Dagur - 16.12.1994, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Föstudagur 16. desember 1994
Geðlækningar á Akureyri
Læknafélag Akureyrar var stofnað
í nóvember árið 1934. Aðaltil-
gangurinn hefur aó sjálfsögðu ver-
ið sá að efla samstöðu lækna
svæðisins til aó veita íbúum betri
og betri þjónustu í samræmi við
vaxandi þarfir og kröfur nýrra
kynslóða, eða m.ö.o. til aó veróa
við kalli tímans um markvissari
læknisþjónustu eftir því sem allri
þekkingu fleygði fram.
Síðan eru lióin 60 ár og margt
er orðið gjörbreytt, sumt óþekkj-
anlegt. Saga félagsins verður ekki
sögð í þessum pistli. Hér verður
eingöngu fjallað um þróun geð-
heilbrigðiþjónustunnar og sjúk-
dómaflokkinn „morbi mentales“,
geðsjúkdóma í víðri merkingu.
Það virðist hrein tilviljun að
sumt þaó eftirminnilegasta í þeirri
sögu gerist í áföngum og með ára-
tugamillibilum, eða því sem næst.
Þannig er 1944 frægast fyrir stofn-
un íslenska lýðveldisins, en sama
ár segir fundargerðabók Læknafé-
lags Akureyrar frá einstökum og
mjög merkilegum oróaskiptum
Iækna um geðsjúklinga eins og
síðar verður vikið að. Fyrsta heila
starfsár Lyflækningadeildar FSA
var 1954 og þá hófst þjónustu-
tímabil sem lýst er í ritgeró um
þátt L-deildar sérstaklega 1954-
1973. Fyrsta bráóadeild FSA ætl-
uð sjúklingum með geðræna sjúk-
dóma og kvilla hóf störf 1974.
Geðlæknum á Akureyri fjölgaði
um 100% árið 1984. Svona mætti
halda áfram.
Fyrrtir shocdoktorar!
Næst verður gripið niður í téöa
fundargerðabók og smákafli tek-
inn traustataki til birtingar hér
með fullri virðingu fyrir þeim sem
hlut eiga að máli.
„Ár 1944, mánudaginn 5. júní
hélt Læknafélag Akureyrar fund í
Gildaskála KEA......
I símtali sem formaöur átti ný-
lega við Helga Tómasson dr.med.
hafói hann (þ.e. doktor Helgi) beó-
ið að heilsa collegum hér með til-
mælum um að þeir hættu við
shocktherapi við manikölsku sjúk-
lingana því að þaö gæti verið
hættulegt, en batahorfur lítió betri
en við konservativa meðferð,
therapían væri etv. fljótvirkari, en
að því skapi hættulegri. Ut af
þessu urðu shockdoktorar vorir
nokkuð fyrrtir og sögðu að best
væri þá fyrir doktor Helga að hirða
þessa vitfirringa sína (leturbreyt-
ing undirritaós), en hlaða þeim
ekki á aðra og væri von að læknar
hér notuðu öll ráö til að koma vit-
Brynjólfur Ingvarsson.
inu sem fyrst í þessa fáráólinga
með hvaöa ráóum sem það svo
væri gert, til þess að losna við þá“
(leturbreyting undirritaðs).
Almennum lesendum til upp-
lýsingar má nefna að raflækninga-
meðferð er komin til sögunnar
tæpum 10 árum áður en þetta er
talaó á fundi Læknafélags Akur-
eyrar, en nútímageðlyf koma ekki
fyrr en nálægt 10 árum síðar.
Mannréttindamissir að
veikjast á geði
Það þarf því ekki mikil heilabrot
til að reikna út hvers vegna læknar
á Akureyri freistuðust til að beita
þessari aðferð strax fyrir hálfri
öld, því að hún er enn í fullu gildi
bæði á Akureyri og í Reykjavík
og reyndar öllum nágrannalöndum
okkar. Að vísu notuð eingöngu
gegn djúpri, hættulegri geðlægð
(sjúklegu þunglyndi) alls staöar
þar sem undirritaður þekkir til.
Það er alls ekki útlit fyrir að hún
hverfí á næstunni þrátt fyrir vax-
andi fjölda lyfjategunda í geð-
lyfjaskóginum.
Það er líka skiljanlegt að lækn-
um mislíki þessi kveðja frá höfuð-
staðnum.
Hins vegar eru hrollvekjandi
þau viðhorf lækna til þessara sjúk-
linga sem lýsa sér best í orðalagi
fundargerðarinnar og þarfnast
ekki nánari skýringar. Að veikjast
á geði í þá daga var nánast mann-
réttindamissir.
Hús yfir utangarðsmenn
Stofnun lýðveldis á Islandi 17.
júní 1944 var stór stund, en þó
voru til þeir Islendingar sem ekki
náöu aö samfagna með öðrum.
Sumir drógu sig í hlé sjálfír. Öðr-
um var ýtt til hliðar. Sjúkrahúsið á
Akureyri reisti sérstakt hús yfir
nokkra sjúka utangarósmenn á
næstu árum. Við höfum heyrt það
nefnt Litla-Klepp, Brekkudeild og
Sólbrekku og þó oftast Geðdeild
FSA við Spítalaveg.
Næst verður staldrað við „tíma-
bil Lyflækningadeildar“ 1954-
1973. Þá veitti deildin fjölbreytta
þjónustu sem ekki var einskorðuð
vió hefðbundna Lyfjadeildarsjúk-
linga ef svo má að orði komast.
Samantekt sýnir að heildarinn-
lagningafjöldi á þessu tímabili var
12410. Innlagningar vegna geð-
rænna sjúkdóma og kvilla voru
2608 eða 21%. Ein innlagning af
hverjum fimm. Sundurliðun sést
í meðfylgjandi töflu hér á síðunni.
Ef fólk „á besta aldri“ er tekið
út úr (20 ára-50 ára) má sjá enn
meiri hlutdeild innlagninga vegna
geðrænna sjúkdóma eða nálægt
33%. Með öðrum oróum: Ein
innlagning af hverjum þremur.
Efling þjónustu fyrir
geðsjúka
Það eru sérstakar skýringar á því
hvers vegna Lyflækningadeild
FSA veitti þessa þjónustu, og
hliðstæóar tölur mátti sjá sums
staðar viö rannsóknir í öðrum
Iöndum. Samanburðarrannsóknir
hafa ekki farið fram hér á landi.
Rétt er að geta þess að yfir-
læknir L-deildar þennan tíma var
í3————P
Lœknafélag
Akureyrar
ÓOára
V* )
Ólafur Sigurðsson, og stefna
deildarinnar var fljótt tekin í átt til
nútímalegri sjónarmiða en verið
hafði á Akureyri 1944, ef ályktað
er út frá orðalagi fyrrnefndrar
fundargerðar.
Víkjum nú sögunni til ársins
1973. Undirritaður kom þá til
starfa við FSA, fyrst sem ráðgef-
andi geðlæknir í hlutastöðu, en frá
1. september 1973 í fullt starf sem
sérfræðingur í geðlækningum.
Fyrstu 5-6 mánuðina var rekið 4ra
rúma deildarkríli á B-deildargangi
3. hæðar FSA. Frá 1. mars 1974
var T-deild starfrækt, fyrst með 8
legurýmum (Álfabyggð 13), síðan
12 og loks aftur 8 (Skólastígur 7)
fyrir bráðainnlagnir geðsjúklinga.
Deildin var ætluð öllum nema
þeim allra erfióustu sem þörfnuð-
ust innlagninga á lokaðar deildir í
Reykjavík. Deildin hætti störfum
1. september 1983.
Árið 1984 tók stjórn FSA tíma-
mótaákvörðun um stóreflingu
sjúkrahússþjónustu fyrir geðsjúka
þessa -landshluta. Fleiri hafa
reyndar notió góðs af. Nýr yfir-
læknir Sigmundur Sigfússon var
ráðinn að stofnuninni í fullt starf.
P-deild sett á laggirnar og rekstur
hennar hafinn í núverandi hús-
næði í mars 1986 með sín 10
legurými. Starfsmannahald stór-
efldist. Auk staða sálfræðings og
félagsráðgjafa fékkst heil staða
aðstoðarlæknis, síðan stöður iðju-
þjálfa og sérkennara. Með árunum
hafa fleiri merkir áfangasigrar
unnist og má nefna sambýlið í
Álfabyggð sem dæmi.
Þriðja sérfræðingsstaðan
í sjónmáli
Það er mjög freistandi að skoða
og bera saman tvö tuttugu ára
tímabil, 1954-1973 annars vegar
og 1974 til 1993 hins vegar. Það
vill svo skemmtilega til að fyrra
tímabilinu voru gerð nokkuð ítar-
leg skil í ritgerð (Innlagningar
vegna geðrænna sjúkdóma á
Lyfjadeild FSA 1954-1972,
Læknablaóið. 60. árg. 1.-2. tbl.
jan.-febr. 1974) og seinna var ár-
inu 1973 bætt við. Tímabilið
1974-1993 bíður rannsóknar. Það
má þó geta þess að heildarinn-
lagningafjöldi í 20 ár á T-deild og
P-deild samanlagt er 2645 inn-
lagningar, og er þá 1994 tekið í
staðinn fyrir 1984 af þeirri ástæóu
fyrst og fremst að FSA rak ekki
bráðageðdeild 1984. Og eins og til
að staðfesta kenningar um endur-
tekningar var aftur starfrækt
bráðageðdeildarkríli fyrir 3 sjúk-
linga inni á Handlækningadeildar-
gangi á 2. hæð FSA í 15 mánuði
frá desember 1984.
Þriðji geðlæknirinn er nú kom-
inn til starfa á svæðinu Páll
Tryggvason, sérfræðingur í bama-
lækningum og bama- og unglinga-
geðlækningum. Þriðja staða sér-
fræðings í fullu starfi á P-deild er í
sjónmáli en lokasprettinn vantar,
þ.e. formlega stöðuheimild til
frambúðar frá Heilbrigðisráðuneyti.
Margt þokast í rétta átt
Því miður hafa sést skref aftur á
bak síóustu árin. Sérkennarinn
missti stöðuheimildina í fyrra
vegna breytinga innan fræðsluum-
dæmisins og óljóst hvort úr því
veróur bætt. Einnig er útlit fyrir að
nýbyggingaframkvæmdir FSA
spilli verulega starfsaðstöðu P-
deildar, a.m.k. um tíma, og menn
fara kannski að taka undir meó
Jóni skáldi og prófessor Helgasyni
sem bjó lengst af í Kaupmanna-
höfn:
„Innan við múrvegginn átti ég
löngum mitt sæti o.s.frv.“
Fyrir utan sjúkrahússþjónust-
una ber að nefna margt annað sem
hefur þokast í rétta átt á Akureyri
á síðustu áratugum, svo sem stofu-
praxís geðlækna og sálfræðinga,
eflingu heilsugæslustöðvar með
t.d. fjölskylduráðgjöf, einnig Fé-
lagsmálastofnun, sálusorgarastörf
presta og djákna, sálfræðideild
skóla, Geðverndarfélag Akureyrar
og önnur félög. SÁÁ-N hefur stór-
eflt þjónustu við áfengissjúka og
aðstandendur þeirra á seinustu ár-
um. Loks er rétt að minnast á stór-
merkileg störf leikmanna, m.a. út-
gáfu. Nýjustu dæmin eru átakið
„Stöóvum unglingadrykkju“ og
bæklingurinn „Geóhvörf ‘ frá Geó-
verndarfélaginu.
Þeir sem minnst mega sín
Að endingu verð ég að fá að fagna
mikilvægum skrefum í framfaraátt
í fötlunar-þjónustunni. Vangefnir,
sem síóar voru endurskírðir
þroskaheftir, áttu lengi vel engan
rétt á þjónustu frá velferðarkerf-
inu. Jafnvel fræðslukerfi reyndi að
úthýsa þeim. Svo kom Sólborg til
sögunnar, samtök aðstandenda,
foreldrasamtök, styrktarfélög, þá
lög um fatlaða, svæðisskrifstofur
og loks sambýli. Hið almenna
skólakerfi hefur verið að opnast
þótt hægt gangi. Þjóðfélagið sýn-
ist ekki líklegt hér eftir til að
gleyma þeim sem minnst mega
sín. Og í stað þroskaheftra koma
nú þroskasterkir einstaklingar í
kjölfarið inn á Sólborgarsvæðið ef
rétt er hermt að Háskóli Akureyrar
sé að búa sig undir að flytjast
þangaó.
Brynjólfur Ingvarsson.
Höfundur er sérfræóingur í geölækningum viö
FSA.
Millifyrirsagnir eru blaösins.
' RAUTT LjÓS^RAUTT LjÓSf
||rAðERÐAR
jj---------------------------[L
JeyurðarsamÁeppm
DCorðurfancfs 1995
Tekið er á móti ábendingum í Fegurðarsam-
keppni Norðurlands sem fer fram í Sjallanum í
febrúar 1995, í síma 22770 og 25266.
Stúlkurnar munu taka þátt í vörukynningum, tísku-
sýningum og sitja fyrir á auglýsingamyndum auk þess
að taka þátt í keppninni Ungfrú Norðurland 1995.
1954-1963 1964-1973
Sturlanir (psykósur) 151 513
Taugaveiklanir (neurósur) 663 674
Aðrar geðrænar orsakir 223 384
Samtals 1037 1571
Alls 2608