Dagur - 20.09.1990, Blaðsíða 8

8 - DAGUR - Fimmtudagur 20. september 1990
Skýrsla um aðstöðu til laxahafbeitar á íslandi:
„Segja þarf skilið við handarbaksvinnubrögð
sem einkennt hafa íslensk laxeldisstörf ‘
Nýverið kom út skýrsla um aðstöðu til laxahaf-
beitar á íslandi þar sem farið er lofsamlegum orð-
um um aðstöðu þá sem Ólafsfirðingar eiga í
Ólafsfjarðarvatni. Að mati Björns Jóhannesson-
ar, skýrsluhöfundar, er Ólafsfjarðarvatn besti
staður við norðanvert Atlantshaf til laxahafbeitar
og sá staður sem best uppfyllir skilyrði til arð-
bærrar hafbeitar hér á landi. Margt fróðlegt kem-
ur fram í þessari skýrslu Björns Jóhannessonar
sem vert er að gefa gaum. Þar ber fyrst og fremst
að nefna það álit hans að á Islandi megi framleiða
lax í hæsta gæðaflokki, með minni tilkostnaði en
í öðrum löndum við norðanvert Atlantshaf.
Þessa skoðun sína byggir Björn á þeim grundvall-
arforsendum að Island er, og væntanlega verður
um langa framtíð, eina landið við norðanvert
Atlantshaf þar sem laxveiði er bönnuð í sjó auk
heldur sem hér er að fínna á allmörgum stöðum
góða aðstöðu til að framleiða með tiltölulega litl-
um tilkostnaði mikið magn af hraustum sjó-
gönguseiðum af kjörstærð.
Laxaseiði í keri. Að mati Björns Jóhannessonar má reikna með að um 15%
seiða skili sér til baka aftur á sleppingarstað, verði vel haldið utan um þróun
hafbeitar hér á landi.
Hvað er hafbeit?
Hvað er laxahafbeit? Hafbeit
felst í því að framleiða í eldis-
stöðvum sjógönguseiði sem
sleppt er til hafs þaðan sem lax-
arnir snúa aftur til sleppistöðv-
anna, þ.e. hafbeitarstöðvanna,
þegar þeir verða kynþroska.
Hagkvæmni hafbeitar veltur á
því í hve mikinn kostnað er lagt
við framleiðslu seiðanna og í
hve ríkum mæli, og hve væn, þau
snúa aftur sem fullvaxnir fiskar.
„Til að ná góðum árangri er
brýnt að herma eftir, eins náið og
unnt reynist, vaxtarferli seiða
sem dafna náttúrlega í laxám á
því landsvæði þar sem seiðaeld-
isstöðvar eru staðsettar,“ segir
Björn.
Laxagildrur við ósa Ólafsfjarðarvatns.
Úthafsveiðum
Grænlendinga og
Færeyinga verði hætt
Svíþjóð og ísiand eru einu
Atlantshafslöndin sem stunda
hafbeit að nokkru ráði. Björn
bendir á að endurheimtur
íslenskra hafbeitarstöðva hafa
alla jafna verið lélegar, einkum í
Kollafjarðarstöðinni eða á veg-
um hennar, þó að undanskilinni
tilraun dr. Jónasar Bjarnasonar
sem framkvæmd var fyrir um ára-
tug. f*á urðu endurheimtur um
20%.
Sérstaða íslands er talsverð
hvað hafbeit varðar, líkt og með
svo margt annað. Hér er komið
að stórum þætti sem er að hér við |
land eru laxveiðar í sjó alfarið
bannaðar. Úthafsveiðar nágranna-
þjóða okkar á laxi varða okkur
verulega og um þær segir Björn:
„Að lokum þetta: Yrðu úthafs-
veiðar Færeyinga og Grænlend-
inga minnkaðar frekar frá því
sem nú er, og helst aflagðar með
öllu, þá er það trúa mín að með
réttu og vönduðu eldi og meðferð
sjógönguseiða mætti að meðaltali
fá um 20% endurheimtur haf-
beitarseiða hér við land.
Byggi ég þessa ályktun m.a. á
fyrrnefndum árangri dr. Jónasar
Bjarnasonar og hinum stórkost-
lega árangri sem náðst hefur á
Kyrrahafsssvæðinu, að vísu með
aðrar tegundir en Atlantshafslax.
Með slíkum árangri myndu
íslendingar væntanlega standast
fyllilega samkeppni við hvers
konar framleiðslu á Atlantshafs-
laxi, hvar sem væri. Það er því
eftir nokkru að slægjast um vand-
aða hafbeitarstarfsemi hér við
land.“
V eðurfarsþátturinn
mikilvægur
Björn fjallar nokkuð í skýrslu
sinni um áhrif umhverfis á aðlög-
un laxa. Þar skiptir veðurfarið
miklu máli og hvað þann þátt
varðar er augljóslega um mun á
Norðurlandi og Suöurlandi að
ræða. „Vetur er nokkru kaldari
og lengri á Norðurlandi en t.d. á
Suðvesturlandi. Og á Norður-
landi munu þeir laxastofnar ná
yfirhönd sem verða kynþroska
tiltölulega snemma að haustinu
og hrygna fyrr en laxar á Suðvest-
urlandi. Til að nýta sem best
gróðurmagn sumarsins þurfa
pokaseiði að vera tilbúin til að
hirða fæðu í ánum strax og slíkt
æti stendur til boða. í ám norðan-
lands tekur það laxaseiði lengri
tíma að komast á slíkt neyslustig
frá því að hrygning fór fram að
hausti en t.d. á Suðvesturlandi.
Því veldur náttúran úr afsprengi
þeirra laxa sem hrygna „hæfi-
lega“ snemma að hausti og eru
þannig vel í stakk búin til að
hagnýta sumareldistímabilið í
viðkomandi á. Þess vegna myndi
væntanlega óhagstætt að flytja
norðlenska stofna í laxár suðvest-
anlands, vegna þess að kviðpoka-
seiðin yrðu matarþurfi of snemma
að vorinu, eða áður en viðhlít-
andi átuskilyrði hafa skapast.
Með ámóta hætti myndu sunn-
lensk pokaseiði í norðlenskum
ám verða of seint á ferð til þess
að nýta að fullu gróðrartímabil
sumarsins. Þessi landshlutamun-
ur er þó ekki meiri en svo, að Ell-
iðaárstofninn nær öruggri fót-
festu í ám á Norðurlandi," segir
Björn í skýrslu sinni.
Mikil hafbeit skilar
sér í árnar
Hafbeit byggir á ratvísi laxanna,
þeirri eðlisávísun þeirra að snúa
aftur heim af afrétti hafsins til
þeirra staða sem þeim var sleppt.
Fram kemur í áðurnefndri
skýrslu að áratuga reynsla, eink-
um í Svíþjóð, sýni að langflestir
hafbeitarlaxar snúi heim á slepp-
ingarstaðina.
„En ekki fer hjá því að nokkrir
hundraðshlutar hafbeitarlaxa
„villast“ í ferskvötn utan sleppi-
staðanna. Og þegar fjöldi haf-
beitarlaxa við ísland fer að skipta
hunduðum þúsunda, verður um
að ræða talsverða laxagengd í
veiðiár landsins umfram það sem
árnar framleiða. Setjum svo að
heildarfjöldi hafbeitarlaxa verði
hálf milljón og að 3% þeirra
„villist" í laxár. Þá yrði slík við-
bót 15.000 laxar eða nálægt Vi af
núverandi náttúrlegri laxveiði.
Því yrði mikils virði, að vænleiki
hafbeitarlaxa væri sem mestur og
helst talsvert meiri að meðallagi
en náttúrlegir stofnar ánna.
Þannig yrði viðbót í veiðiárnar
vegna hafbeitarfisks fremur til að
auka vænleika laxastofna í við-
komandi ám.
Samfara aukinni hafbeitar-
starfsemi er aukin hætta á
útbreiðslu sjúkdóma. Því ber að
leggja megin áherslu á að smit-
andi sjúkdómar fyrirfinnist ekki í
þeim eldisstöðvum þar sem sjó-
gönguseiði eru framleidd. Þó að
með kerfisbundnu úrvali í eldis-
stöðvum séu vinsuð úr hraustustu
og stærstu seiðin til sjógöngu og
náttúran síðan látin velja úr
vænstu laxana er koma af hafi, þá
geta smitanir í eldisstöðvum
reynst skaðlegar. Strangt heil-
brigðiseftirlit í slíkum stöðvum er
því nauðsyn."
Uppbyggingin verði laus
við hentistefnupotið
Mörg atriði þarf að hafa í huga
þegar hugað er að aðstöðu til
laxahafbeitar. Staðhættir þurfa
að vera góðir og gera þarf hag-
rænt mat á staðnum og síðast en
ekki sfst þarf að mati Björns
Jóhannessonar að velja ætíð hag-