Dagur - 27.06.1990, Qupperneq 4

4 - DAGUR - Miðvikudagur 27. júní 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 660 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON
LJÓSMYNDARI: KRISTJÁN LOGASON
PRÚFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASÍMI 22791
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Hvalveiðiráðið
og hrefnuveiðar
íslensk stjórnvöld hafa ávallt haldið fast fram þeim sjón-
armiðum að hvalveiðar eigi fullan rétt á sér meðan þess
sé gætt að takmarka veiðar við stærð hvalastofna eins og
hún er metin samkvæmt vísindalegum rannsóknum.
Þetta sama sjónarmið lá tvímælalaust til grundvallar þeg-
ar Alþjóðahvalveiðiráðið var stofnað á sínum tíma. Meg-
intilgangurinn með stofnun ráðsins var sá að þjóðir
heims, og þá fyrst og fremst þær sem teljast til hvalveiði-
þjóða, gætu haft samráð um umfang hvalveiða frá ári til
árs. Af þessu má ljóst vera að helsta hlutverk Alþjóða-
hvalveiðiráðsins er í því fólgið að vinna á vísindalegan
hátt að því að stjórna hvalveiðum í heiminum. Á síðari
árum hefur eðli ráðsins þó smám saman verið að breyt-
ast. Vísindaleg stjórnun hvalveiða virðist ekki lengur efst
á verkefnaskrá þess, heldur miklu fremur það að koma í
veg fyrir allar veiðar á sjávarspendýrum. Þetta hefur
gerst eftir að öfgasinnaðir umhverfisverndarsinnar hófu
skipulega innreið sína í Alþjóðahvalveiðiráðið og náðu
þar undirtökunum.
Nú er svo komið að þær þjóðir sem vilja vinna sam-
kvæmt þeim sjónarmiðum sem lágu að baki stofnun Al-
þjóðahvalveiðiráðsins í upphafi telja sér varla stætt að
starfa á þeim vettvangi öllu lengur. Þeirri skoðun hefur
smám saman vaxið fylgi að hinar eiginlegu hvalveiðiþjóð-
ir, íslendingar, Norðmenn, Sovétmenn, Japanar og fleiri,
gerðu rétt í því að kljúfa sig út úr Alþjóðahvalveiðiráðinu
og stofna ný samtök hvalveiðiþjóða, samtök í ætt við þau
sem Alþjóðahvalveiðiráðið eitt sinn var. Áður en til slíkra
aðgerða verður gripið er þó sjálfsagt að láta á það reyna
hvort Alþjóðahvalveiðiráðið hyggs.t lúta skynsámlegri
stjórn að nýju; hvort það hyggst láta vísindaleg vinnu-
brögð ráða ákvörðunum sínum í stað þess að láta tilfinn-
ingasemi móðursjúkra öfgasinna hlaupa með sig í gönur.
Á þetta mun reyna á ársfundi Alþjóðahvalveiðiráðsins
sem hefst þann 2. júlí nk.
Um síðustu helgi lauk fundi Vísindanefndar títtnefnds
hvalveiðiráðs og var þar m.a. fjallað um ástand hrefnu-
stofnsins í Norður-Atlantshafi. Á fundinum lögðu
íslensku fulltrúarnir fram niðurstöður viðamikilla vísinda-
rannsókna sem gerðar hafa verið á hrefnustofninum hér
við land á undanförnum árum - en sem kunnugt er hafa
hrefnuveiðar verið bannaðar frá árinu 1986. Vísinda-
nefndin staðfesti í öllum meginatriðum niðurstöður
íslensku rannsóknanna, þar á meðal þá niðurstöðu að
hrefnuveiðar á Norður-Atlantshafssvæðinu á undanförn-
um áratugum hefðu nánast engin áhrif haft á þróun
hrefnustofnsins. Niðurstaða fundarins er með öðrum orð-
um sú að hrefnustofninn við ísland sé vannýttur stofn,
sem óhætt er að nýta að ákveðnu marki án þess að hon-
um stafi nokkur hætta af. Sjávarútvegsráðherra hefur
þegar lýst því yfir að með hliðsjón af niðurstöðu Vísinda-
nefndarinnar hljóti íslensk stjórnvöld að stefna að því að
hrefnuveiðar hér við land hefjist á ný eins fljótt og mögu-
legt er.
Nú er að sjá hvort Alþjóðahvalveiðiráðið tekur ein-
hverjum sönsum. Ef þeir sem þar ráða ríkjum leyfa ekki
skynsamlega og hættulausa nýtingu stofna eins og
hrefnustofnsins en halda til streitu öfgafullri friðlýsingar-
stefnu sinni, eigum við íslendingar að segja skilið við
Alþjóðahvalveiðiráðið. Þá höfum við einfaldlega ekkert
þar að gera lengur. BB.
kvikmyndarýni
Paul Newman og Dwight Schultz (í hlutverki Oppenheimers) elda saman grátt silfur. Að baki eru formúlur að gerð
kjarnorkusprengju (held ég).
Hiroshima-sprengjan
Borgarbíó sýnir: Sprengjuna
(Shadow Makers).
Leikstjóri: Roland Joffé.
Aðalhlutverk: Paul Newman
og Dwight Sehultz.
Paramount Pictures 1989.
Hinn 6. ágúst 1945 var
kjarnorkusprengju varpað á
Hiroshima. Þann 9. ágúst, vörp-
uðu Bandaríkjamenn annarri
kjarnorkusprengju á Japana.
Fjórum dögum síðar gafst
japanski herinn upp, seinni
heimsstyrjöldinni var loksins
lokið. Álla tíð síðan hefur verið
deilt um tilgang Bandaríkja-
manna með sprengjuvarpinu.
Sprengjan fjallar um þetta
álitamál en þó aðallega um vís-
indamennina sem unnu að smíði
sjálfrar kjarnorkusprengjunnar í
Los Alamos í Nýju-Mexíkó. Paul
Newman leikur Leslie M. Groves
en hann stjórnaði Manhattan-
áætluninni sem miðaði að því
einu að smíða kjarnorku-
sprengju.
Sprengjan gefur takmarkaða
mynd af umfangi þessarar áætl-
unar. Þar er þó minnst á milljarð-
ana tvo er runnu til smíði
sprengjunnar og jafnframt impr-
að á þeim möguleika að hin gíf-
urlegu útgjöld hafi rekið á eftir
því að sprengjan yrði notuð. í
öllum megindráttum virðist
Sprengjan segja satt og rétt frá.
Dregin er upp mynd af hinni
ótrúlegu tortryggni er Groves
sýndi í garð allra þeirra er komu
nálægt gerð sprengjunnar og
hinni miklu leynd er hvíldi á
smíðinni. Hann kom upp njósna-
neti til að fylgjast með undir-
mönnum sínum, opnaði einka-
bréf þeirra og hleraði símtöl.
Engin dul er dregin á það að frá
ársbyrjun 1944 var bandarískum
framámönnum fullvel ljóst að
Þjóðverjar höfðu ekki í hyggju
að smíða kjarnorkusprengju en
það var einmitt óttinn við að
þýskir myndu eignast slíkt vopn
er rak Bandaríkjamenn af stað í
upphafi. Þá er undir lok myndar
tæpt á efasemdum er kviknuðu
meðal vísindamanna um ágæti
þess að nota kjarnorkusprengju á
Japana. Ennfremur er örlítið vik-
ið að deilum hershöfðingja og
vísindamanna um það hvernig
nota ætti sprengjuna; sumum
fannst að það hlyti að vera nægj-
anlegt að sýna Japönum eyðing-
arkraft hennar á óbyggðu land-
svæði. Að meginefni til fjallar
Sprengjan þó ekki um þessi
kjarnaatriði. Það er einkalíf vís-
indamannanna sjálfra sem er í
brennipunkti, aðallega þó
Oppenheimers en hann var sá er
stjórnaði gerð sprengjunnar.
Einn aðstoðarmanna hans er
einnig mikið í myndinni en
hann er látinn deyja af völdum
geislavirkni undir lokin.
Um þetta atriði hef ég miklar
efasemdir enda hvergi séð á það
minnst í ritum sagnfræðinga um
Hiroshima-sprengjuna.
En hvað sem líður sagnfræði
Sprengjunnar þá virðist kvik-
myndin líða fyrir efnið sem er 'i;
alltof umfangsmikið og í senn
langdregið til að gera megi um
það spennumynd sem er þó
greinilega markmið Joffé leik-
stjóra - um það ber til dæmis
ógnvænleg tónlistin vitni.
Kvikmyndin er slitrótt og sam-
hengislítil, bíófarinn fær á tilfinn-
inguna að eitthvað vanti, kjarna-
efni eru látin víkja fyrir hálfgild-
ings ástarævintýrum, hrein auka-
atriði gerð að aðalatriðum - það
má segja að Sprengjan sé ónóg
sjálfri sér. Því verður þó ekki
neitað að hún dregúr fram
athyglisverða hluti er tengdust
gerð kjarnorkusprengjunnar og
fyrir þær sakir einar hlýtur hún
að verða forvitnileg öllum þeim
er einhvern áhuga hafa á tildrög-
um þess að Bandaríkjamenn
vörpuðu kjarnorkusprengjum á
Japan.
Alþýðuhetjan sýnir klæmar
Borgarbíó sýnir: Fangann
(Lock Lp).
Leikstjóri: John Uynn.
Aðalhlutverk: Sylvester Stallone
og Donald Sutherland.
Carolco 1989.
Hann er ekki aðeins gull af
manni heldur einnig ákaflega
seinþreyttur til vandræða. Engu
að síður þarf hann að afplána
fangelsisdóm sem í ljósi kringum-
stæðnanna er þó enginn blettur á
mannorði söguhetjunnar. Hlut-
verk Stallones, í Fanganum, er
að gæða þessa alþýðuhetju lífi og
þá list virðist hann kunna öðrum
leikurum fremur. Á umliðnum
árum hefur alþýðuhetjan orðið
Stallone drjúg til fjár og vinsælda
en honum hefur ekki verið að
sama skapi hampað fyrir leik-
hæfileika. Kannski geldur hann
fyrir alþýðuhetju hvíta tjaldsins
eins og hún gengur fram á sjónar-
sviðið í myndum eins og til dæmis
Fangamim. Þar er Stallone
friðsamur bifvélavirki sem virðist
eiga venjulega hjúskaparævi fyrir
höndum. Aðeins einn skugga ber
á líf hans; hálfs árs fangelsisvist
sem hann á eftir að afplána.
í fangelsinu fer allt á hinn versta
veg og erkióvinur Stallones, sem
Donald Sutherland leikur, læsir í
hann klónum. Sutherland er
fangelsisstjóri sem hugsar um
það eitt að koma fram hefndum á
Stallone. Og nú fara eigindir
alþýðuhetju hvíta tjaldsins að
koma fram fyrir alvöru. Stallone
lætur lengi vel ekki setja sig út af
laginu og þolir alls konar niður-
lægingu án þess að mögla. En
þegar veist er að vinum hans og
jafnvel unnustu byrjar varnar-
múrinn að falla og hin ósigrandi
hetja rís upp úr öskustónni.
Jafnframt finnur bíófarinn til svo
sterkrar samkenndar með hetj-
unni að hann langar helst til að
þjóta upp úr sæti sínu Stallone til
aðstoðar.