Dagur - 13.05.1986, Side 6

6 - DAGUR - 13. maí 1986
Byggðastefnan:
Ein þjóð í einu landi
Frá ráðstefnu Lífs og lands
Landssamtökin Líf og land gengust fyrir ráö-
stefnu á Akureyri fyrir nokkru. Viðfangsefnið
var byggðastefnan undir kjörorðinu ein þjóð í
einu landi. í ávarpi Gests Ólafssonar formanns
samtakanna kom fram að það væri engin tilvilj-
un að þetta mál væri tekið til meðferðar. „Frá
síðustu aldamótum hefur átt sér stað alger koll-
steypa í búsetu á íslandi, sem hefur engan veginn
verið sársaukalaus fyrir land og þjóð. Nú er svo
komið að 90% íslensku þjóðarinnar búa í þétt-
býli, en einungis um 10% í dreifbýli. Þau öfl sem
hér hafa verið að verki eru samt engan veginn
hætt að hafa áhrif. Því er ekki úr vegi að við
stöldrum aðeins við í dag, skyggnumst bæði til
fortíðar og framtíðar, veltum því fyrir okkur
hvort við séum algerir leiksoppar þessara afla,
eða hvort pólitískar, efnahagslegar og stjórnun-
arlegar forsendur séu fyrir því að við getum búið
okkur betri framtíð.“
Árni Steinar Jóhannsson:
Áhyggjuefni að
umfjöllun um
þjóðmál streymi
frá einum punkti
„ísland er miðstýrt þjóðfelag.
A fjöliniðlasviðinu, eins og í
flestu öðru situr höfuðborgar-
svæðið með miðstöðvar fjöl-
miðlunar í landinu innan sinna
marka. Áhrifamáttur fjölmiðla
fer sífellt vaxandi. Þáttur fjöl-
miðla í skoðanamyndun er
viðurkenndur. Þegar litið er á
blaðaútgáfu í landinu kemur í
Ijós að aðeins eitt dagblað er
gefíð út utan höfuðborgar-
svæðisins. Þetta er Dagur á
Akureyri sem starfrækt hefur
verið sem dagblað um nokk-
urra mánaða skeið.“
Þetta sagði Árni Steinar
Jóhannsson garðyrkjustjóri
Akureyrarbæjar á ráðstefnu Lífs
og lands um byggðastefnuna.
„Dagblöð, sem gefin eru út á
höfuðborgarsvæðinu eru blöð
allra landsmanna. Dreifing þeirra
er jöfn um allt landið og nær allur
boðskapur þeirra út um allt
æðakerfi þjóðfélagsins,“ sagði
Árni. Hvað önnur blöð varðar er
dreifing héraðs- eða svæða-
bundin og er dreifing blaða frá
landshlutum til höfuðborgarinnar
hverfandi. Sama gildir um fjöl-
miðlun á öldum ljósvakans þó að
sá meginmunur sé á að um ríkis-
rekið fyrirtæki er að ræða.
„Stofnun deildar útvarpsins á
Akureyri er þróun sem hefur gef-
ið góða raun, og svo er einnig um
svæðisbundnar útsendingar
hljóðvarpsins."
Sagði Árni það áhyggjuefni, að
flæði frétta og umfjöllun um
þjóðmál skuli í svo ríkum mæli
streyma frá einum punkti og að
þessi staða hefði eflaust átt stór-
an þátt í að dregist hefði í fylk-
ingar landsbyggðarfólks og þétt-
býlinga við Faxaflóa. Árni sagði
einstreymi miðlunar báðum fylk-
ingum andstætt, auk þess sem
það yki einnig hættuna á því að
þjóðleg menningarverðmæti
glatist.
í erindi Árna kom fram að
útbreiðsla landsmálablaða inn á
höfuðborgarsvæðið leiddi af sér
umfjöllun um landsmál á breiðari
grunni, og að staða íslendinga
væri verri en staðan í þeim sem
við berum okkur saman við m.a.
vegna þess að hér á landi býr yfir
helmingur þjóðarinnar innan
áhrifasvæðis höfuðborgarinnar
og hefur í þessari stöðu vald yfir
umfjöllun um landsmál og allt
fréttamat. „Þeir sem búa á lands-
byggðinni greina einnig hvernig
fjölmiðlarnir vinna stöðugt í
þágu höfuðborgarsvæðisins. Það
er eðlileg afleiðing miðstýring-
ar.“
Árni gerði að umtalsefni stefnu
eða stefnuleysi stjórnvalda í
málefnum ríkisfjölmiðlanna og
taldi hana ámælisverða. „Það
vekur furðu, að nú á tímum stór-
kostlegra tækniframfara, er valin
sú leið að byggja rándýra mið-
stöð ríkisfjölmiðlunar í Reykja-
vík. Nú ber þó að nefna, að
stofnuð hefur verið deild ríkisút-
varpsins, RÚVAK, á Akureyri.
Það er þó ekki vegna stefnu
stjórnvalda heldur þrátt fyrir
hana.“ Síðan sagði Árni að
reynslan af RÚVAK ætti að
verða okkur hvatning til stefnu-
breytingar og í stað stöðugrar
uppbyggingar á höfuðborgar-
svæðinu, ættu ríkisfjölmiðlarnir
að byggja upp samhæft net hér-
aðsstöðva. „Með þessari stefnu-
breytingu væri hægt að vega á
móti áhrifum frá einhliða miðlun
dagblaðanna, auka upplýsinga-
streymi og skoðanaskipti." -mþþ
íslendingar lifa í
tveimur heimum
- Öðrum er tekið blóð en
hinum gefið vítamín
sagði Tómas Ingi Olrich
á ráðstefnu Lífs og lands
Á ráðstefnu Lífs og lands þar
sem yfirskriftin var ein þjóð í
einu landi, hélt Tómas Ingi
Olrich erindi sem hann nefndi
tvær þjóðir í einu landi.
Sagði Tómas það einkum
tvennt sem einkennt hefði bú-
setuþróun á íslandi á 20. öld.
Annars vegar fólksflutningar úr
sveitum til þéttbýlisstaða, en um
aldamótin bjuggu 78,5% þjóðar-
innar í sveitum, en nú eru það
9% íbúanna. Hitt einkenni bú-
setuþróuninnar á þessari öld eru
búferlaflutningar frá svokallaðri
landsbyggð til höfuðborgar-
svæðisins. Höfuðborgarsvæðið
skilgreindi Tómas sem land-
svæðið frá Selfossi um Reykja-
nes til Hvalfjarðarbotns, en inn-
an þess svæðis sagði Tómas að
hægt væri að njóta þeirrar þjón-
ustu, félagslegrar og menningar-
legrar sem höfuðborgarstarf-
semin býður upp á.
Vöxtur suðvestursvæðisins var
örastur um 1930 og eftir síðari
heimsstyrjöldina. „Síðastliðin 6 ár
stefnum við hraðbyri til þeirrar
búsetuþróunar sem einkenndi
kreppuárin og haftatímabilið,
sem voru mest á uppgangstíma
suðvestursvæðisins. Með áfram-
haldandi þróun munu 56% þjóð-
arinnar búa á höfuðborgarsvæð-
inu laust eftir næstu aldamót.
Skipuleggjendur á þessu svæði
virðast þó sjá ástæðu til að búast
við mun hraðari fólksflótta frá
landsbyggðinni og hafa búið sig
undir að taka við 35.000-45.000
manns á næstu 25 árum. Ekki er
reiknað með að þjóðinni fjölgi að
ráði.
Sagði Tómas að þessi þróun
ætti sér enga hliðstæðu í Evrópu,
en hins vegar er hún vel þekkt í
ríkjum þriðja heimsins, þar sem
höfuðborgir hafa víðast hvar vax-
ið gífurlega frá seinni heimsstyrj-
öld. Það sem mestu ræður í þess-
um efnum sagði Tómas að væri
einhæft efnahagslíf, mjög óhag-
stæður viðskiptajöfnuður, há-
gengisstefna stjórnvalda og opin-
ber erlend skuldasöfnum. Sagði
Tómas það í meginatriðum sömu
öfl sem verkað hefðu á fólks-
flutninga til höfuðborgarsvæðis-
ins. Þó er sá munur á að til þess
eru engin dæmi að rúmlega helm-
ingur þjóðarinnar hafi flust til
höfuðborgar Afríkuríkis eins og
raunin er á hér á landi.
Þessu næst talaði Tómas um
þau áhrif sem búsetuþróunin
hefði haft í för með sér og sagði
augljósustu afleiðinguna þá að
þjóðin hefði eignast vísi að
borgamenningu. „íslendingar
styðjast ekki við neinar hefðir í
borgarasamfélagi. Þeim hættir til
að haga sér eins og nýríku fólki,
sem fær glýju í augun af því sem
falt er, þar sem margt er um
manninn." Sagði Tómas að
mannafli væri orðinn í huga veru-
legs hluta íslendinga grundvallar-
skilyrði íslenskrar menningar og
að langvarandi minnimáttar-
kennd gagnvart erlendum borg-
arasamfélögum hafi leitt þjóðina
til að trúa því að vöxtur höfuð-
borgarinnar væri undirstaða
íslenskrar þjóðmenningar.
„Fálmkenndar tilraunir lands-
byggðarinnar til að fá rönd við
reist, verka á þá sem byggja suð-
vesturhornið sem óþjóðlegt
brambolt og fáránlegir tilburðir
til að stöðva framgang náttúru-
lögmála.“
Tómas sagði að landsbyggðin
hefði rýru hlutverki að gegna í
íslensku þjóðlífi og það færi
hraðminnkandi. Landsbyggðin
hefði hingað til verið framleið-
andi og útflytjandi, en nú væri
séð fyrir um að vöxtur yrði á sviði
hefðbundinna atvinnugreina og
„núgildandi efnahagsstefna,
hágengis- og innflutningsstefna,
hallarekstur ríkissjóðs og erlend
skuldasöfnun, mun sjá fyrir því
að landsbyggðin mun ekki fá
hlutdeild í nýjum atvinnumögu-
leikum, sem tengjast þekkingu
og þjónustu."
Síðar í erindi sínu sagði Tómas
að ekki þyrfti mikla skarpskyggni
til að sjá að þjóðfélag sem þróast
hefði með þessum hætti er ekki
eitt þjóðfélag heldur tvö. „í því
ríkir ekki einhugur heldur and-
stæður. íslendingar lifa í tveimur
heimum. Öðrum er tekið blóð en
hinum gefið vítamín. Síðasta
blóðtakan heitir fastgengisstefna,
nýjasta vítamínið er lækkaðir
innflutningstollar." -mþþ
Miðstýring fisk-
veiða hefur
skapað vandamál
í sjávarplássum
- sagði Sveinbjörn
Jónsson sjómaður
frá Súgandafirði
„Aðalatvinnuvegir dreifbýlis á
íslandi standa á brauðfótum í
dag,“ sagði Sveinbjörn Jóns-
son sjómaður frá Súgandafirði.
Sagði Sveinbjörn að í kjölfar
tæknivæðingar og aukinnar
framleiðni sem og breyttra
neysluvenja hafi orðið offram-
leiðsla í landbúnaði, sem að
einhverju Ieyti mætti rekja til
getu eða áhugaleysis söluaðila.
„I sjávarútvegi og fiskvinnslu
sem staðið hafa undir mest
allri gjaldeyrissköpun þessarar
þjóðar hafa uggvænlegir hlutir
gerst.“
Sagði Sveinbjörn að með
stöðugri kröfu um núll viðmiðun-
arlínu samfara vaxtaokri og hlut-
drægri gengisskráningu í þágu
gjaldeyriseyðenda, hafi fisk-
vinnslan verið rænd miskunnar-
laust um nokkurt skeið. Þá sagði
Sveinbjörn að fiskveiðiflotinn
væri að verða úreltur vegna lang-
varandi fjársveltis og lagaákvæða
sem orkuðu tvímælis. „Miðstýring
fiskveiða hefur skapað vandamál
í sjávarplássum," sagði Svein-
björn.
„Stöðug krafa um aukna fram-
leiðni í frystihúsum sem fæddi af
sér skuldasöfnun og heilsuslít-
andi bónuskerfi hljómar undar-
lega í dag þegar allt útlit er fyrir
að fiskvinnslufólk gangi um
atvinnulaust á haustmánuðum ár
hvert og sums staðar jafnvel af og
til allt árið. Fölsku gólfin í þjóð-
félaginu og í verðmyndunarkerfi
sjávarútvegs og fiskvinnslu hljóta
að koma í ljós eitt af öðru þegar
hægt er að selja óunninn fisk er-
lendis fyrir hærra verð en afurðir
sama magns af fiski gefa af sér í
skilaverði til frystihúsanna."
Sagði Sveinbjörn að sú spurn-
ing hlyti að vakna hjá fiskvinnslu-
fólki hverjir ættu fiskinn í
sjónum. „Ég er þeirrar skoðunar
að forgangsréttur landshluta til
að nýta þær náttúruauðlindir sem
næst honum liggja verði að vera
aðalatriði byggðastefnu næstu
ára.“ -mþþ
Atvinnulíf má
stórefla
- í öllum byggðarlögum
landsins, sagði Eyjólfur
Konráð Jónsson alþm.
„Víst er það rétt að í allmörg
ár hafa margháttaðir erfiðleik-
ar steðjað að, heimatilbúin
kreppa. Við lifum um efni
fram og erfiðleikarnir eru
duldir með óhóflegum erlend-
um lántökum. En að því hlaut
að koma að menn rönkuðu við
sér og sæju að af braut
ofstjórnar og stöðnunar yrði
að hverfa. Auðvitað er oft erf-