Dagur - 10.03.1971, Blaðsíða 2

2
imans sfraumi
„Tungan geymir I
GÍSLI Guðmundsson flytur á
Alþingi svohljóðandi tillögu til
þingsálytunar:
Alþingi ályktar að fela
menntamálaráðherra að láta í
samráði við fræðslumálastjóra,
kennarasamtökin, rithöfunda-
samtök og heimspekideild Há-
skóla íslands fara fram sér-
staka athugun á þvi, hvort ís-
lenzkukennslu í barna- og gagn
fræðaskólum sé almennt að
meira eða minna leyti áfátt, og
gera tilögur til úrbóta um náms
efni og kennslutilhögun, eftir
því sem nauðsynlegt telst, að
lokinni rannsókn. I þessu sam-
bandi skal einkum athuga-
1. Hvort kennsla í íslenzkri
málfræði taki of mikið eða of
lítið af námstímanum, hvort
næg áherzla sé lögð á að kenna
það, sem nauðsynegast er, og
hvort eitthvað af námsefninu
geti talizt óþarft.
2. Hvort næg áherzla sé á það
lögð að kenna nemendum að
lesa og tala skýrt í heyrarida
hljóði.
3. Hvaða árangur stafsetning-
arkennslan ber.
4. Hvernig skólunum takist
að auka orðaforða nemenda,
kenna þeim notkun ísenzkra
orðtaka eða orðskviða og bæta á
annan hátt málfar þeirra í æsku
og riti, t. d. með því að draga
úr notkun útlendra orða og orð-
skrípa.
5. Hvernig tekizt hafi að
kynna nemendum sígildar ís-
lenzkar bókmenntir og vekja
eða auka áhuga á slíkum bók-
menntum.
6. Hvort næg áherzla sé lögð
á að kenna nemendum ljóð og
að greina stuðlað mál og rím frá
óbundnu máli.
Niðurstaða athugunarinnar
skal lögð fram á Alþingi og
birt opinberlega.
Greinargerð frumvarpsins er
á þessa leið:
Starfsemi barna- og gagn-
fræðaskólanna — og raunar
fleiri skóla — hefur verið all-
mikið gagnrýnd opinberlega í
seinni tíð, og er sú gagnrýni
misjafnlega x-ökstudd. M. a. hafa
ýmsir orðið til þess að finna að
móðui-málskennslunni í skólum
þeim, sem undirstöðumenntun
veita. Stundum hefur því verið
haldið fram í blöðum og tíma-
ritum — og jafnvel á Alþingi
—, að móðurmálskennslan í
skólunum sé „málfræðistagl",
sem að litlu gagni komi og eyði
tíma frá öðru þarfara. Þetta er
harður dómur um fræðslumála-
stjórn og móðui-málskennar-
ana, og er hann ekki fremur en
mai'gt annað misjafnt, sem um
skólana er sagt, til þess fallinn
að laða nemendur að skólum
eða auðvelda stöi'f skólastjóra
og kennara og þeii'ra fræðslu-
stofnana, sem kostaðar eru af
almannafé. En þó að skynsam-
legt sé að forðast sleggjudóma
í þessum efnum, er samt ekki
rétt ag skella skollaeyrum við
aðfinnslum, því að oft geta þær
verið réttmætar eða byggðar á
misskilningi, sem hægt er að
leiðrétta. Þetta á ekki aðeins
við um það, sem sagt er um
„málfræðistaglið“, heldur og
ýmislegt annað, t. d. „agaleysi"
eða „ofþjökun", sem oft er
nefnt í skólaspjalli manna.
Skylt er að athuga staðreyndir
eftir föngum og „hafa það, er
sannara reynist".
Æsk'ilegt er, að sem flestir
læri undirstöðuatriði íslenzkr-
ar málfi'æði. Hjá góðum kenn-
ara — og fyrir suma án kennslu
mm
Keppni úr fjarlægð
ÁRIÐ 1957 fór fram í fyrsta
sinn svokölluð Keppni úr fjai'-
lægð milli nemenda héraðs-
skóla landsins í frjálsum íþrótt-
um. Upphafsmaður þessarar
keppni var Þorsteinn Einars-
son, iþróttafulltrúi og hefur
hann stjórnað henni síðan.
Keppni þessi hefur verið vin-
sæl meðal nemenda skólanna
og glætt áhuga þeirra fyrir
frjálsum íþróttum.
Samvinnutryggingar gáfu bik
ar til að keppa um árið 1961 og
vann Héraðsskólinn á Laugum
hann til eignar ái'ið 1967. Sama
ár gáfu Samvinnutryggingar
annan bikar og hafa sigurveg-
arar þess bikai's oi'ðið:
1968 Héraðssk. á Laugum.
1969 Héraðssk. á Reykjum.
1970 Héi-aðssk. á Laugum.
Þátttaka í keppninni hefur
ávallt verið góð og í fyrra tóku
allir skólarnir nema einn þátt
í henni og voru keppendur því
nálega 800.
Útbreiðslunefnd F.R.Í. efnir í
vetur í þi'iðja sinn til Keppni úr
fjarlægð milli alli'a skóla á gagn
fræðastigi. Samvinnutrygging-
ar hafa einnig gefið veglega
bikara til þeirrar keppni. Keppt
er í tveim aldursflokkum og
hafa þessi skólar sigrað:
A-fl., nemendur 15 og 16 ára.
1969 Gagnfr.sk. Austui'bæjar.
1970 Héraðssk. á Laugum.
B-fl., nemendur 13 og 14 ái'a.
1969 Gagnfr.sk. Sauðárkróks.
1970 Gagnfr.sk. Sauðái'króks.
Það er von útbreiðslunefnd-
ar, að þátttakan í ár vei'ði meiri
en nokkru sinni áður.
Myndin er af hinum veglegu
bikurum, sem um er keppt.
Frá útbreiðslunefnd F.R.f.
— getur íslenzk málfræði vei'ið
ein hinna skemmtilegustu náms
greina, því að lögmál tungunn-
ar eru á sinn hátt undursamleg
og kunnátta í íslenzkri mál-
fræði greiðir fyrir því að læra
málfræði annarra þjóðtungna
og þar með sjálfar tungurnar.
En margan hefur di'eymt um
það í æsku að fá að læra útlend
tungumál. Einn af „aldamóta-
mönnunum" kvað:
„Gott er að vera enn þá ungur
og eiga í vændum langan dag
og geta numið nýjar tungur,
nýja siði og háttarlag."
Án þess að lasta málfi'æðina
og kalla hana „stagl“ geta menn
gert sér grein fyrir því, að „ást-
kæra, ylhýra málið“ er meira
en það, sem í „málfræðinni“
stendur, þótt góð sé og gagn-
leg. T. d. er nauðsynlegt að
læra stafsetningu og verða
„sendibréfsfær", sem kallað
vai'. Fólk þarf að vita, „að orð
er á íslandi til um allt, sem er
hugsað á jörðu“, og kunna sem
mest af íslenzkum orðum, orð-
tökum og oi'ðskviðum. íslend-
ingur þarf að kunna að lesa og
tala móðurmálið upphátt, til
þess að aðrir eigi ekki örðugt
með að heyi'a mál hans. Nokk-
uð vh'ðist bera á því sums stað-
ar, að börn og ungmenni veigri
sér við að lesa öðruvísi en „með
sjálfum sér“, séu fljótmælt og
hafi óglöggan eða þvoglulegan
framburð, sem mun vei'ða þeim
til ti'afala, sem síðar kunna að
fá löngun til að taka til máls
eða „koma fi'am“ á annamót-
um. Leiðinlegt er að þekkja
ekki mun á bundnu máli og
óbundnu, og harmsefni er það,
ef komandi kynslóðir glæpast á
að vanmeta hina háþróuðu list
stuðlamálsins eða týna henni,
eins og gei’t hafa frændþjóðir
íslendinga. Skólarnir þurfa líka
að í'eyna að stuðla að því, að
sem flestir af hinni uppvaxandi
kynslóð njóti íslenzkra bók-
mennta, en hneigðin til þess er
misjöfn hjá einstaklingum.
Oþarfi er; að hneykslast á því,
þó að ekki séu öll ungmenni
bókhneigð. Þau, sem ekki eru
það, geta samt orðið gott fólk,
lifað lífinu með sæmd, lært að
koma vel fyrir sig oi'ði á móður
málinu og eiga kannske ekki
ei-fiðara með það en aðrir að
kenna afkomendum sínum að
tala þetta mál.
Hér hefur þá vei'ið drepið á
nokkuð af því, sem tillagan fjall
ar um, að til gi'eina komi við
athugun þá og tillagnagerð, sem
gert er ráð fyrir. Sumt af því
varðar að vísu fremur gagn-
fi'æðaskólana en bai-naskólana.
En nú er á dagskrá að steypa
saman barnaskólum og gagn-
fræðaskólum og nefna þá í
heild grunnskóla, en sú nafn-
gift oi'kar tvímælis, enda ekki
ómögulegt, að annað beti'a oi’ð
komi í leitirnar.
Vei'a má og raunar ekki ólík-
legt, að eitthvað af því, sem hér
er farið fram á, að i'annsakað
verði, hafi þegar verið rann-
sakað. Flýtir það þá fyrirr því,
að lokið verði þeirri athugun í
heild, sem tillagan fjallar um,
og að hægt verði að gera niður-
stöður kunnar. Gæti sú niður-
staða orðið til sparnaðar á
handahófs- og ágizkunarumi'æð
um um þessi mál og jafnframt
undh'staða jákvæðra ráðstaf-
ana.
í þeim skólum, sem ætlaðar
ei'u allri þjóðinni, á móðurmál-
ið að vei’a í fyi'irrúmi, ekki að-
eins í orði, heldur einnig í
reynd.“ □
Landbúnaðiiriiin
ÁSGEIR Bjai'nason sagði m. a.
í þingræðu, er hann fylgdi xir
hlaði frumvarpi á Alþingi um
lausaskuldamál bænda:
„Ég hef á undanförnum árum
gert ítai'lega grein fyrir því,
hvernig efnahagur bænda er út
frá þeim gögnum, sem fengust,
er unnið var úr skattaframtöl-
um bænda ái'ið 1968 og byggðist
sú rannsókn á efnahag bænda
í ái'slok 1967. Þá var meðal-
skuld á bónda í landinu 262 þús.
kr., en meðallausaskuld þar af
103 þús. kr. Þessar skuldir út af
fyrir sig eru ekki háar, en það,
sem verra er, að það eru tiltölu
lega fáir bændur, sem mestu
lausaskuldirnar hvíla á og 600
bændur skulduðu í árslok 1967
meira en sexfaldar nettótekjur
sínar og þar af voru um 300
þús. kr. ausaskuld. Þessir bænd
ur hafa einnig mun lægri nettó-
tekjur og m. a. vegna þess að
vaxtabyrðin er þeim þung í
skauti. Þai-na í'æður Lk i miklu
hvenær bændur þegsir hafa
byi'jað búskap, keypt vélar og
byggt upp á jörðum sínum. Það
eru nálægt því 200 bændur,
sem hafa engin veð til fyrir
auknum lánum eða það lítil, að
þeir fá ekki þá aðstöðu, sem
bjargar þeim. Þótt hluti af
lausaskuldum þeirra komist í
föst lán. Lausaskuldaupphæðin,
sem eftir verður, er það há, að
þeir valda því ekki að borga af
lánum eða gi'eiða 10% vexti
eins og algengt er í viðskipta-
lífinu. Og ekki sízt þegar það
er haft í huga, hversu dýrt er
að lifa, og þó verða bændur að
komast af með mun minna í eig
in þai'fir en aðrar stéttir, þar
sem rekstrai'kostnaður er orð-
inn það hár, að þeir eru með
hverju ái'i sem líður fjær því að
hafa þau laun, sem þeim eru
ætluð í vei'ðlagsgrundvellinum,
eins og eftirfai’andi tafla sýnii'.
Samanburður á meðaltekjum 1954 — 1957 — 1960
Mismunur
Ár Bændur Aðrar stéttir % Kr.
1954 34.000.00 46.000.00 32% 12.000.00
1957 50.000.00 59.000.00 18% 9.000.00
1960 66.000.00 79.000.00 20% 13.000.00
Samtals . . . 150.000.00 184.000.00 23% 34.000.00
Meðaltal 50.000.00 61.333.00 23% 11.333.00
1963 — Samanburður á meðaltekjum - -1969
Mismunur
Ár Bændur Aðrar stéttir % Kr.
1963 ... 118.000.00 164.000.00 39% 46.000.00
1964 .. . 161.000.00 204.000.00 27% 43.000.00
1965 .. . 199.000.00 248.000.00 25% 49.000.00
1966 .. . 193.000.00 289.000.00 • 50% 96.000.00
1967 95.000.00 228.000.00 140% 133.000.00
1968 ... 121.000.00 238.000.00 97% 117.000.00
1969 .. . 149.000.00 277.000.00 86% 128.000.00
Samtals .. . 1.036.000.00 1.648.000.00 59% 612.000.00
Meðaltal . . . 148.000.00 235.400.00 59% 87.400.00
Hvernig má það ske, að það komi hvergi fram, þegar bænd- ur tapa í launum á 7 árum, eins og þessi skýrsla sýnir, 612 þús. kr. Tíðai-farið hefur leikið bænd ui-na gi'átt, en stjói'nai'fai'ið hef ur einnig verið þeim erfitt. Stefnubreyting sú, sem gerð hef verulegur verðmunur, sem olli skuldasöfnun hjá möi'gum bændum, sem urðu að vélvæða sig eftir að vélax-nar hækkuðu í vei'ði. Sama átti sér stað í byggingarframkvæmdum. Þótt hér séu ekki nefndar óyggjandi tölur yfir skuldir, þá
ur verið á málefnum landbún-
aðarins, hefur revnzt bænda-
stéttinni í mörgum tilfellum
fjötur um fót efnahágslega.
Landbúnaðai'i'áðhei’ra sagði oft,
að það skipti engu máli fyrir
bændur, hvað þeir boi'guðu í
vexti, því að vextirnir færu út
í verðlagið og það værru neyt-
endurnir, sem boi'guðu þá en
ekki bændur. Reynslan hefur
orðið allt önnur. Vaxtakjöi'in
eiga sinn þátt í því, að bændur
ná ekki launum sínum úr verð-
lagsgi'undvellinum. Þannig má
lengi telja. Ætli gengisfelling-
arnar eigi ekki þátt í því líka
eða hvað hækkuðu vélarnar
1967 og 1968? Þama skapaðist
er það vitað, að efnahag margra
bænda fer hrakandi og margir
eru mjög illa settir og hafa
lengi verið. Landbúnaðurinn er
íslenzku þjóðinni nauðsynlegur.
Ársframleiðsluverðmæti hans
er um 4 milljarðar og 150 millj.
ki'. Hann sparar því mikinn
gjaldeyri ásamt því, sem hann
aflar mikils gjaldeyi'is eða sem
næst 800 millj. kr. Þar eru
fyi'ii'fei’ðai'mestar sauðfjárafurð
ir, fryst kjöt, skinn og húðir
ásamt ýmsum pi-jónafatnaði. í
vaxandi mæli er landbúnaðui’-
inn undirstaða iðnaðar, og mörg
kauptún og kaupstaðir byggja
atvinnu- og þjónustustöi'f sin á
landbúnaði.“ □
Mengað vatn flestra kauptúna
Á NÝLEGA haldinni ráðstefnu
sveitarfélaga um umhverfis-
vernd o. fl. sagði Sigurður Pét-
ursson gerlafræðingur, að í lang
flestum kauptúnum og sumum
kaupstöðum' landsins væi'i not-
að yfirborðsvatn, sem talið er
mjög varhugavert frá sjónar-
miði heilsufars og þrifnaðar.
Nefndi hann í því sambandi
Akranes, Sauðárkrók, Siglu-
fjörð, Norðfjöi’ð, Seyðisfjöi-ð og
ísafjörð.
Taldi gei'lafi'æðingurinn, að
þar sem matvælaframleiðsla
færi fram og grunnvatn væri
ekki notað, yrði að taka upp
blöndun klórs í vatnið, svo og
að klói'blanda allt drykkjai'-
vatn, þar til náðzt' hefði betra
vatn.
Sem dætni um gott vatn er
tekið hefði verið í vatnsveitui',
væri Reykjavík, Akui'eyri og
Vestmannaeyjar. □