Dagur - 31.10.1986, Page 6

6 - DAGUR - 31. október 1986
Hermann Sveinbjörnsson skrifar
bækuc.-
Guðbrandur Kjartansson:
„Ekki er hægt að
deyja frá hálfri
flösku af góðu viský!
//
Forlagið hefur gefið út bók
sem ber heitið „Og svo kom
sólin upp“, bók um baráttu við
alkohólisma og það góða fólk
sem þorði að segja frá í samtali
við Jónas Jónasson, en það er
undirtitill bókarinnar. Það
þarf ekki að kynna Jónas Jón-
asson fyrir landsmönnum, svo
þekktur sem hann er orðinn af
störfum sínum fyrir útvarp,
einkum og sér í lagi viðtöl sín.
Jónas er einstaklega laginn við
að fá fólk til að tjá sig um við-
horf þess til lífsins og tilfinn-
ingar og þessir hæfileikar hans
njóta sín með afbrigðum vel í
þessari bók. Þó að Jónas hafi í
þessari bók skráð niður
reynslu annarra, er augljóst að
hann hefur sjálfur lagt mjög
mikið af mörkum.
Það kemur fram með skýrum
hætti í þessum frásögnum alko-
hólista sem hættu að drekka, að
reynsla þeirra er svipuð að mörgu
leyti. Þráinn Bertelsson, hinn
kunni kvikmyndagerðarmaður
segir um meðferðina: „Mér
fannst þetta mjög merkilegur
tími í alla staði því ekki einasta
átti ég samleið með öðru fólki
sem var ekki lítil uppgötvun eftir
að hafa haldið að alla mína ævi
hefði ég fetað einn lengra og
lengra inn í blindgötu, heldur sá
ég að þetta var engin andskotans
blindgata. Það var leið út á þjóð-
veginn ef maður hafði fyrir því að
líta á áttavitann með félögum
sínum.“ Jónas Jónasson fetaði
þessa blindgötu, svo sem mörg-
um er kunnugt, og það gerir hann
enn hæfari til að fjalla um þessi
mál með viðmælendum sínum.
Þetta er líka frásögn af hans eigin
lífi, þó með óbeinum hætti sé.
Frásagnirnar í bókinni eru
margar hverjar mjög átakanleg-
ar, segja frá stoltu fólki sem
barðist við erfiðan sjúkdóm.
Þessi barátta er erfið, ekki síst
vegna þess að sjúkdómurinn
breytir hugsanaferlinum. Sjálfs-
blekkingin er eitt erfiðasta
vandamálið við áfengissýkina.
Jóhannes Bergsveinsson, læknir,
sem segir frá reynslu sinni af
alkohólistum í þessari bók, en
hann hefur unnið mjög mikið á
þessu sviði, segir um þetta atriði:
„Það er ósennilegt að menn næðu
því að verða eins veikir og alko-
hólistar oftlega verða og farnast
eins illa nema þeir hefðu áður
truflað raunveruleikaskynið, að
öðrum kosti myndu þeir hafa gert
sér grein fyrir því hvert stefndi
löngu áður en ofneyslan varð
svona alvarleg." Jóhannes telur
áfengisofneyslu fylgifisk geð-
rænna vandamála, vanlíðunar,
sem kann að eiga sér margvísleg-
ar orsakir. Hann lýsir með ein-
földum og skýrum hætti hvað
gerist í líkamanum og huga
manns sem ofneytir áfengis. Og
hann gerir greinarmun á alkohól-
isma og ofneyslu áfengis, en að
það síðarnefnda leiði oft til hins
fyrrnefnda.
Þessi bók er með eindæmum
fróðleg, stundum skemmtileg en
oftar átakanleg. Hún er vel til
þess fallin að auka mönnum
skilning á áfengissýkinni og draga
enn frekar úr fordómunum sem
upp
það fólk býr við sem er haldið
þessum sjúkdómi. Hafi menn
haft einhverjar efasemdir um að
alkohólismi sé sjúkdómur hljóta
þær að hverfa eins og dögg fyrir
sólu að lestri þessarar bókar
loknum, rétt eins og úðinn í sál
þess sem hefur tekið endanlega
ákvörðun um að hætta að láta
áfengi stjóma lífi sínu og Jónas
lýsir á myndrænan hátt í upphafs-
orðum bókarinnar.
Þeir sem segja frá í bókinni eru
Anna Þorgrímsdóttir, Guð-
brandur Kjartansson, Gunnar
Huseby, Halldór Gröndal, Helga
Björnsdóttir, Jóhanna Birgis-
dóttir, Ólafur Gaukur, Pálmi
Gunnarsson, Ragnheiður
Guðnadóttir, Sigfús Halldórsson,
Tómas Agnar Tómasson, Tómas
Andrés Tómasson, Þórarinn
Tyrfingsson, Þórunn H. Felix-
dóttir, Þráinn Bertelsson og
Jóhannes Bergsveinsson, læknir.
Með góðfúslegu leyfi höfundar
og útgáfufyrirtækisins eru hér
birtir stuttir kaflar úr frásögnum
Gunnars Huseby og Guðbrands
Kjartanssonar, læknis. HS
„Ég reyndi antabus en drakk
samt og varð fárveikur. Menn
báðu fyrir mér en ég virtist ekki
í náðinni. í október 1974 sagði
landlæknir að ef ég dytti í það
einu sinni enn í héraðinu, yrði
ég að hætta. Ég lofaði öllu fögru
og kreppti hnefana.
Daginn fyrir gamlársdag kom
yfir mig ofsaleg löngun í vín. Ég
hafði fengið vínsendingu og
dreifði flöskum út um allt, ein
var í stofunni, ein í hesthúsinu,
ein í bússunum. Þær voru sex en
ég lét í það skína að ég hefði
ekki pantað nema tvær flöskur.
Löngunin var svo sterk þennan
dag að ég nötraði. Uti var
óskaplegt vetrarveður. Ég sat,
enginn sjúklingur kom, líklega
vegna veðurs. Þegar aðrir
starfsmenn fóru sat ég einn eftir
og talaði við flöskudrauga. Um
kvöldið áttaði ég mig.
Ég var búinn að drekka mig
burt úr héraðinu.
Tilhugsunin um að ég yrði
settur af var mér alveg óbæri-
leg, betra væri að deyja. Ég
lagði frá mér flöskuna með
uppáhaldsvíninu mínu, náði
mér í deyfisprautu og notaði á
úlnliðinn og þegar skinn dofn-
aði skar ég sundur slagæðina.
Síðan hélt ég hendinni yfir
ruslafötunni þar sem ég sat við
skrifborðið.
Meðan hjartað dældi blóðinu
í ruslið hugsaði ég um farinn
veg. Ekki var nú risið hátt á mér
þarna í stofunni. Ekki yfirbragð
rómversks tignarmanns, heldur
sat hér fullur héraðslæknir í stór-
hríð í afskekktu sjávarþorpi og
lét leka úr sér blóðið. Bráðum
var kominn síðasti dagur ársins,
engir álfar dönsuðu í kringum
mig, allt var í myrkri nema
ljóstýra í flösku. Éngin þjóð-
saga á kreiki í húsinu, í besta
falli gæti ég hafa verið umskipt-
ingur úr einni slíkri.
Með blóðinu lak kraftur úr
æðum en þó hafði ég afl til að
gjóa augum á flöskuna sem ég
var að drekka úr, hún var hálf.
Ég var að missa meðvitund en
hugsaði á íslensku: Ekki er
hægt að deyja frá hálfri flösku
af góðu viský! Upp upp mín sál
og allt mitt geð!
Ég brölti á fætur og sæki mér
nál og tvinna til að rimpa saman
á mér æð og skinn, það má allt-
af opna það aftur á morgun.
Það er stórmannlegt að drepast
á síðasta degi ársins, hvað þá á
nýársnótt.
Rétt í því að ég er að ljúka
bróderingu til bráðabirgða ryðst
heimurinn inn til mín og friður-
inn er úti. Fyrirmenn staðarins
settir inn í málið og fenginn
læknir frá Blönduósi í þessu
líka veðri. Óskóp eru að vita
þetta, Guðbrandur, og nú er
landlæknir í símanum. Hann
Gunnar Huseby:
„Ég datt fljótlega í
það eftir þjóðsönginn"
„Sumarið 1946 var ég á meðal
keppenda á Evrópumeistara-
mótinu í Osló. Menn spáðu mér
sigri, allavega kæmist ég á verð-
launapallinn. Þarna voru margir
risar og eftir því sverir og
sterkir. Ég náð lokakasti í kúlu
15.56 en þá átti Rússi nokkur
eftir að keppa og hann hafði
möguleika á að vinna mig. Ég
var að fara í gallann minn þegar
hann kastaði sínu síðasta,
15.28. Ég var orðinn Evrópu-
meistari í annarri skálminni og
hoppaði hæð mína í loft upp.
Líklega gleyma þeir sem
þarna voru aldrei þessum degi.
Heimurinn horfði undrandi á
þennan íslenska mann. Þegar
ég stóð efstur á verðlaunapallin-
um og íslenski þjóðsöngurinn
ómaði um völlinn, grét ég eins
og barn. Ég hafði náð markmið-
inu: Ég var orðinn heimsfrægur.
Á eftir lét ég mig hverfa í
Osló. Ég sté niður af þessum
eftirsótta palli og hvarf niður í
kjallara á einhverri búllu og
drakk. Ég vildi vera í friði og
það vildu þeir báðir, alkohólist-
inn og Evrópumeistarinn.
Þegar heim kom var mikið
um dýrðir svo mér varð um og
ó. Ríkisstjórnin kom út á flug-
völl og gott ef ekki átti að gera
mig að heiðursborgara Reykja-
víkur og gefa mér hús að búa í.
Hann hefði átt að vita það, karl
faðir minn. Hvorugt fékk ég.
Kannski dreymdi mig bara. En
ég átti kærustu og hún var raun-
veruleg, hún var norður á Siglu-
firði í síld og það var mér ekki
að skapi. Ég hringdi norður úr
símaklefa í Landssímahúsinu
við Austurvöll og náði tali af
henni, og lét í ljós þá ósk að
hún kæmi suður hið snarasta.
Eitthvað var hún treg til þess,
orð spannst af orði og að lokum
skellti ég á, stóð litla stund og
snéri trúlofunarhringnum á
fingri, tók hann svo af mér og
setti í vasann og strunsaði yfir
Austurvöll og inn á Hótel Borg.
Þegar ég kom í gættina risu allir
úr sætum og hljómsveitin byrj-
aði að leika þjóðsönginn að ég
held, en ég stóð eins og þvara.
Svo var klappað og húrrað og
ég hrökklaðist aftur á bak og út.
Þá tók ég strikið að Oddfellow-
húsinu, þar var opið og sagan
endurtók sig með húrra og lófa-
taki og bravó. Ég treysti mér
ekki inn, stóð einhverja stund
með kökk í hálsi en snéri mér
svo við og hvarf á braut og tók
kóssinn niður í stræti.
Þar var engin hljómsveit,
engin dúkuð borð, ekkert
klapplið, þarna þekkti ég sjálf-
an mig og ég drakk vikum
saman.
Af hverju strætið? Ég var
þrátt fyrir stærð og þrek með
djúpa minnimáttarkennd og
taldi mig geta losnað við hana
með því að vera eins og greifi í
þessum hópi sem enginn vildi
vita af. Þessum margbreytilega
hópi manna sem lifa frjálsir í
fjötrum áfengis, í veröld sem
fáir kunna skil á. Ég passaði
forkunnar vel í kramið. Þarna
voru lærðir menn og leikir og
auðvitað skáld. Ég held að
þarna hafi ég fundið eitthvað
sem ég var ekki að leita að, en
ég var eins og þessir menn,
sólbrúnn og berbrjósta í frosti
og stoltari en fjandinn. Við rón-
arnir sátum oft á Arnarhóli þeg-
ar grasið var grænt og lífið gekk
framhjá styttu Ingólfs sem
þagði eins og við, þegnar
hólsins. Þegar haustaði varð
þetta ekkert sólarlíf og sældar.
Ég svaf í skúrum, snjósköflum.
bílhræjum, í húsasundum. Ég,
sem hafði staðið á verðlauna-
palli í útlöndum með augu
heimsins á mér, ég sem hafði
skálað í kristalsglösum við lorda
og greifa úti í hinum stóra
heimi, settist með músum bak
við öskutunnur í borginni
minni, sem einu sinni ætlaði að
gefa mér hús og gera mig að
heiðursborgara. Kannski er ég
enn að rifja upp draum.
En heimurinn vildi fá mig aft-
ur á pall svo ég bað mýsnar að
bíða meðan ég skrapp til
Brússel að verja titilinn minn.
Það var árið 1950. Ég æfði alltaf
á milli túra og hafði keppt er-
lendis. Ég varð Evrópumeistari
í annað sinn, sigraði í fyrsta
kasti í úrslitakeppninni. Sigurð-
ur Sigurðsson, sá kunni íþrótta-
fréttaritari, segir í bók sinni
Komiði sæl! að ég hafi sagt
sjálfur á eftir: Ég var svo nervös
að ég missti kúluna í 16.74. Lík-
lega er það rétt hjá honum.
Þetta kast var íslandsmet mjög
lengi, eða þar til Guðmundur
Hermannsson kom og bætti um
betur. Menn hafa sagt að ef ég
væri upp á mitt besta í dag og
notaði kastaðferð nútímans
væri ég yfir 20 metra maður í
kúlu. Það var mikill fögnuður í
Brússel, því Torfi Bryngeirsson
varð líka Evrópumeistari, í
langstökki. Ég datt fljótlega í
það eftir þjóðsönginn.
Að heita Huseby eftir þetta
var hábölvað. Ég var mislukk-
aður, þekktur drykkjumaður og
róni í heimalandinu en þekktur
úti í heimi sem afreksmaður í
íþróttum."
- ★ -
„Ég hef ekki drukkið síðan.
Þúsund sinnum hafði ég reynt
að fara í bindindi til eilífðar, en
ég hætti aldrei að reyna, gafst
aldrei upp. Ég hef stundum
spurt mig að því hvað margir
séu á lífi í dag fyrir það að ég
varð aumingi í strætinu. Núna
bý ég einn í kjallaraíbúð í
Norðurmýri og finn nú allt í
einu að ég er að verða gamall