Dagur - 19.10.1987, Qupperneq 6

6 - DAGUR - 19. október 1987
Ðriend fréftaskýringi
Friðarsamkomulag hinna fímm
forseta M.-Ameríkuríkjanna
Costa Rica, Guatemala, Nic-
aragua, El Salvador og
Panama sem undirritað var í
síðasta mánuði hefur vakið
von í brjósti manna um varan-
legan frið í þessum heimshluta.
Samkomulagið sem kennt er
við Arias forseta Costa Rica
var undirritað gegn vilja Reag-
an stjórnarinnar og er á marg-
an hátt einkennandi fyrir
breytt samskipti þessara smá-
ríkja og Bandaríkjanna. Fyrir
einungis tveimur árum voru
fjögur þessara ríkja; Guate-
mala, Costa Rica, El Salvador
og Honduras í bandalagi með
Bandaríkjunum gegn sandin-
istastjórninni í Nicaragua. I
fyrra breyttu Costa Rica og
Guatemala afstöðu sinni en
samkomulagið frá 7. ágúst síð-
astliðnum er í fyrsta skipti sem
öll löndin hafa tekið afstöðu
gegn yfirlýstri stefnu Banda-
ríkjanna. Ein ástæðan fyrir
þessari sjálfstæðu stefnu er
sterkur persónuleiki forseta
þessara landa. í þessari grein
munum við Ijalla um forsetana
fímm og þau lönd sem þeir
stjórna.
Hagfræðipróf frá Englandi
Oscar Arias Sanchez forseti
Costa Rica og aðalhöfundur sam-
komulagsins hefur verið einn
dyggasti stuðningsmaður Banda-
ríkjamanna t' álfunni. Það var
þeim því mikið áfall á síðasta ári
er Arias iýsti yfir andstöðu sinni
við stuðning Bandaríkjanna við
„contra" sveitirnar í Nicaragua.
Skæruliðarnir höfðu haft bæki-
stöðvar í Costa Rica með þegj-
andi samkomulagi stjórnvalda í
San José. En Arias bætti gráu
ofan á svart að áliti Bandaríkja-
manna þegar hann gerði sam-
komulag við stjórnvöld í Mana-
gua í janúar í fyrra um bætt sam-
skipti Costa Rica og Nicaragua.
Pessi samskipti höfðu verið stirð
síðan á árinu 1984 þegar nokkrir
landamæraverðir frá Costa Rica
féllu í bardaga við hermenn frá
Nicaragua. Samkomulagið fól
það m.a. í sér að Costa
Rica bannaði „contra" skærulið-
um að athafna sig innan landa-
mæra landsins.
Arias er 46 ára að aldri með
próf í hag- og stjórnmálafræði frá
háskólanum í Essex í Englandi.
Hann er þekktur fyrir and-
kommúníska afstöðu sína en hef-
ur lýst því yfir að afskipti Banda-
ríkjanna af málefnum álfunnar
hafi einungis gert illt verra. Pað
var ráðamönnum í Washington
mikill þyrnir í augum er Arias
lýsti því yfir að 100 milljón dollur-
unum sem runnu til „contranna“
væri miklu betur varið til að
styrkja lýðræði í Guatemala,
Costa Rica, E1 Saivador og
Þetta er í fyrsta sinn sem öll löndin hafa tekið afstöðu gegn yfir- Daníel Ortega, forseti Nicaragua.
lýstri stefnu Reagans og Bandaríkjastjórnar.
Friðarsamkomulagið
í Mið-Ameríku
- Varanleg lausn eða tímabundið vopnahlé?
Honduras. Hin sjálfstæða stefna
forsetans hefur komið á óvart því
frá árinu 1983 hefur Costa Rica
fengið 588 milljónir dollara í efna-
hagsaðstoð frá Bandaríkjunum.
Einungis ísrael hefur fengið
meiri efnahagsaðstoð hlutfalls-
lega frá Bandaríkjunum.
Costa Rica er á margan hátt
mjög sérkennilegt land. Þar hef-
ur ríkt lýðræði frá árinu 1824 og
herinn var lagður niður árið
1949! Landið er þekkt fyrir mjög
gott menntakerfi og kemur fólk
alls staðar frá latnesku Ameríku
til að stunda nám við háskólana í
San José, höfuðborg landsins.
Hvorki meira né minna en 20%
af þjóðartekjum landsins fara til
menntamála. En áttundi ára-
tugurinn hefur verið erfiður fyrir
Costa Rica, eins og fleiri lönd,
efnahagslega. Verðbólgan náði
hámarki 120% árið 1981 en hefur
lækkað mikið síðan. Raungildi
launa hefur hins vegar fallið um
40% síðustu fjögur árin og ein-
ungis mikil lán frá Alþjóðabank-
anum hafa komið í veg fyrir hrun
efnahagslífsins. Helstu útflutn-
ingsvörur landsins eru kaffi, ban-
anar og sykur og bendir lítið til
þess að þær vörur hækki á al-
þjóðamarkaði á næstunni.
Þótt Oscar Arias hafi unnið
mikinn pólitískan sigur með
undirskrift friðarsamkomulagsins
þá bíða hans stór verkefni heima-
fyrir á efnahagssviðinu.
E1 Salvador -
tekur herinn aftur völdin?
E1 Salvador er það land sem hef-
ur verið einna mest í fréttum
vegna aðgerða skæruliða og
dauðasveita hægri manna í land-
inu. Landið er það minnsta í álf-
unni en íbúarnir rúmlega 5 millj-
ónir. Eitt alvarlegasta vandamál-
ið í E1 Salvador er að meirihluti
landsins er í eigu örfárra fjöl-
skyldna. Þetta ásamt ofbeldinu í
landinu hefur leitt til þess að
mörg hundruð þúsund íbúa
landsins hafa flutt eða flúið til
nágrannalandanna Guatemala og
Hondúras.
José Napoleon Duarte var kos-
inn forseti landsins í júní 1984 og
voru það fyrstu almennu kosn-
ingarnar í E1 Salvador í meira en
hálfa öld. Þetta var þó ekki í
fyrsta skipti sem Duarte hafði
verið forseti. Hann hafði verið
skipaður forseti árið 1980 af sam-
eiginlegri stjórn hersins og borg-
aralegra afla. Duarte reyndi að
hrinda í framkvæmd umbótum í
skiptingu jarðnæðis en lenti þá í
andstöðu við jarðeigendur og
voldugar bankafjölskyldur í land-
inu. Landið rambaði á barmi
borgarastyrjaldar og dauðasveitir
hægri manna óðu uppi. Duarte
þurfti því að segja af sér árið
1982. En Bandaríkjamenn settu
pressu á yfirvöld og því var efnt
til kosninga og Duarte kosinn
forseti. Ekki voru þó allir sáttir
við framkvæmd kosninganna og
hundsuðu vinstri menn þær
vegna m.a. gegnsærra kosninga-
kassa!
Styrjöldin hefur kostað
60 þúsund manns lífíð
Duarte er verkfræðingur að
mennt og þótti liðtækur boxari á
sínum yngri árum. Hann var einn
af stofnendum flokks kristilegra
demókrata í E1 Salvador árið
1960 og var m.a. borgarstjóri San
Salvador milli 1964 og 1970.
Hann sigraði í forsetakosningun-
um árið 1972 en herstjórnin neit-
aði að viðurkenna sigur hans.
Skömmu eftir kosningarnar var
skotið á Duarte og sneiddi kúlan
meirihluta af nefi forsetans af.
Hann flúði land eftir þetta tilræði
og settist að í Venezuela allt til
ársins 1979. Kosning hans til for-
seta árið 1984 vakti von í brjósti
margra frjálslyndari manna að
Duarte gæti stýrt landinu úr
öldudal ofbeldis og hefndarverka
Friðarsamkumulag hinna 5 forscta Mið-Ameríkuríkjanna vekur vonir um varanlegan frið í þessum heimshluta.
en á síðustu sex árum hafa meira
en 60 þúsund manns dáið í land-
inu ýmist af völdum hægri eða
vinstri manna.
Duarte hefur þurft að þræða
sig eftir erfiðri leið milli stríðandi
afla í landinu. Hægri menn hafa
alltaf litið hann hornauga fyrir
það sem þeir kalla sósíalískar eða
jafnvel kommúnískar tilhneiging-
ar hans. Vinstri menn hafa talið
Duarte of hægfara og of hliðholl-
an Bandaríkjamönnum. Margir
þeirra hafa því stutt skæruliða
bæði beint og óbeint en skærulið-
arnir njóta mikils stuðnings úti á
Iandsbyggðinni. Duarte hefur þó
tekist að hefta starfsemi dauða-
sveita hægri manna sem voru
nánast orðnar ríki í ríkinu. Einn-
ig hefur honum tekist að hrinda í
framkvæmd umbótum í mennta-
málum sveitafólks og skiptingu
jarðnæðis. En forsetinn hefur
ekki gert neitt til að semja við
skæruliða og ekki hefur verið
gert neitt til að upplýsa þau morð
sem dauðasveitir hægri manna
stóðu fyrir. Óróleiki hefur aukist
að undanförnu í E1 Salvador og
hefur ríkisstjórn Duartes verið
sökuð um mútuþægni. Mikil
verkföll voru í landinu í ágúst-
mánuði og særðust um 15 manns
í átökum hersins og verkfalls-
manna. Nefnd sú sem Duarte
skipaði til að framfylgja friðar-
samkomulaginu í landinu er ein-
ungis skipuð mönnum hliðhollum
ríkisstjórninni og hernum þannig
að skæruliðar hafa neitað að
ræða við þá nefnd. Gagnrýnend-
ur ríkisstjórnar Duartes hafa sak-
að hann um að stefna einungis að
endurkosningu sem forseti í
kosningunum að ári en ekki hafa
áhuga á varanlegum friði. Það
kraumar því undir niðri í El Sal-
vador og í bakgrunninum bíður
herinn í búðum sínum tilbúinn að
grípa inn í ef þeim finnst hags-
munum sínum ógnað.
Forsetinn gengur alltaf
með byssu
Guatemala er fjölmennasta landið
í Mið-Ameríku með um 8 millj-
ónir íbúa. Forsetinn Vinicio Cer-
ezo er fyrrverandi lögfræðipróf-i