Dagur - 06.08.1982, Blaðsíða 6

Dagur - 06.08.1982, Blaðsíða 6
■MBi fiÉI Á sólbökuðum fimmtudegi í júlí lögðum við, blaðamaður og ljósmyndari Dags, leið okkar út í Skarðshlíð 40c til Guðlaugs Arasonar rithöfundar og Dal- víkings þeirra erinda að ná hon- um í viðtal. Gulli gaf okkur kaffi og sagði að það væri nú ekki nema sjálf- sagt að rabba við okkur en spurði síöan. G.: Um hvað eigum við að tala? Blm.: Bara hvað sem er. G.: Má ég tala um pólitík? Blm.: Nei, það máttu ekki. G.: Má ég þá tala um listir? Blm.: Nei, það finnst öllum svo leiðinlegt. G.: Má ég þá tala um bæjar- stjóraráðninguna á Dalvík? Blm.: Nei, biddu fyrir þér. G.: Nú, maður má ekkert. Blm.: Jú, jú Gulli minn. Þú getur t.d. sagt okkur af hverju þú fluttir til Akureyrar. er enginn til að gera það fyrir Blm.: Er ekki ástæðan sú að þú hafir svo mikið að segja öðrum að þú verðir að skrifa? G.: Nei Petta eru svipaðar hvatir og fá mann til að skera út í spýtu. Mann langar til að búa til ein- hverjar myndir fyrst og fremst fyrir sjálfan sig og það er gaman þegar upp er staðið að vera búinn að skera út í spýtuna og fá það út sem maður ætlaði sér. Mér finnst ég ekki hafa nokkurn skapaðan hlut að segja fólki frekar en Pétur og Páll nema síður sé. Jú, auðvit- að væri mun arðbærara að gera allt annað eri þetta. Flest annað myndi gefa manni meiri peninga í aðra hönd en það er hægt að græða fleira en peninga. Ég kýs frekar það sem við getum kallað andlegan gróða og fórna þá hin- um veraldlega. Það er í raun eng- in fórn fyrir mig. það er náttúrulega misjafn smekkur eftir mönnum. Ég man t.d. eftir viðtali við einhvern heildsala í Reykjavík sem ég heyrði í útvarpinu um daginn. Hann var búinn að reka heildsölu- fyrirtæki í nokkur ár og var spurð- ur að því hvað það væri sem ræki unga menn út í þetta nú til dags. Hann nefndi einar fjórar ástæður og ein þeirra var sú að honum fannst með þessu hann vera að vinna skapandi starf. Það er því greinilega hægt að vinna skapandi starf á ýmsan hátt. Ég tel það hinsvegar ekki til listsköpunar að vera heildsali. Margar húsmæður fá sinni sköpunarþrá fullnægt með því að búa til góðan mat, prjóna, sauma, eða skreyta tertur, blaða- menn með því að búa til viðtöl eða dikta upp fréttir sem ekki eiga sér stað í raunveruleikanum o.s.frv. En sjómennskan finnst mér afskaplega lítið skapandi. ég hafi aldrei sloppið með minna en 8 endurskriftir á öllu handrit- inu. Ég hlakka til þegar pappírs- verksmiðjan rís á Húsavík. Blm.: íslendingar geta státað af sterkri bókmenntahefð. Heldur þú að ungir íslenskir rithöfundar byggi meira á þessari hefð en al- þjóðlegum straumum? G.: Síðastliðin 20 ár hefur verið dálítill ruglingur í þessu öllu saman. Það er engin ríkjandi stefna í bókmenntum. Menn tala jú um nýrealisma. Það er orð sem einhverjir spekingar hafa fundið upp en það er líti& annað en orð. Hér áður fyrr voru ráðandi hér mun skýrari stefnur, t.d. 1930-50. En nú er engin ein stefna ríkjandi. Það er að vísu vinsælt hjá mörgum að skrifa svokallaðar Reykjavík- urskáldsögur sem fjalla um stór- borgarlíf og firringu í nútíma- þjóðfélagi og e.t.v. má kalla það stefnu. G.: Það er eins og mörgum sé það mikið í mun að gera ís- lenska list að einhverri alþjóða- list. Það er alltaf verið að klifa á því að þessi og þessi list sé ekki nógu alþjóðleg. Mér finnst að ís- lenskir listamenn eigið að reyna að skapa sem besta íslenska list alveg sama á hvaða sviði það er. Ef við getum skapað nógu góða íslenska list verður ekki hjá því komist að sú list verði alþjóðleg. Það er einmitt það sem okkar bestu listamenn hafa gert, þeir hafa skapað þjóðlega list sem gæða sinna vegna hefur orðið al- þjóðleg. Blm.: Hver verður framtíð ís- lenskra bókmennta? G.: Það eru áratugir síðan sagt var að skáldsagan væri dauð og að það væri gamaldags að skrifa skáldsögu. Ég held að það fólk sem er að skrifa skáldsögur sé ekki að gera það til þess að tolla í I . :■ G.: Það var vegna þess að mér þótti súrmjólkin vera of súr í Reykjavík. Blm.: Ofsúr? G.: Já, súrmjólkin á Akureyri höfðar einhvern veginn betur til mín en sú reykvíska. Blm.: Höfðar hún betur til þtn sem rithöfundar? G.: Nei, bara almennt. Nú þegar við höfum komið okkur niður á fastan samræðu- grundvöll getum við skrúfað fúlan alvörusvipinn upp í andlitin á okkur og byrjað að vera gáfulegir. Blm.: En segðu mér Guðlaugur. Af hverju ert þú að skrifa? G.: Nú, af hverju eru menn yfir- leitt að gera það sem þeir eru að gera? Er það ekki vegna þess að þeir hafa löngun til þess? Mig langar að vinna eitthvert skapandi starf. Ég geri mér ekki fulla grein fyrir því af hverju endilega ég er að skrifa frekar en eitthvað annað. Líklega er það vegna þess að ég hef lúmskt gaman af því stundum. Og þegar maður er byrjaður á því verður þetta að áráttu. Ef maður ætlar að taka sig alvarlega sem rithöfund þá þarf að taka því eins og hverri annarri vinnu, vinna helst alla daga hvernig svo sem maður er upp- lagður. Þegar þetta er orðin atvinna manns þá kemst maður fljótt að því að þetta er frekar leiðinlegt starf. Maður er mikið einn og getur ekki leyft sér að hlaupa út í góða veðrið eða vera kærulaus á annan hátt. Maður verður bara að sitja á sínum sigg- gróna rassi og reyna að vinna. Ég hef stundum látið þau orð falla að ritstörf væru 10% skemmtileg og 90% leiðindi. Það er að vísu engin stimpilklukka til að passa upp á mann en einmitt þess vegna verð- ur maður að beita sjálfan sig aga. Ef maður gerir það ekki sjálfur þá Blm.: Nú fjalla allar þínar bækur um líf sjómanna eða fólki tengdu því. Hefur þú aldrei látið þér detta í hug að skrifa um eitthvað annað? G.: Þetta er efni sem ég hef gam- an af að glíma við og mér er tamt. Mér finnst sjómennskunni lítill gaumur hafa verið gefinn í bók- menntum okkar miðað við hvað þetta er snar þáttur í þjóðlífinu. Það hafa verið skrifaðar mörg hundruð bækur um um bændur og bændamenningu en fáar um sjó- menn og sjómennsku. Þetta er það sem ég þekki best og ég hef enga löngun til að skrifa um ann- að í augnablikinu. Blm.: Hefðiekkilegiðbeinnavið fyrir þig að gerast sjómaður? G.: Jú, enda var það ætlun mín fram til 17 ára aldurs. Ég ætlaði mér að verða aflaskipstjóri og stefndi á stýrimannaskólann. En þá var ýmislegt byrjað að brjótast í manni. Ég var byrjaður að fikta við að skrifa og mála en það tók mig mörg ár og gera það upp við mig hvað ég ætti að gera. Ég vissi það fyrirfram að það myndi verða erfitt starf að gerast rithöfundur og líklega auðveldara að gera allt annað. Sjórinn og listin toguðust mjög alvarlega um mig í sjálfsagt ein 4-5 ár og ég þorði ekki að gera upp hug minn þar til ég sá að þetta dugði ekki öllu lengur, settist niður og byrjaði að skrifa. Mig langar nú samt alltaf á sjóinn. Sér- staklega á vorin þegar gráslepp- an byrjar að ganga. Það sem aðallega réð því að ég fór út á þessa braut var þessi meðfædda löngun til að vinna eitthvert skap- andi starf sem svo margir eru gæddir. Það er hægt að vinna skapandi starf á svo margan hátt. Skipasmiðir vinna t.d. mjögskap- andi starf. Sjómennska finnst mér aftur á móti ekkert skapandi en Blm.: Fæst þú ennþá eitthvað við myndlist? G.: Já, það geri ég. Það lá jafn beint við á tímabili að ég gerðist myndlistarmaður eins og rithöf- undur. Ég gerði heiðarlega til- raun til að komast inn í myndlist- arskólann en náði sem betur fer ekki inntökuprófi enda komst ég fljótt að því að það átti ekkert vel saman að mála og skrifa. Mér fannst alltaf ég vera að stela tíma frá pennanum þegar ég var með pensilinn og öfugt. 'Ég stelst þó ennþá til þess að teikna smávegis þegar mér leiðist. Blm.: Hvernig er vinnudegi hátt- að hjá þér? G.: Ég reyni að vinna á hverjum degi. Eg sest við skriftir þegar ég vakna snemma á morgnana og vinn svo eins lengi og ég get á meðan ég er ekki orðinn leiður á sjálfum mér. Það er mjög misjafnt hvað sá tími endist. Stúndum fram að kvöldmat en stundum bara í 2-3 tíma. Það fer mikið eftir því hvar maður er staddur í verki, hvort maður er að byrja eða er kominn lengra. Blm.: Hvernig verður bók til? G.: Fyrst hef ég náttúrulega ein- hverja hugmynd sem mig langar til að koma á blað. Utan um þessa hugmynd smíða ég síðan nokkurs konar grind af atburðarásinni og vinn dálítið með hana þar til allir endar ná nokkurn veginn saman, þá byrja ég smám saman að hlaða utan á hana samtölum og öðru slíku þar til bókin er komin. Blm.: Breytist bókin mikið á þessum ferli? G.: Já, hún verður stundum allt öðru vísi en maður hugsaði sér. Blm.: Endurskrifar þú oft hand- ritið áður en þú ert orðinn ánægð- ur með það? G.: Já, það geri ég. Suma kafla skrifa ég 50-60 sinnum. Ég held Blm.: Finnur þú sem rithöfundur til áhrifa frá þessari margrómuðu íslensku bókmenntahefð? G.: Já, það geri ég. Sérstaklega fann ég til þess þegar ég bjó í Kaupmannahöfn að ég var íslend- ingur og var að skrifa um sér ís- lensk fyrirbæri. Ég freistast til að halda um sjálfan mig að ég sé að skrifa um allt aðra hluti en starfsbræður mínir á Norðurlönd- um og eins finnst mér um marga aðra íslenska höfunda. Ég er sannfærður um það að hefðu ekki menn eins og Jón Thoroddssen rutt brautina um síðustu aldamót hefðu menn á borð við Halldór Laxness og Þór- berg átt erfiðara með að verða jafn stórbrotnir rithöfundar og þeir urðu. En nú hefur Halldór rutt hraðbraut í gegn um bókmenntir þjóðarinnar og allar umræður um íslenskar bókmenntir eru mark- aðar af því. Öllum er still upp og þeir bornir saman við nóbels- skáldið og enginn stenst þann samanburð. Halldór stendur eins og klettur upp úr hafinu og fram hjá honum verður ekki komist. Þegar ég sendi handritið af Pela- stikk til yfirlestrar í bókaforlagi um árið var ein fallegasta setning- in í bókinni strikuð út af því að hún þótti of „laxnesk". Blm.: Hvað er að gerast í íslensk- um bókmenntum nú? G.: Mér finnst það athyglisverð- ast hvað mikið hefur komið fram af nýjum skáldsagnahöfundum síðustu árin. Maður veit ekki hvað um þá verður en það er mjög spennandi að fylgjast með þessari þróun. Ég hugsa að fleiri rithöf- undar hafi komið fram á þessu tímabili síðustu 5-6 ára en oft áður á jafnlöngum tíma. Þetta er allt fólk sem hefur mikið að segja. Blm.: Er hægt að tala um íslenska listsköpun sem alþjóðlega list? einhverri tísku. Það er eitthvað annað sem rekur menn áfram. Góðar bækur seljast alltaf og allt- af les fólk heilmikið. Því var spáð þegar sjónvarpið kom að það myndi ríða bóklestri að fullu. Það hefur ekki ræst og íslendingar lesa ekkert minna en áður. Sennilega eru það samt ákveðnir þjóðfélags- hópar sem halda þessu uppi, t.d. bændur og sjómenn. Ég held að sjómenn haldi áfram að lesa löngu eftir að allir aðrir eru hættir að líta í bók einfaldlega vegna þess að aðstæðurnar bjóða upp á það. Ég er reyndar ekki hræddur um að þessi þjóð hætti að lesa, til þess er hefðin allt of sterk. Bók- menntahefðin á íslandi er hins vegar svo sterk að bækur eru stöðutákn hjá fólki sem ekki les bækur. Ég hef komið í hús þar sem allur Laxness var í góðu bandi uppi í hillu en þegar ég opn- aði þessar bækur lokuðust þær sjálf- krafa aftur. Þessar bækur voru ekki lesnar og þetta fólk las ekki bækur. En þjóðfélgasstöðunnar vegna varð það að eiga bækur. Af þessu sést hvað bókmenntirnar standa djúpum rótum í íslensku þjóðlífi. Hins vegar er bók- menntasmekkurinn að breytast og versna og það er sök forlag- anna en ekki íslenskra rithöf- unda. Það er byrjað strax á börn- unum og gefnar út myndabækur með litlum texta. Þær eru þannig úr garði gerðar að lesandinn þarf ekkert að nota ímyndunaraflið. Kannski verður þróunin sú að all- ar skáldsögur verði myndskreytt- ar í framtíðinni til þess að fólk geti skilið þær. Það er hægt að lýsa mjög fjálglega í skáldsögu þegar maður rennur á bananahýði og dettur. En í myndasögu er þetta afgreitt með einni mynd og „GISP“ og ekki er möguleiki að nota ímyndunaraflið. 6 - DAGUR - 6. ágúst 1982

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.