Dagur - 01.11.1967, Side 4
4
K
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og óbyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÉJELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
SYRTIR AÐ
EFTIR margra ára afla- og markaðs-
góðæri í röð er nú aftur svo komið,
að sjávaraflinn nálgast það, sem
hann var áður en góðæristímabilið
hófst og markaðsverð sjávarafurð-
anna svipað því og það var þá. f þess
um spegli raunveruleikans kemur
það nú glöggt í ljós, hvernig stjórnar-
farið er í landinu, livernig efnahags-
og atvinnulífið er á sig komið og
hvernig haldið hefur verið á mál-
efnum þjóðarinnar á undanförnum
árum.
Svo mjög hefur verðbólgan magn-
azt á þessu tímabili, að útflutnings-
framleiðslan varð, jafnvel áður en
útflutningsverðið lækkaði og aflinn
minnkaði, að styðjast við uppbætur
úr ríkissjóði. Til að gera ríkissjóði
mögulegt að standast hraðvaxandi
útgjöld, og sér í lagi til að fela dýr-
tíðarvöxtinn fram yfir kosningar,
hefur innflutningur tollvara og þar
með innflutningurinn í heild, verið
spenntur upp til hins ítrasta og ekki
hirt um þau uggvænlegu álirif, sem
sívaxandi innstreymi erlendra vara
hefur liaft á hinn unga iðnað lands-
manna, sem byggður hefur verið
upp á þessari öld. Þetta hafa stjómar
völdin kallað frelsi og látið vel yfir.
Milljarðarnir, sem streymt hafa í
ríkisfjárhirzluna, hafa blindað þá,
sem áttu að gæta sparnaðar í ríkis-
rekstrinum.
Þegar að því kom, að setja saman
fjárlagafrumvarp ríkisins nú í haust,
gerðist það, að boginn brast. Þá vant
aði hvorki meira né minna en 750
millj. kr. til þess, að tekjur og gjöld
stæðust á. Og meira en það. Eftir var
að tryggja áframhaldandi rekstur út-
flutningsframleiðslunnar, og eftir
var að reikna út verð búvara í sam-
ræmi við gildandi lög. Þá var það,
sem stjórnin ákvað að fella niður
410 millj. kr. af niðurgreiðslum og
láta almenning borga þá upphæð, en
340 milljónir ætlaði hún almenningi
að greiða á annan hátt. En þó að allt
þetta hefði náð fram að ganga, var
vandinn ekki leystur, því að ekkert
hafði verið hugsað fyrir því, að at-
vinnuvegimir gætu haldið áfrarn
starfsemi sinni og ósamið við stéttar-
félögin um að una því, að kaupmátt-
ur launa yrði lækkaður.
Stéttarsamtökin hafa nú öll sem
eitt risið upp til andstöðu við efna-
hagsmálafrumvarp ríkisstjórnarinn-
ar og þar hefur strandað um sinn.
Frystihúsin hafa liótað lokun, frá ára
mótum, sunnlenzkar verksmiðjur
neitað að kaupa síld, verðlagsnefnd
landbúnaðarins liætt störfum í bráð
og forsætisráðherra leggur nú málin
fyrir „Alþingi götunnar“, sem hann
fyrmm nefndi svo. □
Kristneshæli.
ÞEGAR HUGSJÓNIR RÆTAST
í TILEFNI af 40 ára afmæli Kristneshælis er ekki úr vegi að
rifja upp nokkur atriði um tildrögin að stofnun þess og hversu
ötullega var að unnið'að það fengi risið af grunni og þannig búið
að það fengi sem bezt gegnt sínu mikilvæga hlutvcrki.
Um þetta var að vísu mikið
ritað og rætt á sínum tíma, en
mun nú vera farið að fymast
svo í vitund sumra, en öðrum
lítt kunnugt, að margir munu
þeir vera, sem ekki hafa neina
örugga vitne9kju um hverjir
stóðu í eldlínunni í baráttu
„heilsuhælismálsins11 og hverjir
ruddu grunn í brekkunni á
landnámsjörð Helga magra og
reistu þar húsið, sem vígt var
við hátíðlega athöfn þann 1.
nóvember 1927. Um þetta hefi
ég að undanfömu grafið upp
nokkum fróðleik úr skýrslum,
bréfum, blaðagreinum og frétta
tilkynningum frá árunum 1918
til 1927 óg verður stuðzt við
það í eftirfarandi frásögn, en
stiklað á stóru og fjölmörgu
sleppt, sem fróðleikur hefði
verið að.
Fyrstu drög að stofnun heilsu
hælis á Norðurlandi koma fram
árið 1918. Það voru konur, sem
í þessu, eins og svo mörgum
öðrum mannúðar- og menning-
armálum, stigu fyrsta skrefið.
Upptökin munu hafa átt sér
stað í Saurbæjarhreppi, en þar
var á þessum árum starfandi
hjúkrunarfélagið „Hjálpin“. Á
aðalfundi þess, sem haldinn var
að Saurbæ 10. júní 1918 var
samþykkt að félagið beitti sér
fyrir því að hafin yrði fjár-
, söfnun um Norðlendingafjórð-
ung til byggingar heilsuhælis
fyrir Norðurland og ljósastofu
við sjúkrahúsið á Akureyri.
Var þessi samþykkt send sam-
bandsfundi norðlenzkra kvenna
sem haldinn var á Akureyri
sama vor. Var þessu sérlega vel
tekið, aðeins fannst sumum í of
mikið ráðizt að hafa hvort
tveggja í takinu, heilsuhælið og
ljósastofuna. Var þess vegna
kosin þriggja kvenna nefnd til
að fara á fund héraðslæknisins,
Steingríms Matthíassonar, og fá
að heyra álit hans um málið. í
þessa nefnd voru kosnar: Anna
Magnúsdóttir, Akureyri, Védis
Jónsdóttir, Litluströnd og Sig-
urlína Sigtryggsdóttir, Æsu-
stöðum. í viðræðum nefndar-
innar við héraðslækni lagði
hann til, að aðaláherzla yrði
lögð á það að safna til heilsu-
hælis. En vegna þess, að svo
margir höfðu áhuga fyrir ljósa-
stofu varð að ráði að safna til
hvorts tveggja. Var svo hafizt
handa um haustið og sendir
söfnunarlistar um allan Norð-
lendingaf j órðung.
Á aðalfundi SNK þetta ár
var kosin nefnd, skipuð 9 kon-
um, 3 úr hverju kvenfélagi
bæjarins, og var hlutverk henn
ar að hafa forgöngu um fjár-
söfnun með stofnun heilsuhæl-
is á Norðurlandi fyrir augum.
Anna Magnúsdóttir var eink-
um fyrir konum á Akureyri í
þessu máli og skipaði sér þann-
ig við hlið húsfreyjunnar á
Æsustöðum, Sigurlínu Sig-
tryggsdóttur, sem á áðurnefnd-
um fundi hjúkrunarfélagsins
„Hjálpin" mun hafa verið frum
mælandi í hinu mikilvæga máli
og var æ síðan í hópi þeirra,
sem veittu því öruggastan
stuðning. Árangurinn af þess-
um samtökum var stofnun
Heilsuhælissjóðs Norðurlands
og söfnuðust í sjóðinn, þegar í
öndverðu, verulegar upphæðir.
Fyrsta átakið var mest, eins og
oft ber við. Allir tóku höndum
saman: Kvenfélög, ungmenna-
félög og einstaklingar, að 'ó-
gleymdum ýmsum fyrirtækjum
og stofnunum. Helztu tekjur
sjóðsins fengust með fjársöfnun
kvenfélaganna á Akureyri og
Ungmennafélags Akureyrar, er
höfðu um nokkurt árabil sam-
eigmlegan fjáröflunardag í sam
bandi við hátíðarfagnað 17.
júní. Þá voru árið 1919 prentuð
minningarspjöld til ágóða fyrir
hælið. Aðalútsala þeirra var á
Akureyri, en einnig voru þau
seld á fleiri stöðum á Norður-
landi. Alls mun Heilsuhælis-
sjóðnum hafa áskotnast fyrir
sölu þeirra um 15 þús. kr. Ár-
ið 1920 var sjóðurinn orðinn
rösklega 31 þús. kr. að meðtöld-
um loforðjum frá stofnunum
eins og Eimskipafélagi íslands
10 þús. kr. og Kaupfkélagi Ey-
firðinga einnig 10 þús. kr. —
Næstu árin vex sjóðurinn hægt,
en áfram þokast þó og eftir 6
ára fjáröflunarstarf var talið,
að hann næmi um 100 þús. kr.
Þetta var að vísu álitleg, upp-
hæð en myndi þó hrökkva
skammt og málið var komið í
einskonar sjálfheldu. Áhuginn
dofnaði og engin viðhlítandi
forganga um frekari fram-
kvæmdir. En í ársbyrjun 1925
verður viss breyting til þess að
blása nýju lífi í málið. Fyrsti
landskjörinn þingmaður, Jónas
Jónsson frá Hriflu hefur sam-
band við sýslunga sinn, Jónas
Þorbergsson, sem þá var rit-
stjóri Dags og bendir honum á
að tímabært sé að hefjast handa
í þessu nauðsynjamáli Norðlend
inga. Hvatti hann nefna sinn til
að beita sér fyrir málinu og
leitast við að sameina áhuga-
menn og alla þá er líklegt þætti
að gætu rðið málinu að liði.
Þann 10. janúar þetta ár (þ. e.
1925) var svo haldinn fyrsti
fundur um málið. Stjórnar-
nefnd Heilsuhælissjóðsins boð-
aði á fundinn lækna Akureyr-
arbæjar, ritstjóra blaðanna og
nokkra menn úr Ungmennafé-
lagi Akureyrar. Var þar ákveð-
ið að hefjast handa um nýtt
átak í málinu og láta starfið
ekki niður falla unz sigur ynn-
ist. Jónas Þorbergsson hóf þá
m. a. að rita langan greinaflokk
um málið (sjá Dag 15. janúar
1925) og reyndist hans snjalli
penni eitthvera beittasta vopn-
ið í þessu mikla baráttumáli.
Um þessar mrmdir var ástand
ið í heilbrigðismálum Norðlend
inga vægast sagt ömurlegt og
berklamir herjuðu svo, að heil
ar fjölskyldur hrundu niður og
heimilin sundruðust. — Sam-
kvæmt skýrslu héraðslæknisins
á Akureyri, Steingríms Matt-
híassonar, voru skráðir 119
berklasjúklingar í héraðinu ár-
ið 1924. Og á árinu 1925 eru af
59 sjúklingum, sem dvöldust í
Sjúkráhúsi Akureyrar, 44
berklaveikir eða nálega 75%.
Auk þess geghu 10 sjúklingar
til Ijóslækninga í sjúkrahúsið.
Allt var gert sem unnt var til
að opna sjúkrahúsið fyrir þeim,
sem háðir voru þessum skæða
sjúkdómi. í kjallara byggingar-
innar voru brotnir niður veggir
og skot og geymslur rýmdar til
þess að koma þar fyrir nýjum
sjúkrastofum. En allt kom fyrir
ekki. Aðsóknin var óviðráðan-
leg og auk þess fullnægði
sjúkrahúsið í engu þeim kröf-
um, sem gerðar voru til dvalar-
staðar berklaveiks fólks.
Eh þetta neyðarástand annars
vegar og hugsjónin um heilsu-
hælisbygginguna hins vegar,
snart því miður alltof fáa af
þeim, sem þá fóru með völd í
heilbrigðismálum þjóðarinnar.
Milliþinganefndin í berklavam
armálum, sem skipuð var árið
1919, eða ári síðar en fyrst var
hafist handa norðanlands í
heilsuhælismálinu, lauk störí-
um, án þess að gefa þessari
áhugaöldu og brýnum þörfum
Norðlendinga um úrbætur —
nokkum varanlegan gaum.
Höfðu þó, þá þegar safnazt tug-
ir þúsunda í heilsuhælissjóðinn.
Og til dæmis um það hversu
óvænlega virtist horfa má geta
þess, að Guðmundur Björnsson
landlæknir, sem var stórhuga
maður og hafði beitt sér ötul-
lega fyrir stofnun Vífilsstaða-
hælis, taldi um þessar mundir,
að Norðlendingar myndu þurfa
að bíða eftir heilsuhæli sínu um
30 ára skeið, ef ekkert óvænt
kæmi fyrir. Þessar undirtektir
valdamanna í málinu og dapur-
legar horfur um úrlausnir, ef
ekkert sérstakt yrði að gert,
eggjuðu Norðlendinga og aðra
unnendur málsins til átaka
meira en nokkuð annað. Úr-
tölur allar voru kveðnar niður
og þess varð þá skammt að
bíða, að ýmsir ágætismenn í
valdastöðum landsins veittu
málinu stuðning. Má þar sér-
staklega nefna Guðmund
Björnsson landlæknir, sem gerð
ist mikill áhugamaður í málinu
og veitti því öruggt fylgi. Var
hann í broddi fylkingar í félags
deild þeirri, sem stofnuð var í
Reykjavík, málinu til framdrátt
ar. Á vígsludegi Kristneshælis
lýsti landlæknir því yfir í
ágætri ræðu, sem hann flutti
við það tækifæri, að stefnu-
breyting hans í málinu 'hafi staf
að af því — fyrst og fremst, að
„hann hafi aldrei séð sannleik-
anúm borið hispurslausar vitni“
en í þessari baráttu. Um fylgi
manna við málið og þá festu og
samstöðu, sem þeir sýndu, seg-
ir Jónas Þorbergsson: „Pólitísk
ar deilur risu þá hátt í landinu
og voru viðskiptin oft óvægileg.
Ymsir þeir menn, sem nauðsyn
legt var a'ð sameina í þessu máli
tö'ldust því miklir andstæðing-
ar. En alvara berklavarnarmáls
ins og sameiginlegur sársauki
brúaði öll djúp og ber að segja
það mönnum til verðugs lófs, að
þeir rýmdu til hliðar allri per-
sónulegri og pólitískri óvild og
stóðu eins og bræður saman í
þessu máli“. Á Alþingi var Jón-
as Jónsson frá Hriflu ötulastur
fylgismaður málsins og Björn
Líndal þingmaður Akureyrar
fylgdi málinu fram af mikilli
festu.
Heima í héraði er stofnun
Heilsuhælisfélags Norðurlands
eitthvert merkasta sporið á
braut sóknarinnar. Það var
stofnað á almennum fundi á
Akureyri 22. febrúar 1925, er
haldinn var samkvæmt fundar-
boði frá 18 borgurum í Akur-
eyrarbæ. Fundarstjóri var Stein
grímur Jónsson bæjarfógeti, en
Jónas Þorbergsson ritstjóri reif
aði málið. Að lokinni ræðu hans
var félagið stofnað og lög þess
samþykkt. Stofnendur voru 340.
Þá var kosin stjórn félagsins og
framkvæmdanefnd. Stjórnina
skipuðu: Ragnar Ólafsson,
konsúll, fonmaður, Böðvar
Bjarkan, lögmaður, féhirðir, og
Kristbjörg Jónatansdóttir,
kennslukona, ritari. í fram-
kvæmdanefndinni áttu sæti.
Anna Magnúsdóttir, Hallgrímur
Davíðsson, Jónas Rafnar, Jónas
Þorbergsson, Kristján Karlsson,
Sveinbjörn Jónsson og Vil-
hjálmur Þór. Hinn 9Íðastnefndi
innti mikið og nauðasamt starf
af höndum, sem formaður nefnd
arinnar fj-á byrjun. En allir
munu hafa unnið vel og af ein-
lægum áliuga.
Stjórn og framkvæmdanefnd
hófu starf þegar næsta dag (23.
febrúar) og gáfu út ýtarlegt
ávarp til Norðlendinga (Sjá
Dag 26. febrúar 1925). Deildir í
félaginu voru stofnaðar víðs-
vegar og fjársöfnun hafin um
land allt og nú streymdu fram-
lögin inn, frá lærðum og leik-
um, ríkurri og fátækum — jafnt
einstaklingum og félögum. Við
árslok 1925 höfðu safnazt að
nýju í greiddu fé og tryggðum
loforðum rösklega 100 þús. kr.
ög var þá sjóðurinn orðinn á
þriðja hundrað þús. kr. Á fundi
stjórnar og framkvæmdanefnd-
ar Heilsuhælisfélagsins var
ákveðið að fara þess á leit við
ríkisstjórnina, að hún sendi
húsameistara ríkisins hið fyrsta
norður, til þess að vera með í
ráðum um val á stað fyrir hæl-
ið, ákveða stærð þess og fyrir-
komulag og síðar gjöra teikn-
ingar og áætlun um byggingar-
kostnað. Ennfremur var, með
símskeyti til Alþingis, farið
fram á 150 þús. kr. á fjárlögum
1926 til byggingar hælisins,
gegn jafnmiklu framlagi frá fé-
laginu. Um miðjan marz 1925
kom húsameistari norður til
nefndra athugana. Þann 17.
marz var landlækni ritað rök-
stutt erindi um málið. Og í júlí-
mánuði sama ár komu þeir
landlæknir og húsameistari
norður og rannsökuðu þá, ásamt
stjórn og framkvæmdanefnd
Heilsuhælisfélagsins, alla þá
staði í grennd við Akureyri, er
líklegir þóttu fyrir hælir. Varð
Kristnes — landnámsjörð Helga
magra — fyrir valinu. Um
haustið var byijað á að undir-
búa byggingu og vegur lagður
frá þjóðbrautinni upp að þeim
stað, sem hælið átti að standa.
Þann 26. apríl 1926 var sam-
þykkt að taka tilboði þeirra
Jóns Guðmundssonar og Einars
Jóhannssonar um byggingu á
hælinu sjálfu fyrir 222 þús. kr„
auk leguskála fyrir um 12 þús.
kr. Höfðu komið fram fjögur
tilboð í bygginguna og var þetta
langlægst. En 17. apríl þetta ár
hafði rikisstjórnin samþykkt að
hælið yrði byggt í Kristnesi og
jafnframt samþykkt teikningar
og kostnaðaráætlun húsameist-
ara um bygginguna o. fl. Þann
25. maí 1926 lagði svo Stein-
grímur Jónsson bæjarfógeti á
Akui’eyri homstein Kristnes-
hælis að vi'ðstöddu fjölmenni.
Áætlað var að byggingin yrði
fullgerð 1. okt. 1927. Stöðugt
var unnið að henni, allir veggir
steyptir, húsinu komið undir
þak, jarðhitunarleiðslur lagðar
og lýsingartækjum komið fyrir.
Verkinu miðaði áfram jafnt og
þétt, án nokkurra óhappa fyrr
eða síðar. Áætlunin stóðst og
2. okt. 1927 tók stjórn Heilsu-
hælisfélagsins við byggingunni
af þeim Jóni Guðmundssyni og
Einari Jóhannssyni, sem höfðu
sýnt frábæra trúmennsku og
velvild í starfi sínu. Þá ber og
að geta þess, að húsameistari,
Guðjón Samúelsson, sýndi þá
vinsemd að taka enga greiðslu
fyrir þá miklu vinnu, sem hann
lagði af mörkum vegna þessar-
ar framkvæmdar. Og Geir
Zöega vegamálastjóri, Ámi
Pálsson verkfræðingur og Guð-
mundur Hlíðar símaverkfræð-
ingur, lögðu einnig allir fram
vinnu án endurgjalds. Enda
varð sú reyndin, að kostnaðar-
áætlunin, sem húsameistari
gjörði í upphafi — um 512 þús.
kr„ stóðst að verulegu leyti.
Þann 1. nóv. 1927 var hælið
svo vígt að viðstöddu fjölmenni.
Mun það hafa verið regluleg
hátíðarstund fyrir marga.
Vígsluathöfnin, sem fór fram á
II. hæð hússins hófst kl. 1 e. h.
með því, að söngflokkurinn
Geysir söng sálminn „Faðir and
anna“, en því næst flutti sóknar
presturinn sr. Gunnar Bene-
diktsson predikun. Á eftir söng
Geysir „Á hendur fel þú hon-
um“. Þá flutti formaður Heilsu-
hælisfélagsins, Ragnar Ólafs-
son, konsúll, langa og ýtarlega
ræðu og afhenti bygginguna, í
nafni félagsins, þáverandi heil-
brigðismálaráðherra, Jónasi
Jónssyni, sem veitti henni við-
töku fyrir hönd ríkisstjórnar-
Gamaiisamur sakamálaleikur
innar og flutti vígsluræðu. Enn
fremur fluttu ræður þeir Guð-
mundur Björnsson landlæknir
og Guðjón Samúelsson húsa-
meistari. Ræðurnar birtust all-
ar í blaðinu Degi, sem frá upp-
hafi heilsuhælismálsins hafði
verið beitt vopn í baráttunni
fyrir því. Að lesa þær er eins
og að bergja af lifandi brunni.
Svo auðugar eru þær af fróð-
leik, yljaðar af fögnuði og glitr-
andi af fegurð máls og stíls.
Þann 17. nóv. 1927 var fyrsti
sjúklingurinn lagður inn á hæl-
ið, sem upphaflega var ætlað
fyrir 60 rúm. En fljótt fór sú
tala upp í 70 og varð þá þegar
of þröngt og lengi framan af
mun hælið hafa verið yfirfullt
— svo fast herjuðu berklarnir á
heilsu fólksins. Margir komu
helsjúkir og létust eftir ör-
skamma dvöl á hælinu. En
smám saman fór að rofa til og
árangur markvissrar baráttu
kom í Ijós. Og er árin liðu gafst
sá sigur, sem öllum er kunnur.
Jónas Rafnar réðist yfirlæknir
að Kristneshæli við stofnun
þess og gegndi því starfi til árs-
ins 1955 eða í 28 ár, við mikla
sæmd og vinsældir. Frá þeirri
ævi, sem svo er varið, stafar
þeim geislum, sem lengi og víða
lýsa og verma. — Megi hann nú
með 80 ár að baki njóta endur-
skins og ávaxta sinna góðu
verka. Ágætir menn og mætar
konur unnu með Jónasi Rafnar
og stóðu við hlið hans í þunga
þrotlausrar baráttu. Þeirra hlut
ur má ekki gleymast enda
myndi það honum sízt að skapi.
Hér skulu aðeins nefndir tveir
læknar, þeir Richard Krist-
mundsson aðstoðarlæknir um
árabil og Snorri Ólafsson, sem
varð yfirlæknir árið 1955 og tók
þannig við merkinu af Jónasi
Rafnar í starfinU fýa-ir Krestnes.
Megi hann og starfsliði hans vel
farnast í mikilvægu hlutverki.
Á þessum hátíðisdegi hælisins
skulu bornar fram þær óskir, að
frá starfinu þar megi ætíð
leggja loga bjarta, skylda þeim,
sem hugsjónir og hjartahlýja
kveiktu fyrir fjörutíu. árum.
ÞAU tíðindi hafa gerzt í svo-
kölluðu svínamáli hér á Akur-
eyri, sem innleitt var í Morgun
blaðinu með viðtali Sv. Pálsson
ar við tvo svínaframleiðendur,
að Alþýðumaðurinn tók við,
þar sem Sv. P. lét staðar num-
ið og birtir þessháttar grein um
málið, að furðu gegnir. Gerir
blaðið samanburð á forráða-
mönnum KEA og þeim, sem
stóðu fyrrum fyrir því, að
leggja lifandi fólk á bál, enn-
fremur, að tilþrif ritstjóra Dags
minni á hund fyrir það að þykja
málið umtalsvert. í blaði sínu
leiðir svo ritstjórinn Óskar Her
mannsson fram á ritvöllinn,
sem enn bætir við fyrri ásak-
anir í garð KEA og SNE.
Dagur spurðist fyrir um það
í gær hjá fulltrúa framkvæmda
stjóra KEA, Val Amþórssyni,
hvort yfirlýsingar væri að
vænta um þetta mál. Hann
svaraði á þessa leið:
„Einn af forráðamönnum
SNE, sem að verulegu leyti ann
aðist fyrir þess hönd samning-
LEIKFÉLAG AKUREYRAR
frumsýndi fyrsta leik vetrarins
í Samkomuhúsi bæjarins á
sunnudagskvöldið fyrir fullu
húsi og við góðar viðtökur.
Þetta fyrsta verkefni L. A. er
sakamálagamanleikurinn Frú
Alvís eft’ir Englendmginn Jack
Poppewell, en leikstjórn annað
ist Ragnhildur Steingrímsdótt-
ir. Sjónleik þennan, sem ekki
hefur áður verið sýndur hér á
landi, þýddi Sigurður Kristjáns
son á Akureyri.
Leikritið mun naumast talið
mikið bókmenntaverk og ekki
flytur það neitt sérstæðan boð-
skap eða áhrifamikinn. En það
er fullt af kímni og brandar-
arnir fleiri en tölu verði á kom-
ið. Tilgangur þess er að
skemmta leikhúsgestum kvöld-
stund, og L. A. tekst það vel.
Leikstjórinn, frk. Ragnhildur
Steingrímsdóttir, lætur leikinn
ganga hratt þótt hljómlistin sé
e. t. v. á sumum stöðum óþarf-
lega langdregin, og hún hefur
hér sviðsett snurðulausan gam-
anleik af sinni kunnu smekk-
vísi.
Þórhalla Þorsteinsdóttir „slær
í gegn“ í þessum leik, enda
Guðmundur Frhnann:
RAUTT SORTULYNG
Almenna bókafélagið 1967.
ÞESSI BÓK er safn smásagna,
8 talsins, og er anna'ð í röðinni
sinnar tegundar frá hendi höf-
undarins. Hann er þó alls eng-
inn nýliði á vettvangi íslenzkra
bókmennta. Alls er þetta 10.
bókm hans. Áður hefur hann
sent frá sér sex ljóðabækur —
hin fyrsta kom út 1922 — og
einnig 'hafa komið út frá hans
hendi tvær bækur með þýðing-
um á erlendum skáldskap:
Ijóðaþýðingar, Undir bergmáls-
fjöllum, 1958 og safn þýddra
smásagna 1959.
ana um kaup á svínastofni Lóns
s.f„ er sem stendur fjarverandi
úr bænum. Hafa KEA og SNE
að höfðu samráði, ákveðið að
bíða heimkomu hans áður en
gengið verður frá svari við þess
um rakalausa þvættingi Óskars
Hermannssonar o.fl. í sambandi
við umræddan samning. Verð-
ur það væntanlega í vikulokin,
að blöðunum verður afhent ítar
leg greinargerð um málið, en
hinar furðulegu ásakanir Ósk-
ars Hermannssonar á hendur
KEA, SNE og starfsmanna þess
ara stofnana verða síðar vænt-
anlega afhentar lögfræðingi til
athugunar, en erfitt virðist vera
að sleppa umræddum Óskari
við að svara opinberlega til
saka fyrir ummæli hans, sér-
stasklega eftir að hann í lok at-
hugasemdar sinnar í „Alþýðu-
manninum“ þann 26. okt. sl.
gefur í skyn, að forráðamenn
þessara stofnana hafi „notfært
sér neyð hans sjálfum sér til
auðgunar“. Fleira vil ég ekki
um málið segja á þessi stigi“.
leggur höfundur henni margt
prýðilegt í munn. Hún er,
ásamt mótleikara sínum, Mar-
inó Þorsteinssyni, þungamiðja
leiksins og í áður óþekktu gervi,
sem sýnir fjölhæfni hennar á
sviðinu og jafnframt mýkri og
öruggari tök á viðfangsefninu
en oft áður. Frú Alvís er merki
leg og snjöll kona í hennar
höndum.
Marinó Þorsteinsson leikur
yfirlögregluforingja, dálítið
harðan og brokkgengan allt í
gegn, eftirminnilegan og sjálf-
um sér samkvæman — ólikan
öllum öðrunv—. En ég saknaði
meiri ■ veðrabrigða hjá þessum
lögerglumanni í samskiptum
sínum við Frú Alvís, bæði meiri
hörku og undirgefni. En í sam-
einingu tekst þeim að halda
leiknum uppi og skapa þá
spennu í leit að morðingjanum,
sem til er ætlást. Óv'íst ér, áð
Marinó hafi öðr’ú sinni- sýnt heil
steyptari persónu undir' sviðs-
Ijósinu.
Þórey Aðalsteinsdóttir og Jón
Kristinsson leika Marshallhjón-
in, en á skrifstofu húsbóndans
fer leikurinn fram og þar eru
morðmálin efst á baúgi. Hann
Guðmundur Frímann er mik
ill elskhugi íslenzkrar náttúru
og íslenzkrar tungu. Þó að hann
hafi alið meginhluta aldurs síns
í kaupstað, er hugur hans allur
í sveitinni, úti í náttúrunni.
Vorið er árstíð hans. Hann lifir
æ ofan í æ undur bernsku sinn_
ar og æsku í ljóðum sínum og
sögum. Stíll hans ber ótvíræð
merki langrar þjónustu í hofi
ljóðagyðjunnar; , auðugur, ljóð-
rænn og myndríkur, stundum
næstum um of. Orðgnótt háns
er eins og hafsjór. En fram-
vindan í sögum hans hindrast
stundum og spenningur þeirra
slævist af )því, að höfundur
þeirra er önnum kafinn við að
elta litbrigði jarðarinnar út um
allar þorpagrundir og hlusta á
blæinn leika á fiðlur sínar í
lynginu og reyrnum og gleymir
því, að lesandinn bíður óþolin-
móður eftir framhaldi atburð-
anna og er jafnvel farinn að
ruglast í því, sem gerzt hefur,
þegar höf. tekur til við söguna
á ný. Hann nostrar líka stund-
um óþarflega mikið við myndir
sinar, vmnur þær svo nákvæm-
lega út, að þær missa áhrifa-
mátt við það. Glitvefnaður hans
í náttúrulýsingum er vissulega
listrænn og mikil íþrótt í sjálfu
sér og margar myndirnar ilm-
andi skáldskapur, en getur
stundum nálgazt ofhlæði. Það
flækist í málið, er raunar tal-
inn myrtur, en síðar grunaður
um annað morð. Hún berst í
hringiðu morðmálanna vegna
ástalífs síns. í öngþveiti þess-
ara mála kemur margt í Ijós,
sem áður var hulið og snertir
það fólk, sem kemur við sögu.
Það 'hlýtur þama sína eldskírn
og kemur til dyranna eins og
það er klætt. Hlutverkum Mars
hallhjóna er vel skilað.
Guðlaug Hermannsdóttir, Sæ
niundur Guðvinsson og Saga
Jónsdóttir leika starfsfólk fyrir
tækisins. Guðlaug einkaritara,
„komplexafulla" og auðvitað
ástfangna stúlku, Sæmundur
snyrtilegan, ungan fulltrúa, og
Saga áhyggjulitla vélritunar-
stúlku. Hlutverkin eru í góðum
höndum. Þau gefa margvísleg
tækifæri, sem notuð eru af
smekkvísi, fremur en krafti.
Ámi Valur Viggósson leikur
aðstoðarmann lögreglunnar og
kemst allvel frá því.
Þótt leikurinn sé nefndur
sakamálaleikur er hann fyrst og
fremst skopleikur og engin
hætta á yfirliðum, já skemmti-
legur skopleikur, sem líklegur
er til vinsælda. E. D„
skiptir oft miklu máli að segja
ekki of mikið, ofskýra ekki, og'
í þvi virðist mér höf. stundum.
tefla á tæpasta vað.
Að einni undanskilinni, sem
gerist í óskilgreindu sjávar-
þorpi (Stórþvottur á hausti)
gerast allar sögurnar í sveit á
alllöngu liðnum tíma. Það er
einnig eftirtektarvert, að fimm
af þessum átta sögum fjalla um
böm og unglinga, eða að atburð
ir þeirra eru séðir með augum
þeirra. Það virðist því ekki fara
á milli mála, að höf. er hér að
vinna úr æskuminningum sín-
um.
Þessi fjarlægð frá atburðun-
um á mikinn þátt í svipmóti
sagnanna og viðmóti. í flestum
þeirra ómar viðkvæmur sökn-
uður þess, sem var og kemur
ekki aftur. Þrátt fyrir fjarlægð-
ina í tíma eru stemningar og
svipmót náttúrunnar og hug-
blær atburða og aðstæðna víða
svo lifandi og ferskt, að ég er
illa svikinn, ef jafnaldrar höf-
undar, gamlir sveitadrengir,
finna ekki til bergmáls frá liðn-
um dögum, þegar þeir skynjuðu
umhverfi sitt og lífshræringar
þess á sarna hátt. — En ég geri
mér í hugarlund, að það geti
e. t. v. verið vegna þessarar fjar
lægðar, að mér finnst persón-
urnar, sem við atburðina koma,
margar hverjar heldur litdauf-
ar og athafnalitlar, einkum þær
fullorðnu, líkt og séðar í gegn-
um mistur.
Ein sagan er þó alger undan-
tekning frá þessu. Það er fyrsta
sagan, Burðarlaunin hans
Rugludals-Tomma. Hún er
snjöll. Það er spenningur og
hraði í henni frá upphafi. Sögu-
sviðið, áætlunarbíllinn, er svo
afmarkað, að lesandinn hefur
það og allt, sem er innan tak-
marka þess, á tilfinningunni all
an tímann. Lýsingin á rigning-
unni er svo lifandi, að maður
finnur rakann í loftinu í nefi
sér, meðan á lestrinum stend-
ur. Sögumaðurinn er hæfilega
óvirkur á baksviðinu, og frá-
sagnarstíllinn er iðandi af hlý-
legum gáska. Og lesandinn er
orðinn einn af Norðurleiðar-
fjölskyldunni, áður en hann
veit af, og nýtur þessarar kær-t
(Framhald á blaðsíðu 7).
Jórunn Ólafsdóttir
frá Sörlastöðum.
Svínamálið aflient
lögfræðingi?
*