Dagur - 19.08.1993, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Fimmtudagur 19. ágúst 1993
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. M. VSK. 1368 Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ M. VSK. KR. 125
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
GEIR A. GUÐSTEINSSON, HALLDÓR ARINBJARNARSON (íþróttir),
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (HOsavík vs. 96-41585, fax 96-42285),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SIGRÍÐUR ÞORGRÍMSDÓTTIR (Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: ROBYN ANNE REDMAN
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Yfirdráttur bjargar engu
Undanfarna mánuði og ár hafa eðlilega verið
miklar umræður um vaxtamál hér á landi og
ekki síður erlendis. Landsfeðurnir hafa haft uppi
stór orð um að lækka þurfi vexti og þá ekki síður
verkalýðsforingjar, en þess ber þó að gæta að
stærstu eigendur fjármagns hér á landi eru líf-
eyrissjóðirnir, sem ber að ávaxta fjármagn um-
bjóðenda sinna á sem arðbærastan hátt. Allar
þessar umræður hafa þó ekki leitt til eins eða
neins. Vextir eru áfram hér á landi með því
hæsta sem þekkist í heiminum og virðist engin
breyting á því fyrirsjáanleg í náinni framtíð.
Það sem er nýjast í umræðunni er að fjár-
magnsmarkaðurinn eigi að ráða vöxtunum og
svo verðbólgan og stjórnvöld geti þar lítil áhrif
haft. Enda er það svo að menn bölva yfirleitt
háu vöxtunum og láta þar við sitja. Margir
hrukku þó við þegar fréttir bárust af því að
skuldir heimilanna í landinu væru um 240 millj-
arðar króna en tekjurnar ekki nema um 220
milljarðar. Þegar grannt er skoðað þýðir þetta
raunverulega það að fjölmargir íslendingar eru
gjaldþrota, geta ekki greitt afborganir og vexti
af sínum skuldum. Þótt gripið verði til skuld-
breytinga í stórum stíl breytir það engu um það
að fjöldi fólks dfetur ekki staðið við fjárhagslegar
skuldbindingar sínar og sér ekki fram á annað
en gjaldþrot. Ekki bætir heldur úr skák sívax-
andi atvinnuleysi og samdráttur í yfirvinnu, en
eins og allir þekkja hefur yfirvinna bjargað
mörgum heimilum í erfiðri skuldastöðu, en nú er
enga yfirvinnu að hafa og því fátt til bjargar
skuldsettum heimilum. Sama má raunar segja
um mörg atvinnufyrirtæki, sem orðið hafa gjald-
þrota á undanförnum mánuðum og árum; skuld-
irnar urðu óviðráðanlegar og ekkert gat forðað
gjaldþroti.
Eins og allir vita hafa stóru bankarnir tapað
milljörðum króna á undanförnum árum vegna
gjaldþrota, aðallega í atvinnurekstrinum og
virðist ekkert lát vera á því. Það má því segja að
þeim sé dálítil vorkunn að hafa vextina sem
hæsta til að fjármagna tapið á undanförnum ár-
um. En hve lengi er hægt að spenna bogann án
þess að hann bresti og fjöldagjaldþrot heimil-
anna verði að veruleika? Afkoma sparisjóðanna
í landinu hefur verið mun betri en stóru bank-
anna undanfarin ár, miklu minni peningar hafa
tapast og sparisjóðirnir yfirleitt verið reknir með
hagnaði. Nýjustu fréttir vekja þó ugg, því í ljós
hefur komið að allt að 40% af vaxtatekjum
sumra sparisjóðanna eru fengin með yfirdráttar-
vöxtum, sem eru yfirleitt hæstu vextir á mark-
aðnum. Sú spurning hlýtur því að vakna: Hvað
getur almenningur lengi fjármagnað heimilis-
reksturinn með yfirdrætti í banka? Það hlýtur að
koma að skuldadögum. Sparisjóðir og bankar
ættu því að fara með mikilli gát þegar fólki eru
veitt yfirdráttarlán á hæstu vöxtum. Það hlýtur
með tímanum að leiða til mikils ófarnaðar í öll-
um þjóðarbúskapnum. SO
Áreynsla og öldrun
Líkamleg áreynsla/þjálfun er mik-
ilvæg til að auka lífsfyllingu eldra
fólks. Þó hefur ekki sannanlega
tekist að lengja ævina marktækt
meó reglubundinni þjálfun. Hins
vegar leiðir þjálfun til að fólki líð-
ur betur andlega og að líkamleg
færni þess batnar, sem hvort
tveggja dregur úr þörf fyrir þjón-
ustu, bæði heilbrigóisþjónustu og
félagslega þjónustu. Þjálfun leiðir
til sparnaðar og einstaklingarnir
eru lengur virkir þátttakendur
mannlífsins.
Fyrirsjáanleg er mikil fjölgun
aldraðra hér á landi sem í ná-
grannalöndum okkar. Hlutfalls-
lega mest verður fjölgun þeirra
sem verða eldri en 85 ára, sem
einmitt þarfnast mestrar þjónustu,
bæði á heimilum og stofnunum.
Vandann sem af þessu leióir getur
orðið erfitt að leysa, bæði fjár-
hagslega og einnig getur komið að
því að fólk vanti til að sinna þjón-
ustunni.
Fyrirbyggjandi aðgerðir
Takmark öldrunarlækninga er að
stytta sem mest veikindatímabilið
sem hjá flestum öldruöum er und-
anfari andláts. Rannsóknir sýna að
reglubundin þjálfun dregur úr
hættu á ótímabærum dauða en
stækkar þó ekki hlutfall þeirra
sem lifa til hárrar elli.
Hjarta- og æðasjúkdómar valda
hvað helst vanheilsu og dauða
aldraðra. Hollar lífsvenjur, margra
ára líkamsþjálfun, tóbaksbindindi
og rétt mataræói hafa mjög já-
kvæö áhrif á þróun þessara sjúk-
dóma, draga úr einkennum og
fresta að þau komi fram. Þjálfun
lækkar blóðþrýsting og breytir
blóðfitu á hagstæðan hátt og dreg-
ur þannig úr hættu á heilablæð-
ingu og kransæðastíflu.
Mataræði og þjálfun stuðla aö
megrun sem nægt getur til aö
koma í veg fyrir að fullorðins syk-
ursýki komi fram.
Þjálfun styrkir beinin og bætir
viðbragðsflýti og jafnvægi, eykur
vöövaþrótt og dregur þannig úr
hættu á að fólk detti og þar meó úr
beinbrotum.
Erfitt er að lofa hliöstæðum ár-
angri varðandi illkynja sjúkdóma
og ekki eru þekktar fyrirbyggjandi
aðgerðir gegn Parkinsonssjúk-
dómi né elliglöpum.
Athugun leiddi í Ijós að menn á
miðjum aldri, sem ungir stunduðu
keppnisíþróttir, voru of feitir,
stunduðu minni líkamlega
áreynslu, reyktu meira og drukku
en jafnaldrar þeirra sem taldir
voru kyrrsetumenn. Önnur sýndi
að íþróttamenn, sem áfram stund-
uðu íþrótt sína fram á efri ár, þótt
þeir hættu keppni, lifðu að mcðal-
tali 3-4 árum lengur en kyrrsetu-
menn sem hafðir voru til saman-
burðar. Þess ber að gæta að þessir
íþróttamenn reyktu aldrei. Þetta
undirstrikar mikilvægi þess að
ástunda að staðaldri hollar lífs-
venjur og líkamsrækt. Að sumra
áliti hefur fólk, sem leiðist líkams-
þjálfun, lítiö gagn af henni.
Hvar og hvernig á að þjálfa?
Þjálfun þarf ekki að vera kostnað-
arsöm. Víða gefst kostur á leik-
fimi og tímum í íþróttahúsum fyr-
ir einstaklinga eða hópa, t.d. fyrir
boltaíþróttir, tennis og badminton.
Víða má komast í þrekþjálfunar-
tæki, sem enginn ætti þó að rjúka í
án leióbeininga. Sund má iðka á
flestum stöðum. Dans getur gefið
góða þjálfun. Skíðaiðkun má víða
stunda á veturna. Þaö skiptir
minnstu máli hvers konar þjálfun
við stundum, aóeins ef við stund-
um hana reglubundið og höfum
ánægju af henni.
Halldór Halldórsson.
Það sem nær allir geta stundað
og er um leið ódýrast eru röskleg-
ar gönguferðir. Aldrei er of seint
að hefja þjálfun, því aó árangur
endurhæfingar hefur sýnt sig hjá
fólki um nírætt, en til að vinna
gegn hrörnun er rétt að hefja
reglubundna þjálfun um fertugt og
við starfslok um sjötugt ætti frekar
að auka hana en minnka, því að þá
gefast fleiri tómstundir og þjálfun
er góð dægradvöl og bætir líðan
flestra. Ef þið hafið verið kyrr-
setufólk og viljið hefja líkams-
þjálfun, getur verið öruggara að
þið ráðfærió ykkur við lækni, en
ekki er þó þörf á umfangsmiklum,
dýrum rannsóknum. Oftast nægir
að fara varlega af stað og auka
áreynsluna frá viku til viku, mæð-
ast og svitna. Ef þið finnið aðeins
til þægilegrar þreytu við áreynsl-
una og vægra eymsla í vöðvum
daginn eftir, hefur hún verið hæfi-
leg.
Meiri lífsfylling
Lærbrotni gamalt fólk, kostar það
í fyrsta lagi verki og pínu og
tveggja til sex vikna sjúkrahúsvist.
Margir verða ekki nógu göngu-
færir né sjálfbjarga þó að brotið
grói og þarfnast mikillar aðstoðar
á heimili eða varanlegrar vistunar
á stofnun. Því er auðskilið að of-
angreindar fyrirbyggjandi aðgerð-
ir eru mikils virði, spara þjáningu
og mikla fjármuni. Ólíkt meiri
lífsfylling er fólgin í því að vera
sjálfbjarga á eigin heimili og fara í
daglega göngutúra heldur en að
dveljast langdvölum á stofnun,
e.t.v. bundinn hjólastól og eiga
allt sitt undir starfsfólkinu þar.
Oft veróur fráfall maka til aó
sóst er eftir vistun á stofnun. En
þátttaka í hópþjálfun skapar ör-
yggi og vináttutengsl sem gera
slíkan ástvinamissi ekki eins
þungbæran né afdrifaríkan. Með
öðrum oróum, þátttaka í slíkri
þjálfun eykur möguleika hvers og
eins að búa á eigin heimili án að-
stoðar.
Hreyfihömlun vegna stirðleika
eða magnleysis er ein af ástæðum
þess að fólk þarfnast varanlegrar
vistunar á stofnun, en reglubundin
þjálfun tefur fyrir að svo þurfi að
verða. Að meðaltali má reikna
meó aó kyrrsetufólk sé komið aó
því að þarfnast vistunar á stofnun
um 80 til 85 ára aldur, en hins
vegar er talið aó reglubundin
þjálfun megni aö fresta því um 10
til 20 ár. Því öruggari árangur því
fyrr sem þjálfunin hefst.
Þjálfun kemur ekki í veg fyrir
að fólk deyi. Ef bornir eru saman
sambærilegir hópar fólks yfir átt-
rætt, nema í öðrum eru kyrrsetu-
menn en hinum fólk sem stundar
reglubundna þjálfun, sýnir sig að
mun lægra hlutfall úr þjálfaða
hópnum þarfnast þjónustu ann-
arra, á hvaða aldri sem er, og mun
lægra hlutfall þjálfaðra nær að lifa
svo lengi að þeir þarfnist stofn-
anavistar. Meó öðrum orðum; fólk
sem stundar reglubundna líkams-
þjálfun um margra ára bil, á meiri
von um að halda heilsu og sjálf-
stæði fram undir andlátið og
sleppa við stofnanavist en kyrr-
setufólk. Einnig kom í ljós við
samanburð á háöldruðu fólki að
þeir, sem enn dvöldu heima,
höfðu verið mun virkari líkamlega
um fimmtugt en þeir höfðu verið,
sem komnir voru á stofnanir.
Einn augljósasti árangur reglu-
bundinnar þjálfunar er að fólk
verður fljótt léttara í lund. Það
gagnast best þcini sem hættir til
þunglyndis og kvíða. Léttari lund
leiðir til þess aó almenn líðar
batnar, minni háttar eymsli og
vægir verkir hætta að vera vanda-
mál, sem dregur úr óskum urn
meðferð og eykur sjálfstæði.
Halldór Halldórsson.
Höfundur er yfirlæknir Öldrunardeildar
F.S.A. í Kristnesi.
„Fólk sem stundar rcglubundna líkamsþjálfun um margra ára bil, á meiri
von um að halda hoil.su og sjálfstæði fram undir andlátið og slcppa við stofn-
anavist en kyrrsetufólk,“ segir Halldór Halldórsson m.a. í grein sinni.