Þjóðviljinn - 24.02.1944, Blaðsíða 5

I
T»JÓÐVILJINN. — Fimmtudagur 24. febrúar 1944.
þlÓÐVILIINN
Otgeíjmdi: Samdningarjlokkut alþýSu — SáriaUataflokkurinn.
Ritstjórl: Sigurðuf Guðmundsson.
Afgreiðsla og auglýaingar: Skokmörðustíg 19, Hmi 9ÍSi-
Ritatjómarskrifstofa: Austurstrœti 1%, sími S970.
PreatamiSja: ViTángsprent h-]., Ganrðastnzti 17.
Áakriftarverð: í Reykjavik og nágrenni: ffy Siourhiartnrsnn
Btjómmáláritstjórar: Einar Olgeirsson, SiVnuSi
Úti á l&odi: Kr. ö °0 á rná
Dags-brún
Þáð er föguuður á heimilum reykvískrar alþýðu í dag. Það er
stolt í huga hins reykvíska verkamanns. Aldrei hefur bak hans verið
beinna. Aldrei hefur traust hans til stéttarbróður síns verið meira,
aldrei trú hans á málstað fólksins sterkari.
Dagsbrúnarmaðurinn veit að hann hefur unnið einn af sínum stóru
sigrum á lífsleiðinni, — unnið liann í krafti bræðralags verkamannanna,
I krafti órjúfandi samtaka þeirra. Hvortveggja tilfinningin hjá honum
er álíka rík: ánægjan yfir að geta tryggt fjölskyldu sinni sómasamlega
lífsafkomu með 8 tíma vinnudag — og stoltið yfir að vita félag sitt
svo sterkt og traust að það geti unnið slíka sigra.
Þessi sigur er verkamanninum brún hins nýja dags. Og hann veit.
að sá dagur boðar verkamannastéttinni að vísu starf og strit, — og
því er hún vön —, en einnig stórfelldari sigra, — sigrana yfir öryggis-
skorti og atvinnulcysi.
Afturhaldsblöðin hafa undanfarið verið að frýja verkalýðnum hug-
ar, sagt að hann þyrði ekki að taka á sig þá ábyrgð að stjóma. Ekki
skortir verkalýðinn hug til þess, heldur vald, því það er ekki meining
alþýðunnar að stjórna þjóðfélaginu í þágu Thorsaranna, eða eftir regl-
um Coca-cola-siðferðisins, þegar hún tekur við.
En alþýðan hefur fullan hug á að afla sér þess valds. Og það er
-einmitt það, sem afturhaldið óttast. Allt hjal þess um að alþýðan þori
ekki að taka á sig ábyrgð og allt muni renna út í sandinn hjá henni,
ef hún gerði það, eru hreystiyrði ein. — Bak við blaður þetta logar
hatrið, sem brýzt út í dálkum Vísis. hamstola reiði smámennis, sem
langar til að drottna og mylja höfuð verklýðshreyfingarinnar undir hæl
sér að Hitlers dlemi, en finnur að hann getur það ekki. Hundsaugum
mænir nú afturhaldið til atvinnuleysis, sem það vonar að auðvakls-
skipulagið fly'tji sér að vanda, með kauplækkun í kjölfarið.
En einmitt því œtlar alþýðan að afstýra. Draugur kaupkúgunar-
innar hefur nú verið rekinn frá dyrum, alþýðunnar. A fturganga atvinnu-
leysisins mun heldur ekki fá að riða húsum hennar í framtíðinni. 011
verklýðshreyfing íslands, — öll cdþýðusamtök þjóðarinnar, — munu
rní taka höndum saman til að hindra það.
Verkamenn Reykjavíkur hafa sýnt það hve sterk stétt þeir eru,
hve máttugur forsvari Dagsbrún er hagsmuna- og réttarkröfum þeirra.
En eitt má ekki gleymast.
Það er í dag til alþýðufólk í Reykjavík, svo hundruðum skiptir,
sem engan slíkan forsvara á, engin samtök, ekkert eigið vald til að fá
fram rétt sinn til sómasamlegs Jífs.
Það eru fátækar ekkjur, einstæðar mæður, munaðarlaus börn, fýrir-
vipnulausar fjölskyldur, sjúklingar, ganlalmenni og aðrir, sem af ýms-
nm þjóðfélagslegum ástæðum þurfa enn að sækja til íátækraframfærsl-
unnar, ef þá vantar skó á fæturna, — þurfa enn að biðja fátækrafull-
trúana um hvern eyj-i til lífsfrainfæris, — biðja um náð í stað þess að
krefjast réttar.
Þetta er fólkið, seni misst hefur forsvarana, sem það átti í lífinu,
og hefur nú á engan að treysta, nema heildina,) alþýðu þá, sem eigi að-
eins finnur til valds síns, heldur rækir og skyldur sínar við lítilmagn-
ana, þegar hún er sjálf orðin sterk.
Það hefur verið skírskotað til mannúðarinnar, þegar barizt hefur
verið fyrir rétti þessa alþýðufólks. Mannúðin hefur sízt reynzt þyngri
en réttlætið á vogarskálum valdhafanna, þegar skírskotað hefur verið
til þess. Fjölskylda, sem ekki hefur fyrirvinnu og þarf að treysta á fá-
tækraframfærið hefur nú 535 kr. á mánuði, að „dýrtíðáruppbót" með-
talinni, til að lifa af handa fimm rnanns og auk þess húsaleigu, þegar
Dagsbrúnarmaðurinn fær 1300 kr. á mánuði fyrir 8 tíma vinnu á dag.
Verklýðssamtökin þurfa að sjá til þess að hin nýja dagsbrún boði
einnig þessu fólki bjartari dag.
(23. febrúar 1944).
Stjórnarskrárnefndir Alþingis skila
áliti um lýðveldisstjórnarskrána
£ . . . a c ii ii* *r s ’ »•» » ' • AFSTAÐA SÖSÍALISTAFLOKKSINS xjM
Ágreiningur um bvort felia skuli 17. tuní ur stjornarskranm. — þJÓÐKJÖR FORseta sigrar
Fimmtudagur 24. febrúar 1944.-ÞJÓÐVIUINN.
Hinar samehmðu stjómarskrámefnáir efri og neðri áeifdar
Alþingis hafa skilað áliti um fýðveldisstjóraarskrána, og birtist
meginefni þess hér á eftir. Er þar gerð ýtarleg grein fyrir þeim
breytingum, er nefndiraar feggja til að gerðar verði á frum-
varpinu og skýrt frá afstöðu flokkanna til nokkurra þeirra, sem
ágreiningur er um.
Fulltrúar Sjálfstæðisflokksins, Framsóknarflokksins og Al-
þýðuflokksins feggja til að 17. juní sé tekinn út úr stjómar-
skránni. Fulltrúar Sósíalistaffokksins lýsa yfir, að þeir muni beita
sér gegn þeirri breytingn og telja að hún stofni sjálfu stjóraar-
skrármálinu í hættu.
Þá leggja nefndiraar nú einróma til að forseti Islands verði
þjóðkjörinn, en fyrir því beittu fulltrúar sósíalista sér einir í
stjórnarskrárnefndinni, er samdi frnmvarpið, gegn fulItiTÍuin hinna
fiokkanna þriggja.
í hinum sameinuðu stjórnarskrárnefndum eiga sæti þessir
þingmenn: Brynjólfur Bjaraason (form. Ed.-nefndar), Bjarni
Benediktsson (skrifari Ed.-nefndar), Eysteinn Jónsson (form.
Nd.-nefndar), Einar Oígeirsson (skrifari Nd.-nefndar), Gísli Sveins
son, Bernhard Stefánsson, Stefán Jóh. Stefánsson, Sveinbjörn
Högnason, Gunnar Thoroddsen, Hermann Jónasson, Olafur Thórs,
Magnús Jónsson.
Nefndarálit um frumvarp til
stjórnskipunarlaga um stjórn-
arskrá lýðveldisins íslands.
Frá sameinuðum stjórnar-
skxárnefndum efri og neðri
deildar Alþingis.
Það hefur verið lokatakmark
íslendinga í frelsisbaráttu
þeirra, að ísland yrði alfrjálst
lýðveldi. Hugmyndir þjóðar-
'innar um ísland sem sjálfstætt
ríki hafa alltaf verið bundnar
við það stjórnskipulag, sem
þjóðin bjó við, er hún var sjálf
stæð, — lýðveldi.
Með sambandslagasamn-
ingnum 1918 var viðurkenndur
réttur íslendinga til þess að
taka öll mál í eigin hendur að
liðnum 25 árum. Það hefur ver-
ið ásetningur íslendinga að
stofna lýðveldi á íslandi, um
leið og sambandsslit við Dan-
mörku færu fram.
Það eru eigi aðeins íslend-
ingar, sem hafa litið svo á, að
slík ráðstöfun væri rökrétt af-
leiðing sambandsslita. í nefnd-
aráliti meiri hluta fullveldis-
nefndar Alþingis um sambands
lögin 1918 er það tekið fram,
að það hafi verið skoðun Dana
við samningana 1918, að sam-
bandsslitin hljóti að valda
skilnaði, og er án efa átt við
konungssambandið, þegar þann-
ig er gerður munur á sam-
bandsslitum og skilnaði.
Þeim, sem kunnugir eru sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga, mun
aldrvei hafa blandazt hugur um,
að stofnun lýðveldis á íslandi
hefur verið markmið þjóðarinn-
ar og að þáð spor hlaut að verða
stigið, þegar sambandsslitin
færu fram.
Þessi hefur og verið stefna
Alþingis og þjóðarinnar í mál-
inu við undirbúning þapn, sem
fram hefur farið á Alþingi og
utan þings nú síðustu árin, og
sérstaklega er henni yfirlýst í
þingsályktunartill. frá 17. maí
1941 og þá einnig í sambandi
við stjórnarskrárbreytingu', er í
gerð var 1942, til undirbúnings
lýðveldisstofnunar.
Eftir samþykkt þessarar
þingsályktunartilögu 1941 varð
það ljóst, að undirbúa þurfti
gagngerða breytingu á stjórn-
skipunarlögum landsins. Var í
þessu skyni skipuð sérstök
milliþinganefnd á árinu 1942.
Nefndinni var falið „að gera
tillögur um breytingu á stjórn-
skipunarlögum ríkisins í sam-
ræmi við yfirlýstan vilja Al-
þingis um, að lýðveldi verði
stofnað á íslandi".
Frumvarp það, er hér liggur
fyrir, er samið af milliþinga-
nefnd þessari, en lagt fyrir Al-
þingi af ríkisstjórninni.
Meðan milliþinganefndin starf
aði, var á stjórnskipulegan hátt
nánar kveðið á um það, hvern-
ig framkvæma skyldi stofnun
lýðveldisins, og mótaði sú á-
kvörðun það dtjórnarskrár-
írumvarp, sem hér -liggur fyrir.
Sú var ákvörðun Alþingis, gerð
með sérstakri stjórnarskrár-
breytingu á árinu 1942, að þeg-
ar Alþingi gerði þá breytingu á
stjórnskipulagi íslands, að ís-
land yrði lýðveldi, þá hefði sú
samþykkt eins Alþingis gildi
sem stjórnarskipunarlög, er
meiri hluti allra kosningabærra
manna á landinu hefði með
leyniiegri atkvæðagreiðslu sam-
þykkt bana. Þó væri óheimilt
að gera með þessum hætti
nokkrar aðrar breytingar á
stjórnarsþránni en þær, sem
beinlínis leiddu af sambands-
slitum við Danmörku og því,
að ísleningar tækju með stöfn-
un lýðveldis til fullnustu í sín-
ar hendur æðsta vald í málefn-
um ríkisins.
Með þessari samþykkt, sem
síðan var lþgð fyrir þjóðina í
almennum alþingiskosningum
haustið 1942 og síðan staðfest
á lögformlegan hátt, va'r mörk-
uð lpiðin síðgsta áfangann.
Samkvæmt þessp gerir stjórn-
arskrárfrumvarp það, sem hér
liggur nú fyrir, ekki ráð fyrir
öðrum efnisbreytingum á
stjórnarskránni en þeim, sem
nauðsynlegar eru til þess að
stofna lýðveldi og ráðstafa
æðsta valdinu, er verið hefur í
höndum konungs og nú síðast
ríkisstjóra.
Hefur nefndin athugað frum-
varpið sérstaklega frá því sjón-
armiði, að eigi verði farið út
fyrir þau takmörk, sem stjóm-
arskrárbreytingin frá' 1942
heimilar, og flytur af því til-
efni nokkrar breytingatillögur,
fremur til þess þó að taka af
allan vafa í þeim efnum, en að
nefndin vilji halda því fram,
að farið hafi verið í frumvarp-
inu út fyrir þessi takmörk.
Það mun almenn skoðun í
landinu, að mikil þörf sé gagn-
gerðrar endurskoðunar stjórn-
arskrárinnar og að sú breyting
.ein sé ekki fullnægjandi, að
lýðveldi verði stofnað í stað
konungdæmis.
Þessi skoðun er einnig ríkj-
andi á Alþingi, og sést það á
því að með þingsályktun 8.
september 1942 er ákveðið að
fela milliþinganefndinni í stjórn
arskrármálinu til viðbótar því
verkefni að undirbúa lýðveld-
isstjórnarskrá „að undirbúa
aðrar breytingar á stjórnskipu
laginu, er þurfa þykir og gera
verður á venjulegan hátt“.
Stefna Alþingis í þessum mál
um hefur hinsvegar verið og. er
enn sú að blanda alls ekki
framtíðarendurskoðun stjórnar-
skrárinnar saman við ákvörðun
Alþingis og þjóðar um stofnun
lýðveldis og setningu lýðveldis
stjórnarskrár.
Telur nefndin þessa stefnu
heppilegasta til þess að fylkja
þjóðinni einhuga um stofnun
lýðveldisins.
Það leiðir af eðli málsins, að
í sambandi við allsherjarendur
skoðun stjórnarskrárinnar rísa
mörg vandamál og deilumál,
sem með engu móti má draga
inn í skilnaðarmálið.
Er að sjálfsögðu gert ráð fyr-
ir að horfið verði að frekari
endurskoðun stjórnarskrárinnar
þegar lokið er afgreiðslu lýð-
veldismálsins.
Nefndin hefur athugað gaum
gæfilega stjórnarskrárfrumvarp
ið, og er hún einhuga um, að
nú sé tímabært að samþykkja
lýðveldisstjórnarskrá, og mælir
eindregið með því, að Alþingi
sameinist nú um samþykki
stjórnarskrárfrumvarpsins; og
skorar jafnframt á þjóðina að
fylkja sér samhuga um málið
við þjóðaratkvæðagreiðslu þá,
sem ákveðin hefur verið.
Nefndin flytur nokkrar breyt
ingartillögur við frumvarpið.
Þótt þessar breytingartillögur
séu fluttar af nefndinni, þá
hafa einstakir nefndarmenn ó-
bundnar hendur um sumar til-
lögurnar, eins og > koma mun
fram við meðferð málsins á Al-
þingi og í þessu nefndaráliti.
Þessi fyrirvari nefndarmanna
um einstök atriði í tillögunum
raskar hinsvegar í engu fylgi
þeirra við frumvarpið sjálft,
þótt tillögur nefndarinnar verði
samþykktar, né dregur úr á-
skorun nefndarmanna allra til
Alþingis og þjóðarinnar um að
fylkja sér einhuga um lýðveld
isstjórnarskrána. Byggist þessi
afstaða nefndarmanna á þeirri
sameiginlegu skoðun, að ágrein
ingur um einstök atriði verði
að víkja fyrir þeirri höfuðnauð-
syn, að þing og þjóð samein-
ist um stofnun lýðveldisins og
setningu stjórnarskrár. Leggur
nefndin á það mikla áherzlu,
að þannig verði á þessu stór-
máli haldið á Alþingi og við
þjóðaratkvæðagreiðslu þá, sem
framundan er.
Verður þá vikið að breyting-
um þeim, sem nefndin leggur
til að gerðar verði á frumverp
inu.
Nefndin leggur til að heiti
forseta verði: Forseti íslands.
Þykir bezt við eigandi, að for-
setinn verði kenndur við land-
ið, og gleggst til aðgreiningar
frá forsetum Alþingis og for-
setum einstakra félaga.
í stjórnarskrárfrumvarpinu
er gert ráð fyrir því, að Alþingi
kjósi forsetann. Nefndin leggur
til að frá því ráði verði horfið
og í þess stað ákveðið, að for-
seti verði þjóðkjörinn. Þykir
nefndinni sem sú breyting
muni vera í samræmi við vilja
og óskir mikils þorra þjóðarinn
ar, eftir því sem næst verður
komizt. Er þetta meginbreyt-
ingartillaga nefndarinnar, og af
henni leiðir ýmsar aðrar breyt-
ingar. Hefur nefndin orðið að
eyða miklum tíma til þess að
athuga heppilegustu aðferðir
við þjóðkjör, og verður vikið að
því í öðru sambandi.
Nefndin lcggur til, að gerbreytt
verði 5. gr. frumvarpsins til sam-
ræmis við tillögu néfndarinnar um
þjóðkjör forseta í stað þingkjörs.
Er ætlast til, að allir alþingiskjós-
endur hafi kosningarrétt. Rétt
þykir að gera nokkuð strangar
kröfur um meðmælendafjölda við
forsetakjör, og er hér gert ráð fyr-
ir minnst 1500 meðmælendum, en
mest 3000, eftir því scm nánar
verður tiltekið í kosningalögum.
Þá er lagt til, að í lögum megi
ákveða, að meðmælendur skuli
vera úr öllum landsfjórðungum að
jafnri tiltölu við kjósendafjölda.
Byggist sú tillaga á því, að rétt-
mætt sé að krefjast þess, að for-
setáefni geti sýnt fram á, að hann
hafi nokkurt. fylgi víðs vegar um
landið, en þó megi ekki gera frek-
ari kröfur í þessu efni en tiltekið
er.
Nefndin leggur Lil, að sá sé rétt
kjörinn forseti, sem flest fær at-
kvæði, ef fleiri en einn eru í kiöri.
Mjög var um það rætt í nefndinni,
hvort rétt væri að setja ákvæði
til tryggingar því, að forseti yrði
endanlega kosinn af meirr hluta
þeirra, er þátt taka í forsetakjöri.
Komu ýmsar tillögur fram í því
sambandi, og mikil vinna var lögð
í athugun þcirra, en engin þeirra
var samþykkt í nefndinni. Varð
því niðurstaða nefndarinnir sú,
sem að ofan greinir. Er sú tillaga
flutt í trausti þess, að þjóðinni
takist að fylkja sér þannig uni
försetaefni, að atkvæði dreifist
eigi úr hófi fram.
I Nefndin leggur til, að kjörtíma-
bil forseta verði óbreytt, 4 ár, en
hefjist 1. ágúst og endi 31. júlí að
4 árum liðnum. Ennfremur, að
forsetakjör fari í’ram í júní eða
júli. Þykir sá tími hagkvæmastur
eftir þeirri reynslu, sem fengin er
um almennar kosningar.
Nefndin gerir ráð fyrir, að falli
forseti frá, skuli fara fram forseta-
kosningar, og skuli þá kjörtímabil
nýja forsetans vera frá kosningu
hans og til 31. júlí á fjórða ári frá
kosningu. Yrði því kjörtímabil
væntanlega að jafnaði ofurlítið
styttra en venjulega, þegar þannig
stæði á.
í tillögum nefndarinnar er á-
kvæði um, að kosrring skuii í’ara
fram, ef forseti dcyr eða lætur af
störfum, áður en kjörtíma hans
er lokið. En rétt er að taka það
fram, að nefndin gerir ráð fyrir,
að þegar þetta ber að höndum,
verði valinn heppilegur tími til
forsetakjörs, og losni sæti forseta á
þeim tíma, sem óheppilegur er til
forsetakosninga, þá verði farið eftir
ákvæðum 8. gr. væntanlegrar
stjómarskrár, unz forsetakosning
getur farið fram.
1 11. gr. stjórnarskrárfrumvarps-
ins eru ákvæði um það, að Alþingi
geti leyst forseta frá störfum, ef
alveg sérstaklega stendur á. Nefnd
inni sýnist óhjákvæmilegt að gera
ráð fyrir því, að nauðsyn geti til
borið að leysa forseta frá Störfum,
þótt hann fallist eigi á það sjálfur.
Þykir nefndinni það í samræmi
við tillögur hennar um þjóðkjör
forseta, að þjóðaratkvæðagreiðsla
skuli skera úr um það, hvort for-
seti skuli láta af störfum eða eigi,
þegar svo stendur á. En til þess að
eigi verði ráðizt í slíkt ófyrirsynju,
leggur nefndin til, að % hlutár
Alþingis verði að gera kröfu uin
þjóðaratkvæðagreiðsluna. Til enn
frekari tryggingar því, að eigi
vcrði stofnað til slíkrar þjóðarat-
kyæðagreiðslu, nexna knýjandi
nauðsyn beri til, þykir nefndinni
rétt, að skylt sé að rjúfa Alþingi
og cfna til nýrra kosninga, ef til-
lag'a þess um að leysa forselá frá
starfi hlýtur cigi samþykki þjóð-
arinnar, og jafnframt, að kjörtíma
bil forseta þess, cr í hlut á, hefjist
af nýju frá þeim tíma, er þjóðar-
atkvæðagreiðsla fór fram. Er þá
ætlazt til, að hið nýja kjörtímabil
verði reiknað eftir sömu reglum
og í 7 gr. segir.
Nefndin gerir breytingartillögur

.v I
;• Ví;.; úy i-þ] - ■'/’.>J •'.
/f- ’
few' ;=• i.,
Alþingishúsið við Austurvöll — staðurinn þar sem lýðveldis-
stjórnarskráin verður samþykkt
við 14., 20. og 23. gr., og eru þær
breytingar aðallcga orðabreyting-
ar. Þótti rétt að færa þessi ákvæði
í sama horf og nú er í gildandi
stjórnarskrá, þar sem þau snertu
hvorki sambandsslit né flutning
æðsta valdsins í hendur íslendinga.
I stjórnarskrarfrumvarpinu voru
ákvæðin um þingrof og þingrofs-
kosningar færð í nýjan búning, án
þess þó að með því væri gerð nokk-
ur veruleg efnisbreyting frá því, cr
þau ákvæði gildandi stjórnarskrár
hafa verið skilin og framkvæmd,
Niefndinni þykir rétt að færa þessi
ákvæði aftur í samá horf og í gild-
andi stjórnarskrá, og telur nefndin
sjálfsagt, að þau verði framvegis
skilin og framkvæmd á sama hátt
og verið Iiefur. Sú breyting frá
gildandi stjórnarskrá cr þó látin
haldast, að nú er svo að orði kom-
izt, að Alþingi komi saman eigi
síðar en 8 mánuðum eftir, að það
var rofið, en i gildandi stjórnar-
skrá segir, að Alþingi skuli stefnt
saman innan þess tíma. Er þessi
breyting talin heimil, þar sem hún
snertir verkefni konungs áður og
forseta nú.
í stjórnarskrárfrumvarpinu er
tekið fram, að lýðveldisstjórnar-
skráin öðlist gildi 17. júní 1944.
Einn nefndarmanna, Stefán Jóh.
Stefánsson, taldi þetta ákvæði
frumvarpsins valda því, að liann
mundi eigi geta mælt með sam-
þykki þess á Alþingi né við þjóð-
aratkvæðagreiðslu. Hins vegar lá
það fyrir i nefndinni, að yrði þetta
ákvæði tekið út úr frumvarpinu,
mundi nefndin öll verða einhuga
um að mæla með því, að frum-
varpið yrði samþykkt á Alþingi
og við þjóðaratkvæðagreiðsluna.
Einnig var vitað, að yrði þannig
á málinu haldið, mundi Alþingi
standa saman að afgreiðslu þess
fi'á þinginu og allir flokkar þings-
ins fylgja frumvarpinu við þjóðar-
atkvæðagreiðsluna. Með hliðsjón
af þessu og til þess að koma á
einingu um afgreiðslu málsins á
Alþingi hafa fulltrúar Framsókn-
arflokksins og Sjálfstæðisflokksins
í néfnclinni lagt til og samþykkt
ásamt Svefáni Jóh. Stefánssyni, en
gegn atkvæðum fulltrúa Sósíal-
istaflokksins, að á frumvarpinu
yrði gerð sú Iireyling. að stjórnar-
skráin öðlist gildi, þegar Alþingi
geri um það ályktun, í stað'þess,
að gildistökudagurinn sé ákveðinn
; frumvarpinu sjálfu. Jafnframt
hafa fulltniár Fra,msóknarflokks-
ins. og Sijálfstæðisflokksins gefið
svo liljóðandi yfirlýsingu í nefnd-
inni, sem færð er þar til bókar:
„Fulltrúar Framsóknarflokksins
og Sjálfstæðisflokksins Iýsa yfir
því, að þeir hafi samþykkt breyt-
ingartillöguna um gildistöku stjórn
arskrárinnar með þeim fyrirvara,
að þeir eftir sem áður séu bundnir
órjúfanlegum samtökum um að
láta stjórnarskrána taka gildi eigi
síðar en 17. júní n.k.“. Telja full-
trúar þessara flokka því eftir scm
áður tryggt, að lýðveldisstjórnar-
skráin gangi í gildi eigi síðar en 17.
júní n.k. og öryggið þó meira en
áður vegna aukins fylgis við májið.
Stefán Jóh. Stefánsson tekur það
frarn, að brottfelling ákveðins gild-
istökudags úr stjórnarskrárfrum-
varpinu sé af hans hálfu studd
þeim rökum, að hann telur, að ekki
sé nú tímabært að ákveða sérstak-
an gildistökudag, hvernig sem að-
stæður verða hérlendis og erlendis
þá, og eins af þeim ástæðum, að
hánn telur, að ná eigi sambandi
við konung, áður en gildistaka lýð-
veldisstjórnarskrárinnar er ákveð-
in.
Brynjólfur Bjarnason og Einar
Olgeirsson taka sérstaklega fram,
að þeir séu algerlega mótfallnir
því. að ákvæðið um, að stjórnar-
skráin öðlist gildi 17. júní 1944 sé
tékin út úr stjórnarskrárfrumvarp-
inu. Muni þeir beita sér gegn brtt.
þeirri, er meiri liluti nefndarinnar
hefur samþykkt við 81. gr. Með
því að taka þetta ákvæði út álíta
þeir:
1. að stjórnarskrármálinu sé
sjálfu stefnt í hættu, sökum
þess að cftir að þétta ákvæði
sé tekið út, sé hægt að fresta
stofnun lýðvddisins án þess
að þjóðin fái að gert,
2. að þjóðinni sé nieinað að
dæma um þetta sjálfri og á-
kveða gildistökudaginn. þann-
ig að hann verði eigi síðar en
17. júní 1944.
Enn fremur taka þeir fram, að
þeir álíta, að brottfelling þessa á-
kvæðis samrýmist ekki samkomu-
lagi milli þriggja flokka þingsins
um framgang stjórnarskrármálsins.
Út af þessu taka fulltrúar Sjálf-
stæðisflokksins og Framsóknar-
flokksins fram, að þeir telja fyrir-
hugaða afgrfeiðslu málsins í sam-
ræmi við áður gert samkomulag
þriggja flokka um stofnun lýðveld-
isins 17. júní.
Nefndin hefur athugað gaum-
gæfilega, hversu bezt yrði fyrir
koniið forsetakjöri fyrsta sinni.
Athugaði nefiiflin sérstaklega,
hvort mögulegt væri að gera ráð
fyrir því í stjórnarskránni, að þjóð-
kjörinn forseti gæti tekið við völd-
um, um leið og lýðveldið væri
stofnað. Komst nefndin að þeirri
niðurstöðu, að slíkt væri með öllu
ókleift að tryggja og yrði því að
ákveðá í stjórnarskránni kjör for-
seta til bráðabirgða með öðru móti.
Þótti þá rétt að Alþingi annaðist
þetta kjör til bráðabirgða, um leið
og lýðveldisstofnun yrði ákveðin,
en þjóðkjör fari fram að ári liðnu.
Skilnaðarnefnd sameinaðs þings
skilaði í gœr eftirfarandi áliti um
sambandstiUöguna:
Nefndarálit um till. til þál. um
niðurfélling dansk-íslenzka sam-
bandslagasamniiigsins og um rétt
danskra ríkisborgára heimilisfastra
á íslandi. — Frá skilnaðarnefnd.
Skilnaðarnefnd, er Ivosin var til
íhugunar tillögu þessari, hélt fyrsta
fund sinn 21. jan. s.I. Síðan hefur
nefndin starfað í náinni samvinnu
við sameinaðar stjórnarski-árnefnd
ir beggja aðila, sem skipaðar eru
sömu mönnum og skilnaðarnefml,
og fulltrúa ríkisstjórnarinnar.
Meginhluti starfsins liefur beinzt
að því að koma á samkomulagi
um, að allir flokkar þingsins vinni
saman að því á Alþingi, að skiln-
aðartillagan og lýðveklisstjórnar-
skráin verði nú samþykkt, og vinni
einnig utan þings að því á allan
liátt, að þjóðin sameinist sem bezt
í atkvæðagTeiðslu um þessi mál.
Er nú loks fengin niSurstaða í því
efni.
Um skilnaðartillöguna var að
meginstefnu ágreiningur um það
eitt í nefndinni, hvern meiri hluta
á Alþingi og við þjóðaratkvæða-
greiðslu þyrfti, til þess að hún
yrði talin lögformlega samþykkt.
Allir nefndarmenn nema einn
telja, að einfaldur meiri hluti nægi,
en einn (Stefán Jóh. Stefánsson)
telur, að um þetta beri að fylgja
ákvæðum sambandslaganna. Þrátt
fyrir þenna ágreining eru allir
nefndarmenn þó á einu máli um
það, að mjög æskilegt sé, að þátt-
taka í atkvæðagreiðslu og fylgi
við tillöguna verði sem allra mest,
til þess að sýna seiú. fúllkomnasta
þjóðareiningu. Tclur Stefán Jóh.
Stefánsson einnig mjög brýna
nauðsyn til þessa vegna ákvæða
18. gr. sambandslaganna.
Þessum ágreiningi er því ekki
svo varið, að hann geti sundrað
þeim um fylgi við tillöguna, sem
efni hennar eru sammála, sem sé
því, að dansk-íslenzki sambands-
lagasamningurinn falli nú form-
lega úr gildi. Allir þeir, sem þess
óska, hljóta að beita sér af alefli
fyrir sem mestu fylgi við tillög-
una, bæði nú á Alþingi og við þjóð-
aratkvæðagreiðsluna, til þess að
engiini ágreiningur geti átt sér
stað, hvorki um eindrægni þjóðar-
innar né formlegan rétt liennar til
sambandssjita. Því fleiri íslending-
ar sem taka þátt í þjóðaratkvæða-
greiðslunni og veita tillögunni sam-
þykki sitt, því meiri likur eru til.
að af sjálfu sér hverfi úr sögunni
skoðanamunur, sem í nefndinni
hefur komið fram um, hvert at-
kvæðamagn þurfi til samþykktar
tillögunni. Allir nefndarmenn
munu af alhug beita sér fyrir, að
þeim ágreiningi verði eytt með
þcssum hætti. Er þess því fastlega
að vænta, að allir þingmenn geti
á ný goldið tillögunni samjiykki
sitt, er Alþingi kemur sainan til
lokaákvörðunar málsins að aflok-
inni þjóðaratkvæðagreiðslunni. En
nefndinni, Iivort setja skyldi í til-
löguna sjálfa ákvæði um, hvenær
þjóðaratkvæðagreiðslan færi fram.
Þess þótti þó eigi þörf, því að ráð-
gert er, að sérstök lög verði sett
um þessa þjóðaratkvæðagreiðslu
og þá, sem fram á að fara um lýð-
veldisstjórnárskrána, og verður
þetta að sjálfsögðu ákveðið í þeim.
En um það er samkomulag, að eigi
henti að láta þessar atkvæða-
greiðslur fara fram fyrr en 20. maí
n.k.
Nefndin íhugaði rækilega ákvæði
f.illögunnar um rétt danskra ríkis-
borgara heimilisfastra á fslandi.
Að athuguðu máli þótti betur fara
á að hafa alls engin fyrirmæli um
þetta í þessari tillögu. Það er ljóst,
að hvort eð er, þarf að setja um
það sérstök lög, svo sem frá upp-
hafi var ráðgert um þau ’efni, er
stjórnarskráin tekur til, sbr. ákv.
stjórnarskrfrumvarþsins um stund
arsakir, og var þá óþarft að víkja
að þessu í tillögunni. En þar við
bætist, áð samkomulag er um að
tímabinda nú þegar þann rétt, sem
dönskum ríkisborgurum verður
veittur hér, jafnframt því sem eðli-
legt virðiJst að minnka hann eigi
frá því, sem nú er, á meðan þau
bráðabirgðaákvæði eru í gildi.
verður nánar kveðið á um þetta
í sérstökum lögum, sem verið er
að undirbúa að tilhlutun nefndar-
innar.
Til viðbótar þessari breytingu á
tillögunni léggur nefhdin til, að
nokkuð verði vikið ivið orðum, án
þess að það hafi nokkra efnisbreyt-
ingu í för með sér.
Nefndin er því sammála um að
leggja til, að tillagan verði sam-
þykkt með svofelldum breyting-
uin:
1. Tillgr. orðist svo:
Alþingi ályktar að lýsa vfir
því, að niður sé fallinn dansk-
íslenzki sambandslagasamn-
ingurinn frá 1918.
Ályktun þessa skal leggja
undir atkvæði allra alþingis-
kjósenda til samþykktar eða
synjunar, og skal atkvæða-
greiðslan vera leynileg. Nái
ályktunin sainþykki, tekur
hún gildi, er Alþingi hefur
samþykkt liana að nýju að
aflokinni þessari atkvæða-
greiðslu.
2. Fyrirsögn lillögunnar verði:
Tillaga til þingsályktunar
um niðurfelling dansk-íslenzka
sambandslagasamningsins frá
1918.
Alþingi, 21. febrúar 1944.
Gísli Sveinssno, form.; Bernh.
Stefánsson, fundarskrifari; Bjarni
Benediktsson, frsm ; Ólafur Thors;
Eysteinn Jónsson; Sveinbjörn
Högpason; Einar Olgeirsson; Her-
mann Jónasson; Gunnar Thorodd-
sen; Stefán Jóh. Stefánsson; Magn-
ús Jónsson: Brynjólfur Bjarnason.
tryggt er. að Alþingi komi saman
i þessu skyni eigi síðar en uin miðj-
an júnímánuð n.k.
Nokkuð vav um það rætt í
UIYIB
ætí 14