Dagur - 01.03.1972, Blaðsíða 2

2
í VOR upplýsti hrossarroktar-
ráðunauturinn Þorkcll Bjarna-
son, að á síðustu hundrað ár-
um hefðu verið flutt út 150 þús.
íslenzk hross, en erlendis væru
nú um 10 þúsund. Hross hér á
landi eru nú um 35 þúsund.
Fyrrum voru mörg útfluttu
hrossin notuð í erlendum kola-
námum, sem dráttardýr. Nú
hafa vélar tekið við því hlut-
verki en íslenzku hrossin notuð
erlendis til reiðar, til að draga
'iéttvagna, þau eru einnig eins-
konar leikföng barna og ungl-
inga og leigð gestum á vegum
hótela.
Undanfarin ár hafa skip og
ílugvélar sótt hundruð hrossa,
oft að vetrarlagi, og flutt til
annarra landa. Þetta er stóð á
ýmsum aldri, misjafnlega þrosk
að, oft fremur illa útlítandi t. d.
síðari hluta vetrar eða snemma
vors, villtar skepnur, hvorki
ihús- eða bandvanar. En verðið
er líka lágt og í raun og veru
miðað við sláturverð á haust-
markaði. Þetta er óviðunandi.
En auk þess eru svo einnig
flutt út tamin hross, jafnvel
gæðingar á mælikvarða ís-
lenzkra hestamanna. Þau hross,
sem þá eru húsvön og venju-
lega alin, eru allt aðrar skepnur
í sjón og raun.
Um það hefur verið deilt,
hvort flytja ætti út óvalin og
ótamin hross úr stóði, eða að-
eins tamin hross, er uppfylltu
vissar kröfur hinna ýmsu kaup
enda.
Auðvitað eru tömdu hrossin
dýrari, enda mikill kostnaður
við fóðrun og tamningu. Enn-
í'remur gengur margt af hross-
um úr, við tamningu, letingjar,
klækjaklárar, taugaveiklaðir
hestar eða á annan hátt þannig
gerð hross, að þau geta ekki
uppfyllt lágmarkskröfur.
Svo aftur sé vitnað í orð Þor-
kels Bjarnasonar, kostar 4 ára
hross, en þá eru þau komin á
íamningaraldurinn, 25 þús. kr.
.Prír mánuðir á tamningarstöð
kosta 15 þús. kr. Er þá hrossið,
.pannig á vegi statt, komið í 40
pús. kr. Sé slíkt dæmi tekið af
irossahóp, reynast einhver
hrossin óhæf og hrapa niður í
sláturverð, en hin hækka sem
jpví nemur. Og þetta er nú að-
eins framleiðsluverð. Hagnaður
:;ramleiðenda gæti þá legið í
því, að selja hross við hærra
verði en hér er að vikið eða ala
upp hrossin með minni tilkostn-
aði, en hér er reiknað með.
Lítill vafi er á því, að ef út
vaeru fluttir góðhestar einir,
eða vel tamin hross, eftir kröf-
um kaupenda, og vel þroskuð
ung hross, fengist hátt verð fyr-
:ir þau, og lélegu hrossin, sem
uú eru flutt út í stórum stíl,
spilltu ekki markaðinum eða
áliti útlendinga á íslenzka hest-
inum. íslendingar geta tamið
öll þau hross, sem út eru flutt
ef sú stefna væri upp tekin.
Og með þessari stefnu vrði að
sjálfsögðu reynt með kynbót-
um að fá fram þá helztu kosti,
er eftirsóttir væru erlendis.
Um það er í þessum umræð-
um einnig deilt, hvort selja eigi
úr landi graðhesta og fylfullar
merar. Með því móti er útlend-
ingum gert kleift að rækta ís-
leíizka hesta að sinni vild. Þar
geta komið fram skæðir keppi-
nautar, af því að þar yrði ís-
lenzki hesturinn e. t. v. rækt-
aður af meiri áhuga og þekk-
ingu en hér heima, og skal ekki
frekar farið út í þá sálma hér.
Hinn „frjálsi“ útflutningur skap
ar auðvitað þessa hættu, ef svo
má segja. En hættan er í því
fólgin að innlendir framleiðend
ur haldi áfram að flytja út mis-
jafnt og verðlítið hráefni, þ. e.
ótamin hross.
Á það hefur verið bent, að
íslenzku hrossin breytist að eðli
eftir fáa ættliði á erlendri
grund. Þetta er auðvitað ekki
byggt á neinni erfðafræði og
því út í loftið. Þar liggur að
baki óskhyggjan ein, en þar við
bætist sennilega sú vitneskja,
að á góðum hrossabúum ytra,
er vaxtartími unghrossanna
miklu lengri á ári hverju, en
tíðkast hér á landi. Hrossin eru
&
því færri ár að taka út fullan
vöxt og ná sennilega einnig
meiri vexti, þar sem vaxtartím-
inn er samfelldur allt árið, en
stöðvast hér á landi að mestu
nokkra mánuði ár hvert á úti-
ganginum, þar sem hross bjarga
sér sjálf að mestu eða öllu leyti.
íslenzku hrossin hafa lifað í
landinu óblönduð af erlendum
hrossakynjum og þau eru
merkilegur og dýrmætur stofn,
vegna sjaldgæfra kosta og sér-
kenna. Sem útflutningsvara
geta þau skapað gjaldeyri, og
innanlands geta þau í framtíð-
inni þjónað fjölþættara verk-
efni, sem gleðigjafi, en liingað
til.
TAMNING reiðhesta hefur
aldrei fallið í neinar fastar
skorður hér á landi og engar
reglur hafa um það skapazt
hvaða kostum fulltaminn reið-
hestur á að Vera búinn eða eðli-
legt sé, að krefjast megi af hon-
um. Margir hestaunnendur sjá
gæðingsefni í hverju folaldi og
víst eru gæðingsefnin mörg. En
í hinum lítt ræktaða hrossa-
stofni okkar, veit enginn fyrir-
fram hvaða eiginleikum nýfætt
folald er gætt. Þetta er auðvitað
„spennandi“ eins og allt, sem
óþekkt er, en sýnir um leið, hve
langt við eigum í land í rækt-
un, og ennfremur, hve miklir
möguleikar eru enn ónotaðir í
stofninum. En ýmsa þá eigin-
leika, sem stofninn býr yfir, er
tiltölulega auðvelt að rækta,
þegar sá dagur rennur upp, að
menn vita og ákveða hvað þeir
vilja í því efni. Það er auðvelt
að stækka hrossin töluvert, fá
hreina brokkara eða skeiðhesta,
ákveðinn lit, fjör eða glaðan
vilja, og viss einkenni í líkams-
byggingu, svo fátt sé nefnt af
mörgu. Um hina andlegu hæfi-
leika hestanna er mönnum
meiri vandi á höndum í kyn-
bótastarfinu, enda er kynbóta-
starf allt hin flóknasta vísinda-
grein, og þar verður að stefna
að einhverju ákveðnu marki,
annars rennur sú viðleitni út í
sandinn. Ef við viljum eignast
reiðhestastofn, handa sjálfum
okkur til skemmtunar, gerum
við okkur hugmynd um, hvern-
ig þeir hestar eigi að vera. Allir
hestamenn eiga sinn drauma-
hest, þ. e. hinn fullkomna gæð-
ing. Sá hestur er að vísu ekki
til, en hann er það mark, sem
stefna ber að í kynbótum, með
góðu uppeldi og tamningu.
Aldrei hefur sá, sem þessar
línur ritað, heyrt neinar sam-
hljóða reglur tamningamanna
um tamningu hestanna. Góðir
tamningamenn eru að sínu leyti
eins og gæðingarnir, gæddir
þeirri guðsgjöf sem gerir gæð-
inginn frábrugðinn bikkjunni
og hestamanninn frábrugðinn
öðrum mönnum. Báðir þurfa
meðfædda og áunna hæfileika
til að skara framúr.
En erlendir kaupendur eiga
líka sína draumahesta frá ís-
landi og þeir munu vera öðru-
vísi á ýmsan veg en okkar.
Verður að miða ræktun og
tamningu í samræmi við hann
ef útflutningur hrossa á að
verða arðvænlegur í framtíð-
inni.
Síðari hluta vetrar eru tamn-
ingastöðvar í gangi á nokkrum
stöðum á landinu, þar sem ung-
um og verðandi gæðingum eru
kennd hin fyrstu fræði. En að
sjálfsögðu þarf einnig að kenna
hestamönnum að nota og njóta
hesta og er vandséð hvort veiga
meira er eða nauðsynlegra.
Helzt þarf þetta að fara saman
til að koma í veg fyrir algeng
vonbrigði í hestamennskunni,
og hin tíðu „slys“, þegar hest-
efni eru eyðilögð af klaufaskap
og vankunnáttu.
Fyrir nokkrum dögum sagði
hestamaður mér sögu af því
vestan úr Skagafirði, að er
hann var þar, ungur maður,
hefði hann tvisvar tamið hross
á þann veg, er margir vilja forð
ast. Skal nú sagt frá því, hvern-
ið þetta bar að í annað skiptið.
Hann og húsbóndi hans voru
staddir í hestarétt, þar sem ver
ið var m. a. að klippa tagl og
fax stóðhrossa. Er því verki var
lokið, sagði húsbóndinn og
benti í eitt réttarhornið: Taktu
svo þessa skjóttu og farðu á
henni heim. Þessi skjóta hryssa
hafði aldrei í hús komið, var
falleg, en mjög stygg. Og ég
sveif á hana á stundinni og kom
upp í hana beizlinu. Það urðu
miklar stimpingar. Svo var öllu
hleypt út og brá ég mér þá á
bak og barst með straumnum á
þeirri skjóttu.
Er út kom byrjaði darradans-
inn. Merin ýmist prjónaði eða
stakk sér, en ég tolldi á baki.
Stóðið var rekið og það gerðu
raunar aðrir, en ég þvældist
með á Skjónu, en fór svo með
hana heim. Eftir hálfan mánuð
var þessi villta hryssa orðin
þæg við mig og ég fór allra
minna ferða á henni einni. Hún
var hlýðin, hætti öllum hrekkj-
um eftir fyrstu lotuna og brátt
kom í ljós, að hún hafði fjöl-
hæfan gang og góðan vilja. Það
leið ekki á löngu áður en
„hrossakóngur11 úr Reykjavík
sá hana og keypti fyrir hátt
verð, mælti sögumaður. En svo
bætti hann við: En það fékkst
aldrei úr því skorið, hvernig
þessi skjótta hryssa hefði orðið
með eldi, hófsamlegri meðferð
og góðri tamningu.
Hestar eru mjög viðkvæmir
á taugum og hræðslugjarnir.
Þeir geta, við smávægilega
atburði fælst og orðið algerlega
viti sínu fjær. í húsi eru þeir
oft viðkvæmir í umgengni, eins
og þá kitli ef nærri þeim er
komið. Ágerist þetta stundum
og þarf eigandinn eða sá, sem
um húsið gengur, að vera ró-
legur og ákveðinn til að vekja
traust hestsins. Sumir hafa það
til marks, að þá fyrst treysti
hesturinn eiganda sínum, ef
hann alveg mótþróalaust lyftir
fæti til járningar, þegar eftir
því er leitað. En þetta gamal-
kunna sléttudýr, sem allir
tamdir hestar eru út af komnir,
höfðu það ráð eitt á hættunnar
stund, að láta fætur forða sér,
og enn í dag er þeim svo annt
um fætur sína, að þá má eng-
inn snerta nema trúnaður hafi
myndazt milli manns og hests.
Skrifaðar hafa verið bækur
um tamningu og aðra meðferð
hesta, og af vönum tamninga-
mönnum geta hinir yngri lært.
En vegna þess hve hestarnir
eru hver öðrum ólíkari að skap
gerð, vitsmunum og öðrum
eiginleikum, getur sú aðferð,
sem einum hesti hentar, verið
óhæf fyrir annan. En öllum
hestum er það sameiginlegt á
meðan þeir eru ungir, að geta
tekið ótrúlegum framförum í
hreysti og léttleika með réttri
fóðrun og notkun.
Áður sagði frá tamningu
„með áhlaupi". En annar reynd
ur hestamaður sagði mér einu
sinni, að sér reyndist bezt að
teyma ungviðin sem allra mest,
reka þau langar leiðir í hrossa-
hópi og láta þau öðru hverju
bera léttar töskur. Ef maður
flýtir sér ekki, er hesturinn oft
nærri fulltaminn þegar loks er
farið á bak. Hesta-Bjarni ferð-
aðist daga og nætur með tamn-
igahesta sína og lét sér sjaldan
liggja á. Þegar hesturinn er orð
inn hlýðinn og er hættur að
óttast manninn, er kominn tími
til þess að ná fram æskilegum
höfuðburði og þeim gangi, sem
menn sækjast eftir og hestur-
inn er fær um að veita. Jafn-
hliða vex flýtir og þol. Algeng-
ustu mistök í tamningu eru
þau, að of fljótt og of mikils er
krafist af hestinum. Og of oft
er hræðsla og óþægð talið fjör.
Nýlega dvöldu tveir þýzkir
feðgar í Reykjavík og héldu
námskeið með tvíþættu hlut-
verki. Þar voru hestar tamdir
við sérstæðar aðstæður, þ. e. í
20x40 metra gerði, en það er
einn þáttur alþjóðlegrar venju
við tamningar. Feðgarnir settu
það eina skilyrði áður en þeir
hófu starf, að þessi aðstaða yrði
fyrir hendi og var svo gert. Á
þessu litla svæði voru hestarnir
vandir á að hlýða bendingum
og vissum fótahreyfingum
knapans, í stað þess að nota
„taumatog" eingöngu. Virtust
hestar og knapar kunna þessu
vel og margir hestamenn vitn-
uðu um það á eftir, að þennan
þátt hefði ávallt vantað í upp-
hafi tamningar. Þá voru hestar
látnir æfa sig í því að stökkva
yfir hindranir og knöpum
kennd áseta í þeirri íþrótt. Vera
má, að koma hinna þýzku feðga
verði upphaf að því, að nokkur
undirstöðuatriði í tamningu
hesta verði almennt viður-
kennd og upp tekin. Er þess þá
að vænta, að innan tíðar sjáist
þess merki. — Sumarið 1971.
E. D.
Þrír hvítir gæðingar frá Akureyri, Stígandi, Giampi og Skagi, ásanit þeim fjórða, dökkum.