Þjóðviljinn - 16.12.1943, Blaðsíða 3

'Fimmtudagur 16. desember 194S
ÞJÓÐVILJINN
Vantar leildiús í nútímastíl
Um aldamótin síðustu, eöa
fyrir fjörutíu árum, þegar
Reykjavík hafói 5000 íbúa,
voru hér fjögur samkomuhús
fyrir utan kirkjur og gilda-
skála, Iðnó, Báran, Gúttó og
Fjalarkötturinn. Þau höfðu
sæti fyrir þúsund manns. Tvö
þeirra voru leikhús, Iðnó og
Fjalarkötturinn. Nú er bær-
inn meira en átta sinnum
stærri, en samkomuhúsum
hefur fækkað, ekki aðeins
þótt bíóin séu undan skilin,
sem voru óþekkt fyrir fjöru-
tíu árum, heldur þótt þau séu
meðtalin. Báran og Fjalarkött-
urlnn, sem höfou um 500
,sæti, hafa verið lögð niður
,sem skemmtistaðir Reykvík-
inga. Iönó gamla er eina leik
húsið. Ef við byggjum við
sarna kost á þessu sviði og fyr
ir 40 árum, ættum við nú aö
hafa sæti í samkomuhusum
fyrir meira en 8000 manns.
,Séu bíó talin, en þau hafa
1500 sæti öll, höfum viö nú
samkomuhús fyrir rúmlega
tvö þúsund manns, þ. e. að-
eins helmingi fleiri en um
aldamótin, þótt bærinn hafi
áttfaldazt. Ef við drögum bí-
óin frá, höfum við í samkomu
húsum einn sextándahluta úr
sæti nú móti einu sæti um
aldamótin.
í meira en áratug hefur
„þjóöleikhúsið“ svokallaöa
verið ein aðalhindrun þess, að
við eignuðumst samkomuhús.
Ágætur rithöfundur sagði fyr-
ir nokkrum árum, á prenti,
um þessa einkennilegu bygg-
ingu, að hún stæði þarna sem
minnisvarði yfirborösmennsk-
unnar í íslenzkum menning-
armálum síðasta áratugar;
allt miðað við aö sýnast, ekk-
ert að vera. Vegna þessarar
byggingar hefur ekki verið
hafizt handa um að byggja
nothæft leikhús, þannig að
leiklist, leikritagerð og önnur
sú menning, sem þroskast
kringum leikhús, hefur dreg-
izt aftyr úr á tímabili þegar
aðrar listir voru í uppgangi.
Nú er rætt um að fullgera
þetta hús, og byggingameist-
arinn lét hafa eftir sér í blöð
um nýlega, að hann hefði
pantað bækur frá Ameríku til
að lesa um hvernig leikhús
eiga að vera aö innan. Um
það er ekki nema gott að segja;
þó hefði hann mátt fá sér
slíkar bækur fyrr, helzt áöur
en hann gerði uppdráttinn og
ákvað tilhögun hússins.
Stórfé hefur nú staðið á
annan áratug óvaxtað í þessu
dauða bákni, en húsið drabb-
ast niður að innan, jámverk
ryðbrennur, leiðslur eyðileggj-
ast. Það er einkennilegt að
kunna ekki að geyma fé
betur. Nú þegar fullsmiöun
húasins er í ráöagerð, kemur
bæði kostnaðarhliöin og not-
hæíið aftur til umræöu.
Áriö 1935 var í verkfræöi-
legum útreikningi áætlað, aö
kostnaöur viö innréttingu
hússins yrði h. u. b. 800 þús- i
und krónur. Sérfróðum mönn
um ber saman um, aö með
verölagi nú sé ekki ofílagt aö
s,exfalda þá tölu, a. m. k. að því
er snertir innlent efni og vinnu
Þannig má gera ráö fyrir, að
það kosti nú allt að 5 millj-
ónum króna aö innrétta þetta
hús. 1935 mátti gera hentugt
nýtízkuleikhús hér meö sama
sætafjölda, 800 sætum, fyrir
jafn mikiö og þá kostaði að
fullgera „þjóðleikhúsið", og
hefði þó verið fé aflögu til að
hreinsa lóðina austan við Þjóð-
minjasafnið.
Þetta „þjóöleikhús“ hefur
fáa kosti góðrar leikhússbygg
ingar, en marga. galla. Plani
leikhússins, hugmynd og til-
högun, svipar lítið til nútíma
leikhúsa, heldur viröist vera
sniðiö eftir leikhúsum fyrri
tíma, þar setn m. a. er gert
ráð fyrir ákaflega miklu
starfsmannahaldi, en slíkt fer
mjög 1 bága viö nútímaviö-
leitni í rekstri leikhúsa. Þótt
rúm sé furðu mikiö í húsinu,
notast illa að því, mikiö fer í
ganga og fatageymslur, auk
allskonar króka og kima, eins
og jafnan vill verða um „fac-
ade-arkitektur“, þar sem
fyrst og fremst er hugsað um
ytra útlit, án tillits til ná-
kvæmrar innanskipunar.
Til er í húsinu „herbergi“
í laginu eins og bókstafurinn
vaff lagður á hliðina, og önn
ur þar sem aðeins rönd af
glugga gægist upp yfir gólf-
brún. Allir, sem eitthvert
skyn bera á leikhús, sjá van-
hæfi hússins til þeirrar notk-
unar, sem því er ætluð. Eitt
fyrir sig er hinn mikli mis-
munur á gæðum sæta, sem
er eitt dæmi um miöaldafyr-
irkomulag í tilhögun leikhúsa.
Nútímaleikhús eru þannig
byggð að öll sæti séu í raun
réttri jafn góð, þótt þau séu
höfð mismunandi dýr. Efri
pallsætin í „þjóðleikhúsinu"
eru til dæmis mjög óhentug,
og liggja svo hátt, að þau
samsvara fátæklingapöllum í
úreltum leikhúsum frá tím-
um aðalsvaldsins; aðeins
nokkur hluti leiksviðsins sést
úr þessum sætum. Óskiljan-
leg mistök eru það, að ekki
skuli hafa verið gert ráð fyrir
hljómsveitarhólfi í „þjóðleik-
húsinu“. Gryfja sú, þröng og
óheyrilega djúp, sem útbúin
hefur verið framan við sviðið,
virðist hafa einhvem allt ann
an tilgang. Sérfróðir menn
telja miklum erfiðleikum
Tvær skáldsögur um
styrjöldlna á austur-
vígstöðvunum
eftir Bandaríkjamanninn
Erskine Caldwell og Pól-
verjann Wanda Wassil-
evska
Meðal peirra þýddra bóka,
|ý skáldsaga eftir Qiaf Jóh.
Sigurðsson væntanleg
sem vœntanlegar eru á mark-
aðinn nú jyrir jólin eru tvær
skáldsögur, sem taka efni sitt
úr styrjöldinni á austurvísstöðv
unum, og hafa vakið mikla at-
hygli.
Það er skáldsaga bandaríska
skáldsagnahöfundarins Erskine
Caldwélls, „Nóttin langa“, en
þar er lýst baráttu skærulið-
anna í vesturhéruðum Sovétríkj
anna, bak við víglínu Þjóðverja.
Caldwell dvaldi í Sovétríkjun-
um haustið 1941 og hefur þaðan
efni í bókina. Hinni miskunnar
lausu og hörðu baráttu er lýst
á þann einfalda og áhrifamikla
hátt sem Caldwell er laginn,
og þeir þekkja, sem lesið hafa
„Tobacco Road“ eða „Gods
Little Acre“.
Hin skáldsagan mun þó þykja
enn nýstárlegri, en það er
„Regnbogi“, eftir pólsku skáld-
konuna Wanda Wasilevska. Bók
þessi lýsir lífinu í úkrainsku
þorpi er hernumið hefur verið
af nazistum, og er bersögul og
áhrifamikil.
Skáldsaga þessi hlaut Stalín-
verðlaunin 1943 og það er mesta
bókmenntaviðurkenning, sem
skáldi hlotnast í Sovétríkjunum.
Hafa Stalínverðlaunabækur síð
ustu ára vikið mikla athygli,
t. d. skáldsaga Ilja Erenburgs
„Fall Parísar".
Ólafur 'Jóh. Sigurðsson hefur
nýlokið við skáldsögu, er kem-
ur út á næstu mánuðum.
Ólafur fer í vetur til Banda
ríkjanna og mun dvelja í New
York nokkurn tíma til að kynna
sér bandarískar bókmenntir.
Tíðindamaður Þjóðviljans
bað Ólaf að segja lesendum
eitthvað um nýju bókina, en
hann vildi sem minnst um hana
segja.
Það eru tvö ár síðan hann
byrjaði á þessari sögu, í desem-
ber 1941, og vann þá talsvert að
henni til febrúarloka 1942, en
lagði hana svo á hilluna nokkra
mánuði. Mestur hluti bókarinn-
ar er skrifaður á þessu ári, eink
um síðustu mánuðina, og hún
öll endurunnin. Verður hún að
líkindum á fimmta hundrað
prentsíður.
Efnið er æviferill íslenzkrar
sveitakonu, og er þessi bók
hugsuð sem fyrsta bindi af
þremur. — Aðalpersónunni er
fylgt þar frá bernsku til tví-
tugs, og má þetta bindi teljast
sjálfstæð saga þó von sé á fram-
haldi.
Ólafur býst við að ljúka öðru
bindinu á næsta ári.
Þetta verður sjötta bók Ólafs
Jóh. Sigurðssonar. Fyrstu bæk-
hans, barnabækurnar Við
ur
Wanda Wassilevska hefur tek
ið mikinn þátt í baráttu frjálsra
Pólverja og verið fréttaritari á
austurvígstöðvunum mánuðum
saman.
bundið að gera hljómsveitar-
hólf í leikhús þetta og jafn
vel ekki hægt, nema með til-
færslum á burðarstoðum
leiksviðsins. En leikhús án
hljómsveitarhólfs mundu
menn aldrei reisa nú á tím-
um. Annað atriði sízt ómerki-
legra, hljóta allir leikarar og
leikstjórar aö reka augun í,
þegar þeir skoða húsið innan,
og það eru hinir ógurlegu
veggir, 60—70 cm. þykkir, sem
umlykja leiksviðið og hljóta
að tefja allt starf á bak við
tjöldin.. Viimustofa leiktjalda
málara er svo lág undir loft,
að leggja verður tjöldin á gólf
ið meðan unnið er að þeim,
og mun erfitt að finna lista-
mann sem sættir sig við þau
vinnuskilyrði. Eins atriðis má
enn geta, þótt ekki snerti
beinlinis nothæfi hússins, en
það eru hvelfingarnar. Nú-
tímameistarar leitast við að
gera hvelfingar stórbygginga
sem léttastar en hér hefur
verið dengt kynstrum af járn-
bentri steinsteypu í hvelfing-
arnar og sett síðan í hana
kantað griót tilbúið, sem á að
vera stæling á „íslenzku"
stuðlabergi, (mætti skjóta því
hér inn. að mvndanir í grjóti
eru þióðernislausar). Af ríti
sem byvgineameistarinn, hr.
Guðjón Samúelsson, hefur gef
ið út með titlinum „íslenzk
byggingarlist" (sérprentun úr
Tímariti V. F. I. 1933), en þaö
eru lýsingar á nokkrum hús-
um eftir sjálfan hann, verður
ekki séð, að þegar hann gerði
uppdrátt „þjóðleikhússins“
hafi hann fyrst og fremst
haft leikhús í huga, heldur-
einkum verið um það hugað
að gera „einskonar ævintýra-
borg, einskonar álfakonungs-
höll“. Hann segir orðrétt:
„Því þá ekki að búa til ein-
hverja klettaborg yfir allt
það ævintýralega líf, sem
sýnt er á leiksviði“. Um slíka
athugasemd er ekki annað að
segja en það, að fyrr getur
natúralisminn orðið plága en
byggingameistarar taki upp
á að líkja eftir klettum, þeg
ar þeir byggja nútíma menn-
ingarstofnanir.
Allir, sem eitthvert skyn-
bragð bera á leikhússtarfsemi,
eru á einu máli um, að betra
væri að reisa nú nothæft og fal-
legt leikhús, miðað við tækni,
þarfir og hugmyndir nútím-
ans, á fögrum og heppilegum
stað, fyrir 5 milljónir króna
heldur en kasta þeim 1 aö
fuúgera byggingu, sem svarar
ekki betur kröfum manna um
leikhús en þessi gerir.
H, K. L.
Ólafur Jóh. Sigurðsson
Álftavatn og Um sumarkvöld,
urðu mjög vinsælar og skáld-
sögur hans og smásögur hafa
síðan skipað honum í fremstu
.röð ungra rithöfunda. „Skugg-
arnir af bænum“, skáldsagaj
kom út 1936, og fjórum árum
síðar „Liggur vegurinn þangað“,
bók, sem mjög var umdeild, en
markaði tvímælalaust mikilvæg
an áfanga á rithöfundarbraut
Ólafs. Síðasta bók hans, smá-
sagnasafnið „Kvistir í altarinu“,
fékk mjög góða dóma, og mun
öllum, sem fylgzt hafa með
bókum Ólafs, tilhlökkunarefni
að fá langa skáldsögu frá hans
hendi.
íslaiid fierklalsust
Framhald af 2. síðu.
sama tíma sem heilbrigðis-
stjórnin hefur sókn gegn
berklunum á öörum sviöum,
— með heilsuverndarstöövum,
leit að smitbérum o. fl. —
Þetta ástand teljum við ó-
hafandi.
— Er undirbúningur haf-
inn að byggingu hælisins?
— Til þessa hefur undir-
búningurinn nær eingöngn
snúizt um öflun peninga. Þó
hefur innan miðstjórnarinnai
alimikið verið rætt um stað
íyrir hælið og störf fyrir vist-
menn hælisins, án þess að
fastar ákvarðanir hafi verið
teknar.
— Hvenær gerið þið ráð
fyrir að hægt verði að hefj-
ast handa um byggingu hæl-
isins?
Andrés stendur á fætur og
segir brosandi:
— Við höfum alltaf verið
bjartsýnir og enn sem komið
er hafa hinir fjölmörgu vel-
unnarar S. í. B. S. séð um að
sú bjartsýni hefur ekki orðið
sér til skammar. Við vonum
að hægt verði að byrja á
byggingu hælisins næsta ár.
En hvort sem svo verður eöa
ekki, þá erum við ákveðnir í
að gera allt sem í okkar valdi
stendur til þess að flýta sem
mest fyrir því1 að þessi þarfa
stofnun komist á fót sem
fyrst.