Dagur - 20.11.1968, Blaðsíða 8

8
Sviðsmynd úr Skrúðsbóndanum.
SMÁTT & STÓRT
GENGISFELLINGIN
Það er strax búið að auglýsa
nokkrar verðhækkanir í útvarp
inu. Benzín og olíur voru hækk
aðar í verði deginn eftir gengis-
fellinguna, mánudaginn 11. nóv
ember. Búið er að hækka kaffi-
kílóið um 32 krónur og smjör-
líkið mjög verulega, vegna er-
lenda hráefnisins, sem í því er.
Margt mun á eftir fara. Erlendi
gjaldeyririnn hefur verið hækk-
aður um 54% til viðbótar 30%
hækkun í fyrra. Það þýðir, að
dollarinn, sem fyrir ári síðan
kostaði 43 krónur, kostar nú 88
1930 OG 1988
Þeir láta sig liafa það sumir, sem
ekki eru allt of minnugir á þjóðl
legar staðreyndir, að halda því
fram, að erfiðleikamir í útflutn-
ingsframleiðslunni og útfiutn-
ingsverzluninni séu nú meiri en
þeir hafi áður verið á þessari
öld. En hvað eru þessir erfiðleik
ar, þótt miklir séu, hjá erfiðleik
um þeim, sem komu í kjölfar
heimskreppunnar upp úr 1930,
þegar saltfiskurinn féll mest og
var litt seljanlegur á aðalmörk-
uðunum? Og þegar Iambsverð á
hausti fór niður í átta krónur?
sýndur í Valaskjálf
'LENGI hefur leikmennt verið
iðkuð í sveitum, en í smáum stíl
og við erfið skilyrði.
Við tilkomu félagsheimilanna
batnaði aðstaða til alls félags-
lífs og leiklistin tók mikinn fjör-
kipp.
Leikfélag Fljótsdalshéraðs er
jafn gamalt héraðsheimilinu
Valaskjálf og sýndi Skugga-
Svein á vígsludegi þess.
Seldi allar myndirnar
STEIN GRÍMUR Sigurðsson,
blaðamaður og á síðustu misser
um listmálari, seldi öll málverk
sín á þriggja daga sýningu á
Hótel ICEA fyrir helgina, 19 að
tölu. En þetta var önnur sýning
Steingríms hér á Akureyri og
sú fimmta í röðinni hérlendis.
En nú ætlar hann að leggja land
undir fót og sýna næst í Lpxem
borg og síðan í Bandaríkjunum.
Sfðan hefur leiklistarþáttur-
inn verið ofinn án afláts og fé-
lagið tekið hvert viðfangsefnið
af öðru, innlend verk og erlend.
Mikið starf verið ynnt af hönd-
um fyrir lítið gjald, en það hef-
ur Iöngum verið hlutskipti
þeirra, sem hvað drýgst hafa
ofið menningarþátt þessarar
þjóðar.
Um þessar mundir æfir Leik-
félagið Skrúðsbóndann eftir
Björgvin Guðmundsson tón-
skáld. Höfundurinn er öllum
Austfirðingum kunnur af tón-
verkum sínum og uppruna. Sag
an, stofnviður verksins, um
prestsdótturina frá Hólmum,
sem bergþursinn í Skrúð seyddi
til sín er austfirzk þjóðsaga.
Þannig, að hvortveggja er sönn
ættar og forvitnilegt Austfirðing
utn að sjá: hvernig tónsmiðnum
hefur tekizt að færa þjóðsöguna
í nýjan búning og Ijá með henni
einhvern boðskap.
UNDANFARIN ÁR hefur oft
verið um það rætt, að íslend-
inga skorti fjármagn. Talið hefir
verið nauðsynlegt að skammta
fjármagnið og sett lánsfjánhöft
af ýmsu tagi. Snemma á stjórn-
arárum núverandi stjórnar voru
lánin, sem Seðlabankinn veitir
út á afurðir, lækkuð úr 67% að
verðmæti niður í ca. 50%. Og
rekstrarlán til bænda, sem veitt
eru fyrri hluta árs, voru stöðvuð
við ákveðna krónutölu. Bankar
voru varaðir við að lána fé til
íbúða, annað en það sem veð-
lánalöggjöfin gerir ráð fyrir
o. s. frv. Innlánastofnanir voru
skyldaðar til að afhenda Seðla-
bankanum tiltekinn hluta af inn
lögðu sparifé. Allt hlýtur þetta
að hafa byggzt á þeirri forsendu,
að fjái'magn væri ekki meira en
svo, að óhjákvæmilegt væri að
takmarka notkun þess.
Hins vegar hefur það komið
nokkuð áþreifanlega í ljós öðru
hverju undanfarin ár, að ekki
virðist hafa verið þar svo var-
lega farið með fjármagnið sem
skyldi og að verulegar upphæð-
ir hafi verið lánaðar aðilum, án
þess að nægileg trygging væri
fyrir hendi. Utlánin til vinnslu-
stöðva sjávarútvegsins eru saga
út af fyrir sig og má segja, að
víða séu gildar ástæður til þess,
að ekki hefur verið hægt að
stöðva útlán þegar það hefur
verið eðlilegt ef hreint banka-
sjónarmið er haft í huga. En
fjöldi fólks víða um land og
jafnvel heil byggðarlög eiga af-
komu sína og lífsframfæri undir
því, að sú starfsemi stöðvist
ekki.
Mönnum er það enn í minni,
enda ekki mjög langt um liðið
Vitað var, að Björgvin orkti
í tónum, enda nýtur verkið
þeirrar vöggugjafar Björgvins í
ríkum máli. Hitt vissu færri, að
Björgvin leggði stund á leikrit-
un og bóklega mennt og vafa-
laust enn færri, sem .lesið hafa
þjóðsöguna um Skrúðsbóndann,
að hún hefði að geyma almenn
lífssannindi sem væri nothæfur
efniviður í leikrit. En þar hefur
Björgvin komið auga á hina
fornu og nýju baráttu milli hins
góða og illa bæði almennt og í
(Framhald á blaðsíðu 2).
síðan hér var stofnað verzlunar
fyrirtæki, sem ekki virtist bein
þörf á. Þetta fyrirtæki varð
gjaldþrota og bankar og aðrir
biðu tjón af. Veitingahúsrekstur
nokkur varð einnig gjaldþrota
og þar tapaðist töluvert fé hjá
bankakerfinu. Um svipað leyti
fór vefnaðarvöruverzlun sömu
leið og tap'aðist þar einnig veru-
legt fjármagn. Gamalt verzlunar
fyrirtæki varð nýlega gjald-
þrota og svo drykkjarvöruverk-
smiðjan Sana nú í síðustu viku.
Ogætileg og jafnvel vítaverð
meðferð á samanspöruðu fjár-
magni er mikið umræðuefni
þegar svo stendur á, hvort sem
það eru bankar, ríkissjóður eða
aðrir, sem fé tapa er fyrirtæki
gefast upp. Bankamálin þarf að
endurskoða fíá gjunni. Q
viðreisnar
GENGI íslenzku krónunnar
var Iækkað árið 1939. Ellefu
árum síðar, 1950, var það aft-
ur lækkað. Á árunum 1951
til 1959, að báðum meðtöld-
um, stóð gengisskráningin
óbreytt. En á tímibilinu frá
1960—1988 eða á 8 árum og
8 mánuðum, er búið að
lækka krónuna fjórum sinn-
um og samtals um 72%.
Þetta er ekki venjuleg gengis
felling, sem síundum áður
hefur átt sér stað einu sinni
á áratug, lieldur miklu frem-
ur gengislirun. Og þetta
gengishrun liefur átt sér stað
| á valdatíma þeirrar ríkis-
stjórnar, sem í öndverðu
iýsti því yfir, að hún væri
! verðstöðvunar- og viðreisn-
j arstjórn, sem ætti sér það
meginhlutverk að skapa at-
vinnulífinu traustan grund-
völl og hefja krónuna til vegs
og virðingar. Q
.1--------------------------:--
krónur. íslenzka krónan er kom
in niður í 28 aura úr 100 síðan
í ársbyrjun 1960! Þetta er gengis
hrun.
HVERS VEGNA?
Nú spyrja menn að vonum,
hvers vegna þurfti að lækka
krónuna, þegar ekki voru nema
ellefu mánuðir liðnir síðan hún
síðast var lækkuð? Það er reynd
ar ekki rétt að orði komist, að
það hafi „þurft“ að lækka krón-
una, því til var önnur leið
skárri. En ástæðan til þessara
hastarlegu ráðstafana, er auð-
vitað ekki sú, að landsstjórnin
vilji með því gera þjóðinni illt
heldur það stjórnleysisástand,
sem verið hefur í landinu undan
farin ár og sem veldur því, að
efnahagslífið þoldi ekki þá
minnkun á aflamagni og lækk-
un á afurðaverði erlendis, sem
átt hefur sér stað síðari liluta
árs 1967 og 1968. Það er höfuð-
einkenni stjórnleysisins á þessu
sviði, að predikuð hefur verið
svokölluð tertubotnastefna öðru
nafni frelsi til að eyða gjaldeyri
þjóðarinnar eins og hverjum
sýndist.
AÐVARANIR
Við þessu stjórnleysisviðhorfi
liafa Framsóknarmenn marg-
sinnis varað á undanförnum ár-
um og bent á, að þetta stjórn-
leysi og ábyrgðarleysi hlyti að
enda með skelfingu, því ekki
væri hægt að búast við metár-
um í það óendanlega eða að verð
ið erlendis hækkaði endalaust.
Nú tala staðreyndirnar í þessu
máli. Það er betra að hafa skyn-
semina en skortinn fyrir
skömmtunarstjóra, eins og Stef-
án Valgeirsson alþingismaður
sagði á fundinum á föstudaginn.
Vistheimilið Sólborg í smíðum á Akureyri. Þrjú sambyggð hælishús og þrjú íbúðarhús fyrir
starfsfólk að komast undir þak. Vonir standa til, að heimilið taki til starfa seint á næsta ári. —
En þann tíma muna margir enn.
Stjórn Framsóknarflokksins,
sem þá var í landinu, greip samt
ekki til gengisfellingar. Gripið
var til annarra úrræða, sem
ekki rýrði álit þjóðarinnar er-
lendis og urðu undirstaða nýrra
atvinnugreina, má í því sam-
bandi minna á frystiiðnaðinn.
HVERJIR ÁKVEÐA GENGH)?
Öðru hverju spyrja menn hverj
ir það eru, sem ákveða gengis-
breytingar? Þetta var svo, þar
til fyrir einum áratug, að ekki
var hægt að breyta gengi, nema
Alþingi ákvæði það með lögum.
En eftir að núverandi ríkisstjóm
kom til valda, var lögunum
breytt þannig að Alþingi hefur
ekki lengur gengisskráningar-
valdið, heldur segir nú í lögum,
að Seðlabankinn ákveði gengið
með samþykki ríkisstjórnarinn-
ar. Það er því í raun og veru
ríkisstjórnin á hverjum tíma,
sem ákveður gengisbreytingar.
Og til þess að geta gert það,
þarf ríkisstjórnin að fá tillögu
um það frá Seðlabankanum, sem
hún að sjálfsögðu getur að jafn-
aði fengið, því talið er eðlilegt,
að Scðlabankinn fari eftir stefnu
ríkisstjórnarinnar í efnahags-
málum. Á Alþingi hefur því
ekki farið fram nein atkvæða-
greiðsla um gengisbreytinu þá,
sem nú er helzta umræðuefnið í
landinu-. Hún er stjórnarráð-
stöfun.
GENGISTAPIÐ í KEFLAVÍK
OG STRAUMSVÍK
Ýmislegt er það, sem hinum
vísu mönnum, sem að gengis-
breytingunni stóðu hefur sézt
yfir eða þeir ekki haft orð á
a. m. k. Vinnulaun íslenzkra
manna í þjónustu varnarliðsins
og Álfélagsins eru beint eða
óbeint greidd í erlendum gjald-
eyri, eins og með þarf sam-
kvæmt íslenzkum kauptöxtum í
krónum. Fyrir íslenzkan mann í
slíkum störfum, greiða nú þessir
erlendu aðilar sama kaup og
fyrr í íslenzkum krónum en
miklu minna í erlendri mynt,
t. d. dollurum en áður var,
vegna gengisbreytingarinnar.
Hér er um að ræða gjaldeyris-
tap, sem nemur liundruðum
milljóna á ári.
ÚTFLUTTAR BÚVÖRUR
Stöðugt er klifað á því, og er
viðskiptamálaráðherra Gylfi Þ.
þar fremstur í flokki, að ríkis-
(Framhald á blaðsíðu 2).