Þjóðviljinn - 19.02.1944, Qupperneq 2

Þ JÓÐVILJINN
Laugardagur 19. febrúar 1944.
VINNUGLEÐI
Sundmót
skólanna
Og enn er falsað
Það er staðreynd sem vert er
að gefa gaum, að þegar andstæð-
ingamir tala um stefnu okkar
sósíalista, þá skýra þeir nær
undantekningarlaust rangt frá
henni í megin atriðum. Á þessu
getur ekki verið onnur skýring
en sú, að ekki þyki fýsilegt að
ganga gegn rökum okkar, hitt
þykir léttara að falsa kenningar
okkar og berjast svo við eigin
tilbúning. Morgunblaðið tók eina
k)tu í þessum fölsunarleik á
fimmtudaginn. Það sagði:
„Tvö öfl“
„Hér á landi togast á tvö öfl um
það hvaða tilhögun skuli vera á
rekstri framleiðslunnar. Annars
vegar eru þeir sem halda fram
einkarekstri og félagsrekstri.
Hins vegar em boðberar þjöð-
nýtingarstefnunnar, sem halda
því fram að einkarekstur og fé-
lagsrekstur eigi að hverfa úr
sögunni, en í stað þess komi rík-
is- og bæjarrekstur. Þessi stefna
hefur ekki náð neinum tökum á
landbúnaði eða fiskveiðum, svo
teljandi sé, þó hún hafi verið
boðuð hér um þrjátíu ára skeið
og sé nú borin uppi af tveimur
stjómmálaflokkum. Eina undan-
tekningin í því efni er bæjarút-
gerð Hafnarfjarðar, Tilraunir
sem önnur bæjarfélög hafa gert
í þessa átt hafa farið út um
þúfur. Tvö bæjarfélög hafa kom-
ið uipp kúabúum. en í þeim bú-
skap er kyrrstaða".
Satt og logrið
Það er satt hjá Morgunblað-
inu að hér á landi berjast tvö
öfl, en það eru öfl félagshyggj-
unnar, samstarfs og samvinnu
annars vegar og öfl einstaklings-
hyggjunnar, samkeppninnar og
sundmngarinnar hins vegar, Við
félagshyggjumenn, sósíalistar,
lítum svo á að framleiðslutæki og
náttúrugæði eigi að vera sam-
eign þeirra manna sem af þeim
eiga að lifa. Atvinnulífið mundi
því, i sósíalistísku þjóðfélagi.
fyrst og fremst verða rekið á fé-
lagsgrundvelli og félögin mynd-
uð af þeim mönnum sem eiga
afkomu sína undir rekstri eins
og sama fyrirtækis. Ríkið og
sveitafélögin mundu vissulega
hafa ýmis konar rekstur með
höndum í sósíalistísku þjóðfé-
lagi, en þeirra rekstur mundi
vera smár saman borið við fé—
lagsrekstur þegnanna.
Þannig er sannleikurinn, og sést
af því að allt sem Morgunblaðið
segir um þessi mál fyrr og síð-
ar, er furðulegt sambland af
sönnu og lognu.
Skatturinn til bankavalds
ins og stórgróðamanna
Fyrirtæki Reykjavíkur, hitaveit-
an, rafveitan o, fl. skulda um
50 milljónir króna. Vextir af
þessu fé eru yfir 2 milljónir kr.
á ári. Þetta er skattur sem Reyk-
víkingar greiða bönkum og nokkr
um auðmönnum, sem fé lána i
þessi fyrirtæki. Eins og sakir
standa staðnæmist þó verulegur
hluti þessa fjár hjá Landsbank-
anum, hann hefur lánað mest af
fénu og það sem hann þannig
notar er sparifé bæjarbúa,
sem bankinn nú geymir vaxta-
laust,
l
Bærinn á sjálfur að reka
banka
Það eru þessi rök sem hnigu
undir þá tiilögu sem sósíalistar
fluttu við afgreiðslu fjárhagsá-
ætlunar, um að bærinn stofnaði
banka. Tillagan var þannig:
„Bæjarstjórn felur borgar-
stjóra og bæjarráði að láta fara
fram ýtarlega athugun á, hvort
ekki mundi framkvæmanlegt að
bærinn kæmi upp bankastarf-
semi“.
Þessi tillaga var felld.
Hún var andstæð hagsmunum
Landsbankans og nokkurra
stórgróðamanna. Hún var í sam-
ræmi við hagsmuni alls þorra
bæjarbúa.
Ágætt dæmi um í hvers um-
boði íhaldið, sem stjómar bænum
starfar.
Eftirtektarverð fyrir-
brigði í fjármálum
og viðskiptum
Hagtíðindin í janúar gefa
nokkrar eftirtektarverðar upp
lýsingar:
í desember hafa verið tekn-
ar út úr bönknnum tæpar 57
milljónir króna, svo innieignir
þar hafa minnkað úr 523 millj-
ónum króna í októberlok niður
í 434 millj. í desemberlok. —
Til hvers er þetta tekið út?
Það mun aðallega gert í
þrenns konar tilgangi: borga
skatta og gjöld um áramót, —
eyða á jólum og nýári og —?
— fela undan skatti?
Seðlavelta eykst um leið gíf-
urlega. Það er bætt tæpum 12
milljónum króna við hana í
desember, — en það er sama
og öll seðlaveltan var fyrir
stríð. Er hún þá orðið 144 millj.
eða tólfföld við það, sem var
fyrir stríð.
Innieign erlendis er 438
milljónir, en var í ársbyrjun
1942 156 milljónir.
Verzlunin við einstök lönd
1943 sýnir hve gersamlega
verzlunarviðskipti vor hafa nú
breytzt. Við fluttum út til Bret
lands fyrir 190 milljónir og
til Bandaríkjanna fyrir tæpar
40 milljónir kr., en alls er út-
flutningurinn 233 millj. kr. En
innflutningur vor frá Banda-
ríkjunum er 1943 tæpar 160
milljónir króna (1942: 98
millj.) og frá Bretlandi 58
millj. (1942: 123 millj.) og frá
Kanada 20 millj. kr., en alls
247 millj. og er það sama og
árið á undan.
Á þessum síöustu og verstu
tímum hafa atvinnurekendur
fengiö nýja „dellu“, einskonar
sálarexem. Þessi sjúkdómur
lýsir sér í þvi, aö þeir tala
og rita um vinnusvik og
vinnuógleð'i verkafólksins, viö
öll möguleg tækifæri Þaö er
vitnaö í gamla daga og fólkiö
sem þá lifði. Auðvitað er
verkafólk sem komið er niður
í jöröina ágætt fólk, eins og
dauðir menn eru undantekn-
ingarlítiö.
Þaö kemur ekki upp úr
gröfinni til að heimta vinnu,
hærra kaup eða kannski
sveitastyrk. Eg skil sjónai'miö
atvinnurekenda um hina
gömlu 'og góöu daga, þegar
hiö hlýðna og auömjúka fólk
vann 15—18 stundir 1 sólar-
hring, klæölítiö, kaupvana
meö hungurólina um mittið.
Hvergi var aö flýja, heldur
varð hver og einn að einbeita
orku sinni til aö halda dauöa-
haldi í þetta athvarf sem þótti
gott hjá því að fá engan mat,
engin klæði og enga vinnu.
Ekkert dauðastríð er hryggi-
legra og langvinnara en deyja
fyrir náð þjóðfélagsins.
En nú vaknar sú spurning
var þetta hin eina og sanna
vinnugleöi sem dreif fólkiö
áfram. Var þaö ekki hræðslan
við jaröneskt Helvíti, allsleys-
iö, samstofna við gömlu guö-
hræðsluna sem logandi Hel-
víti hélt vakandi.
| Eg heid að vinnugleði og
guðhræösla séu þarna á einu
máli, en orðið guðhræösla
skýrir svo innilega á hverju
trúin byggðist. En er þá engin
vinnugleði til? Þessu veröum
við óhikaö að svara játandi.
Vinnugleöin er slagæö lífsins.
Ef einhver spyröi mig hvað
lífið væri, mundi ég svara á
stundinni: Lífiö er ósk og
vinna. Það er engum áskapaö
að sitja auöum höndum. Þeir,
sem ekki fá sig til að virlna,
hvorki andlega eða líkamlega
vinnu, snúa sér að einhverju
til aö eyða tímanum. Þetta á
einkum við hinn menningar-
snauða og hugsjónalausa pen
ingalýö nútímans. Þarna er
ekki að tala um vinnusvik,
því að hver snefill af vinnu-
hugsun er máö úr hugum
þessara fláningsmanna.
Aftur hafa þeir eyöslugleöi,
sem birtist í því aö þeir fara
í kapp hver við annan um að
koma sem mestu af verömæt-
um fyi’ir kattarnef, á þann
hátt aö enginn hafi gagn aö.
Verkafóikiö er kannski ekki
alveg eins vitlaust eins og
þessar engisprettur halda. Ef
til vill er það búið að fá ógleöi
af því að sjá þannig farið
með auðinn af vinnu sinni.
ÞaÖ er í rauninni ekkert und-
arlegt, þótt fyrr' hefði verið.
Reykvískir verkamenn eru
búnir að byggja hér upp aö
mörgu leyti veglegan bæ, en
hvaö er um þá sjálfa. Sjálfir
búa þeir í kjöilurunum, ef eig
endurnir eru ekki þaö fínir að
slíkt geti gengið. Þeir búa í
verstu timburhjöllunum, í
einu oröi sagt, allstaöar þar
sem peningamenn vilja ekki
líta inn. Þarna greiöa þeir ok-
ur leigu. Fyrir utan þetta allt
er fjöldi fólks á götunni.
Bara lóöirnar undir verzl-
unarhúsin, sem þeir hafa
byggt, hafa verið frá 100—
200 þúsundir undir hús og eru
sjálfsagt V2 milljón núna, ef
eitthvað er til. Það þarf því
ekki aö undra með öðru góðu,
þótt vöruverðið narti í hæl-
inn. Verksmiöjuhúsin fyllast
af hraövirkum vélum, sem
kasta fólkinu á dyr. Máttar-
stólpar bæjarfélagsins mynda
fyrirtæki og selja bænum allt
sem hann þarf til aö vinna úr.
Vinur verzlar við vin, greiði
kemur fyrir greiöa og verka-
fólkiö ber uppi greiöasemina.
Peningamönnunum þykir
þaö án efa undarlegt aö al-
menningur skuli ekki ljóma
af ánægju yfir því að vera
arörændur, þó er þaö ennþá
undarlegra að þessir sömu
menn sem elska land og þjóð
yfir máta ofurheitt, — skuli
alltaf barma sér undan skött-
um og skyldum. Framtal
þessara manna er heil vísinda
grein. Það eru sett lög á lög
ofan aö taka og taka af þeim
ofurlítinn kúf, en 1 fyrir
drættinum rifnar netiö svo
veiðin er bara í orði, hitt verö-
ur að sækja til almúgans.
Atvinnurekendur vita, aó
ekkert er þeim hættulegra en
verkamenn eigi tií næsta
máls. Þegar nóg atvinna er,
hverfur hræðslan viö atvinnu-
leysi. Menn fara sér hægara
og vinna eins og menn. Með
aukinni velmegun koma ný
hugðarefni sem þrælsóttinn
og stritið hafa haldiö niöri.
'Fólkið hættir að líta á kúgara
sína sem endurlausnara.
Þarna held ég að rótin sé
aö vinnusvikum og vinnugleði
sem atvinnurekendum verður
svo margrætt um.
Hvernig veröur ráðin bót
á þessu? Vinnugleöina á aö
hefja í öndvegi.
Eitt fyrsta skilyrð’i fyrir
vinnugleöi er þaö, að verka-
manninum sé tryggð rétt
hlutdeíld í aröinum af vinnu
hans. Gleðin liggur sjaldnast
í stritinu einu heldur þeim
verðmætum sem þaö gefur. Á
þessu er engin lausn önnur en
sú, að hiö vinnandi fólk taki
framleiöslutækin í sínar hend
ur og reki þau á eigin ábyrgö.
Hverjir ættu líka að gera það,
aðrir en þeir sem við þau
vinna.
Þá er ekki við neinn aö
deila ef fólkiö getur ekki lát-
iö þau bera sig, veröur þaö
að falla meö þeim. Viö þetta
skapast fólkinu sú ábyrgö
Skólasundmótiö fór fram í
Sundhöllinni mánudaginn 14.
febr. á vegum Stúdentaráðs
Háskólans.
Sex skólar tóku þátt í
keppninni og var synt í tveim.
riölum. I fyrra riöli áttu að
vera Háskólinn, Verzlunar-
skólinn og Samvinnuskólinn,
en vegna þess aö Háskólinn
haföi ekki fengiö fullt lið er
keppni skyldi hafin, þá lét
ráðiö 2. riðil synda á undan.
í þeim riðli voru Iönskólinn,
Menntaskólinn og Stýri-
mannaskólinn. Keppnin varö
þar einkum á milli Iðnskól-
ans og Menntaskólans því aö
„Menntó“ leiddi sundið þar
til að 15. maöur Iönskólans
sigraöi sinn keppinaut, sem
haföi mjög lítið forskot. Eft-
ir það var Iðnskólinn alltaf á
undan og stækkaði biliö jafnt
og þétt og varð að lokum rúm
ir 20 metrar. Stýrimannaskól-
inn varö tveim umferöum á
eftir Menntaskólanum. Tími
IÖnskólans varð 17 mín. 45.8
sek. en vegna ólöglegrar skipt
ingar var sveit skólans dæmd
úr leik. Menntaskólinn fékK
tímann 18 mín. og Stýri-
mannaskólinn 19 mín. 30.8
sek. og voru báðar þessar
sveitir löglegar. Þegar þessi.
Frh. á 8. síðu.
sem þaö þarf aö hafa þá hef-
ur það engan aö svíkja nema
sjálft sig. Því meira sem það
leggur aö sér, því meira fær
þaö í aðra hönd.
Eg held að þaö sé líka mál
aö leysa þessa þrautpíndu
krossbera, atvinnurekendurna,
af hólmi, þessa tröllslyguðu
tapsmenn í góðæri og harð-
æri.
ÞaÖ er heldur ekki nokkurt
réttlæti aö láta tiltölulega fáa
menn bera þjóöina á heröum
sér áratug eftir áratug og öld
eftir öld. ViÖ enim skyldir t.il
aö leysa þá frá þessum ótta
og áþján, enda trúi ég ekki
öðru en aö þeir taki þessu
fegins hendi.
Við erum fúsir til aö taka
á okkur þessa ábyrgð á fram-
leiöslutækjunum, um tap er
ekki að tala, því ég gleymdi
því áöan að viö urðum alitflf
aö borga það, það var bara
aröurinn sem. viö misstum.
Þó aö slíkt gæti hent sig í
núverandi þjóöskipulagi að
tap gæti komið til greina á
einhverri framleiöslu, þá sér
hver heilvita maður að það
er tryggara fyrir lánsstofnun
aö eiga slíkt hjá heildinni en
eihstökum manni, sem er oft-
ast undir það búinn aö hafa
ekki mikil verðmæti á sinni
hendi ef í óefni fer. Sýni nú
átvinnurekendur einlægni og
viö ábyrgö, þá mun öllum
vegna vel og vinnugleði kom-
ast í öndvegi.
Halldór Pétursson.