Dagur - 05.12.1989, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 5. desember 1989
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SfMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
ANDRÉS PÉTURSSON (íþróttir),
KARL JÓNSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
STEFÁN SÆMUNUSSON, VILBORG GUNNARSDÓTTIR,
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASlMI 25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SIMFAX: 96-27639
Fins milljarðs króna
iramleiðsluverðmæti
Dagur greindi frá því sl. föstudag að fram-
leiðsluverðmæti frystra afurða hjá Útgerð-
arfélagi Akureyringa væru komin yfir einn
milljarð króna á þessu ári. Þetta er í fyrsta
sinn sem þeirri tölu er náð hjá Ú.A. í
nýkrónum talið, þótt sambærilegar tölur
mætti örugglega finna í rekstri Útgerðar-
félagsins fyrir myntbreytinguna 1981.
Þetta eru mjög ánægjuleg tíðindi og
segja meira en mörg orð um gífurlegt
mikilvægi Útgerðarfélags Akureyringa fyr-
ir Akureyri og Eyjafjarðarsvæðið. Því hefur
stundum verið haldið fram að Útgerðarfé-
lag Akureyringa sé best rekna útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtæki landsins. Það að
fyrirtækinu skuli takast að halda sínu striki
þrátt fyrir alla þá erfiðleika, sem undir-
stöðuatvinnugreinarnar hafa mátt búa við
undanfarin misseri, styður vissulega þá
fullyrðingu.
í þessu sambandi er mönnum einnig
hollt að hugleiða, hversu mikla þýðingu
sjávarútvegur og fiskvinnsla hefur fyrir
þjóðarbúið. í þessum greinum fyrst og
fremst fer hin raunverulega verðmæta-
sköpun fram, sú verðmætasköpun sem all-
ur annar atvinnurekstur í landinu byggir á.
Ríflega eins milljarðs króna framleiðslu-
verðmæti frystra afurða hjá Útgerðarfélagi
Akureyringa á þessu ári hafa þannig mikil
og góð áhrif í gervöllu hagkerfinu.
Að undanförnu hefur mönnum orðið tíð-
rætt um margfeldiáhrif stóriðju. Þau eru
vissulega mikil og síst ofmetin. En menn
mega ekki gleyma því að margfeldiáhrif
útgerðar- og fiskvinnslufyrirtækja eru
einnig kröftug og mjög þýðingarmikil fyrir
atvinnulífið í heild. í þeirri flóðbylgju frétta,
sem riðið hefur yfir landsmenn undanfarin
tvö ár, um erfiðleika í útgerð- og fisk-
vinnslu, er fréttin um framleiðsluverðmæti
Útgerðarfélags Akureyringa ánægjuleg
tilbreyting. Hún er sannarlega sólargeisli í
skammdeginu.
Full ástæða er til að óska Útgerðarfélagi
Akureyringa til hamingju með mikilvægan
áfanga. BB.
Björn Benediktsson, Sandfellshaga:
Hafa skal það er
sannara reynist
- líka um Stefán Valgeirsson og Silfurstjörnuna
Síðustu mánuði hafa fjölmiðlar
gert mikinn aðsúg að Stefáni
Valgeirssyni alþm. Fjölskyldu
hans og samstarfsmönnum.
Ekki verður annað séð, en hér
sé um skipulega aðför að ræða.
Lítt er hirt um að afla réttra upp-
lýsinga, eða greina frá staðreynd-
um, þar sem þess er þörf, enda
tilgangurinn augljós og látinn
helga meðalið.
Ekki ætla ég mér þá dul, að
fara að verja Stefán Valgeirsson,
enda mun hann best fær um það
sjálfur. Hins vegar hafa tengst
þesari atlögu ýmsar rangfærslur
er varða fiskeldisfyrirtækið Silf-
urstjörnuna hf., sem undirr. er í
forsvari fyrir. Tel ég rétt að leið-
rétta, þó ekki væri nema hluta af
þeim, ef einhverjir kynnu að hafa
áhuga á sannindum líka.
Að Öxarfirðinum liggja 3
sveitarfélög, með rúml. 500 íbúa
samanlagt. Afkoma fólks í þessu
héraði byggist öðru fremur á
framleiðslu sauðfjárafurða og
hefur svo lengi verið.
Þegar kom fram á áttunda tug
aldarinnar, var augljóst, að fram-
leiðslutakmarkana var að vænta í
þessari grein. Óx þá að sama
skapi áhugi heimamanna á að
nýta líklegar aðstæður til fiskeldis.
Jarðhita er þarna víða að finna,
jafnvel í nágrenni við sjó og fersk-
vatn nær óþrjótandi. Sá galli var
þó á, að þessar aðstæður höfðu
lítt eða ekki verið kannaðar.
ISNO hf. hóf fiskeldi vestast í
Kelduhverfi um 1980 og Árlax
hf. seiðaeldi í Ártungu í Keldu-
hverfi 1984. Báðar þessar stöðvar
hafa not af jarðhita við sína starf-
semi.
Á fjárlögum ársins 1984 feng-
ust 1,2 millj. króna til yfirborðs-
rannsókna á jarðhita í Öxarfirði.
Jarðhita er að finna á nokkrum
stöðum nærri sjó. Nokkrir áhuga-
menn hófu tilraunir til upptöku
sjávar úr fjörusandi, austanmeg-
in fjarðar 1985, með niðurdæling-
um röra.
Sótt var um styrk til Rann-
sóknarráðs ríkisins það ár, vegna
þessara tilrauna, þessi umsókn
var metin styrkhæf af mennta-
málaráðherra, en lenti afturfyrir
við forgangsröðun og okkur bent
á að sækja síðar. Aðrir aðilar
fengu styrk Rannsóknarráðs
þetta ár til hliðstæðs verkefnis,
sem því miður skilaði ekki árangri.
Árið 1986 var stofnað í Öxar-
fjarðarhéraði hlutafél. Seljalax.
Hluthafar voru 146, flestir heima-
menn. Hlutafé var 10.350.000,-
og komu 2 millj. af því frá
Byggðastofnun. (Stefán Valgeirs-
son er eigandi 0,39% hlutafjár.
Þar er þá komið annað tveggja
einkafyrirtækja hans í Öxarfirði,
að dómi fjölmiðlanna) Seljalax
hf. stóð fyrir rannsóknum í Öxar-
firði 1986, í náinni samvinnu við
Orkustofnun. Hófst þar með
samstarf þessara aðila um rann-
sóknirnar, sem stóð í 3 ár og er
gott dæmi um hvernig slíkir aðil-
ar geta unnið saman og náð
árangri.
Niðurstöður urðu fremur nei-
kvæðar 1986. Vatn úrsandlögun-
um upp af fjarðarbotninum
reyndist járnmengað, þó seltu-
og hitastig lofaði góðu. Sótt var
um styrk á ný til Rannsóknar-
ráðs, á sama hátt og áður, en nú
brá svo við, að umsókn okkar var
ekki metin hæf til styrkveitingar.
Kostnaður Seljalax hf. vegna
rannsókna, varð 2,4 millj. á því
ári.
Reynt var eftir föngum að
tryggja fjármagn á fjárlögum
1987 til áframhalds þessa verk-
efnis, en tókst ekki. Áð vísu kom
fram við 3ju umræðu um fjárlög-
in, að Öxarfjarðarverkefninu var
ætlað þar fjármagn. (Sbr. samþ.
á Alþingi 19. des. 1986 „tekinn
verði upp nýr liður, 10 millj.
króna, sem tengist sérgreindu
verkefni við fiskeldi, einkanlega
til að rannsaka náttúruleg skil-
yrði vatns og upptöku sjávar fyrir
fiskeldi, þar á meðal í Öxar-
firði“.)
Allt fé undir þessum lið fór þó
til verkefna í öðrum landshlut-
um. Við þetta seinkaði að sjálf-
sögðu rannsóknunum í Öxar-
firði. Ekki veit ég hvað olli því,
að merkt fjárveiting fór til annara
aðila. Ef til vill var ástæðan sú,
að iðnaðarráðherra ákvað 3,76
millj. fjárveitingu til rannsókna í
Öxarfirði 1987, gegn því að
Orkustofnun og Seljalax hf.
legðu fram mótframlag, 0,5 millj.
hvor aðili. Kostnaður Seljalax hf.
varð þó meiri það ár, eða 1,3
millj. króna. Unnið var sam-
kvæmt þessu í Öxarfirði 1987.
Niðurstöður urðu jákvæðar.
Náttúrulegar forsendur virtust
fyrir hendi, hvort sem um væri að
ræða eldi fersk- eða saltvatns-
fiska. Jafnframt sannaðist að
háhitasvæði er í miðju héraðinu.
Á fjárlögum ársins 1988 feng-
ust 6,9 millj. króna til rannsókna
í Öxarfirði. Framlag Seljalax hf.
það ár varð 3,7 millj. (Orkusjóðs-
lán að hluta). Þessu til viðbótar
fór rannsóknarkostnaður á árinu
um eina millj. króna fram úr
áætlun Orkustofnunar. Petta var
heimamönnum gert að greiða, þó
þeir hvorki stjórnuðu verkinu, né
áætluðu kostnað. Þingmenn okk-
ar lofuðu að útvega fé sem þessu
næmi á fjárlögum 1989. Vilyrði
fékkst fyrir því sama í Fjárveit-
inganefnd. Efndir hafa ekki orð-
ið enn sem komið er.
Niðurstöður rannsókna 1988
urðu það jákvæðar, að leiddi til
stofnunar nýs fyrirtækis, Silfur-
stjörnunnar hf. Hlutafé þess
félags er 60 millj. króna. Seljalax
og aðrir heimaaðilar eiga 45%
hlutafjár, Byggðastofnun 20% og
Fiskeldisþjónustan hf. Reykjavík
35%. Þar er þá komið hitt einka-
fyrirtæki Stefáns Valgeirssonar í
Óxarfirði, ef marka má fjölmiðla.
Að vísu á Stefán sjálfur engan
hlut í Fiskeldisþjónustunni hf.,
heldur fjölskylda hans og fleiri.
Eignarhald Stefáns í Silfurstjörn-
unni er því í gegn um Seljalax hf.
samtals 0,14%.
Silfurstjarnan hf. hefur nær
lokið byggingu matfiskeldis í
landi Núps í Óxarfirði. Þetta er
landeldi, sem byggir á dælingu.
Eldisrými um 15 þús. m3. Áætluð
ársframleiðsla 500-800 tonn af
sjóbleikju og laxi. Eldisstöðin
nýtur þeirra aðstæðna, að geta
ráðið hita og seltu eldisvökvans,
sem er nýmæli hérlendis.
Fullbyggð er klakstöð að Sig-
túnum í Oxarfirði, sem á að full-
nægja seiðaþörf eldisins að Núpi.
Seiðaeldið á Sigtúnum nýtur
sjálfrennandi vatns af tveim hita-
stigum. Silfurstjarnan keypti
jörðina Sigtún í þessum tilgangi.
Borun eftir sjó er vart fram-
kvæmanleg í sandlögin við
Öxarfjörð. Hvarvetna er fersk-
vatn að finna, undir vægum
þrýstingi.
Sjótaka eldisstöðvar að Núpi
er óvenjuleg og byggir á þeim til-
raunum sem heimaaðilar hafa
staðið fyrir allt frá 1985 og sótt
um styrki og fjármagn til, sem
áður getur. Grafið er fyrir sér-
stökum búnaði í sandlögum við
ströndina. Sjór til stöðvarinnar er
alltaf hreinn, enda kominn gegn
um sandsíur. Sjódæling með
þessum hætti hefur nú staðið
samfleitt í 15 vikur. (Þetta kallar
Stöð 2 að taka sjó úr borholum
og hafnaði þeim tilmælum okkar
að koma, sjá og sannfærast.)
Stjórnendur Seljalax hf. hafa
sótt árlega um leiðréttingu mis-
takanna varðandi fjárlögin 1987,
en ekki fengið úr bætt fyrr en á
þessu ári, að Silfurstjarnan hf.
fékk framlag að upphæð 3,3
millj. til sjótökuverkefnisins. Að
sjálfsögðu var framlag þetta bók-
fært sem framlag Seljalax hf. til
Silfurstjörnunnar. Þó þessi sjó-
tökuaðferð sé engan veginn full-
reynd, lofar þessi 15 vikna dæling
óneitanlega góðu. Sé aðferðin
brúkleg, gæti hún komið þeim
öðrum að gagni, sem þurfa að ná
sjó úr sandlögum og gæti hentað
vel þar sem sjór er hlýrri en hér
og jarðhiti ekki til staðar. Miður
vinveittir fiskeldismenn, sem
ekki vildu láta nafns getið, létu
þó hafa eftir sér á Stöð 2, að
aðferðin kæmi engum að gangi.
Okkur sem höfum staðið fyrir
framkvæmdum Silfurstjörnunnar
hf. var það vel ljóst, að þar væri
brýnt að halda vel á málum.
Byggingarkostnaður annarra í
þessari atvinnugrein virðist hafa
orðið rekstri þeirra ofviða í sum-
um tilfellum.
Reynt var að halda kostnaði
niðri, án þess að slaka á gæða-
kröfum og nýta fjármagnið eins
vel og kostur var á. Þar var á
stundum gengið hart fram, án
daglauna að kvöldi. Mikil áhersla
er lögð á fullkominn öryggis- og
viðvörunarbúnað. Enginn fram-
kvæmdastjóri var ráðinn á bygg-
ingarstigi, en á móti kemur að við
uppbygginguna hefur unnið
margt úrvalsfólk, sem á ekki
minnsta þáttinn í hóflegum
kostnaði.
Byggðastofnun hefur endur-
lánað okkur erlent fjármagn og
stutt okkur svo sem hún hafði
framast heimild til.
Framkvæmdir eru nú á loka-
stigi. Heildarkostnaður við þær
er kominn í 140 millj. króna.
Klakstöð og jarðakaup meðtalin.
Hönnunar- og verkfræðikostn-
aður er 1,51% af þeirri upphæð.
Stjórnunarkostnaður 1%. Skrif-
stofa er engin og bókhald unnið
sem aukastarf.
Hvernig gengur svo að reka
þetta fyrirtæki, vil ég engu um
spá ennþá. Góð og stöðug fram-
leiðsla og markaðsaðstæður ráða
þar miklu. Einnig fjármagnsfyrir-
greiðsla. Bjarglegur rekstur þess
gæti vissulega breytt miklu í okk-
ar fámennu byggð.
Tvennt er okkur hagstætt.
Hóflegur framkvæmdakostnaður
og það að hafa vald á hita og
seltu. Hið síðarnefnda tryggir
hraðari og stöðugri vöxt á fiskin-
um. Aðstæður til sölu á ferskum
fiski eru okkur erfiðar, vegna
fjarlægðar frá stórum flugvelli og
veikleika í vegakerfi.
Umfjöllun sumra fjölmiðla
hefur verið okkur andstæð. Flest
virðist tínt til, sem gæti svert okk-
ar málstað. Meir undrar mig þó,
hve köldu andar frá öðrum fisk-
eldismönnum. Svo virðist, sem
okkur sé legið á hálsi fyrir að
reyna að gera hlutina vel, jafnvel
betur en hinir.
Það skyldi þó aldrei vera, að
atlagan að Stefáni Valgeirssyni
væri af sömu rótum runnin.
Sandfellshaga í Öxarfirði
17. nóv. 1989
Björn Benediktsson