Dagur - 04.12.1990, Qupperneq 4

4 - DAGUR - Þriðjudagur 4. desember 1990
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 1000 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ 90 KR.
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 725 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
RITSTJÓRNARFULLTRÚI: EGILL H. BRAGASON
BLAÐAMENN:
JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauöárkróki vs. 95-35960),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓLI G. JÓHANNSSON,
ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON, STEFÁN SÆMUNDSSON,
ÞÓRÐUR INGIMARSSON, LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RlKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRlMANNSSON
DREIFING/.RSTJÓRI:
INGVELDUR JÓNSDÓTTIR, HEIMASlMI 22791
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Bjargvætturiim
Hjörieifur
Pólitíkin er hin mesta ólíkindatík. Nú er sú ótrú-
lega staða komin upp á þingi að einn svarnasti
andstæðingur Sjálfstæðisflokksins um langt
árabil, Hjörleifur Guttormsson, þingmaður
Alþýðubandalagsins á Austurlandi, virðist ætla
að bjarga Sjálfstæðisflokknum úr þeirri úlfa-
kreppu sem flokksforystan kom honum sjálfvilj-
ug í.
Það er almennt viðurkennt að sú ákvörðun
þingflokks Sjálfstæðisflokksins að fella bráða-
birgðalög ríkisstjórnarinnar á BHMR hafi í senn
verið óbilgjörn og vanhugsuð. Ellert B. Scram,
ritstjóri DV og fyrrum þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins, komst svo að orði um afstöðu þing-
flokks Sjálfstæðisflokksins í DV á laugardag:
„Satt að segja sér maður hvergi vitglóruna í
þessari vendingu Sjálfstæðisflokksins. Manni er
nær að halda að mennirnir séu orðnir ga ga eins
og unglingarnir segja. Hafi tapað áttum... Sú
deila sem hér er gerð að umtalsefni snýst ekki
um ríkisstjórnina. Hún snýst um að sú sátt haldi
sem er einstæð í efnahags- og stjórnmálasögu
íslendinga. Ábyrgir flokkar eiga ekki að tefla
svo örlagaríkum málum í tvísýnu fyrir stundar-
hagsmuni sjálfra sín.“ Þessi orð fyrrum þing-
manns Sjálfstæðisflokksins eru tæpitungulaus
skilaboð til flokksforystu sjálfstæðismanna um
að henni hafi orðið alvarlega á í messunni.
En sumir kjósa að berja höfðinu við steininn
fremur en að viðurkenna mistök sín. Þannig hef-
ur Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins, gert ítrekaðar tilraunir til að sannfæra
þjóðina um að sá ásetningur forystu Sjálfstæðis-
flokksins að ganga af þjóðarsáttinni dauðri sé í
senn göfugur og réttlætanlegur. Þessar tilraunir
hafa reynst árangurslausar enda andvana
fæddar.
í gær urðu síðan þau tíðindi á Alþingi að fyrr-
nefndur Hjörleifur Guttormsson lýsti því óvænt
yfir að hann hygðist sitja hjá í atkvæðagreiðslu
um bráðabirgðalögin en hann hafði áður lýst því
yfir að hann myndi greiða atkvæði gegn þeim.
Þar með virðist ljóst að bráðabirgðalögin njóti
stuðnings meirihluta þingmanna í báðum deild-
um Alþingis. Sinnaskipti Hjörleifs koma sannar-
lega eins og sending af himnum ofan fyrir Sjálf-
stæðisflokkinn. Þjóðarsáttin virðist ætla að
halda velli þrátt fyrir andstöðu hans. Það er hins
vegar umhugsunarvert fyrir kjósendur hvort
réttlætanlegt sé að framlengja umboð Sjálf-
stæðisflokksins sem stærsta stjórnmálaflokks
þjóðarinnar, með tilliti til óábyrgrar afstöðu
hans í þessu stórkostlega hagsmunamáli. BB.
Framtíð íslensks land-
búnaðar og sjálfbær þróun
- erindi Hauks Halldórssonar, formanns Stéttarsambands
bænda, flutt í Hrafnagilsskóla í Eyjafirði 18. nóvember
1990, á ráðstefnu um sjálfbæra þróun
„Góðir áheyrendur.
Erindi mitt ber heitið „Framtíð
íslensk landbúnaðar og sjálfbær
þróun.“ Öll erum við börn okkar
tíma og mér hefur orðið hugsað
til þess hve langt skyldi vera síð-
an umræðuefni sem þetta komst
á dagskrá, þ.e. sjálfbær þróun
tengd framtíð íslensks landbún-
aðar. Ég minnist þess ekki að
hafa heyrt hugtakið sjálfbær
þróun fyrr en á þessu ári eða hinu
síðasta. Reyndar hefur þetta líka
verið nefnt „haldbær þróun“ sem
mér finnst ná betur frumhugtak-
inu „sustainable developement"
á ensku og „bærekraftig utvikl-
ing“ á norsku.
Nú er það svo að íslenskur
landbúnaður í 1100 ára sögu
Iands og þjóðar hefur oft á tíðum
ekki getað kallst haldbær, heldur
byggst á rányrkju. Forfeður okk-
ar höfðu hins vegar það sér til
afsökunar að tilvera þeirra stóð
og féll með þessari rányrkju. Hér
á landi var oft búið við þau lág-
marks lífsskilyrði sem mannlegu
lífi verður lifað og dugði ekki
alltaf til. Fólk féll úr hungri og
fátækt. Til þess sáu m.a. eldgos
og kait veðurfar. Það væri nokk-
uð hrokafullt af íslendingum nú á
dögum að segja af þeim sökum
við horfnar kynslóðir: Pið skeytt-
uð ekki um landvernd og hald-
bæra þróun.
Fað var ekki fyrr en komið var
fram á þessa öld að hungurvof-
unni var bægt frá íslenskum
heimilum en nokkru fyrr var far-
ið að huga að verndun gróðurs og
jarðvegs hér á landi.
Meðan framboð af mat var
minna en eftirspurn hafði hið
opinbera hér á landi engin
afskipti af verðmyndun búvara.
Um miðja öldina gerðist það að
ríkisvaldið fór að sjá sér hag í því
að greiða niður verð nokkurra
innlendra búvara sem lið í samn-
inguin uni kaup og kjör laun-
þega. Um það leyti fara tækni-
framfarir að skila miklum árangri
í landbúnaði sem og á öðrum
sviðum og því fylgdi að framboð
matvæla stórjókst. í kjölfar þess
lækkaði verð þeirra. Sú þróun
hefur haldið áfram síðan og nú er
svo komið að heims-markaðs-
verð búvara er oft á tíðum langt
undir framleiðslukostnaði, eins
og kunnugt er.
Á þessa samkeppni hefur
óspart verið spilað í hinum vest-
ræna heimi, þar á meðal hér á
landi. Afleiðing þess er að til hef-
ur orðið eins konar svikamylla.
Hún er í stórum dráttum þannig:
Bændur í einstökum löndum
keppa um markað fyrir fram-
leiðsluvörur sínar, sín á milli og
janda á milli. Til að bæta sam-
keppnisstöðu sína taka þeir í
notkun sífellt fleiri efni og áhöld
til að auka framleiðsluna og gera
hana ódýrari. Meðal þessara efna
eru efni sem úðað er á jurtir til að
hindra sjúkdóma og skaðdýr og
auka vöxt. Þarna má einnig nefna
vaxtaraukandi efni, þ.e. hor-
móna, og lyf sem gefin eru búfé.
Auk þess er búféð stundum látið
búa við þrengsli, m.a. til að auka
nýtingu bygginga.
Til skamms tíma hefur almenn-
ingur Iitið með velþóknun á þetta
búskaparlag og hvatt til þess.
Talsmenn launþega og neytenda-
samtaka, hagfræðingar og stjórn-
málamenn hafa fagnað lágu verði
á mat og leitast við að etja saman
framleiðendum matvæla til að
pressa verðið enn frekar niður,
Haukur Halldórsson.
en ekki spurt hvernig að því væri
farið. Bændur hafa brugðist við
með þeim hætti að herða enn á
notkun hjálparefna og/eða auka
rányrkju.
Þekkt er úr hagfræðinni að
hvers kyns framleiðsla er samsett
úr þremur þáttum, náttúruauð-
lindum, vinnu og fjármagni, öðru
nafni framleiðslutækjum. Við
matvælaframleiðslu, sem og aðra
framleiðslu, hefur það lengi við-
gengist að umboðsmenn vinnu-
afls og fjármagns hafa staðið
styrkan vörð um hagsmuni
umbjóðenda sinna, en umboðs-
menn og talsmenn náttúruauð-
lindanna hafa til skamms tíma lít-
ið komið við sögu. Munurinn á
þessum þremur þáttum að baki
allrar vöruframleiðslunnar;
vinnu, fjármagni og náttúruauð-
lindum, er hins vegar sá að tvo þá
fyrrnefndu er unnt að semja, þ.e.
um greiðslu annars vegar og leigu
hins vegar, fyrir vinnu og
fjármagn, en það er ekki unnt að
semja við náttúruna og auðlindir
hennar. Náttúran hlítir einungis
sínum eigin lögmálum og veitir
engar undanþágu. Menn hafa
verið furðu blindir fyrir þessuni
augljósu sannindum. Pannig lýsti
aðstoðarframkvæmdastjóri
GATT því yfir á þingi Alþjóða-
sambands búvöruframleiðenda í
Þrándheimi snemma í júní á
þessu ári að ekki væri unnt að
taka neitt til þátta seni varða
umhverfisvernd í yfirstandandi
GATT-viðræðum.
Ég nefndi áður svikamyllu.
Með henni hefur bændum víða á
jarðarkringlunni verið att út í það
að taka verulegan og vaxandi
hluta af framleiðslukostnaði
búvara sinna að láni hjá náttúr-
unni. Þetta lán verður ekki af-
skrifað og bíður þess að verða
greitt. Ef við gerum það ekki
lendir það einungis á næstu
kynslóð, ella mun verra af
hljótast.
Inn á þessa braut hafa bændur
vissulega haldið í miklum mæli í
góðri trú og til að bæta sinn hag
eða bjarga sínu skinni, en þeir
hafa jafnframt gert það undir
þungri pressu frá neytendum,
hagfræðingum og stjórnmála-
mönnum, svo að dæmi séu tekin.
Þau augljósu sannindi hafa fram
undir þetta ekki verið fólki nægi-
lega ljós að reikna verður fram-
leiðslukostnað búvara jafnt og
annarra vara til enda. Þar með
þarf að vera innifalinn kostnaður
við að koma úrgangsefnum sem
myndast aftur á eðlilegan hátt
inní hringrás náttúrunnar. Undir
framleiðslukostnað fellur einnig
að tryggt sé að jarðvegur eyðist
ekki né að grunnvatnsstaða
breytist, þ.e. hvorki lækki né
hækki, þannig að land verði
óhæft til ræktunar.
Hvað hér er nánar átt við þarf
ekki að fara mörgum orðum um,
og allra síst fyrir þessari sam-
komu. Nokkur stikkorð má þó
nefna, án þess að forgangsraða
þeim. Þar má nefna leifar af
áburði og eiturefnum í jarðvegi,
sem gera hann óræktunarhæfan
og spillir grunnvatni. Þá má
nefna lækkun grunnvatnsstöðu,
eyðingu jarðvegs, súrt regn sem
eyðir lífi í vötnum og losar um
eiturefni í jarðvegi, svo sem ál,
eyðingu regnskóga, gróður-
húsáhrif, sem leiða til veðurfars-
breytinga, og eyðingu ósonlags-
ins í lofthjúpi jarðar. Þessi skuld
við náttúruna, þar sem þó ýmis-'
legt er ónefnt, kallar sífellt hærri
rómi á að henni sé sinnt. Og það
liggur nokkuð ljóst fyrir í hverju
viðbrögðin þurfa að vera fólgin.
Þau eru í meiri virðingu fyrir lög-
málum náttúrunnar og minni
kröfugerð til hennar. Við verðum
að fara að greiða niður skuldina.
Ég vil þá snúa mér að stöðu
íslensks landbúnaðar í þessu
sambandi. Vart þarf að minna á
að íslenskur landbúnaður er ekki
hátt skrifaður hjá öllum hér á
landi. Fáum bregður við að heyra
honum óskað veg allrar veraldar,
eða a.m.k. mestum hluta hans,
og það er reiknað á annan tug
milljarða króna sá árlegi hagnað-
ur sem að því yrði fyrir þjóðina
að leggja hann niður, a.m.k. að
mestu leyti, og það er meðal ann-
ars boðað í nafni Háskóla
íslands. Ég tel að þeir sem vilja
nánast afskrifa íslenskan land-
búnað, geri sig seka um mikla
grunnhyggni og skammsýni. Þeir
virðast ganga út frá því að það
tímabil ofgnóttar og sóunar verð-
mæta sem ríkt hefur síðustu ára-
tugi og nú er að renna sitt skeið á
enda, séu eðlilegir tímar. Það tel
ég á misskilningi byggt, eins og
þegar er fram komið í máli mínu.
I þeim heimi sem bíður okkar
tel ég að íslenskur landbúnaður
eigi sér bjartari framtíð en land-
búnaður víð um heim. Forsjónin
hefur úthlutað okkur landi og
lífsskilyrðum sem lengst af sögu
okkar hafa markað okkur þröng-
an bás. Þessi lífsskilyrði hafa
agað þjóðina og tugtað og það
svo harkalega að eitt sinn var tal-
að um að þjóðin yfirgæfi landið.
Harðleikni landsins við íbúana
má rekja til fyrstu búsetunnar.
Kröpp eru kaup ef hreppik
Kaldbak er læt akra,
orti landnámsmaðurinn Önundur
tréfótur. Nú er hins vegar svo
komið að ýmislegt af því sem
gerði lífsskilyrði hér hvað erfið-
ust hefur breytt um svip og jafn-
vel orðið að lífsgæðum. Eitt af
því er að íslenska þjóðin er
fámenn miðað við stærð landsins.
Fyrir íslenskan landbúnað nú á
dögum er það kostur að því leyti
að úrgangur frá honum veldur
enn ekki teljandi vandræðum,
svo sem áburður eða frárennsli
frá votheysgeymslum, sem berst
út í ár og vötn.
Svalt veðurfar hefur einnig
löngum verið talinn ókostur við
ísland. Þessu loftslagi eigum við
hins- vegar það að þakka að við
erum laus við margs konar sjúk-
dóma á gróðri og skaðdýr og get-
um framleitt afurðir okkar með