti tel alla lögbind-
ingu á trúarbrögðum hreina vit
leysu, því að enginn getur trú-
að eftir valdboði. Þess vegna
get ég heldur ekki séð, að ríg-
bundnir kirkjusiðir á einn veg
eða annan hafi mikla þýðingu.
Skilst mér, að núverandi biskup
líti einmitt svipuðum augum og
taki hina sömu frjálslegu af-
stöðu tO handbókarinnar og
Jón biskup Helgason gerði á sín
um tíma að líta meira á hana
sem leiðarvísi en lögbók um
guðsþjónustuhald, og kann ég
því vel. Sá prestur, sem ekki
getur sjálfur valið bænum sín-
um orð, eða haft forsvaranlegt
form á guðsþjónustum sínum,
er naumast vaxinn embættinu.
Hins vegar getur það verið
hjálp fyrir prestinn meðan hann
er viðvaningur að hafa einhverj
ar slíkar fyrirmyndir að styðj-
ast við. En að gera formið að
aðalatriði, sem ekki megi víkja
frá í einu eða neinu tel ég frá-
leitt, jafnvel þó að reynt sé að
einskorða það í viðhafnar-
miklum leiksýningum. Hið ein-
falda er stundum áhrifamest.
Engum vildi ég þó banna að
gera slíkar tilraunir. Ef farið er
á flot með einhverja drepleiðin
lega sérvizku, fellur hún fljótt
um sjálfa sig.
Þessi skilst mér vera afstaða
núverandi biskups.
Hvað segirðu þá um íburð í
kirkjubúnaði og vaxandi skraut
í búningi presta?
í sjálfu sér sé ég ekki ástæðu
til að hneykslast á þessu.
Kirkjur vorar hafa oft verið ær
ið fátæklegar og einkum eftir
að híbýli manna tóku að batna,
varð kirkjan smám saman hrör
legasta húsið í sveitinni. Ekki
ber það trú safnaðarins mikinn
vitnisburð, ef kirkjurnar hrynja
af ræktarleysi einu saman. Sem
betur fer hefur orðið á þessu
gleðileg umbót með vaxandi
velmegun.
Það er af góðum hug gert, er
menn keppast um að gefa fagra
og vandaða gripi til kirknanna.
Þetta ber ekki að fyrirlíta, held
ur má líta það á líkan hátt og
meistarinn leit á þau dýrindis-
smyrsl, sem María í Bethanfu
hellti yfir fætur hans: „Gott
verk gerði hún á mér.“ Ástin og
hollustan sker ekki fómir sínar
við nögl. Ef litið er á hina fögru
kirkjugripi í þessu Ijósi, geta
þeir orðið Ijós og ylgjafar í
kirkjunni.
Sama er að segja um búning
prestanna. Menn kunna betur
við að vera liðlega til fara við
hátíðleg tækifæri, og sé ég ekk
ert athugavert við það, þó að
prestar beri einhvern einkennis
búning eins og t. d. lögreglu-
menn. Annars hef ég aldrei haft
mikinn smekk fyrir þetta,
kannske af því að þau fjögur
ár, sem ég var þjónandi prestur
vestan hafs notaði ég hvorki
hempu eða hökul og fann ekki,
að það gerði nokkurn mun. Nú
nægir sumum ekki að fara í
skrautklæði í messunni, heldur
ganga með öfugan flibba og
vesti upp í háls hversdagslega.
Skilja sumir þetta svo, að ekki
vilji þeir láta blanda sér saman
við sauðsvartan almúgann, en
varla held ég, að það vaki fyrir
öfugflibbum. Þó teldi ég meira
máli skipta, að þjónar kirkjunn
ar bæru prestinn hið innra með
sér, en að þeir hengi hann utan
á sig. En auðvitað er þetta
smekksatriði. Varla gætum við
samt hugsað okkur að Jesús og
postularnir hefðu farið að
spranga um Galileu í svona föt-
um. Sjálfur Jóhannes skírari
var einungis klæddur kápu úr
úlfaldahári og gyrður leður-
belti og hefði sennilega þótt
durgslegur, ef hann væri kom-
inn inn í einhverja dómkirkju
nútímans. Þó sagði meistarinn:
„Hvað fóruð þér út í óbyggðina
að sjá? Mann mjúkklæddan?
Þeir sem bera mjúk klæði, eru
í höllum konunganna. Eða til
hvers fóruð þér út? Til að sjá
spámann? Já, ég segi yður
meira en spámann . . . “ Svona
skipta fötin litlu máli í guðs-
þjónustu spámannanna.
Kannske veitir okkur hinum
ekki af því að punta svolítið
upp á okkur hið ytra, ef andinn
er í fátækara lagi hið innra?
En afturhvarfið til Grallar-
ans?
Ég álít, að hver kynslóð verði
að syngja með sínu lagi, og það
verði erfitt að hrífa menn með
söngstíl gamals tíma, sem hafði
bæði annan smekk og aðrar
erfðir í þessum efnum.
Þegar Magnús Stephensen
var að lýsa Grallarasöngnum,
sagði hann, að herfilegt væri á
að hlusta, að „hvörr gauli í belg
og keppist máta- og aðgrein-
ingarlaust, sumir að grípa hvörr
fram fyrir annan og öndina á
lofti, oft í miðjum orðum og
meiningum, og sumir að draga
seiminn hvörr öðrum lengur.“
Enn segir hann: „Það er ljótt
bæði að heyra og sjá, þegar
saungvarar kúga upp skræki á
stángli með uppblásnum æðum
á höfði og öllu andliti af ofraun,
auk þess er þetta brjóstinu
óhollt, en svo sem þetta er oft
um of, svo er það allt eins um
van, þegar saungurinn verður
að ólundarrauli í lægstu nót-
■.•.w. 4Í
um.
Það er þessi tegund af grall-
arasöng, sem söngnir menn
voru uppgefnir á fyrir meira en
hálfri annarri öld, sem verið er
að andmæla að aftur verði
leidd til öndvegis. Til voru vit-
anlega ýmis falleg lög á tímum
Grallarans, en ég efast um að
nokkrum þætti þau falleg nú,
ef þau væru sungin eins og þá
tíðkaðist. Og eftirtektarvert var
það, þegar Sigurður vígslubisk-
up var að mæla með grallara-
messum, að þá tók hann tón-
dæmin yfirleitt ekki eftir söng-
stíl grallaratímans, heldur eins
og lögin hafa verið sungin á
seinni tímum og það gerir all-
mikinn mun. Það ei' alveg eins
með hið gamla tón, sem raulað
var á örfáum nótum. Kann það
einhvern tímann að hafa þótt
dýrleg og hátíðleg sönglist, þótt
lítið þyki koma til þess nú, er
menn hafa kynnzt æðri söng-
list.
Þetta er sönglist, sem stendur
á líku stigi og rímnasöngurinn
íslenzki. Hver mundi vilja láta
hann útrýma annarri tónmennt
á íslandi, þó að nógu gaman
geti verið að heyra einstöku
sinnum kveðnar rímur? Ekki
er það heldur skiljanlegt, að
gamaldags tón geti gert nokkr-
um manni gagn andlega. Kann-
ske gæti það haft svæfandi eða
sefjandi áhrif á einhverja eins
og t. d. jass hefur á unglinga, en
eftir þessu er ekki að sækjast.
Vond tónlist getur vitanlega
haft ill áhrif. Hún getur bein-
línis stórslasað sálirnar.
Svo var að skilja á vígslu-
biskupinum, að það væri ein-
hver fjarskaleg vísindagrein að
fremja guðsþjónustur eins og
gert var á löngu liðnum tímum.
Slík vísindi eru vitanlega ekki
til, heldur fer það eftir smekk
og tilfinningu hvers og eins, af
hverju hann kann að hrífast.
Þyki vígslubiskupinum grallara
messan góð, stafar það ekki af
neinum. vísindum, heldur af því
að hann er þannig innréttaður
að þetta á við hans smekk. Aðr
ir leggja meira upp úr andan-
um og sannleikanum en gaul-
inu.
Ástæðan fyrir því, að margir
eru mótfallnir grallaramessum
er engin önnur en sú, að þeim
leiðist þær. Það er ekki hægt
að leita að hinum lifandi í gröf
um dauðra. Skynsamir menn
sjá því síður ástæðu til að
syngja messur eins og gert var
á löngu liðnum öldum, sem
smekkur manna er allur annar
nú. Þetta mundi því stuðla að
því einu að tæma kirkjurnar.
Hvej- tími verður að sníða sinn
eiginn stakk í messuformi og
helgisiðum eins og öðru. Til-
raimir í þá átt að fara að herma
eftir guðrækni löngu liðinna
alda, hvort heldur er í söng,
helgisiðum eða kennisetningum,
sýnir vitanlega ekki annað en
skort lifandi trúar. Þetta virtist
mér vaka fyrir Andrési í gagn-
rýni hans.
Sumir telja þá trúaðasta, sem
fastheldnastir eru við bókstaf-
inn?
Sjálfir gefa þeir sér þann vitn
isburð, en hvorki skilja þeir að
jafnaði Biblíuna né sjálfa sig.
Venjulega fullyrða þeir að
Biblían sé öll guðsorð. Síðan
skýra þeir hana eftir sínu eigin
höfði og slá því föstu, að Guð
hugsi eins og sjálfir þeir. Ekki
hvarflar það að þeim, að unnt
sé að skilja sömu orðin á fleiri
en einn veg. En í trúarbrögðum
er vegur undir, vegur yfir og
vegur á alla vegu. Það fer allt
eftir þekkingu og greindarstigi
mannsins, hvemig hann skilur
guðsorðið.
Kennisetningar eru fræði en
ekki trú. Þær eru ekki annað
en hugmyndir misjafnlega gáf-
aðra manna á löngu liðnum öld
um. Sumt af þessu kann að
vera viturlegt, sumt getur ver-
ið sprottið af misskilningi og
hjátrú eins og gerist og gengur.
Fásinna er að ímynda sér að
eitthvað hljóti að vera satt bara
af því að það er gamalt, eða
stendur í einhverri ákveðinni
bók. Allar lífsskoðanir verðum
vér stöðuglega að endurskoða í
Ijósi nýrrar heimsskoðunar og
þekkingar. Þeir sem ekki gera
það, eiga hvorki trú né lífsskoð
un, heldur eru andlega dauðir
eftirhermumenn.
Finnst þér annar andi svífa
yfir íslenzku kirkjunni nú og
guðfræði hennar en þegar þú
varst að liefja prestsskap?
Ég er kannske ekki fær um
að dæma um þetta til fullnustu,
því að lítið þekki ég til kennslu
í Háskólanum síðustu árin.
Ekki geri ég ráð fýrir, að menn
séu þar beittir neinni andlegri
kúgun. En oft hef ég heyrt því
haldið fram af hinum yngri guð
fræðingum, að nú sé löngu
úrelt sú frjálslynda guðfræði,
sem var í öndvegi í Háskólan-
um fyrstu starfsár hans. Þá
ríkti fyrst og fremst það sjónar-
mið, að mestu varðaði það í
guðfræði sem öðru að gera sér
grein fyrir því, hvað satt kynni
að vera og rétt í þessu efni.
Skil ég reyndar ekki, að sú
grundvallarregla eigi nokkru
sinni að ganga úr gildi. Nú virð
ist mér vera meira um það
hugsað, að þar skuli vera kennd
rétt lútherska og getur sú hugs
un naumast stafað af öðru en
gengið sé út frá því, að í
lúthersku sé allan sannleik að
finna. Hafi þetta og verið lög-
tekið í kirkjuskipun Kristjáns
III. En eftir að þeir Lúther og
Kristján III. eiga að fara að
ráða því, hvemig við hugsum
um guðdóminn, verður ekki
lengur um neina vísindalega
guðfræði að ræða, heldur guð-
fræði birndna af kreddum. Þar
með getur heldur ekki verið um
neina sjálfstæða trú að ræða,
því að hvorki geta menn í dag
hugsað eins og Kristján þriðji
eða Lúther. Við lifum í öðrum
heimi og á annarri öld —.
f' hverju telur þú þá að sönn
trú sé fólgin?
Samkvæmt mfnum skilningi
er sá maður einn trúaðm-, sem
leitar sannleikans í hverjum
hlut með opnum hug og er vak
andi fyrir öllum vandamálum
lífsins. Guð er sannleikur, og
fyrr en gáta veruleikans er end
anlega ráðin getum við ekki
þekkt Guð, og allar okkar kenni
setningar verða fálm eða fá-
sinna.
Hvers konar stöðnun í sann-
leiksleitinni þýðir það, að vér
höfum uppgefizt og trú vor er
þrotin. Þá tökum vér hina létt-
ustu leið að játa bara eitthvað
eða samþykkja, sem aðrir hafa
hugsað, þó að við hvorki höfum
skilið það né höfum nokkurt
gagn af því. Þá koma helgisiðir
í stað trúar, söngl í staðinn fyr-
ir hugsun, og bænargerðir í stað
inn fyrir nýtileg vei'k.
Menn verða að glíma sjálfir
við guð sinn eins og Jakob
gerði. Svokallaður rétttrúnaður
bjai-gar ekki nokkrum manni.
Ég held að Kristur hafi gert
þetta fullkomlega ljóst í viður-
eign við farisea sinnar tíðar.
Hver mundi þá vera kristinn?
Ég mundi svara þessu þannig:
Ekki fyrst og fremst þeir, sem
játa einhverjum rétttrúnaðar-
kenningum um Krist. Heldur
þeir, sem hrifizt hafa svo af
meistaranum, að þeir reyni að
breyta eftir einhverju af kenn-
ingum hans. Guðfræðin á að
vera í því fólgin að gera mönn-
um sem ljósastar hugmyndir
Krists og kenningar. Ef við
sannfærumst um, að þessar
kenningar séu góðar og göfugar
og sannar í meginatriðum, ekki
af því að þær standi í einhverri
helgri bók, heldur af því að þær
standast próf heilbrigðrar skyn
semi og eru sannfærandi, grípa
ímyndunarafl vort og vilja, svo
að vér viljum fúslega fylgja
honum, þá erum vér kristin.
Það er eftirtektarvert, að
mikið af guðfræði liðinna alda
er einmitt í því fólgin að hliðra
sér hjá að þurfa að fylgja hon-
um. Ein hiklausasta krafa Jesú
til mannanna var sú, að þeir
yrðu að taka sinnaskiptum, sem
þýddi m. a. að menn yrðu að
hætta að dýrka mammon, en
fara að elska guð og náungann
eins og sjálfan sig. Þetta hafa
menn allavega reynt að snið-
ganga, en i stað þess búið sér
til þá kenningu, að trú á ein-
hverjar kreddur frelsi þá, af því
að sú leið er auðveldari, væri
hún fær.
En það er auðsær sannleikur,
að enginn kemst inn í himna-
ríki nema hann endurfæðrst,
það er: verði að nýjum og betra
manni, því að himnaríki er ein-
ungis fólgið í andlegum þroska.
Jesús var fullkomlega raun-
sær. Það þarf reyndar ekki
nema meðalvitsmuni til að sjá
sannleik þessara orða. Ef þessir
þegðu, mundu steinarnir hrópa,
sagði prófasturinn, séra Benja-
mín Kristjánsson að lokum, og
þakkar blaðið viðtalið. E. D.
Skákþing Norðurlands
SKÁKÞING NORÐURLANDS
var sett í Landsbankasalnum á
Akureyri 11. febrúar. Þátttak-
endur eru 19, þar af 8 í meist-
araflokki, 6 í 1. flokki og 5 í
2. flokki.
Meðal þátttakenda má nefna
Jónas Halldórsson frá Leys-
ingjastöðum, núverandi skák-
meistara Norðurlands, Hjálmar
Theodórsson Húsavík, Hjörleif
Halldórsson Steinsstöðum,
Hauk Jónsson Dunhaga og Jón
Torfason Torfalæk, auk heima-
manna.
Þegai- hafa verið tefldar fjór-
ar umferðir í meistaraflokki og
hefur Jónas Halldórsson 2%
vinning, Hjörleifur Halldórsson
og Jón Ingimarsson 2 vinninga
hvor og áttu þeir allir í gær
eina biðskák óteflda.
Teflt er á hverju kvöldi í
Landsbankasalnum. Hraðskák-
mót Norðurlands verður á
iaugardaginn og hefst kl. 2 e. h.
Skákstjóri er Albert Sigurðs-
Helgi Hallgrímsson:
ÞÆIIIR AF FLATEYJARDAL
Á Iandsenda.
Brátt endar landið, við erum
komnir á Landsenda, sem svo
er kallaður. Aldrei brást íslend
ingum bogalistin í örnefnavali,
fyrr en Ornefnanefnd kom til
sögunnar, þá fór í verra.
Við stöndum hér á um 200 m.
háum hamravegg. Langt niðri
gnauðar sjórinn við sker og
boða. Einhverntíma hefur
landið náð miklu lengra út, en
hér hefur Ægir karl nurlað
utan af því um aldir. Eins og á
Víkurhöfða, má hér sjá fjárgöt-
ur, sem enda blint á bjargbrún-
inni, vitnandi um hið hraða nið
urbrot landsins. Við reynum að
meta aldur troðninganna til að
finna út hraða landbrötsins, en
auðvitað verða það ágizkanir
einar. Því miður höfum við
ekki loftmyndir af landinu frá
landnámsöld, þá væri þetta auð
velt. En hvert hefur efnið farið,
sem hér hefur brotnað niður,
það skyldi þó aldrei vera komið
til Flateyjar, eitthvað af því?
Sagt er að Flatey sé að miklu
leyti úr sandi og möl. Landið
skyldi þó ekki hafa stækkað
jafn mikið og það minnkaði?
Lengst í norðri grillir í Gríms
ey. Talið er, að á ísöld hafi
Grímsey verið landföst, og hef-
ur þá Flateyjarskaginn verið
drjúgum lengri en hann er nú.
Þetta marka menn af því, að á
Grímseyjarsundi er hvergi
meira en 100 m. dýpi og víða
aðeins 30—50 m., en á ísöld er
talið að lækkað hafi í sjónum,
sem þessu nemur, eða vel það.
Sé þetta rétt hefur þarna senni
lega verið íslaus túndra, þegar
jöklar fylltu dali landsins.
Af Landsenda sést vestur í
Fjörðu, inn Hvalvatnsfjörð og
yfir Þorgeirshöfða yfir í Þor-
geirsfjörð. Skriðurnar norðan í
Bjarnarfjalli blasa við. Þar var
eitt sinn alfaravegur úr Flat-
eyjardal í Fjörðu, og sýnist ekki
árennilegt, enda urðu þar tíð-
um slys. Önnur leið lá um fjör-
umar undir sjávarhömrunum,
en sú leið var varla fær nema
um fjörumál í góðviðri.
Nú sé ég að Þórir er kominn
fram á yztu nöf á Landsenda,
og mundar þar myndavélina.
Líklega langar hann að komast
sem lengst í norður. Ég loka
augunum meðan hann fikrar sig
aftur inn eftir rananum, sem er
svo mjór að sitja má klofvega á
honum. En Þórir bjargast þarna
eins og jafnan áður.
Vestan Landsenda, sveigja
björgin inn til landsins, og er
þar dálitið dalsdrag i fjallinu,
og kemur lækur niður, er kall-
ast Kýrlækur — einkennilegt
örnefni á þessum stað — og fell
ur svo fram af tvítugu bjarg-
inu. Á leiðinni niður breytist
hann í þokuýring, og sér þess
hvergi stað, að hann komi niður
í fjöruna.
Fágætar plöntur.
Á melkolli rétt ofan við Geld
inganesið finnum við fjallbrúð-
una, (Diapensia lapponica),
enda áttum við von á henni'
þama. Hún hefur áður fundizt
þarna í grenndinni, og einnig er
hún kunn frá öllum fjallsrön-
um, vestar á skaganum. Vex
hún jafnan norðaní rönunum,
þai' sem grýtt er og áveðra. í
innsveitunum kann hún ekki
við sig, nema hátt uppi í fjöll-
um, ofan við 1000 m. h. Hér er
hún í um það bil 140 m. h.
Litlu ofar rekst ég á skolla-
berið (Cornus suecica), eða
sænska komusinn, eins og það
kallast á latínu. Kannske veit
einhver að Kornus er tré, sem
vex í görðum, og því er dálítið
skrítið að hitta frænda þess hér,
en skollaberið er raunar út-
nesjaplanta á íslandi, enda þótt
það sé algengt um allt skóg-
lendi Skandinavíu, allt austur í
Finnland.
Venjulega vex skollaberið í
breiðum, svo að lítill gróður er
annar í breiðunni, og svo er
einnig hér. Eins og nafnið segir
ber skollaberið ber, rauð og
falleg, en þau þykja ékki smakk '
ast vel, og eru af sumum talin
vera eitruð.
Innar og ofar í fjallinu, eru
margar smátjarnir í hvammi.
Þar fiska ég upp sjaldgæfa jurt'
úr einni tjöminni. Isoétes
lacustris, eða vatnalaukur, nefn
jökull er nú í þessum skálum,
en litlar fannir á stöku stað.
Næst fyrir sunnan áðurnefnda
skál er svo Jökulsárskálin, eða
dalurinn sem Jökulsáin kernur
úr. Þar er nú heldur enginn
jökulvottur, en fremst í dals-
mynninu er fallega lagaður,
bogadreginn melhryggur, greini
lega endamórena jökuls, sem
eitt sinn hefur legið í dalnum.
Nokkru neðar eru merki um
tvo aðra melhryggi, með svip-
aðri legu, en þeir eru augljós-
lega miklu eldri og mjög máðii'.
Ef til vill má þarna rekja slóð,
ísaldar — skeiðanna þriggja,
sem svissneskir hafa gert í sínu
heimalandi, og kallað Mindel,
Riss og Wúrm. Minjar hins
íyrsta, eða Gúnz, eru sennilega
faldar undir leifum hinna. Lík-
legra er þó, að þetta séu aðeins
leifar mismunandi hopunar
jökulsins á síðasta ísaldar-
skeiði.
Hvað sem því líður, sjást þess
Flatey.
ist sá, og hefur sú tegund ekki
fyrr fundizt á Norðurlandi.
Þetta er lítil gróplanta, sem vex
oftast á kafi í vatni.
Burnirót vex hér í valllendis-
flesjum, og hef ég ekki séð það
áður. í innsveitunum vex hún
aðeins í klettum, og á melum
háfjallanna.
Klukkulyng finnum við á
nokkrum stöðum í fjallinu, það
líkist krækilyngi, nema blómin
eru miklu skrautlegri og
klukkulaga. Það hefur enn ekki
fundizt nema á Eyjafjarðarskög
unum utantil.
Ekur hann þeim í Yglutjörn.
Langt upp í Víkurfjalli er
Yglutjöm í djúpri kvos. Þjóð-
saga er um tjörn þessa, og átti
maður að nafni Gunnbjöm, er
bjó í Vík, að hafa drekkt í henni
gestum sínum, til fjár. Því var
kveðið eftirfarandi: „Gisti eng-
inn að Gunnbirni, sem hefur
klæðin góð, ekur hann þeim í
Yglutjörn og dillidó.“ — Sjálf-
sagt hefur mönnum þótt tjöm-
in illúðleg, þar sem hún húkir
í skálinni, með ferlegum skrið-
um allt um kring, en háum mal
argörðum fyrir framan. Sumir
segja, að fjallið fyrir ofan heiti
Ygla, og dragi tjörnin nafn af
því.
Tjömin er jökulbotnstjörn af
venjulegri gerð, en slíkar tjarn
ir myndast oft í botnum eða
skálum, þar sem jökulfarinir
hafa legið, en síðan eyðzt. Dá-
lítil fönn hefur verið í skál þess
ari, en ekki svo mikil, að hún
riæði til að skríða verulega
fram, heldur hefur hún hlaðið
upp malargarð fyrir framan sig,
svo sem greinilega sér merki.
Þá hefur og talsverður, skrið-
jökull komið riiður úr stórri
skál rétt fyrir sunnan, og skrið
ið langt niður fyrir Ygluskál-
ina, og sumpart fyrir framan
hana, niður í mitt fjallið. Hefur
hann skilið eftir geysilega ruðn
inga, og átt sinn þátt í að loka
fyrir vatnið í Ygluskálinni, svo
þar myndaðist tjörn. Enginn
(Ljósm.: H. Hg.)
ótvíræð merki að jökull hefur
legið í skálinni, og Jökulsáin
því einhvemtíman verið ekta
jökulsá, þótt hún sé nú berg-
vatn.
(Framhald í næsta blaði)
Framboð Alþýðuflokks
FR AMBOÐSLISTI Alþýðu-
flokksins í Norðurlandskjör-
dæmi eystra hefur verið birtur.
Um það leyti sem Alþingi kom
saman í haust var efsti maður
listans, Bragi Sigurjónsson
bankastjóri, samþykktur, en
aðrir nú fyrir skömmu. Sex
efstu sætin skipa:
1. Bragi Sigurjónsson banka-
stjóri Akureyri.
2. Guðmundur Hákonarson
bæjarfulltrúi Húsavík.
3. Hreggviður Hermannsson
héraðslæknir Ólafsfirði.
4. Njáll Þórðarson vélgæzlu-
maður Þórshöfn.
5. Tryggvi Sigtryggsson bóndi-
Laugabóli S.-Þing.
6. Gunnar Jónsson bifreiða-
stjóri Dalvík.
Framboð Sjálfslæðisfl,
SJÁLFSTÆÐISMENN í Norð-
urlandskjördæmi eystra hafa
birt framboðslista sinn. Sex
efstu sætin skipa þessir menn:
1. Jónas G. Rafnar alþingis-
maður Reykjavík.
,2. Magnús Jónsson fjármála-
ráðherra Reykjavík.
3. Bjartmar Guðmundsson
Sandi S.-Þing.
4. Gísli Jónsson menntaskóla-
kennari Akureyri.
5. Lárus Jónsson bæjargjald-
keri Ólafsfirði.
6. Sigurður Jónsson bóndi
Sandfellshaga í AxarfirðL