Dagur - 06.08.1988, Síða 9

8 - DAGUR - 6. ágúst 1988
6. ágúst 1988 - DAGUR - 9
Ég hringi bjöllunni á
annarri hœð í verslunar-
húsi við Laugaveginn.
Eftir smá tíma kemur
snaggaralegur maður til
dyra og segir á íslensku,
með skemmtilegum
norskum hreim: „ Vel-
kominn, Mats Wibe Lund
heiti ég. Gœtir þú beðið
eitt augnablik, síminn
hringir. “Að þessum orð-
um loknum snýst hann á
hœl, hleypur inn í annað
herbergi og grípur sím-
ann sem emjar á athygli
á borðinu. Á meðan Mats
talar í símann, tek ég
mér bessaleyfi að skoða
vinnustofuna. Á veggj-
unum eru landslags-
myndir og þá sérstak-
lega myndir af þéttbýlis-
kjörnum víðs vegar af
landinu. Þarna eru mynd-
ir af Akureyri, Húsavík,
Dalvík og sveitabœjum
undir Eyjajjöllum.
Eftir smá tíma leggur Mats
símtólið niður, dæsir og segir:
„Fyrirgeföu, það er alltaf eitt-
hvað sem kemur upp á. Þú kem-
ur frá Degi, ekki satt. Heldurðu
að ég hafi frá nógu að segja í heilt
blaðaviðtal?“ Þetta segir Mats í
svo miklum alvörutón, að ég get
ekki annað en brosað. Eftir smá
tíma er ég síðan búinn að sann-
færa Ijósmyndarann um að að
hann hafi frá miklu að segja.
Hann býður mér sæti frammi í
forstofu: „Þetta eru bestu stól-
arnir sem ég hef,“ segir hann af-
sakandi. Ég segi honum að þetta
sé í fínu lagi, svo lengi sem mér
takist að draga eitthvað upp úr
honum.
Mats hefur greinilega lagt sig
mikið fram um að tala vandað
mál og íslenskan hjá honum er
mjög góð. Auðvitað slæðast inn
hjá honum málfræðiviilur, en
syngjandi norski hreimurinn í
röddinni gefur henni skemmtileg-
an og öðruvísi blæ.
„Það er gott að vera Norðmað-
ur á íslandi," segir hann kankvís-
lega, þegar ég spyr út í uppruna
hans. „Það er líklegast jafn gott
og að vera íslendingur í Noregi,"
bætir hann síðan við hlæjandi.
„Áhugi minn á íslandi vaknaði
strax á unga aldri. Faðir minn var
Mat.s með Hasselblad myndavélina sína áður en hann fer í loftið. Til gamans má geta þess að svona tæki með allra nauðsynlegustu fylgihlutum kostar yfir hálfa
milljón króna.
„Lít á ísland sem heimaland mitt.“
með skrifstofu í sömu byggingu
og íslenski ræðismaðurinn, en þá
var ekkert íslenskt sendiráð í
Osló. Ég safnaði frímerkjum og
ráfaði því oft inn á ræðis-
mannsskrifstofuna og fékk gefins
íslensk frímerki."
Mats þagnar hér, verður hugsi
á svip og segir: „Þeir voru mjög
þolinmóðir við mig á skrifstof-
unni, því ég var alltaf spyrjandi
um ísland. Það var síðan nokkr-
um árum eftir þetta að ég frétti af
ferð norskra ungmenna til forn-
leifauppgraftar í Skálholti. Ég
var ekki rónni fyrr en ég hafði
skrifað til Kristjáns Eldjárn,
þáverandi þjóðminjavarðar, og
spurt hvort ég mætti koma.
— Mats Wibe Lund ljósmyndari í helgarviðtali
stofu á stofn í Lágmúlanum hjá
kunningja mínum, Gísla B.
Björnssyni, sem nú rekur
Auglýsingaþjónustuna GBB.
Þetta gekk mjög vel og fyrirtækið
óx og óx.
Nokkrum árum síðar flutti ég
stofuna í stærra húsnæði. Þá setti
ég líka á stofn verslun, samhliða
Ijósmyndastofunni, og umsvifin
urðu alltaf meiri og meiri. Ég fór
að flytja inn ljósmyndavörur og
brátt var ég orðinn týpískur
stressaður, vinnubrjálaður ís-
lendingur,“ Nú rekur Mats upp
rokna hláturroku og hristir haus-
inn yfir sjálfum sér á þessum
tíma. „Það er rétt þegar sagt er
að mikið vill meira,“ bætir hann
við. „Brátt sá ég að það væri ekk-
ert vit að standa í þessu einn,
þannig að ég fékk meðeiganda
inn í reksturinn. Lagerinn óx
hins vegar jafnt og þétt og áhyggj-
urnar jafnhliða. Loksins settist ég
niður einn daginn og sagði við
mig: Mats Wibe Lund, ætlar þú,
rúmlega fertugur maðurinn, að
drepa þig á vinnu. Svar mitt var
neikvætt. Ég seldi því meðeig-
anda mínum verslunina og sagði
upp flestu starfsfólkinu á ljós-
myndastofunni. Nú nokkrum
árum síðar sé ég að þetta er ein
skynsamlegasta ákvörðun sem ég
hef tekið um ævina.“
Flestir ljósmyndarar
eiga sér draum
- Nú einbeitir þú þér að átthaga-
myndum af bæjum og stöðum
víðs vegar um land. Hver er
ástæðan fyrir því að þú tekur
þessar myndir?
„Eins og ég sagði áðan þá
hreifst ég snemma af íslensku
Mats Wibe Lund ásamt konu sinni Arndísi Ellertsdóttur með átthagamynd
af Grundarfírði.
landslagi. Flestir ljósmyndarar
eiga sér draum að geta einbeitt
sér að þröngu sviði þessarar
greinar og það sem ég er að gera
er að láta þennan draum rætast.
Ég fer upp í háloftin, tek myndir
og kem svo aftur og fullvinn
myndirnar sjálfur, þ.e. fram-
kalla, stækka og sel þær sjálfur.
Ég fór hægt af stað í byrjun, en
fólki líkaði myndirnar vel, og sal-
an hefur verið jöfn og góð síð-
ustu árin. Það er alls konar fólk
sem kaupir þessar myndir hjá
mér. Mikið er um að fólk utan af
landi, sem flutt hefur á mölina,
kaupi myndir af bænum, þar sem
það er uppalið. Það er líka vin-
sælt að senda slíkar myndir til
vina og kunningja erlendis. Bæj-
ar- og sveitarstjómir sækjast einn-
ig eftir átthagamyndum frá mér
í heimildaskyni.“
- Getur fólk pantað hjá þér
mynd af vissum bæ eða stað á
landinu?
„Já, fólk getur komið með sér-
stakar óskir og það án skuldbind-
inga. Ástæðan er sú að fólk getur
haft sitt uppáhalds sjónarhorn og
það er allskostar óvíst hvort mér
tekst að ná því.
Á móti kemur að ég vil hafa
nokkuð frjálsar hendur í sam-
bandi við tíma sem þarf til að ná
góðri mynd. Það er ekki sama á
hvaða árstíma myndir eru teknar
og svo eru óskir viðskiptavinanna
mismunandi. Ef einhver pantar
t.d. mynd úr Svarfaðardalnum
Slys í Mývatnssveit
Kristján var mikið ljúfmenni og
hann svaraði mér um hæl og
sagði að ég væri velkominn. Hins
vegar gæti Þjóðminjasafnið ekki
greitt fargjaldið fyrir mig og ekki
gætu þeir lofað neinum launum.
Á móti sagði hann að fæði og
uppihald yrði mér að kostnaðar-
lausu. Ég var ekkert að tvínóna í
þessu máli, seldi frímerkjasafnið
mitt og sigldi með skipi frá Kris-
tjánssandi til íslands.
Það var mikið „upplifelsi" að
komast loksins til Islands og
dvaldi ég í nokkurn tíma þarna
við uppgröft í Skálholti. Ég var
þá þegar byrjaður að taka dálítið
af myndum og íslenskt landslag
var mér ótæmandi uppspretta
myndefnis. Það voru sérstaklega
náttúrumyndir sem vöktu áhuga
minn og seldi ég blöðum heima
myndir frá íslandi.“
- Var það strax þá að þú gast
hugsað þér að setjast að á ís-
landi?
„Það er dálítið kátbroslegt, að
það var slys sem ég lenti í árið
1956, sem varð þess valdandi að
ég gat alveg hugsað mér að setj-
ast að á Islandi. Ég var þá á
ferðalagi um Norðurland og kom
við í Mývatnssveit. Þar gleymdi
ég mér við ljósmyndun og lenti
ofan í leirhver. Ég brenndist illa
á löppunum og var fluttur með
ofboði til Húsavíkur í sjúkraskýl-
ið þar.
Þar kynntist ég Birni lækni á
Húsavík og hann er einn
skemmtilegasti maður sem ég hef
þekkt. Hann var mikil frásagna-
persóna og leikari af guðs náð.
Batinn var hægur, en Björn gerði
dvölina í sjúkraskýlinu þolan-
lega. Eftir að ég gat byrjað að
Akureyri séð með augum Mats úr lofti.
brölta um fór ég að Reynihlíð og
dvaldi þar í nokkra mánuði með-
an ég var að jafna mig í fótunum.
Þá kviknaði fyrst sú hugmynd hjá
mér að setjast hér að.
Næstu árin var ég alltaf með
annan fótinn hér á íslandi. Ég
kom á hverju ári og viðaði að
mér efni, bæði í máli og
myndum, sem ég seldi síðan til
blaða um allan heim. Einnig var
ég duglegur að sýna myndir frá
íslandi á ýmsum samkomum í
Noregi. Síðar samdi ég við
Ósvald Knudsen um að sýna
myndir hans, Sveitin milli Sanda
og Surtur fór sunnan, fyrir
norska áhorfendur.
Árið 1960 fór ég í ljósmynda-
nám til Þýskalands og var þar í
tvö ár. Eftir að því námi lauk
kom ég til íslands og starfaði fyrir
fyrirtækið Sólarfilmu í rúmt ]/i ár.
Þá var ég farinn að líta á mig sem
hálfgerðan íslending og ekki
skemmdi það fyrir að ég hafði
kynnst tilvonandi konu minni,
Arndísi Ellertsdóttur. Reyndar
kynntist ég henni í Noregi, þar
sem hún var við hjúkrunarnám í
Ósló.
Árið 1966 ákváðum við að taka
stóra stökkið og flytja til íslands.
Ég hafði starfað mikið fyrir utan-
ríkisráðuneytið, Flugfélag
íslands, Loftleiðir og aðra aðila
sem höfðu með landkynningar-
mál að gera. Þannig hafði ég
kynnst mörgum aðilum og þessi
sambönd sem ég hafði náð mér í
hafa dugað mér allt til dagsins í
dag.
Eftir að við hjónin komum til
íslands hélt ég áfram að starfa við
það sama og ég hafði gert áður,
þ.e. að taka myndir og skrifa
texta fyrir erlend blöð. Síðan
kom að því að ég setti ljósmynda-
eða Aðaldalnum og ég á ekki
mynd af viðkomandi stað, þá
reyni ég yfirleitt að sameina það
öðrum verkefnum, því hver
flugtími er dýr.“
„Auðvitað þarf hann að fljúga
til að taka þessar myndir," hugs-
aði ég og skammaðist mín eigin-
lega að viðurkenna fyrir Mats að
ég hefði orðið flugveikur síðast
þegar ég sveif ofar skýjum á leið
til Akureyrar. „Flugveiki er
eitthvað sem ég hugsa aldrei um í
háloftunum," sagði Mats, þegar
ég spyr hann hvort það sé ekki
óþægilegt að fljúga í alls konar
hlykkjum og sveigjum til að ná
sem bestum myndum.
Það birtir yfir andliti Mats þeg-
ar við tölum um flugið: „Að
fljúga er dásamleg tilfinning og
sjónarhornið sem maður hefur til
að taka rnyndir er frábært. Ég hef
ekki flugpróf sjálfur, enda er nóg
verk að taka myndir, þó svo að
maður þurfi ekki að hugsa um að
stjórna rellunni líka.
Ég finn ekki til þreytu,
hræðslu, eða flugveiki á meöan
ég er að vinna. Ljósmyndunin cr
mikið nákvæmnisverk og ég hrein-
lega gleymi mér við verkefnin,
þótt ég verði að viðurkenna aö
eftir 10-11 tíma í loftinu er maður
orðinn dálitið ringlaður í höfð-
inu.
Stundum hef ég boðiö vinum
og kunningjum aö koma með
mér í þessi flug, en þeir biðja
aldrei um að koma aftur með!
Konan mín fór einu sinni með
mér og hefur harðneitað að
endurtaka það. Ég veit hreinlega
ekki af hverju,“ scgir Mats með
prakkarasvip á andlitinu.
Komu eins og litabók
í myndatöku
Ég ákveð nú að beina viðtalinu
inn á aðrar brautir og spyr Mats
Wibe Lund um ljósmyndir og
ljósmyndara á íslandi.
Hann tók sér smá tíma til að
svara þessari spurningu, leit
hugsandi á myndir á veggjunum
og sagði svo:„ Ég ákvað fyrir
nokkrum árum að hætta algjör-
lega að viðra skoðanir mínar á
öðrum ljósmyndurum, út af leið-
indamáli sem kom upp vegna
réttindamáls í ljósmyndun. Hins
vegar get ég alveg sagt að mér
finnst faglegur og fagurfræðilegur
metnaður íslenskra ljósmyndara
hafa aukist mikið frá því sem var.
Þegar ég hóf störf hér á landi
fyrir rúmum tuttugu árum, þá var
Ljósmyndarafélag íslands mest
vettvangur til að ræða verðlags-
mál og annað sem viðkom við-
skiptalegum hagsmunum stéttar-
innar. Þetta hefur sem betur fer
breyst og nú hittast menn til að
ræða fagleg málefni. Félagið hef-
ur m.a. staðið fyrir því að fá
erlenda ljósmyndara og aðra fag-
menn til þess að halda fyrirlestra
um ljósmyndun.
Þú spyrð hver er besti íslenski
Ijósmyndarinn? Því er erfitt að
svara, vegna þess að menn geta
vera mjög góðir á einu sviði
ljósmyndunar en aftur lakari á
öðru. Þó held ég að ég geti sagt
með góðri samvisku, án þess að
halla á nokkurn mann, að Jón
Kaldal hafi verið besti „portrait“
Ijósmyndari sem íslendingar hafi
átt. Hann vann einkum í svart-
hvítum myndum og þar komst
enginn með tærnar sem hann
hafði hælana. Það er hrein unun
að sjá sumar mynda hans.
Talandi um svarthvítar myndir
þá er það skoðun mín að þannig
myndir eigi eftir að ryðja sér aft-
ur til rúms í Ijósmyndum. Nú eru
um 90% af myndum, sem teknar
eru á Ijósmyndastofum, í lit, en
ég gæti trúað því að eftir nokkur
ár verði sú tala komin niður í
50%.“
Þegar Mats segir þetta þá kem-
ur grallarasvipur á andlit lians og
ég spyr hvað hlægi hann. „Jú,
þetta minnir mig á að skömmu
eftir að litmyndir fóru að verða
algengar, þá kom fólk stundum í
ævintýralega skrautlegum fötum
í myndatökur. Mér er sérstaklega
minnisstætt eitt par sem kom til
myndatöku í það ofboðslega
skrautlegum fötum að mér datt í
hug að setja upp sólgleraugu!
Litasamsetningin var ekkert
slæm hjá þeim, en litirnir voru
gulur, rauður og blár, eins og í
litabók. Ég er sannfærður urn að
þetta fólk hefur þessa mynd ekki
uppi á kommóðunni í stofunni
heima hjá sér núna!
Svarthvítt er mjög skemmtilegt
tjáningarform í Ijósmyndum.
Samspil Ijóss og skugga er áber-
andi í þannig myndum og þá
reynir mjög á færni og hug-
myndaflug Ijósmyndarans. Svart-
hvítar myndir eru mikið kröftugri
miðill, sérstaklega þegar er verið
að taka myndir af fólki.“
- Nú hefur þú búið á íslandi í
rúm tuttugu ár. Hvað er þér efst í
huga þegar þú hugsar til baka?
„Það er fyrst og fremst þakk-
læti til þess fólks sem ég hef unn-
ið með. Fólk í sveitum landsins
er frábært. Stundum gleymi ég
mér í rnarga tíma í samræðum
við bændur um sögu staða og
kennileiti. Þetta, öðru fremur,
gerir það að verkum að ég lít á
Island sem heimaland mitt en
ekki Noreg, þar sem ég er nú
samt fæddur og uppalinn."
Nú er komið að opnunartíma
hjá Mats og ekki má ég verða
þess valdandi að hann missi spón
úr askinum. Síminn er líka byrj-
aður að hrópa á athygli og dyra-
bjallan farin að væla. Eg kveð því
Mats Wibe Lund með virktum og
þakka honum fyrir spjallið. A
gangstéttinni fyrir utan húsið
horfi ég á gráa skýjaflóka yfir
Esjunni og hugsa: „Ætli Mats
komist f loftið í svona veðri?“
AP