Þjóðviljinn - 30.11.1943, Qupperneq 5

ÞJÓÐVILJINN. — 30. nóvember 1943.
ÞJÓÐVILJINN. — 30. nóvember 1943.___________________________
þlÓÐVILJENN j
I
Cigefcnai: Sameimngarjlok'nuT a'tb^Su — Sósiciiítúílokkarinn.
Ritstjóri: Sigu.Sur ótiSmundsson.
Stjórnn álaritstjórar: Eir.ur Olgeirsson; Sigjús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstcíur: Austurstrœti 12, sími 2270.
Afsrr-iSaia og auglýsingar: Sfeó/uoörðusiíg 19, sími 2184.
Prentsmiðia: Víkingsn^er.t h. /.. oarZasirárii 17.
Áskriftarverð: 1 Reyt-avík og igrenni: Kr. 6,00 á mánuði. — Uti á
landi: Kr. 5,00 á mánuði.
------------------------------------------------------ ■ -—
Sundrung og eining gömlu flokkanna.
Það er ekki ósennilegt, að þeir sem þekkja heimilisástæ,ð-
umar hjá borgaraflokkunum íslenzku, hafi hlustað á útvarpsum-
ræðumar frá Alþingi með sérstakri athygli. Allt logar í deil-
um innan þessara flokka, þó lengst gangi þær hjá Sjálfstæðis-
flokknum, á þessu þiftgi hefur naumast' farið fram sú atkvæða-
greiðsla, að ekki hafi flokkurinn sundrast. Litlu betra er ástand-
ið 1 Framsóknarflokknum, þar sem sjálfur formaður flokksins
hefur verið rækur ger frá aðalblaði flokksins.
Svo komu útvarpsumræðurnar, og hið merkilega kom í ljós,
flokkarnir allir áttu sameiginlegt áhugamál, og þetta áhuga-
mál var baráttan gegn Sósíalistaflokknum.
Þessar tvær staðreyndir, hin fullkomna sundrung flokkanna
inn á við, og fullkomna eining þeirra allra út á við í baráttunni
gegn Sósíalistaflokknum, eru í senn athyglisverðar og gleðilegar
fyrir Sósíalistaflokkinn. Við skulum athuga þær nokkru nánar.
Hversvegna sameinast þessir þrír flokkar gegn Sósíalista-
flokknum? •
Af því að höfuðmarkmið þeirra allra, — Alþýðuflokksins
einnig, þrátt fyrir stefnuskrána — er að viðhalda auðvaldsskipu-
laginu, en höfuðmarkmið Sósíalistaflokksins er að byggja upp
sósialistiskt þjóðskipulag. Síðustu tímar hafa opnað augu mikils
fjölda manna fyrir þeirri staðreynd, að auðvaldsskipulagið er
orðið úrelt, og gildir þetta jafnt forna fylgjendur borgaraflokk-
anna allra, og þúsundum saman eru þeir að hvarfla frá gömlu
flokkunum og hverfa undir merki Sósalistaflokksins.
Borgaraflokkarnir þrír heyja því allir sameiginlegt varnar-
stríð, gegn Sósíalistaflokknum, flokkurinn sækir að því hagkerfi
og því þjóðfrelsisformi, sem þeir byggja á, og liðsmenn þeirra
hverfa frá þeim til Sósíalistaflokksins, borgaraflokkarnir ótf-
ast því allir sameiginlega, að þeir bíði úrslitaósigur fyrr en var-
ir fyrir flokki. hins nýja tíma — Sósíalistaflokknum. Þetta er
orsök þess að þeir koma fram út á við sem einn flokkur í bar-
áttunni gegn sósíalismanum.
Hvað veldur þá sundrunginni innan allra þessara flokka?
Fyrst það að innan þessara flokka gætir allra þeirra hags-
munaandstæðna og hagsmunaárekstra, sem einkenna auðvalds-
þjóðskipulagið, og þar næst hitt, sem er aðalatriðið, að deilur
rísa innan flokkanna, um hvað valdi því undanhaldi, sem þeir
eru á, loks það, að ýmsir mætir menn, sem flokkum þessum
fylgja, eru sífellt að krefja þá um lausnir á vandamálum dags-
ins. Það er atvinnuleysi og skortur, sem ber að dyrum, á tím-
um „friðarins". Það er peningaflóð, dýrtíð, skortur á vinnuafli
og skortur á húsnæði, sem veldur vandræðum á ófriðartímum.
Gegn öllum þessum fyrirbærum standa borgaraflokkarnir ráð-
brota, þeir geta ekki bent á neina lausn, en góðgjarnir menn í
röðum þeirra krefjast lausnar, skiljandi ekki, að meðan sjónar-
mið auðskipulagsins ráða, verða vandamálin ekki leyst, hvorki
vandamál svokallaðra friðartíma, né ófriðartíma. En leit þess-
ara manna að lausn sem þeir ekki finna, og ekki geta fundið,
meðan þeir standa á grundvelli gömlu flokkanna, veldur deilum
og sundrung innan raða þeirra.
Gömlu flokkarnir eiga sér ekki framar viðreisnar von, hlut-
skipti þeirra verður héðan af sívaxandi sundrung, sem fyrr eða
síðar leiðir til fullkominnar upplausnar. Ekki verður komist hjá
því að þessi upplausn valdi margháttuðum erfiðleikum, meðan
þjóðin er ekki til fulls búin að byggja upp það, sem koma skal í
þeirra stað. Greinilegasta tákn þessara erfiðleika er að þingið
liefur ekki reynzt fært um að mynda stjórn. Þjóðinni ríður því
rnkið á að efla flokk hins nýja tíma, Sósíalistaflokkinn, svo að
hann geti tekið forustuna í sínar hendur. Það er hlutverk hans
að hafa forustu um myndun hins nýja þjóðfélags, það er hlut-
verk hans að leysa þau vandamál, sem að höndum bera, og
skapa þjóðinni örugg og góð lífskjör, því fyrr sem þjóðin eflir
Iiann til að geta ynnt þetta hlutverk af hendi, því meiri er gifta
hennar.
eftir Maxwell Hawkins.
Hér segir frá því hvernig áhöfn kafbáts eins
lagði allt í sölurnar, til þess að geta bjargað
nokkrum vopnabræðrum úr klóm Japana.
Kafbátamir okkar hafa verið
þúsundþjalasmiðir flotans í
þessu stríði. Þeir hafa flutt rusl.
vopn og verðmæti- staða á milli
og foringja og hjúkrunarkonur
hers og flota frá bardagasvæð-
um, svo og embættismenn, sem
ekki vom í herþjónustu. Þeir
hafa farið njósnarleiðangra um
óvinahöfin og flutt til baka
mikilvæga vitneskju, bjargað
þeim, sem komizt hafa lífs af
sokknum skipum og verið á
reki í bátum og flekum, þeir
hafa' fiskað japanska fanga upp
úr sjónum. Og jafnframt hafa
þeir alltaf verið að sökkva ó-
vinaskipum allt frá smábátum
upp í orustuskip.
Snemma í styrjöldinni gegn
japönum barst flotanum veik-
róma neyðarkall í stuttbylgju-
útvarpi frá flokki af Ástralíu-
mönnum, sem strandað höfðu
við eyju eina í Austur-Indíum
Hollendinga, um tólf mílur frá
höfuðborg hennar.
Með einhverjum hætti höfðu
þessir flóttamenn komizt yfir
stuttbylgjutæki og sendu frá
sér í ofboði dulmálsskeyti, þar
sem þeir báðu þess, að amer-
ískt herskip kæmi þeim til
bjargar.
★
Þetta var háskaverk. Japanar
höfðu hertekið borgina, sem var
á næstu grösum við Ásralíu-
mennina og voru nú að flykkj-
ast yfir eyjuna. Loftið moraði
af flugvélum frá þeim og her-
skip þeirra voru að lóna á haf-
inu allt umhverfis eyjuna.
Meira að segja gat vel átt
sér stað, að fjandmennirnir
hefðu komizt yfir dulmálslyk-
il Ástralíumanna, og líkurnar
mæltu mjög með því, að jap-
önsk móttökunefnd biði hvers
þess björgunarskips, sem hætti
á að fara. Ákveðið var að gera
tilraun til að bjarga Ástralíu-
mönnunum tafarlaust. Sú fleyta
sem . tiltækilegust þótti, var
kafbátur, nýkominn úr viðgerð
í Freemantle, og hafði rétt í
þessu látið úr höfn með farm
3 þuml. loftvarnaskothylkja. er
áttu að fara til Corregidor, sem
þá var umsetið. Skipstjóri var
Hiram Cassedy, hugrakkur og
duglegur kafbátsmaður, kom-
inn frá foringjaskólanum í Anna
polis fyrir 11 árum og nýtekinn
við stjórn kafbátsins. Nú þutu
gegnum loftið fvrirskipanirnar
til Cassedys, að hann hæfist
handa um björgunartilraun.
*
Skip Cassedys komst í tæka
tíð til staðar þess, sem tiltekinn
var/ sigldi ofansjávar, þar eð
myrkt var af nóttu og gaf ljós-
merki. Frá ströndinni kom ein-
hver glampi, sem líktist svar-
leiftri. Átján feta ferjubáti, vél-
knúnum, var skotið fyrir borð.
Bókstaflega hver einasti kaf-
bátsmanna gaf sig fram, er
kallað var eftir sjálfboðaliðum,
en Georg Cook varaforingi,
maður ágætlega sundfær, var
valinn foringi sveitarinnar, með
honum fóru Jósef Mc Grievy,
merkjamaður og Leonard
Markeson fyrirliði.
Ólánið tók nú til að elta þá.
Frá vélinni heyrðist ekki svo
mikið sem kjöltur, hvernig sem
þaulvanir vélamenn reyndu til
við hana. í æsiflýti smíðuðu nú
kafbátsmennirnir árar og róðrar
spaða úr lokunum af skotfæra
kössunum. T! C. Hall, aðstoðar-
vélstjóri klambraði saman akk-
eri úr ýmsu járnarusli. Til alls
þessa fóru dýrmætar mínútur,
en að lokum lögðu þó þremenn
ingarnir frá skipinu og héldu til
strandar í ferjubátnum.
Brimrótið gekk hátt og var
viðsjárvert, svo auðsætt var, að
báturinn, sem' íþyngt var af
ónýtri vélinni, myndi aldrei fá
staðizt. Rétt áður en leggja
skyldi í hvítfyssandi brimkóf-
ið, gaf Cook skipun um að
stöðva, og mennirnir fóru að
kanna ströndina á þessu færi.
Þetta var enginn sælublettur.
Það var ekki nóg með að Jap-
anir væru allt um kring í lofti
láði og legi, heldur var við að
etja þungan straum auk brims-
ins, og í 'sjónum umhverfis gat
að líta hákarla, sem Cook lýsti
svo síðar að hefðu verið „á
stærð við tundurskeyti“. Og
það versta er ótalið, engin frek-
ari merki höfðu verið gefin frá
ströndinni.
Cassedy var um borð í kaf-
bátnum og fylgdist þaðan með
björgunartilrauninni af vax-
andi áhuga. Horfurnar voru
ekki einasta óvænlegar, heldur
beinlínis óheillavænlegar, og
þar á ofan lifði skammt nætur.
Um síðir kallaði hann mennina
á ferjunni til baka og var hún
sett upp á þilfar. Meðan nátt-
myrkrið var á hlóð kafbátur-
inn byssur símr.
Um daginn fór kafbáturinn
neðansjávar meðfram strönd-
inni og leitaði í ákafa eftir ein
hverjum votti um Ástralíu-
mennina. Cassedy og menn
hans rannsökuðu ströndina
gaumgæfilega gegnum sjón-
turninn, en urðu einskis varir,
sem gæti orðið þeim til hug-
hreystingar. Meðan þessu fór
fram höfðu nokkrir af áhöfn-
inni verið að bæta um bráða-
birgðaárarnar og annan útbún-
að.
★
Að kveldi sama dags fór kaf-
báturinn upp á yfirborð sjáv-
ar og hélt á ný til hins fyrir-
fram ákveðna staðar og er dró
nær landi komu þeir, sem uppi
voru auga á bál, er logaði á
ströndinni og í sjónaukanum
gátu þeir greint menn sitja í
kringum það. Ameríkumenn
hugsuðu með sér, að nú hefðu
þeir fundið það, sem þeir leit-
uðu að. Yar ferjubáturinn sett-
ur fyrir borð á ný og hafði að
þessu sinni verið tekin úr hon-
um vélin. Hann skoppaði um
stund við hlið kafbátsins með-
an ljósmerki voru gefin. Engin
svarmerki' voru þó gefin frem-
ur en fyrr, en meðan kafbáts-
menn voru að reyna að ná sam
bandi við flokkinn á ströndinni
sást skip leggja út úr höfninni
og halda með landinu í átt-
ina til þeirra. •
Kafbáturinn var nú staddur í
mikilli tvísýnu. Ferjubáturinn
var kominn fyrir borð og þil-
farið alþakið mönnum og tækj-
um. Honum var því ómögulegt
að kafa af skyndingu. Til allrar
hamingju lá skip Cassedys í dá-
lítilli hvilft, allt að því vík,
sem bugðaðist inn í ströndina.
Allt var haft til reiðu, ef svo
færi, að skipið yrði kafbátsins
vart og legði til bardaga.
Það varð löng bið, sem tók á
hjartaslögin, meðan japanska
skipið hillti upp nær og nær.
Þótt skipið yrði ekki greint til
fulls í skímu næturinnar, virt-
ist þeim helzt sem það væri
tundurspillir. Og meðan Vest-
menn héldu andanum niðri,
hélt óvinaskipið fram hjá þeim
hafmegin án þess að verða
þeirra vart og hvarf í myrkrið.
Kafbátsmenn komu nú öllu í
samt lag og Cook fór í bátinn
vélarlausan ásamt hinum tveim
sömu og áður og reru þeir upp
undir brimgarðinn. Að þessu
sinni vörpuðu þeir akkerinu.
Þótt þeir gætu nú með hægu
móti séð bálið og greint menn-
ina var ljósmerkjunum aldrei
anzað.
★
Nú var skotið á skyndifundi
í ferjubátnum. Cook lýsti yfir
því, að hann ætlaði að synda
til lands, og án þess að skeyta
hót um hákarlana renndi hann
sér í sjóinn. Hann barðist
nokkra stund við brim og
straum, en komst loks upp í
fjöruna og hafði þá borið nokk-
urn spöl undan þeim stað, sem
bjarmann lagði frá. Hann hélt
nú þangað með vasaljós í ann
arri hendi og skammbyssu í
hinni. Hann hafði skammt far-
ið þegar hann kom að lækjar-
sprænu. Hann óð út í og sökk
upp að hnjám í botnleðjuna, og
er hann var kominn hálfa leið
varð honum fótaskortur og lá
í eðjunni baðandi út öllum öng
um. Þegar hann skreið upp á
bakkann hinum megin var hon
um sízt hughægra, er hann var
alþakinn aurleðju frá hvirfli
til ilja. Hann kveikti á vasaljós
inu, sem yfir var dregin þunn
gúmmíhimna, til þess að deyfa
það og lét það skína 1 andlit
sér til þess að þeir, sem við
eldinn voru, gætu séð að hann
væri hvítur maður. Þar sem
hann var þess fullviss að þetta
væru Ástralíumenn þeir, sem
hann leitaði að, skundaði hann
í áttina til þeirra, hrópaði full-
um hálsi og kryddaði ræðu sína
með stóryrðum, þegar hann
fékk ekkert svar.
Honum til mikillar furðu
þustu þeir, sem við eldinn voru
út í kjarrið, undir eins og þéir
komu auga á hann. Það var
bersýnilegt, að hér var ekki
allt með felldu. Furðu lostinn
og meira en lítið felmtraður
tók Cook þá einu stefnu, sem
um var að ræða, hann stakk sér
í sjóinn og svam gegnum brim
og hákarlamor út í bátinn aft-
ur. '
★
Björgunarsveitin kom nú
tómhent út í kafbátinn og varð
skipstjóra léttara um andar-
dráttinn við komu þeirra. Frá
kafbátnum höfðu sézt ljós á
hreyfingu í hæðunum .upp frá
ströndinni. Virtist Ameríkti-
I mönnum sennilegt, að þau
kæmu frá könnunarflokkum
Japana og ef til vill skriðdrek-
um, sem væru að brjótast gegn
um kjarrlendið.
„Nýr bátur á sjó“. Bandaríkjamenn hleypa nú nasstum einum
kafbáti á dag aT stokkunum.
Tveir amerískir kafbátar hlaupa af stokkunum.
Þar sem tvær atrennur að
finna Ástralíumennina höfðu
engan árangur borið, ákvað
Cassedy að tilkynna það og fá
frekari fyrirskipanir. Hann hélt
burt af þessum slóðum og
stefndi til Ástralíu til þess að
geta sent skeyti sitt, án þess
að eiga á hættu að ljósta upp
fyrir fjandmönnunum, hvar
hann var staddur. Hann fékk
aftur þær upplýsingar, að Ástr-
alíumennirnir hefðu hrakizt
langt upp í hæðalandið undan
könnunarflokkum Japana, og
var honum sagt að halda aftur
til stefnustaðarins og reyna
enn á ný að ná sambandi við
strandmennina.
Nokkrir dagar fóru í það að
ná sambandi við bækistöðvarn
ar og þegar ameríski kafbátur-
inn skreið upp að ströndinni í
næsta sinn, fékk hann ólíkar
viðtökur. Merkjunum var nú
svarað vafningalaust. Samt var
rifin og allir voru þeir aðfram
komnir af hungri. Sumir höfðu
hræðileg sár á útlimum og all-
ir voru sjúkir af mýraköldu,
að einum undanskildum. Þrjá
þeirra hefði þurft að flytja á
sjúkrabörum.
★
Fyrir flokki flóttamannanna
var ástralskur höfuðsmaður,
Kofe að nafni. Eftir að Cook
hafði skýrt fyrir honum, að ó-
gerlegt yrði að lenda ferjunni
í briminu og koma henni út
aftur, ákvað foringinn að skipta
hópnum 1 tvennt. Cook hafði
tekið með sér línu frá litla
bátnum og skipaði Kofe þeim
sextán, sem burðamest'ir voru
að leggja út fyrstir og lesa sig
eftir línunni eftir því sem þeir
hefðu megn til.
Þeir voru harðir af sér þess-
ir Ástralar. Þótt þeir væru. svo.
máttfarnir, að þeir gætu varla
staðið uppréttir, þá lögðu þeir
ótrauðir út í brimlöðrið og há-
það svo, er ferjunni var skotið | kailageiið, sem þá tók við ei
briminu sleppti. Cook var alltaf
á þönum mfeðfram línunni og
fyrir borð aftur, að þá ríkti sú
spurning í hugum allra, hvort
ljósmerkin kæmu frá Ástralíu-
mönnunum eða Japönum, sem
hefðu hent skeytin á lofti og
tekizt að lesa úr þeim. Cook,
Mc Grievy og Markeson reru
óttalausir upp að brimgarðinum
og vörpuðu bráðabirgðaakker-
inu rétt úti fyrir ströndinni.
Uppi á landi gátu þeir greint
nokkra skugga. Þeir reyndu að
kalla til þeirra, en þótt hvorug-
ur gæti heyrt orðaskil gegnum
brimgnýinn, heyrðu Ameríku-
menn nóg til þess, að þeir sáu,
að hér höfðu þeir um síðir fund
ið áströlsku flóttamennina.
Þar sem engu sambandi varð
náð með hrópum, steypti Cook
sér fyrir borð og synti gegn
um brimið, og er hann steig
upp í flæðarmálið, stóð hann
mitt á meðal þrjátíu og þriggja
Ástralíumanna. Flestir þeirra
voru úr flugliðinu, en nokkrir
sjóliðar. I flokknum höfðu upp-
haflega verið fáeinir menn, en
smám saman höfðu bæzt í hóp-
inn aðrir, sem voru á flótta
undan Japönum. Sumir Ástral-
íumannanna höfðu leynzt íkjarr
inu allt að áttatíu og níu dög-
um og dregið fram lífið á því
sem vinveittir frumbyggjar
höfðu vikið að þeim. Skipbrots
mennirnir voru hörmulega
staddir. Klæði þeirra voru gauð
hjálpaði þeim, sem virtist
ætla að verða aflfátt. Þegar
þeir fyrstu nálguðust ferjubát-
inn renndu Mc Grievý og Marke
son sér í sjóinn og tóku á móti
þeim. Alla varð að rétta upp í
bátinn. Þetta var seinlegt og
erfitt verk, en að lokum voru
allir Ástralíumennirnir, sextán
talsins komnir upp í bátinn á-
samt næstráðanda flokksins, er
Kofe hafði sent, en sjálfur varð
hann eftir.
Þá komust þeir að raun um
að bráðabirgðaakkerið var
flækt og þeir gátu ekki dregið
það inn. Cook losaði það af
bátnum og festi við það björg-
unarvesti í dufls stað.
★
Casedy hafði meðan þessu fór
fram, þokað skipi sínu alveg
upp að brimgarðinum, svo að
björgunarsveitin þurfti ekki
að ferja nema tiltölulega stutt.
Er Ástralíumenn voru komn
ir um borð lagði kafbáturinn
til hafs, en áður en hann hélt
á burt, var flokki þeim, sem
eftir var á landi sent skeyti
með ljósmerkjum.
Frank Walker lautinant, sem
hafði verið undirmaður Theó-
dórs Aylward, þess, sem áður
stjórnaði skipinu, hefur skýrt
frá þessu.
Við komum aftur annað
kvöld“, sagði kafbáturinn á
merkjamáli. Svarið barst frá
eyðilegri ströndinni og var á
gáskafullri amerískri málleysu:
Ókei, yank“.
„Það voru kaldir náungar“,
sagði Walker. „Sjálfir vissum
við, að við myndum koma, en
fyrir því höfðu þeir enga vissu.
Samt heyrðist enginn af þeim
mæla æðruorð“.
Um daginn . ræddu Cassedy
og Cook aðstæðurnar fram og
aftur. Cook benti á, að vegna
ásigkomulags þriggja af mönn
unum að minnsta kosti, en einn
af þeim var með óráði, myndi
nauðsyn bera til að fara með
kænuna gegnum brimgarðinn,
til þess að ná þeim út. En jafn
framt viðurkenndi hann, að
þeim yrði ofraun að lenda, hvað
þá koma bátnum heilum gegn
um brimrótið aftur, fermdum
ósjálfbjarga mönnum.
Örðug var ákvörðunin, en
Cassedy tók hana samt. Hann
sagði Cook, að vegna öryggis
meirihlutans, skyldi hann ekki
reyna að lenda bátnum. Hann
ætti að ná í eins marga menn
og hann gæti komið út í hann
en um hina yrði að láta skeika
að sköpum.
Þegar kafbáturinn kom aftur
til stefnustaðarins í skjóli nátt-
myrkurs, var merkjunum svar-
að hiklaust af flokknum á
ströndinni, sem hafði falið sig
í kjarrinu um daginn. Fjórða
manni var bætt við áhöfn ferju
bátsins, og var það John Lor-
enz aðstoðarmaður yfirvél-
stjóra. Hall hafði útbúið tvö
akkeri í viðbót, ef svo færi að
þeir fyndu ekki það, sem flaut
á björgunarvestinu, enda varð
sú raunin á.
'k
Þegar að brimgarðinum kom
hleyptu björgunarmenn nýju
akkerunum tveim. Lorenz varð
eftir í bátnum en Cook synti
til lands og í fylgd með honum
þeir Mc Grievy og Markeson.
Þeir þremenningar höfðu ákveð
ið að synda með þá, sem ósjálf-
bjarga voru út í bátinn á bak-
inu. Cook fór fyrstur með«einn
af þeim, sem verst voru stadd-
ir. Það varð grimmileg barátta
um líf og dauða. Hin dauðu
þyngsli sjúka mannsins keyrðu
Cook í kaf, svo að hann varð að
hafa sig allan við að halda
þeim báðum ofansjávar. Brimið
kastaði þeim til baka hvað eft-
ir annað og úti fyrir sást hvar
ógnandi bakuggar mannætuhá-
karlanna ristu sjávarflötinn.
Cook stóðst samt raunina.
Lémagna líkama Ástralíumanns
ins var lyft upp í bátinn. Cook
lyfti undir hann úr sjónum en
Lorenz tók á móti honum og
innbyrti hann. Síðan var hann
lagður til í bátnum. í þessum
svifum komu hrannir ólaga
veltandi að ströndinni og skullu
á bátnum, sem skoppaði á sjón-
um. Akkerin tvö gáfu eftir. Áð
ur en Ameríkumennirpir fengu
að gert, skolaði kænunni inn í
skaflana og dró eftir sér akker-
in. Þessi litla bátskel steypti
stömpum og þeyttist gegnum
brimgarðinn, sjórinn fossaði inn
af borðstokkunum og svelgdi
hann næstum í sig. Ástralíu-
maðurinn, sem í bátnum lá ó-
sjálfbjarga var nærri drukkn-
Framh. af 3. síöu.
urinn Aksel Sandemose fór aö
glugga í sálaj'fræöi og sitt
hvað annaö, og skrifaði svo
bækm um sjómannalíf, er
gefa hverjum lesanda betri og
sterkari hugmynd um kjarna
sjómannalífsins og eöli þess,
en heilt bókasafn af ólistræn-
um sjóferöasögum. Þessi spor
ættu nú á dögum áö vera eins
auðveld, eöa auöveldarí, fyrir
bókelskan íslenzkan sjómann.
og danska eöa sænska stéttar ‘
bræöm' hans.
Tilefni þessara hugleiöinga
er skáldsagan „Á heljarslóö",
sem Jóhann Kúld sendi frá
sér í haust. Þráðm' hennar
veröur ekki rakinn hér, en
mér finnst Jóhanni hafa mis-
tekizt aö skrifa skáldsögu um
þetta merka efni: Islenzki sjó
maðurinn í stríöstímasigling-
um. Bqkin er svo ópersónu-
leg aö furöu gegiiir. Saga um
sjómennsku og ástir, en lýs-
ingar hvors tveggja svo utan--
garna, aö þær gætu veriö
skrifaöar af manni sem aldrei
hefði komiö á flot. Samt veit
ég aö höfundurinn er dugmik-
ill sjómaöur og hef fyrir satt
aö hann sé vel kvenhollur.
Þaö sem á vantar viröist að-
eins vera tækni til að koma
reynsluefni höfundarins yfir til
lesandans, — en það er rauil
ar nokkuö atriöi.
Sú tækni fæst ekki meö
ööru en langvarandi námi og
þjálfun sjónar, heyrnar og
skynjunar hins skáldlega,
þjálfun í vinnuaöferöum þess
erfiöa handverks, sem skáld-
sagnagei'ö er ein greinin af;
meö miskunnai’lausri hörku
við sjálfan sig og vökulli gagn
rýni, þar til náð er valdi á
þeim tjáningarformum, er
gefa í’ituöu oröi mátt til áö
snerta viötakandanh' jafnsárt,
taka hann eins stei’kum tök-
um, og atvikiö, hugsýnin,
draumurinn, snart hug skálds
ins upphaflega. Þá fyrst veröá
þau vitundartengsl milli höf-
undar og lesenda, sem lista-
verkinu er ætlað að hnýta.
aður. Einhvern veginn (tókst
Lorenz og Cook að koma í veg
fyrir að hvolfdi, og að lokum
skaut bátnum alveg upp í flæð
armálið.
Þessar óvæntu kenjar hafsins
höfðu að engu gert fyrirskipun
Cassedys um að lenda ekki bátn
um, og leit nú út fyrir að björg
unarsveit.in væri í enn meiri
tvísýnu en áður. Báturinn var
nú ausinn og allt búið undir
þá hæpnu tilraun að komast út
úr brimgarðinum og að kaf-
bátinum, sem beið úti fyrir.
Þeim, sem mest voru þrekaðir,"
var komið fyi'ir innanborðs, en
hinir röðuðu sér á baeði borð
og héldu um öldustokkinn.
Þessi fámenni flokkur lét nú
fi'á landi harður á .svip. sumir
spyrntu, en aðrir reru með ár-
um og spöðum.
Niðurlag á morgun. fHfjj
Er þaö ekki hégómaatriði
aö óska. íslenzka togarasjó-
marminum, íslenzka nútíma-
sjómanninum, heiöurssætis í
bókmenntunum? Gildi skáld-
rits fer auðvitaö ekki eftir því,
livort sögufólkiö er bændur
eöa sjómemx á togara.
Þetta er þó ekki eins hé-
gómlegt og þaó kann aö virö-
ast. Viö athugun hmna nánu
tengsla sovétskáldsógunnar viö
þjoolií samtíöarixmar fann dr.
Kmar Olalm.' Bveinsson til
þess, hve islenzkir ritnofund-
ar stæóu framanui gagnvart
merkum þjoólíísþáttum, og
lýsti eftir skáidsögunni um ís-
lenzka togarann, skáxdsög-
unm um Reykjavík. Myndi
ekki vam'ækzla rithöfunda
viö sögueínin úr sjómannalíf-
inu vera einn liður þess al-
menna og þjoóhættulega van-
mats, er ríkt hefur á þætti
sjómannastéttarinnar í þjóö-
lífinu, þeim styrka og glæsi-
lega þætti er íslenzkir sjó-
menn hafa lagt til nútímalífs
íslendinga?
Emi lifa margir sem mirna
þá tíma, er Islending var
varla treyst til aö stjórna
skipi. Hvaó skyldi þá efni í
sögui’ ef ekki barátta íslenzku
sjómánnanna sem a íáum
áratugum reka af sér sliðru-
oröiö, svo rækilega, aö þeir
eru nú viðurkenndir ekki ein-
ungis jafnokar erlendra fiski
manna og farmanna, heldxu'
fremri þeim í mörgum grein-
um. Skyldi ekki íslenzka þjóð
in vera oröin upplitsdjarfari
vegna vinnuafreka þessara
vösku sona ? Skyldi ekkí fram
tíðin kunna betur að meta
fórnir þeirra og starf og við-
urkénna fúslega, aö fáir eöa
engir gengu betur fram í
sókn þjóöarinnar til jafnrétt-
is við aðrar frjálsar þjóðir.
ÞaÖ er ekki hægt aö velja
sér stórfenglegra söguefni úr
nútímalífinu en þaö sem Jó-
hann Kúld tekur í sögu sinni,
og því finnst mér sárgrætilegt
aö honum skuli ekki takast
betur. ÞaÖ er þátttaka íslend-
inga í styrjöldinni sem um er
aö ræða. Takiö síöustu þrjá—■
fjóra árgangana af sjómaxma-
blöðunum „Ægi“ eöa „Vík-
jngi“ og íesiö um fórnir og
störf íslenzku sjómannastétt-
arinnar stríösárin. Blaö eftir
biaö flytur yfirlætislausar frá-
sagnir, sem gætu hver urn sig
oi'ðið efni í hetjuljóö, harm-
leiki og skáldsögtir; kynnizt
sjómönnunum sem siglt hafa
frarn og aftur um hættvxleg-
ustu kafbátasvæöi Atlanzhafs
ins ár eftir ár, án þess áö
æörast. Minnist' þess, áð
mannfall íslendinga af völd-
um stríðsins er tilfinnanlegra
en tjón sumra stríösþjóðanna
Og þió munuð skilja, hve stói
brotiö yrkisefni stríðstímasigi
ingarnár eru, aö þar bíöm' ó
skráö hetjusaga íslenzka sjó
mannsins.
S. G.

'íttv . r ~ » ’