Dagur - 03.09.1982, Síða 5

Það er skógínum nauðsyn
að hann sé nýttur
— spjallað vlð Tómas Inga OWch um skógrækt í Noregi og á íslandl
í sumar var farin svokölluð
skiptiferð íslenskra og
norskra skógræktarmanna.
Hópur norskra áhugamanna
um skógrækt kom til íslands
og vann hér að skógrækt og
álíka hópur íslenskra áhuga-
manna fór til Noregs, sömu
erinda og var unnið þar í háif-
an mánuð. Það voru menn af
öllu landinu sem fóru. Þeir
greiddu sjálfir fararkostnað,
en gestgjafinn veitti þeim fæði
og húsnæði. í sumar var farið
tU fylkis í Noregi sem heitir
Mæri og Raumsdalur. Einn af
íslensku skógræktaráhuga-
mönnunum sem heimsóttu
Noreg í sumar, var Tómas
Ingi Olrich. Dagur innti hann
nánari fregna af ferðalaginu.
„. . . allt vaðandi
í gróðri.“
„Héðan fóru 60 manns, sem
skiptust í tvo hópa og var unnið
á tveimur stöðum í fylkinu.
Annar hópurinn var á Tingvoll
fyrri vikuna, í honum var leið-
angursstjóri Bjarni Bjarnason
borgardómari í Reykjavík.
Hinn hópurinn, undir minni
stjórn, var á stað.sem heitir Ör-
skogsfjell, sem er nærri Ála-
sundi. Eftir vikudvöl var síðan
skipt um stað.
Það sem gerði þessa ferð sér-
kennilega og ánægjulega, var
einkum og sérílagi það að nátt-
úrufegurðin þarna er einstök.
Firðirnir eru afar langir og
djúpir, fjöllin há, sem gerir það
að verkum að firðirnir eru mjög
lygnir. Hlíðarnar eru skógi
vaxnar milli fjalls og fjöru og
snarbrattar. Við kynntumst
mjög vel þessari sérkennilegu
náttúrufegurð, sem er svo yfir-
þyrmandi að maður verður
raunar hálf mettaður af henni.
Og Norðmennirnir eru að sjálf-
sögðu líka orðnir mettaðir af
henni, hættir að verða varir við
hana. í þeirra augum eru nakin
fjöll og hrikaleg fegurri en það
sem við hrifumst mest af á þess-
um stað, sem voru fjallshlíðarn-
ar, fossamir, djúpir dalir ogfirð-
ir en þó sérstaklega gróðurinn.
Þarna er allt vaðandi í gróðri.
Við áttum reyndar von á mikilli
náttúrufegurð, en hún kom okk-
ur samt á óvart. Og það sem er
ekki síst merkilegt við hana, er
það að hefðum við komið þarna
um öld fyrr, hefði hún ekki verið
slík. Landið var skóglaust um
1850.“
Skortir trú á skóginn
„Skógræktin í þessu fylki er
mjög merkileg fyrir þær sakir að
á 19. öld var ströndin svo að
segja skóglaus. Allt nágrenni
Álasunds var skóglaust land.
Ástæðan fyrir þessu var sú að
aðkomuleið að skóginum var
mjög auðveld. Það var hægt að
sigla skipum inn firðina og auð-
velt að ná timbri og nýta það.
Eftirsóknin á þessum tíma var
mikil og verð á timbri mjög lágt.
Bændur seldu réttinn til skógar-
höggs f 100 ár fyrir smápening.
Fyrirtækin sem nýttu timbrið
voru að hluta til erlend, og hugs-
uðu ekkert um viðhald og vöxt
skóganna. Þannig varð landið
skóglaust á skömmum tíma. Og
þetta, kannski öðru fremur,
varð til þess að þarna var stofnað
fyrsta skógræktarfélag Noregs.
Skógræktarfélag Raumsdals-
amts hét það og var stofnað
Tómas Ingi Olrich.
1894. Þetta félag varð vísir að
Skógræktarfélagi Mæris og
Raumsdals, sem nú sér um skóg-
rækt á þessu svæði; og hefur
sennilega haft veruleg áhrif á
stofnun Skógræktarfélagsins
norska. Þetta var dálítið
skemmtilegt fyrir okkur Eyfirð-
ingana í ferðinni, því að við eig-
um hér elsta skógræktarfélag á
íslandi, stofnað 1930 - skömmu
áður en Skógræktarfélag íslands
var stofnað. Okkur þótti gaman
að eiga það sameiginlegt með
Álasundsbúum að vera braut-
ryðjendur í skógræktarmálum.
Þegar litið er yfir landið grun-
ar mann ekki að það hafi verið
skóglaust. Og skógræktin hófst
eiginlega ekki fyrr en um alda-
mótin, þannig að elstu tréin eru
um 80 ára gömul. Það er einmitt
sá tími sem skiptir sköpum í
skógrækt. Athyglisvert er að
lesa heimildir frá þeim tíma,
þegar landið var skóglaust og
skógræktarstarfið var að hefjast.
Það var nefnilega alltaf sama
viðkvæðið; menn sögðu, hér er
ekki skógur og hér verður aldrei
skógur. Með öðrum orðum, það
skorti fullkomlega trúna á skóg-
ræktina hjá öllum þorra almenn-
ings. Það sama gerist á íslandi,
menn trúa ekki á það sem þeir
sjá ekki. Nú hvarflar það ekki að
mönnum á Mæri og Raumsdal
að segja svona nokkuð. Þó eru
ekki miklar nytjar af skógunum
enn sem komið er, þetta er ekki
mikið skógræktarfylki.“
í næðingnum
á Brekkunni
Viðbrögð manna við fyrsta
skógræktarstarfinu eru merkileg
vegna þess að þau voru þau
sömu og hér heyrast núna á ís-
landi. Hér eru margir sem telja
að skógrækt geti ekki þrifist
nema sem tómstundagaman.
Afstaða manna er raunar mjög
svipuð eins og hún var um alda-
mótin á Mæri og Raumsdal í
Noregi. Þó höfum við fyrir okk-
ur hér sönnunargögn um hið
gagnstæða. Ef bornar eru saman
myndir af Akureyri sem teknar
eru um 1915, sér maður að
Brekkan er gróðurlaus - að öðru
leyti en því að hún er grasi vaxin.
Og þegar fyrstu trjánum var
plantað á Brekkunni, sem var
við Menntaskólann um 1910,
var það gert í trássi við trú al-
mennings á þá framkvæmd.
Fólk trúði því ekki að tréin gætu
þrifist „í næðingnum á Brekk-
unni“, eins og sagt var. Og Stef-
án Stefánsson skólameistari,
sem plantaði trjánum sjálfur,
getur þess að menn hafi gert
þetta í tilraunaskyni þótt ekki
hafi margir trúað á að tréin gætu
þrifist. Nú, 72 árum seinna,
þurfa menn ekki annað en að
ganga um Brekkuna til að sjá að
tréin þrífast mjög vel þar, meira
að segja svo vel að það getur
jafnast á við trjávöxt víða í Nor-
egi. Við vitum að þetta er hægt
þó að fjárframlög til skógræktar
beri vott um sömu vantrú og þá
sem ríkti á Mæri og Raumsdal
um 1850.“
Einstakar móttökur
„Annað var það í þessari ferð
;em kom mér á óvart en það
/oru móttökurnar sem við feng-
um hjá Norðmönnum. Ég er því
vanur að hljóta hlýjar móttökur
í Noregi, en ég hef aldrei fengið
aðrar eins viðtökur og þarna.
Flestir sem ég kynntist voru vel
að sér í sögu Noregs og íslands.
Þeir vitnuðu óspart í íslendinga-
sögur og Hávamál, og finna
sterkt til skyldleika við okkur.
Málið sem talað er á Suður-
Mæri er ótrúlega líkt íslensku og
átti það einnig sinn þátt í því hve
kynnin urðu náin.“
Mengun frá álveri
„Staðurinn sem við vorum á
seinni vikuna, Tingvoll, er við
Tingvoll-fjörðinn. Inn af honum
gengur Sunndalsfjörður og innst
í þeim firði er staður sem heitir
Sunndalsöra; þar er mikið álver.
Við báðum sérstaklega um að fá
að skoða umhverfi álversins, því
þetta er frægt álver vegna meng-
unarinnar. Það verður að segjast
eins og er að það sjást lítil merki
um mengunina, svo lítil að við
furðuðum okkur á því. En þegar
nánar er að gáð kemur í ljós að á
stóru svæði innar í firðinum hafa
öll sígræn tré drepist. Norð-
menn eru snyrtimenni og hafa
fjarlægt þessi tré, en maður sér
stubbana standa upp úr jörðinni
og getur af því merkt hver skað-
inn hefur orðið á trjám. Lauftré
virðast ekki hafa orðið fyrir
neinum skakkaföllum og heldur
ekki barrtré sem fella barrið.
Það kom einnig í ljós að bændur
höfðu breytt um búskaparhætti
vegna mengunarinnar. Til dæm-
is er ekki hægt að ala upp kvikfé.
Þegar það tekur út vöxt koma
fram skemmdir í tönnum vegna
flúormengunar. Það verður til
þess að gripirnir geta ekki orðið
mikið eldri en tveggja ára. Það
er því ekki hægt að stunda ann-
arskonar kvikfjárrækt en þá sem
miðar að kjötframleiðslu, nema
gripir séu keyptir fullorðnir.
Margir bændur höfðu skipt um
búskaparhætti og tekið upp ak-
uryrkju í stað kvikfjárræktar.
Nú, það voru eyfirskir bændur
með í ferðinni og þetta vakti að
vonum athygli þeirra. Þeir eru
auðvitað uggandi vegna hug-
mynda um byggingu álvers í
Eyjafirði. Mengunarvarnir hafa
aukist verulega, en engu að
síður er mengunin mikil, sér-
staklega fyrst þegar álverið er
sett í gang. Það er hæpið að
reikna með öðru en að mengun
verði mikil í sambandi við svona
verksmiðju í Eyjafirði. Meng-
unin á hvert tonn er að vísu
minni en áður var, en kostn-
aðurinn við að setja upp varnirn-
ar kallar á aukna framleiðslu,
þannig að norsk eftirlitsnefnd
við Sunndalseyri heldur því
fram að heildarmengunin sé jöfn
og áður, þrátt fyrir allar meng-
unarvarnir.
í héraði eins og Eyjafirði, þar
sem mjólkurframleiðsla er einn
mikilsverðasti þátturinn í land-
búnaði, bregður mönnum óneit-
anlega í brún við að sjá fram á að
geta ekki alið upp nautgripi."
Beitiskógur
- Hvað var það sem kveikti
áhuga þinn á skógrækt?
„Það er of löng saga að segja
frá því. En ég get fullyrt að ég
öðlaðist sannfæringu um að
hægt væri að rækta nytjaskóga á
íslandi, þegar ég var í Troms-
fylki í Norður-Noregi, 1979.
Þar, miklu norðar en Island er,
eru aðstæður slíkar að út við ís-
hafið vex enginn gróður. Þegar
komið er inn úr fjarðarmynnum
vex kjarr sem minnir á íslenskan
birkigróður í útsveitum. Þegar
innar dregur teygja hríslurnar úr
sér og eru orðnar að nýtanlegum
skógi í dölunum. Þar er rekinn
skógarbúskapur af fullum krafti.
Þó er meðalhiti sumarmánað-
anna lægri en hér. Það er ekki
veðurfarið sem veldur því að
hægt gengur að rækta skóga hér.
Það er lítil trú ráðamanna á
notagildi skógræktar. í skógum í
Norður-Noregi sáust kýr og
sauðfé á beit. Þar er beitiland
mun gróskumeira og gjöfulla en
hér er, og það er fyrst og fremst
skógunum að þakka. Beitiskóg-
ar er því hugtak sem við íslend-
ingar mættum kynnast. En rækt-
un beitiskóga er annað en sú
dapurlega rányrkja sem leifarn-
ar af íslensku lerkiskógunum
verða enn að þola.
Það er skóginum nauðsyn að
nýta hann. Það þarf að grisja
hann og hirða vel, annars verður
hann ekki til gagns. Það má líka
beita hann ef það er gert með
fullum skilningi á eðli og þörfum
skógarins. Hann er auðlind sem
endurnýjar sig.“
3.' september 1982-'ÐAGUR—5