Dagur - 28.01.1995, Blaðsíða 14

14 - DAGUR - Laugardagur 28. janúar 1995
DÝRARÍKI ÍSLANDS
SICURÐUR ÆCISSON
Hvalir 4. þáttur
NORÐHVALUR
(Balaena mysticetus)
Norðhvalur, sem áður fyrr, og
kannski enn, í sumum bókum, var
kallaður Grænlandssléttbakur, eóa
Grænlandshvalur, er af undirætt-
bálki skíðishvala, og þaðan af ætt
sléttbaka, ásamt tveimur öórum
hvalategundum. Þær eru: sléttbak-
ur (Eubalaena glacialis), sem til
aðgreiningar frá þessum umrædda
hvali er oft nefndur Islandsslétt-
bakur, og mjög líkur honum, bæði
í útliti og hegðun, við fyrstu kynni
a.m.k, og svo dvergsléttbakur
(Caperea marginata), sem á
heima á suðurhveli jaröar og er
minnstur allra skíðishvala, ekki
nema um 6 m langur og afar sjald-
séður (um miðja 20. öldina höfóu
ekki nema örfá dýr, 5-10, verið
rannsökuó af náttúrufræðingum).
Noróhvalurinn er í flestum
tungumálum kenndur vió Græn-
land, vegna þess, að um svipað
leyti og menn fóru að átta sig á
því, að hann væri önnur tegund en
hinn eiginlegi sléttbakur, stóðu
veióar á honum helst yfir við
vesturströnd Grænlands
Hefðu menn upp-
götvað þennan
mismun slétt
baks-
undanna tveggja dálítið
fyrr, hefði norðhvalur eflaust ver-
ið kenndur við Svalbaróa, en ekki
Grænland, enda mest veiddur þar
fyrrum. En þaó hefði samt ekki
verió réttlætanlegt heldur, því,
eins og menn komust að raun um
löngu síóar, útbreiðsla hans náði
mun víðar en til Grænlands og
Svalbaróa, eða m.ö.o. um allt
Norðurheimskautssvæðið, alla
leið vestur í Beringssund. En nóg
um það.
Fullvaxinn norðhvalur er að
jafnaði 15-18,5 m að lengd, og
60-80 tonn að þyngd. Kýmar eru
stærri en tarfamir. Gamlar heim-
ildir eru þó til um enn stærri dýr
en þetta, eóa um 20 m löng, og
um 120 tonn að þyngd.
Norðhvalurinn er mestan part-
inn svartur eóa dökkbrúnn á búk-
inn, eins og sléttbakurinn, en
fremri hluti neðri skolts er þó
hvítur, og eins er stirtlan ljós á
hliðum og undir. Bakhyma er
engin, en bægslin mikil, þ.e.a.s.
ekki svo löng, en þeim mun breið-
ari og ávöl. Og sporðblaðkan er
líka geysimikil.
Og það er fleira við norðhval-
inn, sem er óhemju stórt. Hausinn
er t.d. meira en þriðjungur af
heildarlengd dýrsins, og kjafturinn
ennþá stærri en á sléttbak. Og
tungan er engin smásmíði heldur,
vegur um 2 tonn, eða þá skíðin,
230-360 talsins, dökkgrá eða svört
að lit, sitt hvoru megin í efri skolt-
helmingi, þau lengstu sem þekkj-
ast með hvölum, eða allt að 4,3 m.
Blásturssúlan getur náð 6 m
hæð.
Norðhvalurinn er hánorrænn og
mun kuldasæknari en frændi hans,
sléttbakurinn. Utbreiðslusvæðið er
heimskautasjór norðursins. Til
vamar sjávarkuldanum er norð-
hvalur búinn tvenns lags vopnum:
annars vegar óvenju þykkri húð
(um 2,5 sm) og hins vegar geysi-
miklu fitulagi. Eru dæmi um, að
veiðst hafi dýr, þar sem umrætt
fítulag var um og yfír 60 sm
þykkt.
Aðalfæða noróhvalsins er dýra-
svif, einkum ljósáta, þótt einnig
taki hann rauðátu. Veiðaðferðin er
sú, ólíkt því sem reyðarhvalir
gera, aö synt er með opið ginið of-
arlega í sjónum, uns nóg áta hefur
safnast í það til að kyngja. Slétt-
bakurinn notar sömu aóferð. En
reyðarhvalimir, að sandreyðinni
undanskilinni, taka hins vegar upp
í sig eina gúlfylli af sjó og kyngja
því sem úr henni safnast. Einnig
gerir norðhvalurinn eitthvað af því
að nærast miðsjávar og eins hefur
sést til dýra vera aó róta upp botn-
leðju allt niður að 30 m dýpi og
fæla þannig upp og éta þau smá-
dýr, er þar leynast.
Noröhvalurinn er mjög hæg-
syndur, fer um með 2-7 km hraða
á klukkustund á langferðum.
Annars
er
mjög lít-
ið vitað um þessa
hvalategund, einkum
vegna þess aó landfræðilega
er erfitt að komast að henni til
rannsókna. Þó er hald manna, að
tarfamir verði kynþroska, er þeir
hafa náð 11,5 m lengd, en kýrnar
13-14 m, að tilhugalífið sé í há-
marki í mars, meðgangan taki á
a.g. 12-16 mánuði og að kálfurinn
fæóist á miójurn vetri á suður-
mörkum útbreiðslusvæðisins (um
heimskautsbaug nyrðri) og sé þá
um 4 m langur og á spena í u.þ.b.
ár. Vera má, að um tvíburafæðing-
ar sé að ræða af og til. Fullvaxta
kýrnar eru taldar fæða á 2-7 ára
fresti.
Vísindamenn telja um 5 að-
skilda stofna að ræða. Einn heldur
sig í Beringshafi, Chuckihafí og
Buforthafi; annar í Okhotskhafr,
sá þriðji í Davisssundi og Baffins-
flóa; sá fjórði í Hudsonflóa og sá
fimmti í Grænlandshafi og Bar-
entshafi.
Norðhvalurinn var aðalveiði-
hvalur Hollendinga á 17. öld.
Hann var tekinn austur af Græn-
landi og við Svalbarða og er talið
að í allt hafi um 100.000 dýr verið
felld þar. Sóttust menn einkunr
eftir spikinu (er var brætt í lýsi) og
skíðunum (er voru notuð í líf-
stykki og krínólínur hefðarkven-
fólks). Síðar, þegar ekki var meira
að fá á ofannefndu svæði, leituðu
menn dýranna annars staóar og
fundu vestur af Grænlandi og allt
fór á sömu leió. Einkum voru
Skotar og Bandaríkjamenn þar aó
verki.
Árið 1946 var norðhvalurinn
alfriðaður, nema hvað Eskimóum
var heimilað að veiða örfá dýr sér
til lífsviðurværis. Mun þessi hval-
ur í dag vera - ásamt sléttbak - í
mestri útrýmingarhættu allra
hvalategunda. Alheimsstofninn er
áætlaður 3.000-5.000 dýr.
Um hámarksaldur norðhvals er
fátt vitað.
H
EILABROT
Umsjón: GT
18. þáttur
Uausnir á bls. 16
Hvaða ár lauU hersetu Bandamanna i Þýskalandi eftir sein ni hcimstyrjöldir ia?
' D 1950 E3 1989 B 1994
Hver er eini bærinn á Norðurlandi vestra seni greiðir húsaleigubaetur á þessu árl?
| Blönduós Q Sauðárkrókur WM Siglufjörður
Hvaða stofnun á 75 ára afhnæli hinn 16. febrúar næstkomandi?
I Hagstofa íslands W Háskóli ísiands
Hæstiréttur
Hver cr minnsti jarðskjálfti, miðað við Richter-mælikvarðann, sem fólk tekur eftir?
n 2.5 E9 3,5 B 4,5
Hver er stærst að ummáli; Venus, Jörðin eða Mars?
Venus Q Jörðin
Mars
6
Hvaða fylki Bandarfkjanna er stundum kallað Sólskinsfylkið?
Flórida KM Havaí
Kalífornia
Hve margar af sex eiglnkonum Hinriks VIII voru hálshöggnar?
I Tvaer Fjórar
Allar
8
Að hverju beinist áhugi þess sem á ensltu er kallaður Orthographist?
D Grafík Wi Réttritun
Réttum framburði
Hvenær þarf launamaður i siðasta lagi að skila skattframtali til skattyfirvalda?
I l.febrúar CT 10. febrúar
15.febrúar
Hvað er Ammoniumbikarbonat 503?
Hjartarsalt
Höfuðverkjarlyf
Matarsalt
n
Hver er aðalástæða þess að lykt er nú gjarnan ræktuð úr rósum?
I Ofnæmi karlmanna Ofnæmi kvenfólks
Meiri ending
Hvaða titll hfaut Magnús Scheving ekki i fyrra?
íþróttamaður ársins KjS Kynþokkafyllsti karlmaðurinn
Skapbesti íþróttamaðurinn
Hve stóran hluta atkvæða hlaut Vigdfs Fínnbogadóttir er hún var kjörin forseti áriö 1980?
D 33.8% B 43.8% B 53,8%
OAMLA MYNDIN
M3-1508
Ljósmynd: Hailgrímur Einarsson og synir/Minjasafnið á Akureyri
Hver
kannast
víð fólkið?
Ef lesendur Dags þekkja einhvern
á þeim myndum sem hér birtast
eru þeir vinsamlegast beðnir að
snúa sér til Minjasafnsins, annað
hvort með því aó senda bréf í
pósthólf 341, 602 Akureyri eða
hringja í síma 24162 eða 12562
(símsvari).