Dagur - 30.11.1982, Blaðsíða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGAFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
RITSTJÓRNARSlMAR: 24166 OG 24167
SlMI AUGLÝSINGADEILDAR OG AFGREIÐSLU: 24222
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÓRNSSON
BLAÐAMENN: ÁSKELL ÞÓRISSON, GYLFI KRISTJÁNSSON OG
ÞORKELL BJÖRNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: JÓHANNES MIKAELSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Rannsókn
á smáfiskadrápi
Undanfarið hafa borist hrikalegar fréttir af smáfiska-
drápi hér við land. Upphaf málsins var það að Krist-
ján Ragnarsson, formaður LÍÚ, gat um þetta í ræðu á
aðalfundi sambandsins. Ekki stóð á viðbrögðunum,
því fjöldi sjómanna vitnaði um það í útvarpsviðtölum
að stórfellt smáfiskadráp ætti sér stað. Hins vegar
mótmæltu togaraskipstjórar þessum ummælum
Kristjáns Ragnarssonar.
Spurningin er því sú, hvað rétt sé í þessum málum.
Úr því verður einfaldlega að fást skorið og rétt yfir-
völd að gangast fyrir rannsókn á því hvort þessar
fréttir eru sannar. Sögusagnir hafa raunar gengið
um það lengi að miklu af fiski væri hent fyrir borð, þar
sem hann næði ekki lágmarksstærð. Nú er málið orð-
ið alvarlegra en svo að réttlætanlegt sé að láta sitja
við orðin tóm. ítarlegrar könnunar er þörf á því sem á
undan er gengið og í framtíðinni verður að koma í
veg fyrir smáfiskadráp af þessu tagi.
Það er einkar athyghsvert hvað skoðanir óbreyttra
sjómanna og starfandi skipstjórnarmanna á togur-
unum stangast á í veigamiklum atriðum. Hvorugur
aðihnn ætti að una því að úr málinu fáist ekki skorið,
ef báðir hafa hreinan skjöld. Kristjáni Ragnarssyni
ber að þakka það að hafa vakið athygh á þessu alvar-
lega máli og útvarpinu fyrir skörulegan fréttaflutn-
ing sem hlýtur að hafa vakið menn til umhugsunar.
Lýðveldi eða borgríki
í grein sem Ólafur Þ. Þórðarson, þingmaður Fram-
sóknarflokksins, skrifaði nýlega í Tímann um stjórn-
arskrármálið segir hann á þessa leið: „Nú fer það
ekki milli mála að hér á landi er orðin mikil togstreita
mihi Stór-Reykjavíkur og landsbyggðarinnar. Á Stór-,
Reykjavíkursvæðinu kvarta menn undan hlutfalls-
lega minni áhrifum hvers einstaklings á kosningu til
Alþingis. Á landsbyggðinni kvarta menn undan
ójafnri framþróun landsins er leitt hafi til ójafns
framfærslukostnaðar og fólksflutninga til Stór-
Reykjavíkur. Bæði þessi atriði er hægt að tryggja til
meiri jafnaðar innan stjórnarskrárinnar ef vilji er
fyrir hendi. Það er aftur á móti að kasta stríðshansk-
anum, ef nú á aðeins að leysa kjördæmamálið en
skilja önnur atriði stjórnarskrárinnar eftir, nema það
verði gert innan kosingalaganna. “
Síðan segir Ólafur: „Þannig má segja að ef algjör
jöfnun atkvæðaréttar í landinu kæmi til sköpuðust
kaflaskil í sögu þjóðarinnar og lýðveldið ísland liði
undirlokenborgríkiðReykjavíktækivið . . .Þaðværi
þó aðalumhugsunarefnið ef landsbyggðin yrði nokk-
urs konar nýlenda Reykjavíkur hvað valdaaðstöðu
snertir . . . Framsóknarflokkurinn hefur ekki tahð
rétt að jafna til fuhs kosningaréttinn í þessu landi
vegna þeirrar tilfærslu valds sem það hefði í för með
sér. Það má ekki gleymast í þessari umræðu að
stjórnarskráin á að stuðla að þjóðarsáttum. Hún á
ekki að tryggja hnefarétt hins sterka. “
'--------------------------------—I
Skýrsla Náttúrugripasafnsins til staðarvalsnefndar:
Auðugt og fjölbreytt
náttúrufar
- Verndargildi vesturstrandar Eyjaf jarðar verður
að teljast langt yfir því sem almennt gerist
I gær var kynnt á blaða-
mannafundi skýrsia starfs-
manna Náttúrugripasafnsins á
Akureyri um náttúrufar og
minjar við vestanverðan
Eyjafjörð. Skýrslan var gerð
fyrir staðarvalsnefnd um iðn-
rekstur. Hér fer á eftir loka-
kafli skýrslunnar þar sem
helstu niðurstöður hennar eru
dregnar saman.
1) Landslag er víða fjölbreytt
á könnunarsvæðinu og náttúru-
fegurð mikil, einkum viðströnd-
ina og til fjalla. Þar er að finna
fjölda af jardsögulegum minjum
(um 50 skráðar minjar), sem
margar eru dæmigerðar fyrir rof
og uppbyggingu náttúruaflanna
þ.e. jökla, vatnsogsjávar. Eink-
um eru jökulminjarnar fjöl-
breyttar, svo fágætt mun vera að
hafa jafn mikið safn af þeim á,
svo litlu svæði. Einnig eru þar
framhlaup af ýmsu tagi og ýmsar
aðrar myndanir. Jarðskjálftar
koma af og ti! og valda stundum
skaða á mannvirkjum utantil á
svæðinu.
2) Veðurfar (í Eyjafirði) er
hagstætt miðað við grannhér-
uðin og landið í heild, sem rekja
má til legu fjarðarins í hinum
mikla fjallabálki Mið-Norður-
lands. Er loftslagið því megin-
landskenndara þ.e. þurrara og
staðvindasamara en jafnframt
með meiri hitabreytingum en
víðast hvar á landinu. Vindáttir
eru einhæfar, þ.e. yfirgnæfandi
suðlæg eða norðlæg átt og of-
viðri koma stundum og valda
skaða, einkum á Akureyri og
Árskógsströnd. Snjóþungteryst
á svæðinu (Árskógsströnd), en
snjólétt í Hörgárdal. Hafís kem-
ur oft í fjörðinn í hafísárum, og
liggur þar stundum langt fram á
sumar. Snjóflóð eru fágæt á
könnunarsvæðinu.
3) Lífríki svæðisins er auðugt
af tegundum og magn þess all-
mikið á köflum. Landið er að
heita má allt þakið jarðvegi og
gróðri, sem nær hér einnig hærra
til fjalla en víðast hvar á Islandi.
Mólendi er algengasta gróður-
lendið og lyngmóar rfkjandi
utantil á svæðinu. Er þar víða
gott berjaland. Um þriðjungur
af láglendi könnunarsvæðisins
er nú orðið tún. Töluvert vot-
lendi er þó enn á svæðinu og af
ýmsum gerðum, s.s. flóar, flæði-
engi, mýrar, fen og fitjar, enn-
fremur nokkrar tjamir.
Votlendið er helsta undir-
staða fuglalífsins, sem telja má
mjög fjölbreytt á svæðinu bæði
af tegundum og magni. Um 65
tegundir eru skráðar á svæðinu,
en þar af eru um 45 tegundir
nokkuð öruggir varpfuglar. All-
þétt og fjölbyggð vörp eru á
nokkrum stöðum, einkum á ós-
hólmasvæðum og í nokkrum
flóamýrum. Smádýralíf er einn-
ig fjölbreytt. Eru um 150 teg-
undir skordýra þekktar af svæð-
inu, en um 360 úr öllum Eyja-
firði. Af hápiöntum er vitað um
286 tegundir á könnunarsvæð-
inu en um 340 úr Eyjafirði.
Nokkrar þeirra eru afar sjald-
gæfar t.d. davíðslykilinn, sem
ekki er vitað til að vaxi annars-
staðar í Evrópu. Af lágplöntum
eru þekktar um 500 tegundir á
könnunarsvæðinu og hafa þær
flestar fundist í nágrenni við
Möðruvelli og Hof, og margar
hvergi annarsstaðar á landinu.
4) Sjólíf í Eyjafirði er með því
fjölskrúðugasta og auðugasta
sem þekkist í fjörðum á Islandi,
og Bjarni Sæmundsson taldi
hann „einna merkastan af öllum
fjörðum landsins“ hvað fisk-
veiðar snertir, enda var hann
lengst af gullkista byggðanna
umhverfis. Árvissar síldargöng-
ur voru í fjörðinn fyrr á öldum
og kringum aldamótin síðustu
var síldinni ausið þar upp í ótrú-
legu magni. Þess munu fá dæmi
að fiskur brygðist í utanverðum
firðinum fyrr á tíð, og göngu-
fiskur var veiddur alveg inn í
fjarðarbotn. Enn er fjörðurinn
fiskisæll þrátt fyrir áratuga rán-
yrkju, og veíðar mikið stundað-
ar á litlum bátum. Um 40 fiska-
tegundir eru skráðar í firðinum,
og um 500 tegundir smádýra.
Botngróður er víða mikili á föst-
um botni og grunnsævi í firðin-
um, eins og skógar af stórvöxn-
um þarategundum, og fjörur eru
víðast vaxnar þangi og lífríkar á
köflum. Alls eruþekktar um 130
tegundir botn- og fjöruþörunga í
Eyjafirði, en smásæir þörungar
eru þó líklega margfalt fleiri.
5) Búskapur og önnur land-
nýting hefur jafnan staðið með
miklum blóma í Eyjafirði, og á
það eins við um könnunarsvæð-
ið, bæði á sviði jarðræktar og
búfjárræktar, þótt kalskemmdir
geri vart við sig í túnum, einkum
utantil á svæðinu. Talið er að
mestallt land neðan við 100 m
hæðarlínu sé ræktanlegt, og að
tvöfalda megi túnstærðina frá
því sem nú er. Kartöflurækt er
nokkur og heppnast vel, einkum
innantil á svæðinu. Mjólkurkýr
hafa verið um 900 á könnunar-
svæðinu undanfarinn áratug, um
600 geldneyti, 200 hestar og um
8000 fjár. Svæðið leggur nú til
um 3% af aliri mjólkurfram-
leiðslu landsmanna, en Eyja-
fjörður allur um 20%.
6) Sögulegar minjar (mann-
vistarminjar o.fl.) eru fjölmarg-
ar á könnunarsvæðinu. Merk-
astar eru minjar hins forna
kaupstaðar að Gásum, en þær
eiga vart sinn líka hér á landi. Þá
er vitað um rústir nokkurra forn-
býla á svæðinu, sem gætu verið
frá fyrstu tímum byggðarinnar,
og á nokkrum stöðum eru eld-
fornir vörslugarðar. Á nokkrum
bæjum standa enn leifar af göml-
um torfbæjum og gömul timbur-
hús, en alls voru skráðar um 90
gamlar byggingaminjar á könn-
unarsvæðinu. Forn kuml og
dysjar voru skráðar á 13 stöðurn
og um 50 þjóðtrúarstaðir þ.e.
bústaðir álfa, „fornir haugar"
o.fl., en af þeimermargt íEyja-
firði.
7) Könnunarsvæðið nýtur
þeirrar sérstöðu að vera hefð-
bundið rannsókna- og söfnunar-
svæði og á það einkum við ná-
grenni Möðruvalla, þar sem
segja má að vagga íslenskra
náttúrurannsókna hafi staðið í
lok síðustu aldar, sérstaklega á
grasafræðisviöinu, þegar þeir
Stefán Stefánsson og Ólafur
Davíðsson störfuðu þar, en
Ólafur var mikilvikur jurtasafn-
ari, og eru söfn frá honum í
Kaupmannahöfn, Reykjavík og
víðar. Á Víkurbakka á Ár-
skógsströnd hefur starfað nátt-
úrurannsóknastöð síðasta ára-
tuginn, þar sem margháttaðar
rannsóknir og söfnun hefur farið
fram, bæði á landi og sjó. Gildi
þessara svæða til rannsókna og
fræðslu er nánast ómetanlegt.
8) Vegna fjölbreytni sinnar í
landslagi og lífríki og legu sinnar
milli tveggja fjölmennustu stað-
anna í Eyjafirði, hefur könnun-
arsvæðið mikið útivistargildi.
9) Það sem upp var talið í 1.-
8. grein hér að framan, á meira
eða minna við um allt könnunar-
svæðið, en auk þess hafa 10
minni svæði verið útvalin til sér-
stakrar verndunar, á grundvelli
þeirra upplýsinga sem aflað var í
könnuninni. Taka þau yfir flest-
ar verðmætustu náttúru- og
söguminjarnar og eru í 1.-2.
verndarflokki samkvæmt þeirri
skiptingu sem notuð er á vernd-
arkortinu, mynd 118. Þessi
svæði eru: 1) Hámundarstaða-
háls, 2) Helluhöfði, 3) Þorvalds-
áreyrar o.fl., 4) Þorvaldsdals-
mynni, 5) Víkurbakka/Götu-
svæðið, 6) Arnarnes, 7) Bakka-
ásarsunnantil, 8) Reiðholt/Selás
o.fl., 9) Hörgárdalur neðan-
verður, 10) Glæsibæjarsvæðið.
Þessi svæði ber sérstaklega að
vernda fyrir hvers konar raski,
einkum þá hiuta þeirra sem tald-
ir eru í hæsta verndarflokknum
og sum þeirra ætti að friðlýsa
a.m.k. að hluta, t.d. Hörgár-
svæðið.
10) Lokaniðurstaða þessarar
könnunar verður því óhjá-
kvæmilega sú, að Eyjafjörður og
könnunarsvæðið sérstaklega,
hafi svo auðugt og fjölbreytt
náttúrufar, að tæplega verði
jafnað við önnur héruð af sam-
svarandi stærð hérlendis. Hvað
lífríkið snertir á þetta ekki síður
við um sjóinn (Eyjafjörð). Hinir
hefðbundnu atvinnuvegir sem
byggjast á auðlindum náttúr-
unnar, standa með miklum
blóma í Eyjafirði og leggja til
drjúgan hlut af matvælaöflun
þjóðarinnar. Náttúrufræðilegt
gildi könnunarsvæðisins er
ómetanlegt, og þar er margt af
verðmætum söguminjum
(þjóðminjum).
Verndargildi vesturstrandar
Eyjafjarðar verður því að teljast
langt yfir því sem almennt gerist
á íslandi og virðist það einnig
eiga við um Eyjafjörð sem heild,
samkvæmt þeim heimildum sem
tiltækar eru.
Hér er því mikið í húfi ef illa
tekst til um landnýtingu eða val
nýrra atvinnugreina. Hafa verð-
ur í huga, að ýmis náttúruskil-
yrði sem mestu valda um auðgi
og fjölbreytni lífríkisins í Eyja-
firði (t.d. innilukt lega og stað-
viðri) geta á hinn bóginn stuðlað
að aukinni hættu á skaðlegri
loftmengun. í Eyjafirði er því
nauðsyn að viðhafa meiri gát í
þessum efnum en víðast hvar
annarsstaðar á landinu.
4 - DAGUR - 30. nóvember 1982