Dagur - 11.03.1988, Blaðsíða 4

4 - DAGl/R -11. mars 1988
DAðUR
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SfMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 660 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 60 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 465 KR.
RITSTJÓRAR:
ÁSKELL ÞÓRISSON (ÁBM.)
BRAGI V. BERGMANN
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON
(Reykjavík vs. 91-17450, pósthólf 5452, 105 Reykjavík),
ÁSLAUG MAGNÚSDÓTTIR, EGGERT TRYGGVASON, EGILL BRAGASON,
FRlMANN HILMARSSON (Blönduósi vs. 95-4070),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, KRISTJÁN JÓSTEINSSON,
KRISTJÁN KRISTJÁNSSON (íþróttir), STEFÁN SÆMUNDSSON,
VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
ÞÓRHALLUR ÁSMUNDSSON (Sauðárkróki vs. 95-5960),
LJÓSMYNDARAR: GUÐMUNDUR HRAFN BRYNJARSSON,
TÓMAS LÁRUS VILBERGSSON,
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Virkasta
verðlagsefti rl itið
Undanfamar vikur hefur Verðlagsstofnun
framkvæmt verðkannanir reglulega. Þær hafa
sýnt fram á það með óyggjandi hætti að ótrú-
lega mikill munur er á vöruverði milli versl-
ana, þótt um sömu eða sambærilega vömteg-
und sé að ræða. Útkoman er hliðstæð hvað
varðar gjald fyrir veitta þjónustu. Það er sama
hvar borið er niður; verðmunurinn er gífur-
legur. Sem dæmi um það má nefna að í síð-
ustu verðkönnun Verðlagsstofnunar kom
fram allt að 285% verðmunur á bílavarahlut-
um milli verslana og helmings verðmunur er
mjög algengur. Neytendum hefur þannig ver-
ið sýnt fram á að þeir geta sparað verulegar
fjárhæðir með því að vera á verði gagnvart
hinni mjög svo frjálsu álagningu sem leyfð er
á flestum sviðum verslunar og þjónustu.
Niðurstöður þessara verðkannana koma
fáum á óvart. Þær staðfesta það sem flestir
vissu fyrir, að frjáls álagning er alls engin
trygging fyrir því að verði vöru og þjónustu sé
haldið í lágmarki. Þvert á móti hefur komið í
ljós að óheyrilega há álagning er tiltölulega
algeng og að fyrirmæli um að samræma ekki
verðlagningu eru í sumum tilfellum virt að
vettugi.
Lærdómurinn sem neytendur hljóta að
draga af þessu er sá, að stöðugur verðsaman-
burður sé vænlegasta leiðin til að halda
útgjöldum í lágmarki. Ef til vill hefur sjaldan
verið brýnna en einmitt nú að hafa augun hjá
sér við innkaup, hvaða nafni sem þau
nefnast. Verðskyn almennings er brenglað
eftir langvarandi verðbólguskeið, auk þess
sem veigamiklar breytingar á skattheimtu
ríkissjóðs hafa haft veruleg áhrif á verðlag í
landinu. Er þar átt við breytingu á tollum og
vörugjaldi og aukna álagningu söluskatts.
Þó svo starfsmenn Verðlagsstofnunar hafi
verið iðnir við að gera verðkannanir síðustu
mánuði, dugir það hvergi nærri til. Slíkar
kannanir veita aðhald og stuðla að aukinni
samkeppni milli verslana, auk þess sem þær
hljóta að leiða til þess að neytendur beini við-
skiptum sínum til þeirra sem bjóða lægsta
verðið. En almenningur verður jafnframt að
leggja sitt af mörkum. Það verður best gert
með því að hver og einn kappkosti við að efla
eigið verðskyn og gera eigin verðkönnun hve-
nær sem því verður við komið.
Þegar öllu er á botninn hvolft er betra verð-
skyn leið til betri kjara. Það eru neytendurnir
sjálfir sem hafa virkasta verðlagseftirlitið
með höndum. BB.
Umsögn Áfengisvarnaráðs
- sem send var allsherjarnefnd neðri deildar Alþingis
vegna bjórfrumvarpsins
Áfengisvarnaráð telur að með bjórfrumvarpinu sé gert ráð fyrir að auka
áfengisneyslu landsmanna og það stríði gegn þeim markmiðum sem sett eru
fram í íslensku heilbrigðisáætluninni.
„í apríl 1984 sendi Áfengisvarna-
ráð allsherjarnefnd sameinaðs
Alþingis ýtarlega umsögn um til-
lögu til þingsályktunar um
almenna atkvæðagreiðslu um
áfengt öl en nefndin var þá að
fjalla um hana. Leyfum við okk-
ur að senda hana aftur þar eð allt
sem þar er sagt er enn í fullu
gildi.
Auk þess sem þar er að vikið
bendum við á eftirtalin atriði:
1. Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunin hefur beint til aðildar-
þjóðanna að minnka áfengis-
neyslu um fjórðung til aldamóta.
Þess vegna er nauðsynlegt að
huga að því hvaða ráð eru líkleg-
ust til að stuðla að því a„ slíkt
takist. Þar þarf að mörgu að
hyggja og vafasamt að taka út úr
einn þátt áfengismála eins og gert
er í frumvarpinu og það því frem-
ur að líklegt er „að til þess geti
komið að heildaráfengisneysla á
hvern íbúa aukist eitthvað við til-
komu áfengs öls“ eins og svo
hógværlega er komist að orði í
greinargerð með því. - Tæpast er
við hæfi að stuðla að aukinni
neyslu meðan nágrannaþjóðir
vorar berjast við að draga úr
henni.
2. Hinn 7. maí 1981 samþykkti
Alþingi samhljóða þingsályktun
um mörkun opinberrar stefnu í
áfengismálum. Fyrsti flutnings-
maður var Árni Gunnarsson.
Ríkisstjórnin samþykkti síðan
30. desember 1982 að skipuð yrði
nefnd á hennar vegum og skyldi
hún vinna að undirbúningi til-
lagna í samræmi við þingsálykt-
unina. Með bréfi 19. maí 1983
skipaði heilbrigðis- og trygginga-
málaráðherra nefndina. Páll Sig-
urðsson ráðuneytisstjóri var for-
maður hennar en auk hans áttu
16 menn sæti í henni, m.a. full-
trúar allra þingflokka. Nefndin
vann mjög gott starf. Hún skipti
sér í þrjá starfshópa. Þeir könn-
uðu ýtarlega og samviskusamlega
mismunandi þætti áfengismála og
skilaði nefndin samhljóða áliti til
heilbrigðis- og tryggingamálaráð-
herra 6. janúar 1987.
Þessar tillögur um
áfengismálastefnu, sem unnið var
að samkvæmt þingsályktun
Alþingis, hafa enn ekki verið
ræddar þar. Hins vegar er í þessu
frumvarpi einn þáttur áfengis-
mála slitinn úr samhengi við aðr-
ar aðgerðir og látið svo heita í
greinargerð að það sé gert til „að
samræma áfengislöggjöfina“. -
Þessi vinnubrögð eru í meira lagi
vafasöm, svo að vægilega sé til
orða tekið, og það því fremur
sem í frumvarpinu er stefnt í
þveröfuga átt við tillögur áfengis-
málanefndar en þar segir um
áfengt öl: „Áfengismálanefnd
ríkisstjórnarinnar er falið að gera
tillögur í samræmi við markaða
stefnu Aiþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar, sem er m.a. að
minnka áfengisneyslu um
fjórðung. Kemur því ekki til
greina að bæta nýjum gerðum af
áfengi við þær sem fyrir eru.“
3. í vor lagði heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra fram á
Alþingi skýrslu sem nefnist
íslensk heilbrigðisáætlun. Var
hún samin eftir að ríkisstjórnin
hafði á fundi 20. mars 1986 sam-
þykkt að tillögu heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra að slík
áætlun skyldi gerð „með hliðsjón
af stefnu Alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar sem nefnd er
„Heilbrigði allra árið 2000“.“ í
þessari áætlun er talað um að
„gera markvissa áætlun um sam-
drátt í notkun áfengis". í frum-
varpi því sem hér er um ritað er
gert ráð fyrir hinu gagnstæða. -
Þá segir í íslenskri heilbrigðis-
áætlun. „Ríkið hætti að vera háð
tekjum af áfengissölu og meiri
hagnaður af áfengissölu renni til
áfengisvarna." í greinargerð með
frumvarpinu segir að tilgangur-
inn með að heimila bruggun og
sölu áfengs öls sé m.a. „að afla
ríkissjóði tekna“. Að vísu rekur
eitt sig á annars horn í greinar-
gerðinni en ljóst er þó að hún er
öll leikin á öðrum nótum en þeim
sem slegnar eru í íslenskri heil-
brigðisáætlun. Með tilliti til
„samræmis“ og þess að leitast við
að grafast fyrir um samhengi
hlutanna væri eðlilegt að fjalla
ýtarlega um heilbrigðisáætlunina
áður en stórfelld skemmdarverk
yrðu unnin á þeim vettvangi sem
hún beinist að.
4. Jakob Söderman landshöfð-
ingi í Nýlandsléni í Finnlandi -
en þar er m.a. höfuðborgin Hels-
inki - leggur nú til að farið verði
að dæmi Svía og milliöl bannað.
Orsakir þess að hann leggur slíkt
til er síaukin áfengisneysla (1986
var hún 8,6 lítrar af hreinu áfengi
á hvern íbúa 15 ára og eldri) og
þar af leiðandi stóraukið tjón af
hennar völdum. (Hufvudstads-
bladet 4. okt. 1987). - Þetta segir
okkur kannski meira en flest ann-
að um áhrif frjálsrar sölu milliöls
í Finnlandi.
5. Norska Stórþingið virðist
ekki ætla að láta tilmæli Alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar
um að minnka áfengisneyslu um
fjórðung til aldamóta sem vind
um eyru þjóta. - Þeir grípa nú til
ýmissa aðgerða, m.a. að stemma
stigu við fjölgun áfengisdreifing-
arstaða.
6. Bandaríkjamenn og Sovét-
menn stefna í sömu átt, hafa m.a.
hækkað lögaldur til áfengiskaupa
í 21 ár (hér 20 ár) en hann hafði
áður verið lækkaður í 18 ár víðást
hvar í ríkjum þeirra. Og nú virð-
ast Bretar hafa fengið nægju sína
af „frelsinu“ í ölmálum.
7. Athygli hefur vakið áskorun
16 prófessora við læknadeild
Háskóla íslands til alþingis-
manna. Þar tala þeir sem gerst
þekkja til heilsufarslegs tjóns af
völdum áfengis. í því sambandi
er rétt að minna á að nýjar rann-
sóknir benda til að áfengi geti
skaðað flest líffæri, svo og fóstur
á meðgöngutíma, auk þess sem
það veldur oft slysum sem hafa
líkamsáverka eða dauðsföll í för
með sér. - Kunnáttumenn segja
að þekking okkar á áhrifum
áfengis hafi aukist meira á síðasta
áratug en frá upphafi vega fram
til þess tíma. Það ætti að gefa
okkur vísbendingu um að nauð-
syn er að hrapa ekki að neinu í
þessum efnum heldur fara að öllu
með gát.
Að lokum minnum við á að
meðalævi íslendinga er lengri en
annarra þjóða. Áfengisneysla á
íslandi er minni en annars staðar
í Evrópu og áfengt öl ekki á
boðstólum. Er út í bláinn að
tengja þetta saman?- Kunnugt er
að áfengisneysla veldur fleiri
ótímabærum dauðsföllum í
Evrópu en aðrar orsakir sem
menn geta haft áhrif á. Væri ekki
verðugt viðfangsefni að rann-
saka, hvern þátt lítil áfengis-
neysla og sérstaklega afar tak-
mörkuð neysla áfengs öls hefur
átt í því að stuðla að langlífi
íslendinga? - Það gætum við gert
á þeim tíma sem eftir lifir aldar-
innar meðan við vinnum að því
að draga úr áfengisneyslu um
fjórðung."
Áfengisvarnaráð.