Dagur - 26.11.1969, Page 4

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Simar 1-11-66 og 1-11-67
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMtJELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar hJ.
Dapurlegt afmæli
HINN 20. nóv. sl. voru 10 ár liðin
síðan ráðherramir, sem kölluðu sig
„viðreisnarstjórn“ settust í valdastóla
eftir umdeilda stjómarskrárbreyt-
ingu á kjördæmaskipun. Árið 1963
tók Bjami Benediktsson við stjómar
formennskunni af Ólafi Thors og
hefur verið í stjórninni frá önd-
verðu. Varð Jóhann Hafstein þá ráð-
herra. Árið 1965 gerðist Magnús
Jónsson fjármálaráðherra í stað
Gunnars Thoroddsen og síðan varð
Eggert G. Þorsteinsson ráðherra í
stað Guðmundar í. Guðmundssonar.
Þótt stjórnin eigi sér á þessum
tímamótum fáa formælendur, mun
hafa þótt tilhlýðilegt að hún fengi
sína „afmælistertu“ í Morgunblað-
inu þennan dag. Var þar um að ræða
upprifjun á stefnuyfirlýsingu stjóm-
ar á Alþingi fyrir 10 árum og ýmsu,
sem síðan hefur skeð. Varla hefur sú
upprifjun orðið „afmælisbaminu“
til mikillar gleði eins og á stendur.
Eftir því sem Mbl. segir mælti for-
sætisráðherra „viðreisnarstjómarinn
ar“ á þessa leið á Alþingi 20. nóv.
1959:
„Það er meginstefna ríkisstjómar-
innar að vinna að því, að efnahags-
líf þjóðarinnar komist á traustan og
heilbrigðan grundvöll þannig að
skilyrði skapist fyrir sem örastri fram
leiðsluaukningu, allir hafi áfram
stöðuga atvinnu og lífskjör þjóðar-
innar geti í framtíðinni enn farið
batnandi. í því sambandi leggur
ríkisstjómin áherzlu á, að kapphlaup
hefjist ekki á nýjan leik milli verð-
lags og kaupgjalds, og þannig sé
haldið á efnahagsmálum þjóðarinn-
ar, að ekki leiði til verðbólgu.“
Ástandinu í efnahagsmálum fyrir
10 árum lýsti formælandi „viðreisn-
arinnar" að sögn Mbl. á þessa leið:
„Athuganir hafa leitt í ljós, að
þjóðin hefur um langt skeið lifað
um efni fram, að hættulega mikill
halli hefur orðið á viðskiptum þjóð-
arinnar við útlönd, tekin hafa verið
lán erlendis til þess að greiða þenn-
an halla.“ Hann sagði, að hin ný-
myndaða ríkisstjóm mundi þegar í
stað „ráðast að þessum kjama vanda-
málanna."
Það er annað hvort bamaskapur
eða grátt gaman hjá aðalmálgagni
„viðreisnarinnar“ að rifja nú upp
þessa 10 ára gömlu stefnuyfirlýsingu,
því allt hefur það mistekizt, er þar
þótti mestu skipta. Árásin á „kjama
vandamálanna“ greiðsluhallan og
skuldasöfnunina erlendis fór svo ger-
samlega út um þúfur, að flest ár hef-
ur orðið greiðslidialli, sem borgaður
hefur verið með nýjum lánuin, enda
(Framhald á blaðsíðu 7)
Svar Héraosnefndar Þingeyinga vio greinargero
Laxárvirkj.stj.
VEGNA grenargerðar frá Lax-
árvirkjunarstjórn, varðandi
Gljúfurversvirkjun í Laxá, er
birtist í dagblöðunum 16. sept.
sl., vill Héraðsnefnd Þingeyinga
í Laxárvirkjunarmálum gera
eftirfarandi athugasemdir:
Rangfærslur Laxárvirkjunar-
stjórnar.
í gi'einargerðinni segir, að
hún sé fram komin „vegna mót-
mæla ýmissa samtaka í Suður-
Þingeyjarsýslu gegn fyrirhug-
aðri virkjun Laxár við Brúar“.
— Strax í upphafi grenargerðar
innar gætir þannig rangfærslu.
Engih mótmæli hafa komið frá
nefndinni gegn takmarkaðri
virkjun Laxár, hins vegar höf-
um við mótmælt því, að Laxár-
dal verði sökkt, og verulegur
hluti bergvatnsins frá Skjálf-
andafljóti verði tekinn og því
veitt norður yfir Mývatnssveit
til Laxár.
Talað er um í greinargerðinni,
að á þessu ári hafi risiðið upp
„hópur manna“, til að mótmæla
þessum aðgerðum „á þeim foi’-
sendum, að hér sé hag 300
bænda stefnt í hættu“, Þessi
„hópur manna“ er m. a. allir
sýslunefndarmenn Suður-Þing-
eyjarsýslu ásamt sýslumanni,
allir fulltrúar á fundi Búnaðar-
sambands Suður-Þingeyinga,
allir stjórnarmenn í búnaðar-
félögum í viðkomandi hreppum,
allir sveitai’stjórnarmenn í fimm
hreppum, allir bændur í Laxár-
dal, allir bændur í veiðifélagi
Laxár, flestir bændur í Aðaldal
og flestir alþingiskjósendur Mý
vatnssveitar. Eru þá aðeins tald
ir þeir, sem hafa 'látið álit sitt í
Jjós með undirskriftum eða at-
kvæðagreiðslum. Þar sem mál
þessi voru ekki kynnt af hendi
Laxárvirkjunarstjórnar, komu
þau fyrst til almennrar umræðu
hér í sýslu á síðastliðnum vetri.
Mjög erfitt hefur reynzt að fá
vitneskju um fyrirætlanir virkj
unarstjórnar. Hún virðist jafn-
vel reyna að halda málinu
leyndu, þó það væri bæði laga-
leg og siðferðisleg skylda henn-
ar að ræða það við alla, sem
hagsmuna eiga þar að gæta,
áður en lagt væri í mikinn
kostnað við áætlanagerðir.
Ekki er rétt með farið, að við
höfum talið hagsmunum 300
bænda stefnt í hættu. Hið sanna
er, að við höfum bent á, að á
umræddum vatnasvæðum búi
yfir 300 bændur, og gætu „breyt
ingamar haft áhrif á hag flestra
þeirra beint eða óbeint“; eins og
segir í álitsgerð okkar til land-
búnaðarráðherra. Þarna gætir,
sem víðar í greinargerðinni, til_
hneigingar til rangfærslu.
Staðhæfingar Laxárvirkjunar-
stjórnar.
Laxárvirkjunarstjórn segir,
að rannsóknir hafi farið fram á
því „af færustu sérfræðingum,
sem völ er á“, að virkjun við
Laxá sé hagkvæmari en allir
aðrir virkjunaimöguleikar á
Norð-Austurlandi. Þessum full
yrðingum mótmælum við af-
dráttarlaust. Engin rannsókn
hefur enn farið fram á virkj-
unarmöguleikum Skjálfanda-
fljóts og rannsókn við Jökulsá á
Fjöllum er ekki lokið. Loks er
sá möguleiki að virkja jarðgufu
í Námaskarði, Reykjahverfi og
á Þeistarreykjum, en í Náma-
skarði er ein borhola virkjuð nú
þegar. Slíkur einstefnuakstur í
andstöðu við heilt hérað og alla
sanna unnendur náttúruvernd-
ar getur ekki átt rétt á sér.
Stjóm Laxárvirkjunar full-
yrðir, að jarðstífla sé öryggari
en steypt stífla, og virðist undr-
andi á því, að Þingeyingar skuli
draga þetta í efa. Virkjunar-
menn færa þó engin rök fyrir
því gagnstæða. Vita þeir ekki,
að erlendis hafa miklu fleiri
jarðstíflur bilað en steyptar,
þótt ekki hafi komið iandskjálft
ar til? í nýjustu útgáfu af
Encyclopædia Britanica, 19.
bindi, bls. 208 stendur: „Stíflu-
garðar geta verið af tveimur
aðalgerðum, af steinsteypu eða
af jarðefnum. Hvor leið er valin
fer eftir undirstöðuaðstæðum
og gerð fáanlegs byggingarefnis.
Þeu- sem völ er á traustu undir-
stöðubergi á hóflegu dýpi, er
steinsteypugarður æskilegri, en
kostnaðm-inn verður meiri, þar
sem mjög djúpt er á undir-
stöðu“. Þetta segir forseti
British Institute of Civil Engi-
neers, maður með langa og fjöl-
breytta reynslu í heilu heims-
veldi.
Landskjálftahættan.
Ábyrgir menn geta ekki lokað
augum fyrir landskjálftahætt-
unni í Þingeyjarsýslu. Laxár-
virkjunarsvæðið er merkt í
mesta áhættuflokki á land-
skjálftakorti fslands og sagan
ber því ljóslega vitni. í land-
skjálftunum miklu 1725 mynd-
aðist sprunga á mótum Mývatns
sveitar og Laxárdals og Laxá
hvarf um tíma í jörð niður. Árið
1814 var þarna mikill land-
skjálfti og aftur 1872, þegar
Húsavík hrundi til gnmna utan
tvö hús, en þá myndaðist svo
breið jarðsprunga í Húsavíkur-
höfða, allt í fjalíl upp, að brúa
þurfti sprunguna, til þess að
hægt væi'i að koma hestum yfir.
Árið 1903 geysuðu landskjálftar
enn og 1934 gerði svo milda
landskjálfta, að jörðin gekk í
bylgjum undir fótum manna.
Auk þess má benda á, að Lax-
árdalur er gömul jarðsprunga
með tveim hraunlögum og laus-
um jarðlögum á milli, sem getur
reynzt mjög torvelt að þétta.
Aðaldælingar munu því harð-
lega mótmæla hvers konar
mannvirkjagerð, er stefnt gæti
lífi og eignum sveitarbúa í
hættu.
Hve liá stífla mátti koma í Laxá
samkvæmt lögum frá 1965?
Laxár virk j unarstj órn f ullyrð
ir, að 18—20 m. há stífla í Laxár
gljúfri muni ekki tryggja nægi-
legt vatnsrennsli til virkjunar-
innar vegna ís- og krapamynd-
unar í Laxárdal. Þetta er stað-
hæfing, sem ekki er á rökum
reist. Heimamenn í Laxárdal og
aðrir nákunnugir telja, að uppi-
stöðulón með einungis 15 m.
stífluhæð mundi tryggja virkj-
unina gegn ísburði. Tveggja til
þriggja lun. langt lón yrði þá
ofan við stífluna, og þar sem
það yrði ísilagt mestan hluta
vetrar, mundi það stöðva allt
krap- og ísrek að virkjuninni.
Hvað með aðrar truflanir en ís-
truflanir í Laxá?
Við viljum benda á, að Laxár
virkjunarstjórn hefur litla fram
takssemi sýnt við að draga úr
raímagnstruflunum á vetrum,
svo sem með því að gera nauð-
synlegar lagfæringar á eldri
stíflunni í Laxá, sem er þannig
gerð, að segja má, að krapinu
úr ánni sé beinlínis veitt inn á
vélax virkjunarinnar, í stað þess
að beina því framhjá. Það sama
má segja um vatnsmiðlunarturn
inn í Laxá II, sem aldrei hefur
komizt í verk að einangra, en
ísmyndun í honum hefur valdið
rafmagnstruflunum í Laxár-
veitu.
Allar skaðabætur vantar í út-
reikninga.
Laxárvirkjunarstjórn viður-
kennir, að tjón muni verða í
Laxárdal af völdum Gljúfur-
versvh'kjunar, og sex jarðir
muni verða óbyggilegar. Við
teljum sönnu nær, að alltar jarð-
ir í d'alnum fram í Ljótsstaði
verði óbyggilegar, alls 12 Jög-
býli, vegna hinnar fyrirhuguðu
57 m. háu stíflugerðar. Jafn-
framt því mundi hin fagra og
kostaríka veiðiá í dalnum verða
eyðilögð til fiskræktar, en hún
er þar um 28 km. löng. Auk
þess bætist við jafnlöng veiðiá
með Kráká, ef gert yrði fisk-
gengt framhjá virkjunum í Lax
árgljúfrum. Mætti ætla, að allt
þetta stói-a veiðisvæði með
ákjósanleg skilyrði til laxveiða
í Laxárdal og þó nokkurri í
Kráká, gæti borið allt að því
40 laxveiðistengur á dag með
góðiú fiskrækt. Er auðsætt,
hvers virði slík veiðihlunnindi
gætu orðið. Þessa miklu mögu-
leika virðist Laxárvii'kjunar-
stjórn ebki meta að neinu, þrátt
fyrir það, að skylt er að metla og
bæta missi á möguleikum að
fullu. Laxárvirkjunarstjóm
heldur því fram í greinargerð
sinni, að bændur í Laxárdal hafi
sýnt skilning á hinum fyrir-
huguðu virkjunarframkvæmd-
um. Það er rétt, að þeir hafa
ekki viljað standa á móti tak-
markaðri virkjun með 18—20
m. stíflugarði sem hámarkshæð.
Vii'kjunarstjói-n lætur þess hins
vegar ógetið, að Laxdæiingar
hafa oftar en einu sinni mót-
mælt öllum framkvæmdum,
sem ganga lengra og nú síðast
stofnað til samtaka gegn
ágengni virkjunarstjórnar.
Mat á flóðahættu og veðráttu á
íslandi.
í greinargerð Laxái'virkjunar
stjórnar er því Jialdið fram, að
fyrirhuguð stífla í Laxá muni
minnka flóðahættu neðan virkj-
unar. Augljóst er þó, að stór-
kostleg vatnsaukning við mesta
rennsli í Laxá, samhliða flóðum
framan Reykjadal, hlýtur að
stórauka flóðahættu neðan virkj
unar.
Þær tölur, er Laxárvirkjunar
stjórn tilfærir um vatnsborðs-
breytinguna, gefa ekki rétta
mynd af því, sem getur gerzt.
Þær mælingar, er fram hafa far
ið, eru einungis bráðabirgða-
mælingar, sem Sigui-jón Rist,
vatnamælingamaður hefur við-
urkennt að gæfi ekki til kynna
hvað gerist við langvarandi
vatnsaukningu í ánni og eftir
að hraunið í kring hefur mett-
azt af vatni. Uppgefnar tölur
eru aðeins meðaltal og gefa því
enga mynd af mestu flóðum í
Laxá á mestu álagstímum fyrir-
hugaðrar virkjunar.
Ennþá fráleitari eru hug-
myndir Laxárvirkjunarstjórnar
um ísalausa svæðið neðan virkj
unar. Virðist stjórnin ekki vita,
að frostharðar stórhríðar geti
komið á ána ísalausá, en þá vill
oft reka í hana með hinum
verstu afleiðingum fyi'ir fisk-
stofninn og klaksvæðin. Gæti
þá svo farið, að Laxá stíflaðist
svo gjörsamlega, að hún hlypi
öll úr farvegi sínum og legði
þykka íshellu yfir dalinn.
I greinargerðinni er því hald-
ið frarn, samkvæmt álitsgerð
hinnar svokölluðu „Laxárnefnd
ar“, að straumhraðinn í ánni
eftir breytinguna mundi verða
innan þeirra marka, sem nauð-
synleg eru, þar sem lax hrygnir.
Er þetta haft eftir veiðimála-
stjóra. Hvað sem þessum um-
mælum líður, er rétt að vekja
atliygli á, að ekki er minnzt á
hitt, sem þó er ekki síður mikil
vægt, að vatnsdyptarbreyting-
arnar á hrygninga<rstöðvunum
gætu valdið stórtjóni á klakinu
í ánni og hefur veiðimálastjóri
staðfest það í viðtali við okkur.
Gerðardómur í Sogsmálinu.
í sambandi við þetta mætti
benda á niðurstöðu nýfallins
gerðardóms í Sogsvirkjunarmál
inu, þar sem virkjunin er dæmd
í milljóna skaðabætur vegna
tjóns á veiði, en þar segir m. a.:
„Reynnsla er fengin fyrir því
erlendis, að rennslistruflanir af
völdum orkuvera valda dauða á
lífverum í ám og vötnum, bæði
sem afleiðing af daglegum og
árstíðabundnum sveiflum í
rennsli og við þurrkanir. Slíkar
rennslissveiflur og þurrkanir
geta haft áhrif til hins verra á
hrygningu og uppeldi fiska, svo
og á fiskigöngui' og á veiði.
Rennslistruflanir í Sogi af völd-
um orkuveranna við Ljósafoss
og írafoss svo og undirbúning-
ur að byggingu írafossstöðvar-
innar hefur valdið truflunum á
eðlilegu klaki og uppeldi laxins
í Sogi svo og á veiði. Afleiðing-
in er minni laxagengd í Sog
heldur en ætla verður, ef Sogið
hefði verið óvirkjað og kemur
hún fram í minni veiði í Sogi
en ella, svo og veiðiti'uflunum
og minni veiði í Ölfusá“.
Þessi niðurstaða er undirrit-
uð af Gissurri Bergsteinssyni,
hæstaréttardómara, Gunnlaugi
E. Briem, ráðuneytisstjóra, dr.
Unnsteini Stefánssyni, efnafræð
ingi, Þóri Steinþórssyni, skóla-
stjóra og Þór Guðjónssyni, veiði
málastjóra.
Álit náttúrufræðinga.
Laxárivrkjunarstjórn telur,
að lónið í Laxárgljúfri muni
geyma hita frá sumrinu fram á
haust til hagsbóta fyrir fiskrækt
ina í ánni, En það.er ekki haust-
og vetrarhitinn, sem skiptir hér
máli. Athyglisverðari er sú stað
reynd, að lónið hlýtur að geyma
kulda frá vetrinum fram á sum-
lar, svo að laxagöngum gæti
seinkað að miklum mun til stór
tjóns fyrir veiðiréttareigendur,
en vöxtui' alls fisks í ánni yi'ði
þeim mun hægari yfir sumarið,
sem liitastigið er lægra. Helgi
Hallgrímsson og fleiri náttúru-
fræðingar hafa bent á, að við
rotnun slýs, jurtagróðurs og
gróðurmoldar af mörgum fer-
kílómetrum algróins lands, geti
myndazt mikil eiturefni í lón-
inu, með stórhættulegum og
ófyrirsjáanlegum afleiðingum
fyrir allt dýralíf í ánni allt til
sjávar.
Mývatn og Kráká — Suðurá,
Svartá og Svartárvatn.
Laxárvirkjunai'stjói'n heldur
því fram, að hin svokallaða
Suðurárveita sé skaðlaus fyrir
Mývatnssveit, jafnvel að hún
verði til bóta. Mývetningar eru
á annairri skoðun, og má þar
vitna til skjalfestra mótmæla
þeirra, sem send hafa verið al-
þingismönnum kjördæmisins.
Einnig má vitna til álitsgjörðar
stjórnar Búnaðarfélags íslands,
en þar segir, að 18 lögbýli muni
vera í hættu, ef af þessum vatns
flutningum verði. Að okkar
dómi verður vart búið á flestum
þessara býla, eftir vatnsflutn-
ingana.
Verkfræðingur Laxárvirkjun
arstjórnar í þessu máli (Sig.
Th.) var þráspurður að því,
hvernig hugsað væri að hemja
þetta aukna vatn í farveginum,
en hann neitaði að gefa nokkr-
ar upplýsingar þar að lútandi og
sagði það ekki koma nefndinni
við.
Þarna er um að ræða allt að
10 km. leið um marflatt land,
hallinn ca. 30—40 sm. pr. km.,
og farvegur Krákár jafnan
bakkafullur við eðlilegt rennslis
magn. Laxárvirkjunarstjórn seg
ir, að þarna sé aðeins spurning
um kostnað. En hvers vegna má
ekki skýra frá því, hvernig þessi
vatnsflutningur um láglendið er
fyrirhugaðúr? Botn árinnar er
víðast hvar hærri en landið í
kring, þegar blábakkanum
sleppir, enda flæðir áin yfir aJilt
þetta land á vetrum og myndar
1—3 m. þykkt íslag yfir allt slétt
lendið. Getur þá hver og einn
gert sér í hugarlund hvað sú ís-
hella yrði umfangsmikil, eftir
að vatnsmagn Svartár og Suður
Þankar m BRÖNUGRASIÐ RAUÐA
- skrifaðir eftir sýningu á laugardagskvöldið.
SKYNSAMLEG rök, vísindi,
metorð og efnalegt öryggi er hið
eina, sem máli skiptir.
Tilfinning hjartans, dreym-
andi, lífið og ástin eiga einnig
fullan rétt á sér.
Barátta hefur löngum staðið
milli forsvarsmanna þessara
tveggja lífsskoðana. í skáldskap
síðustu ára hefur gildi hinnar
síðarnefndu oft verið haldið
fram enn á ný gegn efnishyggju
og vísindatrú 20. aldarinnar, þar
sem hið mannlega vill svo oft
gleymast. í fyrsta þætti Brönu-
grassins eru þessi andstæðu við
horí þannig orðuð:
Egill: Menning og vísindi eru
verðmæti, áþreifanlegar stað-
reyndir, sem bafa komið í stað
blindrar trúar.
Ari: Já, og hlaðið upp heljar-
mikinn múr, hvar á stendur:
hingað og ekki lengra. Vísindin
hafa aldi'ei staðið með meiri
blóma en í dag, þekkingin aldrei
verið meiri, en mannskepnan
aldrei verið vesalli .... menn-
irnir halda, að þeir hafi fundið
sannleikann, lykilinn að ham-
ingju mannkynsins, en þegar að
dyrunum kemm’, reynist lykill-
inn rangur.
í Brönugi'asinu rauða er þessi
barátta fyrst og fremst innri
barátta Ara Mássonar, tón-
skáldsins unga. Þar takast á
skynsemin og köld rökhyggjan
á móti mannlegri tilfinningu og
dreymandi. Afstaða höfundar-
ins er skýr: Það mannlega á að
sigra. Skynsemin og rökhyggj-
an eru freistingarnar; þær eru
á sviðinu sýndar í gervi unnust
unnar Gyðu, málarans Egils og
gráhærða mannsins, en þó fyrst
og fremst í líki gamla manns-
ins, sem er eins konar Mephisto
pheles leikritsins. En þrátt fyi'ir
ásækni freistinganna er hægt
að sigrast á þeim, ef einbeittnin
og trúin er nægitega sterk.
Þetta verður Ara Mássyni ljóst
í draumnum; draumadísin Osp
hvíslar að honum:
„Þú mátt ekki vera hræddur.
Veriu viss um, að hann hafi á
röngu á standa, þá sigrum við.“
í fyrstu bíður Ari Másson
ósigur — fyrir sjálfum sér.
‘Hann efast, og freistararnir ala
á efasemdum hans. Sumir
þeirra, svo sem Gyða og málar-
inn, gera það í góðri trú en fá-
vísi; því njóta þau samúðar
áhorfandans. Gamli maðurinn
er knúinn af síngirni, og met-
orðagiind fyrir hönd uppeldis-
dótturinnar. Gráhærði maður-
inn setur framann ofar öllu.
Báðir gleyma þeir liinu mann-
lega:
Ga. m.: Þó að ástin bregðist,
hafið þér listina. Hún ætti að
ár yrði komið ti'l viðbótar. Virkj
unarstjórn talar nú um 16 rúm_
metra viðauka vatns, og er það
ekki lítið vatnsmagn, en í við-
tali við Sigui'ð Thoroddsen sl.
vetur, taldi hann nauðsynlegt
að fá 23 rúmmetra til að full-
nýta virkjun við Brúar. Þegar
þess er gætt, að skurðinum úr
Suðurá í Svai'tárvatn er ætlað
að flytja 17 rúmmetra og allt
venjulegt afrennsli Svartár-
vatns kemur svo til viðbótar,
er sýnt, að ekki er gott að
treysta þessum tölum.
A húsöndin að fylgja geirfulg-
inum?
En þetta er ekki eina hættan,
sem Mývatnssveit getur stafað
af þessum hættulegu vatnsflutn
ingum frá vatnasvæði Skjálf-
andafljóts. Mývatn sjálft, þessi
fuglaparadís og gimsteinn ís-
lenkrar náttúru, er líka í stór-
kostlegri hættu, sökum hins
kalda, aðflutta vatns og aukins
sandburðar. Augljóst er, að hin
um nýja vatnsflaumi er stefnt
til Mývatns, til þess að hægt
verði að nýta það síðar í nýja
virkjun úr Mývatni, enda síð-
asta stig allra þessara umbrota
nefnt „Mývatnsvirkjun“. Það
óhappaverk mundi þá reka
smiðshöggið á þessar, að því er
virðist, vanhugsuðu ráðagerðir.
Við viljum minna á, að upp-
eldisstöðvar húsandarinnar eru
við Mývatnsósa og niður Laxár
dal — þær einu í Evrópu. Yrði
Suðurárveitu beint í Laxá,
mundu þær verða eyðilagðar
samkvæmt álitsgerð Arnþórs
Garðarssonar, fuglafræðings.
Orlög húsandarinnar yrðu þá
hin sömu og geirfuglsins forð-
um, sem íslendingum var til
Jítils sóma.
5 aura virkjun Suðurár.
Bollaleggingar um 5 aura
verð á Suðui'árveiturafmagninu
verða ekki teknar alvarJega, eða
á Suðurárveita ekki að takal
þátt í kostnaði sjálfrar virkj-
unarinnar við Brúar, vélum,
jarðgöngum og stíflugerð?
Þarna er um haldlausar og vill-
andi fullyrðingar að ræða, þar
sem elcki er tekið tillit til
vera yður fyrir mestu, hún ætti
að vera yður lífið sjálft.
Ari: Ég lifi ekki fyrir listina.
Ég lifi fyrir lífið. Ég vil elska,
lifa, berjast og sigi'a eða falla,
þá er ég lifandi.
Ga. m.: Enginn í öllum heim-
inum gat gert úr þér eins mik-
inn listamann og ég. Enginn gat
skilið þig, enginn fórnað þér
meiru.
Ösp: En þú gleymdir lífinu
og ástinni.
Dreymandinn er hluti af
mannlegu lífi. En menn geta
ekki látið sig dreyma um blá-
kaldai- staðreyndir, heldur taka
draumar við, þar sem staðreynd
ir þrýtur. Draumar geta bæði
átt sér stað í svefni og vöku.
Hvert er þá sambandið m.illi
draums og veruleika?
Ari Másson og Ösp eru bæði
bæld niður af þeirri viðteknu
hugmynd, að þau verði að setja
metnað sinn í að komast sem
lengst á listabrautinni, og vinna
og æfingar verði að sitja fyrir
öllu öðru. Þau hafa ekki haft
tækifæri til að lifa, en alltaf
beðið eftir því í undirvitund
sinni. Að lokum hlýtur hið
mannlega að rísa upp og mót-
mæla; það getur fyrst gerzt í
draumi, þvi þar eru þau ekki
eins háð röddum ávaninnar eða
utanaðkomandi skynsemi og
(Framhald á blaðsíðu 2)
margra þátta, sem hljóta að
koma til útgjaJda og gera veit-
una miklu óhagstæðari en látið
er í veðri vaka. Má þar nefna
allar skaðabætur vegna eigna-
upptöku og margvíslegra
skemmda. Við æskjum þess
vissulega, að sem ódýrastrar raf
orku verði aflað fyrir þetta
svæði, en það má þó ekki verða
á óbætanlegan kostnað náttúru
verðmæta í héraðinu, og það
verður að reikna dæmið til
fulls. Gera hefði átt samanburð
arrannsóknir á sem flestum
virkjunarmöguleikum, áður en
endanlegar áætlanir voru gerð-
ar, svo að ljóst væri, hvort ekki
mætti fá jafn hagkvæma virkj-
un án þeirrar röskunar, sem
Gljúfurversvirkjun mun valda.
Skjálfandafljót.
Sá þáttur þessara mála, er
snýr að Skjálfandafljóti, er með
öllu sniðgenginn í greinargerð-
inni. Hverjar voru niðurstöður
„hinna færustu sérfræðinga“?
Getur hugsazt, að þeir hafi
gleymt þessum þætti málanna?
Fjöldi bænda i fjórum sveitar
félögum eiga land að fljótinu,
og hefur veiði verið stunduð í
því öldum saman, misjafnlega
mikið að vísu, en þó verður að
telja, að þar sé um veruleg verð
mæti að ræða. Bændur þar hafa
lengi eygt möguleika á að auka
þessa veiði verulega með fisk-
rækt og fiskvegi upp fyrir foss-
ana og nálgast nú óðum sá tími,
að úr þessu verði. Slíkur fisk-
vegur mun vera mjög ódýr mið
að við það svæði, sem þá opn-
ast, þ. e. fremst fram í Bárðar-
dal. Hvað verður um þessa fram
kvæmd, og hvað um þann lax
og silung, sem fyrir er í fljótinu,
ef megin hluti tæra vatnsins
verður tekinn úr því? Þeir, sem
til þekkja, vita, að veiðin er háð
því hversu tært fljótið er, þ. e.
a. s. hve hlutur bergvatnsins er
mikill.
Vatnaflutningar, eins og fyrir
hugaðir eru á Suðurá og Svartá,
hafa hér aldrei verið fram-
kvæmdir. Áhrif þeirra geta orð
ið fjölþætt. Bárðdælingar benda
t. d. á hver áhrif það getur haft
á snjóalög í dalnum, ef Fljótið
verður á ís allan veturinn, eins
og líklegt er að verði, þegar
lindavatnið hverfur, en frá ósi
Svartár helzt Fljótið að jafnaði
autt niður eftir dalnum, og ber
jafnharðan burtu renningssnjó,
sem annai's settist á vegi.
í lok greinargerðar sinnar
kemst Laxárvirkjunai'stjórn að
þeirri niðurstöðu, að Gljúfur-
versvirkjun sé fyllilega réttlæt-
anleg sökum þess, að hagnaður-
inn af virkjuninni sé meiri en
það sem nemur tjóni. Allan rök
stuðning vantar um þetta atriði,
enda óframkvæmanlegur, með-
an enginn samanburður liggur
fyrh' um aðra virkjunarmögu-
leika né mat á skaðabótum, svo
sem áður hefur verið tekið
fram. Er hér því um haldlausar
staðhæfingar að ræ'ða.
Laxárvirkjunarstjórn hefur
haldið því fram, að „krapastifl-
urnar í Laxárdal“ séu aðal-
orsök eða jafnvel eina orsök raf
magnstruflananna á Laxársvæð
inu. En hitt mun réttara og geta
kunnugir menn dæmt um það,
að mikið af þessum ti'uflunum
á rætur sínar að rekja til bilanla
á línulögnum, tengivirkjum og
ófullkomins útbúnaðar á vatns-
inntaki við stíflu og á vatns-
miðlunartumi.
Vildu Akureyringar setja sig í
spor Þingeyinga?
En hvað hefðu Akureyringar
sagt, ef Þingeyingar hefðu gert
áætlun án samráðs við þá um
að stífla Glerá í mynni Glerár-
dals með 57 m. hárri jarðvegs-
stíflu, til að loka þar inni 170
milljón m.3 af vatni, sem gæti
fyrh'vaiTalaust steypzt fram yfir
íbúðarhverfi Oddeyrar og Gler-
ár? Væri ekki hugsanlegt, að þá
liefði risið upp mótmælaalda í
höfuðstað Norðurlands, eitthvað
í líkingu við þá, sem Þingeying
ar hafa stofnað til og eiga þó
Akureyringar enga Laxá eða
Mývatnssveit, að verja.
Við teljum okkur hafa sýnt
fullkomið raunsæi í þessu Lax-
árvirkjunarmáli, með því að
fallast á og heita stuðningi við
takmarkaða virkjun í Laxá, sem
tryggi í senn ódýra og örugga
orkuvinnslu fyrir Laxársvæðið
alllangt fram í tímann og veiti
Laxárdal og Laxá na.uðsynlega
vernd fyrir hinum skaðlegu
áhrifum stórvirkjunar. í stað
þess að líta með velvild og skiln
ingi á aðstöðu Þingeyingá í
þessu máli og taka fagnandi til-
lögurn þeirra, virðist stjórn Lax
árvirkjunar enn sem fyrr ætla
að taka sér sjálfdæmi í virkj-
unarmálum Laxár. En er' þá
ekki kominn tími til þess fyrir
forráðamenn Laxárvirkjunar,
að þeir geri sér grein fyrir því,
að Þingeyingar munu ekki af-
sala sér rétti sínum í þessu ör-
lagaríkia máli. — Sá réttur verð
ur ekki tekinn með yfirtroðslu,
eins og fram hefur komið í skipt
um Laxárvirkjunarstjórnar við
Laxdælinga, þegar fulltrúar
hennar tilkynntu bændum í
Laxárdal, að jörðum þeirra yrði
sökkt og því væri þeim ráðleg-
ast að hætta framkvæmdum á
þeim. Til þessa skorti virkjunar
stjórnina alla heimild, Leyfi
það, er Atvinnumálaráðuneytið
hefur nýlega gefið Laxárvirkj-
unarstjórn, er aðeins fyrir 7000
kw. virkjun, en skýrt er tekið
fram, að ráðuneytið skorti
heimild til þess að leyfa fram-
kvæmd 2. áfanga Gljúfurvers-
virkjunai', sem gerir ráð fyrir
að auka aflið upp í 14700 kw.,
enda heimila núgildandi Laxár-
virkjunarlög aðeins 12 þús. kw.
virkjun við Brúar. í leyfinu er
einnig tekið fram af hálfu ráðu-
neytisins: „engin fyrirheit eru
gefin um leyfi til stærri virkj-
unar en framangreind lög gera
ráð fyrir“,
Ný viðhorf nauðsynleg.
Það fer því ekki á milli mála,
að það var ekki að ástæðulausu,
að Þingeyingar risu upp til
varnar gegn hinum gálausu
áformum Laxáivirkjunarstjórn
ar. Virkjunarstjórnin getur ekki
að eigin vild leikið sér með hags
muni þeirra og hin dýrmætu
vatnahverfi, eins og þar væru
auðnir einar. Sú stefna heyrir
fortíðinni tO, og nú eru allar
helztu menningarþjóðir heims
að vakna til aukins skilnings
um það, að þeim sem beita
tækni nútímans, beri skylda til
þess að sýna meiri gætni og tite
litssemi í skiptum sínum við
náttúruna og landið.
í hinni athyglisvéi'ðu grein
Þóris Baldvinssonar í Morgun-
blaðinu 25. f. m. kemur fram,
hvernig Bretar líta á þessi mál,
en þar segir m. a.: „Kerfi verk-
vísinda, sem skipulagt hefur þó
verið í þjónustu mannsins, verð
ur honum stundum yfii'sterkari
og bindur hann í þess stað í
fjötra. Þekkingarskortur hins
almenna borgara á margs konar
sérfræðisviðum gerir hann hlé-
drægan og óvirkan í málum,
sem oft snerta þó umhverfi hans
og framtíð. Þetta verður til þess
að teknar eru ákvai'ðanir, er
varða líf og starfssvið borgar-
anna, án þess að þeir gefi sig
fram til að beita rétti sínum“.
Og ennfremur: „Eitt þessara
fyrirbæra er ágengni iðnaðar-
hagsmuna við dreifbýlissvæði,
sem varðveita vilja gróður, dýra
líf og svipmót náttúrunnar fyrir
spjöllum og urnróti eða eyð-
(Framhald á blaðsíðu 2)
- Hjálpanniðstöðvar [
(Framhald af blaðsíðu 8)
hækkuðum styrkjum af opin-
beru fé.' Skólamálin eru orðin
stórkostlegt vandræðamál okk-
ar litlu þjóðar. Kynslóðin, sem
nú er að verða útslitin, stóð sig
vel við alla uppbyggingu síð-
ustu ára. Nú eru heimilin að
verða mannlaus, sérstaklega
yfir veturinn, eða hálft árið, því
aðeins gamalmenni þurfa að
vinna heimilisstörfin, því þeir,
sem verkhæfir eru, eru í skól-
um.
Læknismálin í Húsavík liggja
nú í þögn. Ekki virðist skortur
á læknum. Fyrir einn, sem rek-
inn var í haust hafa komið þrír
til þessa og dvelur hver þeirra
einn mánuð í einu. Látið er vell
af þessum nýju læknum. Og ef
svipuðu kerfi verður áfram
haldið í vetur, megum við eigia
von á aðstoð a. m. k. 8 lækna.
Mikið er talað hér lun mið-
stöðvar til þjónustu fyrir sveit-
irnar. Sæðingarmiðstöð er vænt
anleg á Akureyri fyrir búfé,
læknamiðstöð á Húsavík og tví-
mælalaust þurfum við að koma
upp prestamiðstöðvum vegna
prestavöntunar úti á lands-
byggðinni. B. B.
- Tveggja skrokka skip
(Framhald af blaðsíðu 1).
leikinn óbreyttur og verði ann-
að stýrið óvirkt, þá heldur hitt
áfram stefnunni.
Stjórnun allra dekkvindanna
fer fram í stýrishúsinu. Aðal-
togvindan hefur tromlupláss
fyrir 1.800 metra af 20 mm.
þykkurn vír á hvoiia tromlu.
Tvær aukati'omlur ei' taka 1.000
m. af 15 mm. vír hvor og notast
við hringnótaveiðar.
Fleiri hundruð tih'aunir voru
framkvæmdar á skrokkum
skipsins gagnvart áreynslu, þoli
og stöðugleika í fyrsta túrnum,
og fóru þær fram úr öllum von-
um manna, reyndust mun betur
en búist var við. T. d. var reynsl
an sú að skipið gat fiskað í 7—8
vindstigum við sömu vinnuað-
stæður fyrir mannskapinn og
sem samsvaraði í 3—4 vindstig-
um. Skipstjórinn, hr. Yergeni
Mokhov, getur þess einnig í
skýrslu sinni að aflamagn skips
ins hafi verið 70—80 prósent
meira en á venjulegu fiskiskipi
af svipaðri gerð.
Næsta skref Rússa er að
byggja stærra skip af sömu gerð
með flökunarvélum og frysti-
útbúnaði um borð og bera sam-
an við skuttogara af sömu stæfð
og með sama útbúnaði. Gefi
þetta góða raun þá ætla Rússar
að seriu-byggja slík skip í fram
tíðinni. □
Orðsending frá
Mæðrastyrksnefnd
G Ó Ð I R AKUREYRINGAR!
Eins og á liðnum árum gengst
nefndin fyrir peninga- og fata-
söfnun nú fyrir jólin, til hjálpar
bágstöddum. Skátar munu fara
um bæinn dagana 2. og 3. des.
síðdegis og veita gjöfunum mót-
töku. Treystum við nú sem fynr
gjafmildi yðar. Ennfremur veita
neðanskráðar konur gjöfum
móttöku.
Guðrún Jóhannesdóttir,
Gránufélagsgötu 5, Guðný
Magnúsdóttir, Hamarsstíg 41,
Margrét Antonsdóttir, Austur-
byggð 8, Guðrún Melstað,
Bjarmastíg 2, Hulda Tryggva-
dóttir, Þórunnarstræti 121, Ingi
björg Halldórsdóttir, Strand-
götu 17, Margrét Magnúsdóttir,
Hríseyjargötu 8 og Guðrún Jó-
hannesdóttir, Sandvík, Glerár-
hverfi.
Með fyrirfram þakklæti.
Mæðrastyrksnefnd. [