Dagur - 10.06.1995, Qupperneq 6

6-DAGUR-Laugardagur10. júní 1995
Innan skamms kemur út geisladiskur sem hefur þá sérstöðu að
hann er að stærstum hluta verk eins manns. Lögin, textarnir og
útsetningarnar eru úr smiðju Kristjáns Stefánssonar og hljóð-
færaleikurinn að miklu leyti. Hann gefur tónlistina sína sjáifur út
bæði á geisla- eða hljómdiski og hljóðsnældu. Kristján eða Kiddi í
Gilhaga, eins og hann er oftast nefndur, er Skagflrðingur og hann
ætlar að iáta drauminn rætast og „Mitt hjartans mál,“ verða að
veruleika.
Kristján Stefánsson er fæddur á lýð-
veldisárinu 1944 í Gilhaga í Lýt-
ingsstaðahreppi í Skagafirði. Þar
ólst hann upp undir hlíðum Mæli-
fellshnjúksins, sem setur svip sinn á
fjallahring Skagafjarðar. í dag er
hann búsettur í Varmahlíð og sér
vítt yfir héraðið. Kristján er fyrrum
jámiðnaðarmaður, bóndi og véla-
maður en nú eru harmonikan,
hljómboróið og tölvan hans vinnu-
tól.
Kristján á einn son, Kristján Vil-
mund, með fyrrum sambýliskonu
minjagripi og ritar Skagfirskar ævi-
skrár. Kristján hefur umsjón meó
Náttúrugripasafni Skagafjarðar, sem
er til húsa í Grunnskólanum í
Varmahlíð, og æviskrámar skrifar
hann fyrir Sögufélag Skagfirðinga
og Héraósskjalasafnið.
Æviskrár og væntanleg
byggðasaga
„Mér finnst ákaflega skemmtilegt
að vinna að söfnun og ritun ævi-
skránna, það er gaman að sækja
sinni, Matthildi Egilsdóttur, sem nú
er búsett á Akureyri. Eiginkona
Kristjáns er Eyfirðingurinn Rósa
Helgadóttir, ættuð úr Hörgárdal en
uppalin að mestu í Svarfaðardal.
Yfir æviveg
Þegar Kristján er beðinn að líta til
baka og fara yfir það sem hefur á
dagana drifið er af ýmsu að taka.
„Þaó stóð nú aldrei neitt annað til en
að verða bóndi og ég fór á sínum
tíma í Bændaskólann á Hvanneyri,“
segir hann. Síðan lá leiöin til Akur-
eyrar þar sem Kristján bjó um nokk-
urra ára skeið og starfaði þá í Slipp-
stöðinni. Frá Akureyri fór hann
heim í Gilhaga og tók þar við búi af
foreidrum sínum. Samdráttur í land-
búnaði, niðurskuróur og kvótakerfi
urðu síóan til þess að Kristján lagði
niður búskap og fluttist í Varma-
hlíð, þar sem hann hefur nú búið í
ein fimm ár.
„Eg er alinn upp við að vinna
skítverk og datt í raun ekki í huga
að ég myndi þrífast fyrir framan
tölvuna við skriftir og tónlist. Það er
svo gjörólíkt öllu því sem ég er al-
inn upp við. Það var einfaldlega tal-
inn amlóöaháttur að sitja inni og
koma engu í verk en nú hefur mér
lærst að það er ekki síður erfitt að
sitja fyrir framan tölvuna og ein-
beita sér en að slétta tún.“
I dag eru verkefnin sem Kristján
tekur að sér fjölþætt, hann leikur á
harmoniku við ýmis tilefni, semur
texta og vísur, stoppar upp dýr og
fugla, sagar sundur grjót og breytir í
gamla fólkið heim og þá er tíminn
nú fjótur aó fara. Nú er búió að gera
öllum ábúendum í Skagafirði skil
fram til 1910 og nú er verið að
skrifa um þá sem voru búendur,
bæði á lögbýlum og á Sauðárkróki,
á tímabilinu frá 1910-1950. Ævi-
skrámar eru fyrst og fremst ættar-
tala, búseta viðkomandi aðila, upp-
vöxtur, menntun, æviferill og per-
sónulýsing.
Nú hefur verið ákveðið að gefa
út bók um lögbýli í Skagafirði í
svipuðu formi og gert hefur verið í
ýmsum öðrum héruðum til dæmis
nú nýlega í Eyjafirði. Bókin verður
Byggöasaga Skagfirðinga og hún
mun byggja á þeim grunni sem ævi-
skrámar eru,“ segir Kristján.
Hagmæiskan liggur í Iandi
Komum nú að stærsta verkefninu
hans Kristjáns um þessar mundir,
nýja geisladisknum og hljómsnæld-
unni, sem væntalega munu hljóma
víða þegar nóttin verður björtust og
dagamir lengstir.
Kristján hefur, eins og áður
sagði, bæði samið öll lögin á diskn-
um og ort alla textana. Hann útsetur
tónlistina sína sjálfur og gefur hana
út. Byrjum á kveðskapnum:
- Kristján, hvenær byrjaðir þú aö
yrkja?
„Eg held að ég hafi nú gert þaó
alveg frá bamæsku en aftur á móti
fór ég dult með vísurnar mínar lengi
vel. Þetta liggur í landi í Gilhaga,
þar hafa dvalið langtímum saman
þekkt skáld eins og til dæmis Jón
Það hlýtur að vera meira en að
segja það fyrir einstakling að
gefa út eigin tónlist á geisladiski
og hljómbandi og ef til vill er
það einsdæmi hér á landi að einn
maður eigi það allt; textana, lög-
in og útsetníngamar og sé sjálfur
útgefandi.
Kristján segir að útgáfan á
hljómdisknum og hljóðsnæld-
unni sé að öllu leyti skagfirsk en
auk hans annast Sauðkræking-
amir Eiríkur Hilmisson, Friðrik
Halldórsson, Guðbrandur Guð-
brandsson og Hilmar Sverrisson
undirleik.
Söngvarar eru allir skagfirsk-
ir, Álftageróisbræöur, þeir Síg-
fús, Pétur, Gísli og Óskar Péturs-
synir, Ásgeir Eiríksson frá Sauð-
árkróki, Margrét Stefánsdóttir
frá Víðidal og Helga Rós Indr-
ióadóttir frá Hvíteyrum.
Upptaka fór fram í H.S.
stúdíói á Sauðárkróki en eigandi
stúdíósins og upptökumaóur er
Hilmar Sverrisson, tónlistarmað-
ur á Sauðárkróki.
Að sögn Kristjáns reyndist
honum ómetanlegt að hafa að-
gang að stúdíói í heimabyggó og
hann efast um aó „Mitt hjartans
mál,“ hefði orðið aó veruleika
hefði þaó ekki verið til staðar.
„Það var líka ákafleg dýrmætt
fyrir mig að fá tækifæri til að
starfa meó Hilmari Sverrissyni
og njóta þekkingar hans og leió-
sagnar,“ segir Kristján.
Tvö laganna 15 era tekin upp
utan stúdíósins, annað í Mið-
garði en hitt í Glaumbæjarkirkju.
Sigurðsson rímnaskáld, Símon
Bjamason Dalaskáld og svo Gil-
hagasystkinin, Þorsteinn Magnús-
son, faðir Indriða G. Þorsteinssonar,
Jóhann Magnússon og systkini
þeirra. Þau voru mörg hver hagmælt
og músíkölsk. Foreldrar mínir voru
aftur á móti ekki skáldmælt aó ráói
en margir forfeóur mínir voru það,
til dæmis Páll Pálsson Eyjafjarðar-
skáld, sem bjó á Kolgrímastöðum í
Eyjafirði."
Úr einnota gamanvísum í
sálma og danslög
„Fyrstu vísumar sem ég gerði opin-
berar voru gamanvísur, það vojn
þær sem fólk fékk fyrst að heyra. Ég
samdi ósköpin öll af gamanvísum
fyrir þorrablót, árshátíðir og aðrar
skemmtanir. En þessi gamanmál eru
bara einnota, duga eitt kvöld og svo
búið, og ég fékk leið á þeim og fór
/ %
Kristján Stefánsson hefur vcrið með
harmonikuna í fanginu síðan hann
spilaði fyrir dansi á „Framsóknar-
vistarböllum“ kvenfélagsins í sinni
sveit þá tíu, ellefu ára strákpatti.
Auk Álftagerðisbræðra syngja þessir
ungu skagfirsku söngvarar á geisla-
disknum, „Mitt hjartans mál,“ þeir
eru Margrét Stefánsdóttir, Ásgeir
Eiríksson og Helga Rós Indriðadóttir.
að snúa mér að alvarlegri kveðskap
og ljóðagerð. I dag yrki ég í ýmsum
formum allt frá dýrt kveðnum rím-
um, sálmum og ættjarðarlögum til
eldfjörugra polka og rokklaga.
Ég sem fyrir fólk af ýmsum til-
efnum, afmæliskveðjur, eftirmæli
og svo sem ég texta, til dæmis hef
ég samió fyrir Geirmund Valtýsson
og á nokkra texta á síðasta geisla-
disknum hans. Texta eins og, „Að
vona,“ sem Ari Jónsson syngur og
Geirmundur sjálfur syngur svo
„Rokkum í nótt.“ Einnig hafa lög og
textar eftir mig verið á efnisskrá
Karlakórsins Heimis, en ég hef
sungið með kómum í ein 30 ár, og
Drangeyjarkórsins í Reykjavík."
Kvöldró og Laufskála-
réttarsamba
Textamir á geisladisknum hans
Kristjáns éru með ýmsu móti, sálm-
ur sem varð til þegar snjóflóðin
féllu í vetur, ættjarðartextar og
„söngvatnstextar“ úr Laufskálarétt.
„Grunnurinn að textunum kemur
einfaldlega í hugann, verður til allt í
Mitt hjartans mál
- textabrot úr ýmsum ljóðum
Þó að mörg í gleymsku grafin
geti verið œvintýr,
dagur hver á sína sögu
sem að töfrum hann býr.
Lífið það á ást og unað
augnablik sem vel er munað.
Skyndimyndir skarta, Ijóðadísin bjarta
leiðir yl að hjarta mér.
Þú vaktir það besta, sem blunaði í mér,
svo bjartir mér lífsgeislar skína.
Með ástríku hjarta svo auðnaðist þér
að umlíða brestina mina.
Nú blikar sól á Blönduhlíðarfjöllum
og blómum skrýðist fell og grundin slétt.
Það bylgjast gras á Hólmsins víðu völlum,
á Vindheimum er fáki hleypt á sprett.
í norðri Drangey dvelur hafs í beði,
úr draumbláum sjávarfeldi ris.
Ofagra mynd ég fyllist sannri gleði
ogfœri þakkir minni heilladís.
◄ Við hljómborðið taka lögin sem
óma í huganum á sig mynd og
textar og tónar tengjst saman í eina
heild.
einu, sækir á og tekur hug manns
allan svo kemur textinn í heild þeg-
ar ég læt undan og sest niður og
skrifa. Sumir textanna á geisla-
disknum eiga rót sína í erindi eða
vísur mörg ár aftur í tímann en urðu
til í endanlegri mynd um leið og
lögin fengu á sig lokahljóm,“ segir
Kristján.
Hann telur ljóðið tvímælalaust
eiga vaxandi vinsældum að fagna
og segir engum vafa undirorðið að
hefðbundinn kveðskapur sé á ný að
vinna sér sess í hjarta þjóóarinnar.
„Ég held að eitt af því sem hafi
kveikt áhuga á ljóðlist á ný hjá ís-
lensku þjóðinni hafi verið hagyrð-
ingaþættir. Það er orðið langt síðan
hestamannafélögin og karlakórinn
hér í Skagafirði höfðu hagyrðinga-
þætti sem skemmtiatriði á sínum
skemmtikvöldum og nú hefur þessi
siður breiðst út og hvarvetna eru
haldin hagyrðingakvöld við miklar
vinsældir. Þetta er geysileg breyt-
ing, fyrir svo sem eins og einum
áratug þótti nú ekki merkilegt að
fara með vísu.
Þetta er eins og þegar „bítlaald-
an“ reið yfir þá datt harmonikan
gjörsamlega úr tísku og allir fóra að
glamra á gítar. Nú er harmonikan
hins vegar sem betur fer mjög mikið
að sækja á og vinsældir harmoniku-
tónlistar mjög vaxandi.
Nú eru íslendingar sem sagt að
læra að meta vel gerða texta, orta
undir íslenskum bragarháttum,
harmonikuleik, gömlu dansana,
þjóðlegan klæðnað eins og lopa-
peysur og þjóðbúninga, íslenskt
handverk og hráefni og þessi þróun
er geysilega dýrmæt."
Tíu ára með harmonikuna
á balli
- Hvenær lærðir þú að spila á harm-
oniku?
„Ég fæddist bara svona en ég
byrjaði að spila á orgel, sem var til
heima í Gilhaga, þegar ég var sex,
sjö ára. Ég var svo stuttur að ég
varð að halda mér með annarri
hendi, spila með hinni til að geta
stigið fótstigið.
Ég byrjaði svo að spila á böllum
hjá kvenfélaginu þegar ég var tíu,
ellefu ára og var þá með harmoniku,
sem Guðmundur heitinn bróðir
minn átti. Þá var algengt að fólk
kom saman til að spila Framsóknar-
vist og þá var alltaf dansað á eftir.
Það var einmitt á Framsóknarvistar-
balli, sem ég spilaði fyrst fyrir
dansi. Síðan hef ég spilað á harmon-
iku fyrir fólk við ýmis tilefni allt frá
því að spila fyrir forsetann okkar
hana Vigdísi til þess að spila undir
söng gangnamanna í gangnakofum
og allt er þetta jafn skemmtilegt.
Ég spila oft fyrir gesti hér á
hótelinu í Varmahlíð en svo hefur
verið mikil eftirspum eftir tónlist á
ættarmótum, í afmælum og grill-
veislum. Ymst er um að ræða að
leika tónlist við borðhald, að spila
undir og stjóma almennum söng og
að spila fyrir dansi eða þetta allt í
senn.“
- Spilar þú á fleiri hljóðfæri en
harmoniku?
„Ég spila mikið á hljómborð og í
þessum nútíma hljómboróum era
ótal hljóðfæri, þau eru alveg stór-
kostlegt tæki. Ég sest við hljóm-
borðið þegar lögin sem hljóma í
huganum leita á. Lögin verða fyrst
til þar, í huganum, og þá verð ég
svona eins og út á þekju og vinguls-
legur þar til ég læt undan, sest við
hljómborðið og spila lagið inn í
tölvuna sem varðveitir það. Stund-
um koma lögin fullsmíðuð þegar í
upphafi, þannig var það til dæmis
með titillag geisladisksins, „Mitt
hjartans mál,“ en í öðram tilfellum
tekur nokkum tíma aö prjóna saman
textann og lagið og fínkemba það
svo úr verði ein heild,“ sagði lista-
maðurinn Kiddi í Gilhaga. KLJ