Dagur - 27.12.1985, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - 27. desember 1985
Æám
Kristinn G. Jóhannsson,
skólastjóri og listmálari
með meiru. Hvers vegna
ertu alltaf svona sérstakur í
útliti og klæðaburði?
„Á unga aldri gekkst maður upp í því
að vera pínulítið öðruvísi en aðrir
menn. Þá lét maður sér vaxa hár og
skegg og gerðist listamannslegur í útliti.
einkum mun ég hafa gengist upp í
þessu, eftir að ég hélt mína fyrstu
einkasýningu. en ég held að það sé
langt síðan ég hætti að hafa gaman af
því að láta bera á mér, en það getur vel
verið að til þess megi rekja upphafið.
enda var auðvelt að skera sig úr í
klæðaburði á mínum ungdómsárum,
því þá fóru allir snöggklipptir, vel
greiddir og hreinrakaðir, auk þess sem
menn gengu um í venjulegum fötum.
En ég hafði þann háttinn á, að teikna
mín föt sjálfur og fá síðan Jón M. Jóns-
son til að sauma þau. Þá gerði ég í
þessu, en það er löngu liðin tíð. En ég
hafði gaman af þessu. Og hvers vegna
ekki? Af hverju eiga allir að vera eins?“
- Því var hvíslað í eyra mér, að þú
værir ekki fæddur Akureyringur.
„Það er rétt farið með, því ég er
fæddur á Dalvík, í húsi sem heitir
Dröfn. Það er í miðbænum, beint á
móti bíóinu og mér til sárinda er húsið
nú ákaflega illa farið. ’Eg er hræddur
um að Dalvíkingar ætli ekki að gera
það að safni, mér til heiðurs! í það
minnsta yrði það þeim afskaplega
kostnaðarsamt úr því sem komið er!“
- En ungur frá víkinni á Eyrina?
„Já, ég flutti tveggja ára frá Dalvík til
Akureyrar og þar er ég alinn upp á
stríðsárunum. Við bjuggum í Zíon, við
Brekkuræturnar, með braggahverfi
hersins rétt við húsvegginn. Það er tími
sem lítið hefur verið fjallað um; Akur-
eyri stríðsáranna. Það er helst í „Vor-
göngu í vindhræringi“ eftir sr. Bolla,
jú og í „Norðan við stríð“ eftir Indriða
G. Þorsteinsson, sem þessum tíma eru
gerð einhver skil í bókmenntum.
Þetta var mjög undarlegur tími í sögu
bæjarins, þó maður hefði ekki alltaf vit
á því að taka atburðina eins og þeir í
rauninni voru. Leikvangur okkar strák-
anna var á túninu sunnan við Zíon, þar
sem nú er fatahreinsunin. Þar austan
við, allt austur að núverandi Geisla-
götu, var braggahverfi."
Hvernig upplifðir þú stríðið?
„Þessi tími er mjög kvíð-
inn í rnínum huga. Raunar
höfðum við krakkarnir af-
skaplega ánægjuleg samskipti við her-
mennina og sjaldséð sælgæti varð ekki
til þess að spilla þeirri vináttu. En undir
niðri bjó kvíði, sem ekki síst skapaðist
af loftvarnarmerkjum og þýskum flug-
vélum yfir bænum. Þá spígsporuðu
eftirlitsmenn um stræti, sem áttu að
gæta þess að allir kæmu sér í var, í loft-
varnarbirgjum eða í kjöllurum húsa
sinna. Og í húsin var borinn sandur, sem
átti að nota til að slökkva elda, ef húsin
yrðu fyrir loftárás. Þar að auki voru all-
ar fréttir um stríð. Og hermenn eru
menn og næturlíf þeirra barst inn um
gluggann hjá okkur í Zíon. Þetta ann-
arlega ástand skapaði kvíðvænlega
spennu, með tyggjó og torkennilegu
súkkulaði, en náði samt ekki að
skemma okkar glöðu æsku.“
- Varstu dæll í æsku?
„Já, það held ég. Ef til vill hefur það
fremur helgast af kjarkleysi en þægð.“
- Var Hreiðarsskóli upphafið af
þinni skólagöngu?
„Upphafið að minni skólagöngu var í
sunnudagaskóla kristniboðsins í Zíon.
Jú, og síðan fór ég í Hreiðarsskóla, sem
þá var neðst í Eiðsvallagötu. Ég minn-
ist þess, að þangað þótti nokkuð langt
að fara að heiman. Þess vegna urðu þau
blessuð hjónin, Jenna og Hreiðar, oft
að fylgja mér heim þegar eitthvað blés.
Þau hafa eðlilega ekki treyst veimiltít-
unni, til þess að koma sér heim áfalla-
laust, án aðstoðar. Ég á góðar minning-
ar urn þennan skóla. Hann fór vel í
mig. Mér gekk hins vegar mun verr að
aðlagast „Barnaskóla íslands". Fyrsta
árið þar var með einhverjum ósköpum.
Mig minnir að ég hafi alveg neitað að
fara uppeftir. Gott ef það það þurfti
ekki að sækja mig heim. Það var nú
ekki björgulegt í byrjun skólagöngu.“
- Hver var ástæðan?
„Hræðsla í bland við þrjósku. En
þetta lagaðist og í þessum skóla átti ég
eftir að eiga góða daga. Ég minnist
Önnu Snorradóttur, sem míns fyrsta
kennara, en síðan tók við hver snill-
ingurinn á fætur öðrum. Síðasta vetur-
inn minn kenndi mér Örn Snorrason.
Þetta var á þeim árum, sem litið var
á kennslu sem vinnu, jafnvel fyrir
karlmenn, og karlar í stórum meiri-
hluta t' kennaraliðinu. Þá átti þessi stétt
vissan virðingarsess í bæjarlífinu."
„Krakkarnir í Miðbænum héldu hóp-
inn og þar var mikið mannval. í Upp-
sölum átti heima Gunni Berg, í
Brekkugötu 12 voru mínir bestu vinir,
Óli „danski“ og það fólk, í Gránufé-
lagsgötunni voru Guðmundur
„Muggur" Hallgrímsson og Hafliði
bróðir hans, „Dúddabræður“, Haukur,
Gunnar og Jakob Jakobssynir voru rétt
fyrir innan okkur, þar sem Landsbank-
inn er núna. Fleiri gæti ég nefnt, en
þetta var fjörugt lið.“
Hefðbundin skólaganga?
„Já, hún var það, barnaskóli, gagn-
fræðaskóli, landspróf og síðan mennta-
skóli. Ég varð stúdent 1956. Leiðin var
því bein, en ég átti mér hliðarbraut. Ég
var ekki nema 12 ára þegar Jónas Jak-
obsson, myndhöggvari, flutti hingað í
bæinn. Hann setti hér upp vinnustofu
og ég komst í nám til hans, í myndmót-
un og teikningu. Ég var mjög upptek-
inn af þessu. Síðar kom Haukur Stef-
ánsson, listmálari, inn í spilið, en hann
var með góða menntun að baki. Visku-
brunnur þessara listamanna heillaði
mig, þannig að mestur hluti af mínum
frítíma fór í að bergja af honum".
ar öflugt listalíf á Akureyri
á þessum árum?
„Já, það held ég, í það
minnsta vantaði ekki áhug-
ann hjá þeim sem stóðu þar í fylkingar-
brjósti. Emil Sigurðsson, sem lengi var
hjá KEA og síðar Amaro. var þar í for-
ystusveit. Einnig Jón Gíslason, sem nú
hefur endurbyggt „Gamla Lund“. Þess-
ir hugsjónamenn komu hér á fót lista-
skóla, sem þeir héldu úti í nokkur ár.
Skólinn skiptist í tvær deildir, mynd-
höggvaradeild og málaradeild, og nem-
endurnir voru þar af áhuga. Fyrst feng-
um við inni í Fjórðungssjúkrahúsinu,
sem þá var fokhelt. Þar var rúmgott, en
sú dýrð stóð ekki lengi. Það þurfti að
nota húsið til þess sem það var ætlað og
skólinn var á hrakhóium. Ég man að
við vorum einn vetur í íþróttahúsinu
við Laugagötu.
Þessi skóli var afskaplega merkilegt
framtak og ég hygg að hann hafi verið
fyrsti vísirinn að myndlistarskóla á Ak-
ureyri. Eftir að starfsemi hans lagðist
niður var ég í námi hjá Hauki Stefáns-
syni þar til hann lést. Eftir það var úr
vöndu að ráða fyrir mig, þegar báðir
meistarar mínir voru horfnir“.
- Varstu síteiknandi sem barn?
„Nei, það held ég ekki. Ég held að ég
hafi ekki fundið fyrir þessum fiðringi
fyrr en ég kom upp í gagnfræðaskóla.
Ég minnist þess ekki. Þetta var í blóð-
inu. Faðir minn hafði fengist við mynd-
list sem ungur maður og það er hann
sem kemur mér í myndlistarnám. Og
hann gaf mér fyrsta olíulitakassann sem
ég eignaðist“.
- Mikið málað?
„Já, ég lét gamminn geysa og lét allar
stefnur fara lönd og leið. Þetta varð til
þess, að ég hélt mína fyrstu einkasýn-
ingu þegar ég var aðeins 17 ára. Hún
var haldin í Hótel Norðurland, þar sem
nú er anddyri Borgarbíós. Þar var lítill
salur. Mig minnir að það hafi verið um
60 verk á sýningunni og veggimir í saln-
um voru nánast fóðraðir með málverk-
um frá lofti og niður í gólf.“
- Hvernig voru móttökur?
Afskaplega elskulegar. Mig minnir
að verðið á snilldarverkunum væri frá
75 krónum upp í 150 krónur. Og það
seldust nær allar myndirnar.“
- Nei, nei, en það voru ekki svo
margir um hituna. Þegar ég var hér
ungur maður, þá var í rauninni ekki
nema einn listmálari til, sem Akureyr-
ingar eignuðu sér. Hann var Örlygur
Sigurðsson, ímynd listamannsins; ögn
hrekkjóttur, óútreiknanlegur, fjörmik-
ill og dálítill snillingur. Og þegar talað
var um listamenn í mín eyru, þá var
það Örlygur. Ekki þar fyrir; sýning mín
hefur vafalaust vakið athygli og ég
gekkst upp í því.“
Stúdentspróf. Eftir það setjast
menn gjarnan niður og spyrja
sig, jafnvel í fullri alvöru,
hvað ætla ég nú að verða þeg-
ar ég er orðinn stór? Hvað gerðir þú?
Ég held að ég hafi aldrei hugsað til
annars, en að nýta mér það sem ég
hafði lært í myndlist og læra meira. Ég
fór því suður að loknu stúdentsprófi og
var þar einn vetur í Myndlista- og hand-
íðaskólanum, en hann átti ekki við mig;
ég fann mig ekki þar. Það var ábyggi-
lega miður, því í þessum skóla hefði ég
eflaust getað lært margt nytsamlegt. Ég
var bara ekki tilbúinn til þess. í og með
held ég að ég hafi talið mig hafinn upp
yfir námsefni skólans, en það var mikill
misskilningur.“
- Hvað gerðir þú þá?
„Til að byrja með fór ég heim aftur
og í íhlaupavinnu málaði ég leiktjöld.
Ég var svolítið skotinn í leiklistinni. En
síðan fór ég til Edinborgar og nam þar
við listaháskólann í tvö ár. Það var góð-
ur skóli. Þá tók við allt annað líf, því
þar þurfti maður að berjast fyrir því að
vera.
Þá var ekki vaðið í námsstyrkjum,
þannig að ég kom heim eftir tvö ár og
stoppaði við í Reykjavík, vann þar um
tíma við að teikna í Vikuna. Það var í
tíð Jökuls Jakobssonar við ritstjórn. Á
þessum árum sýndi ég ört, en samt sem
áður sá ég fram á það, að það var ekki
raunhæft að ætla sér að lifa af málara-
listinni. Enda var mikið af snillingum í
Reykjavík. Útkoman varð sú, að ég fór
til Patreksfjarðar og gerðist þar kenn-
ari. Þar var ég í tvo vetur, en málaði á
sumrin. Fór svo í Kennaraskólann
haustið 1961. Patreksfjarðardvölin var
eins og prufukeyrsla fyrir skólann; ég
vildi reyna til þrautar hvort ég kynni við
mig í kennslunni.
Eg átti góða daga í Kennaraskólan-
um, lagði mikið kapp á námið, en mál-
aði með og sýndi. Ég tók þátt í samsýn-
ingu Félags íslenskra listamanna og
haustið 1962 hélt ég mína fyrstu einka-
sýningu í Reykjavík, í Bogasal Þjóð-
minjasafnsins. Þar réði þá ríkjum
Kristján Eldjárn. Mér var tekið vel.
Það kom meira að segja umsögn um
mig í Stefni, blaði ungra Sjálfstæðis-
manna. Þeim þótti eitthvert púður í
því, að eigna sér einn listamann, en
þeim þótti það þá flestum við hæfi, að
halla sér til vinstri í pólítík.“
- Er Ólafsfjörður næstur?
„Já, ég var að vísu að stússast við 100
ára afmæli Akureyrar sumarið eftir
Kennaraskólann, en síðan fór ég að
hugsa minn gang. Ég hafði ekki áhuga
á að verða kennari með annan kennara
yfir mér. Ég stefndi því strax nokkuð
ákveðið að skólastjórastöðu; hafði
raunar stefnt að því strax í skóla, með
því að taka mjög hátt kennarapróf. Eft-
ir að hafa skoðað ýmsa kosti sótti ég um
skólastjórastöðu í Ólafsfirði, við barna-
og unglingaskólann þar, en fékk ekki.“
óttir þú of ungur og galgopa-
legur?
„Nei, það held ég ekki. En
umsókn mín olli nokkrum
óróleika i plássinu. Ég vissi það raunar
ekki fyrr en allt var afstaðið, því ég fór
aldrei úteftir til að fylgja umsókn minni
eftir. Sá sem sótti á móti mér var hinn
mætasti skólamaður, sem hafði verið
við skólann í áratugi. Ýmsum þótti því
ástæðulaust annað en að hann fengi
starfið. Það var skiljanlegt og eðlilegt.“
- En í Ólafsfjörð fórstu?
„Já, það gerði ég og tók að mér
kennslu. Því embætti gegndi ég í eitt ár,
en þá var skólanum skipt upp í barna-
skóla og gagnfræðaskóla og ég tók að
mér stjórn þess síðarnefnda. Þeirri
stöðu gegndi ég í á átjánda ár.“
- Hvernig var að koma til Ólafs-
fjarðar?
„Það var afskaplega gott að vera
skólastjóri í Ólafsfirði. Þar er afskap-
lega hlýtt mannlíf og ég hef aldrei fund-
ið fyrir einangrun, þar sem gott er að
vera. Ég var einn af stórri samhentri
fjölskyldu. Þá var ekki kominn vegur
fyrir Múlann, þannig að eina sam-
gönguleiðin á landi var um Lágheiði og
hún var ekki fær nema 5 mánuði á ári.
En Drangur var okkar far og hann kom
í Ólafsfjörð tvisvar í viku yfir veturinn,
þegar gaf. Oft var ófært og mér þótti
það ekki verra. Ég setti það hreint ekki
fyrir mig. Mér þótti einangrunin jafnvel
til bóta, sérstaklega eftir að ég tók við
skólanum. Hún leiddi til þess, að mínir
nemendur voru ekki á neinu randi um
allar sveitir. Þeir voru heima við, og
það sem meira var, þeir urðu að vera
sjálfum sér nógir. Þess vegna var félags-.
líf blómlegt."
- Svo lentir þú inn í pólitík.
„Já, ég held að ég hafi lent inn í
flestu sem hægt var að komast í á
staðnum. Ég festist þar í leiktjaldagerð
og leikstjórn til fjölda ára, ekki bara
hjá Leikfélagi Ólafsfjarðar, því það var
einnig starfandi öflugt leikfélag innan