Dagur - 29.10.1982, Blaðsíða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
RITSTJÓRNARSÍMAR: 24166 OG 24167
SlMI AUGLÝSINGADEILDAR OG AFGREIÐSLU: 24222
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÓRNSSON
BLAÐAMENN: ÁSKELL ÞÓRISSON OG GYLFI KRISTJÁNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: JÓHANNES MIKAELSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT H.F.
Ahersla lögð á
landsbyggðarstefnu
Það er athyglisvert þegar ályktanir frá kjör-
dæmisþingi framsóknarmanna í Norðurlands-
kjördæmi eystra eru skoðaðar, að mikil áhersla
er lögð á landbyggðarstefnu. Allt frá upphafi
hafa framsóknarmenn einmitt beitt sér fyrir
virkri landsbyggðarstefnu, viljað að íslending-
ar sætu allir við sama borð þegar kemur að
búsetu og atvinnumöguleikum. Þessi stefna
flokksins hefur komið skýrt fram undanfarin ár
enda hefur hann verið í aðstöðu til að koma
sínum málum á framfæri.
Þetta sjónarmið kemur t.d. greinilega fram í
almennri kjördæmismálaályktun þar sem fjall-
að er um félagslega þjónustu á landsbyggð-
inni en ástæða er til að minna á aðrar ályktanir
sem Dagur hefur þegar birt. í henni var skorað
á þingmenn kjördæmisins að beita sér fyrir því
að hraðað verði lagningu sjálfvirks síma í kjör-
dæminu og jafnframt benti þingið á að víða
ríkti algjört ófremdarástand í símamálum í
kjördæminu. Síðan segir: „Þingið telur að fyrir
löngu hafi verið tímabært að ljúka rafvæðingu í
sveitum og leggur til að nú verði samþykkt
tveggja ára áætlun þar sem Rafmagnsveitum
ríkisins verði gert kleift að ljúka þessu verk-
efni. Enn búa viss héruð í kjördæminu við léleg
útvarps- og sjónvarpsskilyrði. Þingið telur
slíkt ástand með öllu óviðunandi á öld tækni
og vísinda og skorar á stjórnvöld að beita sér
nú þegar fyrir úrbótum í þeim efnum, “ segir
ennfremur í ályktuninni sem er um félagslega
þjónustu.
Sá vilji framsóknarmanna að jafna aðstöðu-
mun landsmanna hefur oft farið í taugarnar á
andstæðingum Framsóknarflokksins, sem
hafa viljað einbeita sér að þeim svæðum þar
sem finna má mörg atkvæði saman komin. En
tilfellið er að áframhaldandi velferð íslendinga
byggist á því að aðstöðumunur sé jafnaður, að
fólk geti valið og hafnað þegar það kýs sér stað
til að búa á. Mikið verk er eftir óunnið í þessu
sambandi, en því geta landsmenn treyst að
Framsóknarflokkurinn mun halda sínu striki í
þessum efnum.
Munum eftir þeim
öldruðu og sjúku
í almennu kjördæmismálaályktuninni er einn-
ig fjallað um heilbrigðismál, en þar segir m.a.:
„Þingið minnir á rétt þeirra sem minna mega
sín í þjóðfélaginu, s.s. sjúkra, öryrkja og
þroskaheftra og aldraðra og skyldur þjóðfé-
lagsins gagnvart þeim.
Þingið skorar á stjórnvöld að styðja af
fremsta megni við starfsemi frjálsra félaga-
samtaka, sem vinna að málefnum þessa fólks.
Þingið fagnar byggingu nýrra heilsugæslu-
stöðva og dvalarheimila fyrir aldraða í kjör-
dæminu en leggur jafnframt áherslu á að enn
eru mörg verkefni óleyst á því sviði. “
BÆKUR
Kristján frá Djúpalæk
Við upphaf listaviku sl. sumar
talaði Andrés Björnsson út-
varpsstjóri um að bækur ættu sér
örlög. Það er vissulega satt og
maður brýtur oft hugann um
hver vefi þeim þau. Jafnvel virð-
ast sumar bækur lifa lífi sínu eða
deyja óháðar auglýsingaskrumi
og gaspri ritdómara, öðrum er sá
hávaði örlagavaldur.
Nokkrar bækur, útgefnar á
síðastliðnu ári, þykir mér hafa
verið hljóðara um en þær eiga
skilið, og því hefur mig langað til
að reyna að koma £ veg fyrir að
þögnin mikla yrði endanleg ör-
lög þeirra.
Áður en ég ræði um fyrstu
bókina í þessu sambandi verð ég
að hverfa rúm 40 ár til baka í
tíma.
í upphafi síðari heimsstyrjald-
ar bárust nokkrar norskar flótta-
fjölskyldur hingað til lands,
sumar höfnuðu hér við Eyja-
fjörð og dvöldust hér lengur eða
skemur. Nú vill svo undarlega til
að í þeim litla hópi voru tveir
ungir drengir sem síðar urðu rit-
höfundar í heimalandi sínu.
Annar þeirra, Ingebrigt
Davik, tók stúdentspróf hér við
M.A. ogernú kunnurfjölmiðla-
maður og barnabókahöfundur í
Noregi. (Þekktur hér af bókinni
í Mararþaraborg.)
Hinn drengurinn, sem ég á er-
indi við nú, heitir Asbjörn Hild-
remyr. Hann hefur þýtt um 20
bækur af íslensku á sitt mál.
Hann skrifaði tvær bækur um
flóttafólkið og líf þess hér og
hefur Guðmundur Daníelsson
rithöfundur þýtt þær af mikilli
íþrótt á íslensku.
Þegar Þjóðverjar hertóku
Noreg stigu margir vaskir dreng-
ir um borð í skip sín og báta og
lögðu út á leið til frjálsra landa,
ýmist til að berjast þaðan fýrir
land sitt eða aðeins að bjarga lífi
og limum.
Frá þorpinu Brattavogi á
Sunnmæri héldu tveir 100 tn.
bátar út og var förinni heitið til
Ameríku. En þangað komust
þeir aldrei. Þeir hrepptu veður
mikil og náðu loks Færeyjum. Á
öðrum þessara báta var Hild-
remyr litli á áttunda ári ásamt
foreldrum og systkinum og
nokkrar fjölskyldur aðrar, vinir
og vandamenn. Þau dvöldu
fimm mánuði í Færeyjum og um
dvölina þar fjallar fyrri bókin,
hún hlaut í þýðingu Guðmundar
nafnið í ofviðri. Næst lá leiðin til
íslands og síðari bókin er sagan
af dvölinni hér til stríðsloka. Sú
bók heitir á norsku „Vestan for
krigen" (tilviljun eða hvað? Sbr.
Norðan við stríð). Guðmundur
kallar bókina í herteknu landi.
Disko hét bátur Hildremyrs-
• •
Oriög
bóka
fólksins. Hann kom fyrst upp að
Austurlandi en hélt til Akureyr-
ar. Þetta fólk átti nú sitt undir
gestrisni okkar.
Það var ekki létt verk að út-
vega þessum nýju gestum hús-
næði hér, margir voru fyrir sem
höfðu tekið hús á okicur. En
þetta tókst þó.
Það er gott að hugsa til þess að
við tókum þessum fátæku land-
flóttamönnum vel, sýndum
frændum okkar gestrisni og
reyndumst þeim eftir vonum
vel. Það hefði verið ömurlegt ef
rithöfundaefnin ungu, sem þar
voru með í hópnum, hefðu alið
með sér leiðar minningar héðan.
Svo er ekki. Kannski vorum við
þá svo kunnug bágindum, skorti
og úrræðaleysi að við höfum
skilið vandræði gestanna.
Sjálf vorum við hemumin
þjóð, áttavillt innan um þúsund-
ir óboðinna gesta sem við skild-
um vart á nokkurn máta. En
Norðmenn hafa jafnan átt sér-
stakan sess í hugum okkar og á
þeim voða- og hörmungatímum
sem yfir þá gengu um þessar
mundir var samúð okkar með
þeim ósvikin.
Bretar tóku norsku bátana í
þjónustu sína. Disko var hér á
firðinum við gæslustörf og flutn-
inga og á honum sama áhöfn og
fyrr. Fjölskyldur þeirra fengu
inni á efri hæð stórhýsis á Sval-
barði, þar bjuggu konurnar með
börnin. Stundum fengu dreng-
irnir að fljóta með á Disko, karl-
mennirnir fengu einstaka
sinnum frí og voru heima dag og
dag. Á Svalbarði áttu þessar
fjölskyldur sín fyrstu jól saman í
herteknu landi.
Eftir hátíðirnar fluttu fjöl-
skyldurnar smám saman til Ák-
ureyrar, síðast var móðir Hild-
remyrs ein eftir með börnin.
Drengurinn hafði þá misst vini
og leikfélaga en fátt unglinga á
staðnum. En þá kynntist hann
gömlum manni sem bjó í kofa
niðri á eyrinni. Þarna myndaðist
náin vinátta og trúnaður milli
æsku og elli. Höfundur lýsir
þessum gamla manni af miklum
innileika og er sá kafli bókarinn-
ar fagur svo af ber. „Hann hafði
hvítt hár sem féll í hrokknum
lokkum niðrá bak og fádæma
mikið hvítt skegg sem bylgjaðist
niðrá bringu." Og þessi heiðum-
hári öldungur geymdi alla lífs-
reynslu þjóðar sinnar í brjósti
sér, sögur hennar og ævintýr
lágu honum á tungu og hann
miðlaði drengnum unga og ein-
mana allri hlýju sinni og visku,
opnaði honum hulda heima
lands og hugar. Gaman væri að
vita nú eitthvað meira um þenn-
an öldung sem hlýtur svo fagurt
eftirmæli. Á Svalbarði bjó gott
fólk og dýrin, umhverfið og
ævintýrin lifa í minningunni um-
lukin birtu, þrátt fyrir áhyggjur
og ama hið innra.
En Hildremyr-fólkið flutti
líka í bæinn. Fjölskyldurnar af
Disko munu allar hafa búið í
Túliníusarhúsinu og haft þar
sameiginlegt eldhús uppi. Höf-
undur segir frá lífi þeirra, sorg
og gleði. Leikfélagar hans urðu
nú, ásamt samlöndum, dreng-
irnir í Innbænum. Þeir eru nú
trúlega milli fimmtugs og sext-
ugs og muna þessa tíma. Það var
margt brallað, skíði á flugi í
brekkunum, bátar á sjó og
bryggjusnatt. Þarna var glatt og
gott að vera. En rithöfundarefn-
ið átti þó sín vandamál, kvíði og
kjarkleysi þjáðu hann. Móðir
hans virðist hafa verið nokkuð
ströng og skuggi sá er grúfði yfir
heimalandinu náði alla leið
hingað.
Næsta sumar voru norsku
bátarnir kallaðir til Reykjavík-
ur. Þeir héldu áfram störfum
fyrir breska og síðar ameríska
herinn, aðallega á Hvalfirði.
Flutti þá allt fólkið suður og fékk
inni á Seltjarnarnesi a.m.k. fjöl-
skylda Hildremyrs. Síðar
bjuggu þau í Laugarneshverfi og
þar varð hann heimagangur hjá
svoköliuðum Merar-Manga og
leikbróðir svona hans, en einn af
þeim var Sigurður A. sem hefur
nú skrifað minningar sínar og
auðgað bókmenntir okkar svo
eftir er munað.
í Reykjavík gerist svo fram-
hald sögunnar og viðburðarrík
æska höfundar speglar veröld
sem var, fjölskrúðugt líf með
ógn stríðs á aðra hlið. Bókin
endar þegar flóttafólkið stígur
fæti á bryggjuna í litla þorpinu
sínu á Sunnmæri. Margt er
breytt en afi er mættur á staðn-
um eins og hann var í huga
drengsins, landið er hið sama.
Allt er gott.
Þó saga þessa fólks sé góð og
„skemmtileg" lesning, m.a.
vegna þess hve nákomin hún er
okkur í tíma og rúmi, þá er það
ekki aðalkostur hennar. Hitt er
meir að hér heldur skáld á penna
og tekst að gæða söguna dýpt
þess hugarangurs sem fylgdi
flóttafólkinu. Ásbjörn var við-
kvæmt barn og föðurlandsástin
og heimþráin óslökkvandi
eldur. Heim til Noregs, heim til
afa stefndi hugurinn látlaust.
Mér finnst að ég hafi hvergi
skynjað og skilið dýpri sefa
þjáning og harma norsku þjóð-
arinnar á þessum miklu hörm-
ungartímum en hjá þessum út-
laga dreng, hef ég þó Iesið marg-
ar frásagnir af andlegum og lík-
amlegum þjáningum, pynding-
um og miskunnarleysi þar sem
þeir segja frá er sjálfir voru þol-
endur. Kannski er það hér sem
skilur á milli skáldsins og sagna-
mannsins.
I næsta helgarblaði Dags mun
ég svo fjalla um aðra bók frá sl.
ári sem legið hefur í þagnargildi.
K.f.D.
4—DÁÓÍm - 29/október 1982