Þjóðviljinn - 19.04.1944, Blaðsíða 2

Þjóðviljinn - 19.04.1944, Blaðsíða 2
X HÖÐVIWÍWW Miðvikudagur 1». apríl 1944.. ,FllWn saii. Hoiiin lzl‘ Nútíma menningarskiiyrði í sveitunum fást aðeins með sam- færslu byggðarinnar Vitalð við Bjðrn Jónasson bðnda á HámundarstSðum ( Vopnafirði Björn Jónasson bóndi á Hámundarstöðum í Vopna^irði, hefur dvalið 'hér í bænum undanfama daga. Hann verður sjötíu og fjögurra ára eftir nokkrar vikur, en hann er enn kviklegur í hreyfingum sem ungur maður og marg- ir okkar, sem yngri emm, mættum öfunda hann af áhuga hans fyrir því sem er að gerast í heiminum í dag. Það hefur margt á daga hans drifið um ævina og hann segir vel og fjörlega frá. Fréttamaður Þjóðviljans hitti hann að máli um daginn og fer frásögn Bjöms hér á eftir. BÆNDUR ALDREI EINS VEL STÆÐIR EJÁRHAGSLEGA OG NÚ. Talið berst fyrst að almennum fréttum austan úr sveitinni. — Ég lít svo á, segir Björn, að bændur hafi aldrei verið eins vel stæðir fjárhagslega og nú og aldrei hafvt eins mikið handa á xnilli al- mennt, og í hverri sveit munu þeir vera fáir sem ekki hafa getað borgað skuldir sínar á undanförn- um árum. Það er mikill munur á lífi þjóð- arinnar nú og fyrr, lífsskilyrði eru nú ÖII betri þótt margir séu örð- ugleikarnir, einkum í dreifbýlinu. Munurinn á þægindum í sveit og kaupstöðum er mjög mikill og fólkið flykkist þess vegna úr sveit- unum og fámennið gerir alla hluti erfiðari í sveitinni. „FLYTJUM SAMAN. BYGGJUM BÆI“. — Á hvern hátt álítur þú að sé bezt að jafna muninn á lífsþæg- indum í sveit og kaupstöðum? — Það er strjálbýlið sem mest- um örugleikum veldur. Þess vegna myndi borga sig bezt að færa byggðina samkn og byggja þorp og bæi. Þá skapast skilyrði til samtaka, rafvirkjana og notkunar stórvirkra landbúnaðarvéla. Oll framleiðsla verður léttari, ódýrari og afköstin verða meiri. Með sam- tökunum skapast félagsandi og fé- lagsþroski. Síðan á að byggja landið á ný og færa byggðina út þegar fólk- inu fjölgar. Ég álít að góðar jarðir við sjó eigi fyrst og fremst að sitja fyrir um samfærslu byggðarinnar vegna þess að þar eru tveir möguleikar fyrir hendi til þess að bjarga sér. Það er mikils virði fyrir slíkt þorp, þó að það geri ekki meira cn fram- leiða sjávarafurðir til sinna eigin þarfa. — Hvað álítur þú helzt standa í vegi fyrir því að byggðin verði færð saman? — Það er gömul bændahugsun að vilja hafa sem mest land til þess að geta búið stórbúi. Sumir segja einnig, að ef byggð- in færist saman verði bændurnir smáir, — smáir bændur og smáir í hugsunarhætti. En með sam- færslu býggðarinnar skapast ein- mitt skilyrði til samtaka, er geta gert bændurna máttuga og stóra í samtökum sínum. STYRKJAPÓLITÍKIN SKAPAR SÍVAXANDI EFNAIIAGSMUN. — Hvað segja bændur um — uppbóta- og styrkjapólitíkina? — Það mun nú vera ærið mis- jafnt, en fleiri munu þeir vera, sem telja hana óréttláta. — ILvernig verkar hún? — Hún verkar þannig að sumir fá 500 kr. en aðrir 25 þús. kr. Dæmi er um að heimili með 4 fullvinnandi maiineskjum fær 25 þús. kr. í uppbætur og annað þar sem eru Htil efni, erfið aðstaða og 4 börn í heimili fær 500 kr. í upp- bætur. Peir, sem sízt þurja styrks með já rnest, en þeir sem mesta þörj haja jyrir styrlc fá minnst. Hið sama kemur fram í jarð- ræktarstyrknum. Þeir sem hafa góða aðstöðu geta haft styrksins góð not, en hinir fá svo lítið að þá munar ekkert um hann. SKAPAST JARÐ- EIGENDASTÉTT ? — Heldurðu að jarðirnar færist á færri hendur? — Eins og ég sagði áðan hefur efnahagur bænda almennt batnað, en þó er efnahagsmunurinn meiri en áður var, því stórbændurnir eru orðnir miklu ríkari en áður í hlutfalli við hina smærri bændur. Það er því ekki ósennilegt að þeir noti aðstöðu sína til þess að leggja fleiri jarðir undir sig. ÁTTI EINU SINNI 75 AURA INNI. — Þú sagðir áðan að allir bænd- ur vildu búa stórbúi, dreymdi þig um að verða stórbóndi? — Allir bændur munu með þeim ósköpum fæddir, að þá dreymir um að verða stórbændur. Auðvit- að vildi ég búa stórubúi, en hvern- ig ég hef framkvæmt það, sér þú bezt á því, að á öllum þessum ár- um síðan ég kom að Hámundar- stöðum 1895 átti ég einu sinni inni 75 aura. — Ég á alla mína reikn- inga frá liðnum árum. Þó hefur enginn af viðskipta- vinum mínum verið óánægður, ég lief borgað mínar skuldir, og það hafa margir grætt á mér, en ég ekki á þeim. — Það er kannski þess vegna, sem þú hefur aldrei átt meira inni en 75 aura. — Já, það er ekki ósennilegt að það sé einmitt þess vegna. fíjörn Jómasson. ÆSKAN VAR ÓBLÍÐ. — Viltu ekki segja mér eitthvað frá gömlum tíma, hvernig lífið var í þínu ungdæmi og ævi sjálfs þín? — Ég er fæddur að Fossi í Vest- 1870. Ég missti föður niinn þegar ég var þriggja ára gamall og var á hrakólum fyrstu árin og dvaldi hjá vandalausu fólki fram yfir fermingaraldur. BÉZT VIST IIJÁ IIINUM FÁTÆKU. — Hvernig var aðbúðin í þá daga? — Ilún var nú upp og niður, en útkoman hjá mér var sú, að mér þótti betra að vera hjá fátæku fólki heldur en því ríka, því þeg- ar nóg var til hjá fátæku fólki þá hafði maður nóg, en svalt kannski á milli, en hjá þeim efnuðu var alltaf jafn skammtur, miðaður við það minnsta sem hægt var að kom- ast af með. En svo var elcki ótítt að þeir hentu ónýtum mat á vorin. HRÍSSÆNG — MOLDAR- GÓLF — SKJÁGLUGGI. — Hvernig voru húsakynnin í þínu ungdæmi? — Ég var á litlu koti frá því ég var 9 ára til 12 ára aldurs. Skipun bæjarhúsanna var þannig: Til annarrar handar við bæjar- dyrnar var búr, en hinum megin eldhús, allt úr torfi. Síðan var gengið í baðstofuna. í henni voru tvö rúm meðfram öðrum veggn- um. I öðru þeirra voru hjónin og börn þeirra, en ég í hinu. Lengd baðstofunnar var ca. 0 álnir, breidd ca. 5 álnir. Rúmin voru bálkar, hlaðnir úr torfi. Fyrir ofan annað rúmið'voru lagðar fjalir upp með veggnum. Fyrir ofan mitt rúm var strengd- ur strigi. Franian á endilangan bálkinn var sett fjöl og gafl milli rúmanna. — Aðrar fjalir voru ekki í baðstofunni. Inn í miðjan bálkinn var hola, var hella lögð yfir og var næturgagnið geymt þar. Ofan á bálkinn var látið hrís og hey og breiddur strigi yfir, á því var sofið. 3=2 'MaiiGt’toéðtnrink Þýðingarlítill áróður Tvö stórveldi hafa tekið upp þann sið að útvarpa fréttum á ís- lenzku við og við. Auðvitað er þetta gert í áróðursskyn;. Þessum útvarpssendingum er æOað að ut- breiða stríðssjónarmið hvorra aðila um sig. Sennilega mundu þessi stór veldi ekki eyða dýrmætum tima og orku i þessar sendingar ef þau vissu hve gjörsamlega þýðingar- lausar þær eru. Það mun leitun að íslending sem á þær hlustar og þó að einhverjir slíkir kunni að vera til, láta þeir þessar fréttir áreið- anlega eins og vind um eyru þ.óta, því að íslendingar eiga sem belur fer frjálsan aðgang að frét.aser^I- ingum beggja stríðsaðila. fsl mzka útvarpið og blöðin flytia pær. Að sjálfsögðu er Bretum og Þjóðverj- um ekki of gott að útvarpa a ís- lenzku við og við og engum er það til meins, en það svarar roiðan- lega ekki kostnaði og líklega verk- ar það öfugt við tilganginn eí nokk- uð er. „Mikil er sú vitleysa“ Vitið þið, að einn fermeter af landi hérna í miðbænum er nú seldur á meira en 1000 kr. Það er ekki furða þótt manni nokkrum sem um þetta heyrði ný- lega, yrði að orði: „Mikil er sú vitleysa" Með þessu söluverði kostar með- allóð við Austurstræti svona frá 6000 þús. til einnar milljónar. Mál þeirra sem kaupa „En þetta er mál þeirra sem kaupa, og kemur ekki öðrum við“ segja sumir. „Ef þeir geta lagt fé í þetta þá þeir um það“. En þetta er ekki aðeins mál þeirra sem kaupa. Þetta er mál allra Reyk- víkinga- og raunar allra lands- manna. Þeir, sem slikar lóðir kaupa gera það til að reka þar verzlanir, og viðskiptavini þessara verzl ana láta þeir borga lóðarverðið og annan kostnað, með ærnu álagi. Moldargólf var í baðstofunni og var það skreytt fyrir hátíðar með því að sópa það vel og bera á það ösku, varð það þá dálítið hvítt og þokkalegt. Þekjan var reft upp, ofan á raftana var Iátið tróð (birkilim — hrís) til þess að hægt væri að liafa færri rafta og þeir fúnuðu síður. Glugginn var, að mig minnir, kringlóttur — skjágluggi. — Var kalt þarna? — Ekki var það nú svg mjög. Einn veturinn, frostaveturinn 1881 mynduðust reyndar svo mikil grýlukerti fyrir framan bað- s'tofuhurðina af ylnum innan frá, að ísströnglarnir á gólfi og í lofti náðu saman svo erfitt var að opna hurðina, sem opnaðist út. ÞRÖNGT í BÚI. — Var alltaf nógur matur? — Stundum var þröngt í búi. Þessi hjón áttu enga kú, en 30 ær, og sat ég yfir þeim frá því ég var 9 ára gamall. Versta vorið lifði fólkið á ein- tómuin fjallagrasagraut, því eng- inn annar matur var til. Framan af var hami blandaður banka- byggskorni, en svo þraut það. Engin sigling var þá komin, en ég man enn hvílíkt hnossgæti okkur Það er því fjöldinn sem borgar- hinar dýru lóðir í Miðbænum en ekki þeir sem kaupa þær, að nafni til. Þessir verzlunarhættir hafa víð- tæk áhrif á alla efnahagsstarfsemi og öll viðskipti í landinu. Það er því alþjóðarmál þegar einn fermet- er af landi er seldur á 1000 kr. eða meira í miðbænum. Svo er það hliðin sem að bænum veit Mest varða þessi mál bæjarfé- lagið. Það eru ráðstafanir bæjar- félagsins, gatnagerð, hafnargerð o. s. frv. sem gert hafa þessar lóðir verðmætar. Hinsvegar stendur þetta gífprlega verð oft mjög í vegi þess að bærinn geri nauðsynlegar umbætur á gatnakerfi sem og skipu lagi: Hin ibinnsta breyting á gatna- kerfi á hinum dýru svæðum, kost- ar of fjár vegna þess að bærinn þarf að kaupa hina dýru fermetra. En þéssar aðgerðir bæjarins leiða svo að jafnaði til þess að einhverj- ar lóðir sem áður voru ekki í ýkja- háu verði, stórhækka og jafnvel hinar dýrustu lóðir verða ennþá. dýrari. Allt er þetta hinn herfileg- asti vítahringur. Bærinn ger- ir ráðstafanir sem leiða til verð- haékkunar á landi, en sú verðhækk- un leiðir aftur til að torvelda eða gera bænum ill kleift að gera nauð synlegar umbætur á götum og; skipulagi. Aðeins ein leið Út- úr þessum ógöngum er aðeins: ein leið fær, það er að bærinn eignist allt það land sem hann er byggður á og allt land í sínu næsta nágrenni. Alþingi, þarf að setja lög sem heimila öllum bæjarfélögum að taka land það sem bæirnir ei;u byggðir á eignarnámi, samkvæmt fasteignamati, og greiða andvirðið; með bæjarskuldabréfum til langs; tíma. Sjálfsagt væri svo að tryggja núverandi eigendum afnotarétt af lóðum þeirra innan þeirra tak- marka að samrýmst geti almenn- ings heill. þótti að fá þurra rúgköku glóðar- bakaða þegar nijöl hafði verið sótt. í kaupstaðinn. — Sá ekki á ykkur af sulti? — Það er áreiðanlegt að þetta.. hefur mjög dregið úr vexti og kröftum, er. misdægurt hefur mér eiginlega aldrei orðið um ævina nema í þrjú skipti, sem ég hef legið í lungnabólgu. GENG TIL SUÐUR- LANDS MEÐ ALEIGUNA í BUXUM Á BAKINU. Eftir ferminguna fór ég aðE vinna fyrir mér á eigin spýtur. Þegar ég var 17 ára gamall lagðí ég af stað til Suðurlands með Hannesi gamla pósti. Hitti hann á Stað í Hrútafirði og var honum. áhangandi suður. Þá bar ég allar mínar eigur í einum buxum. Batt fyrir streng- inn og skálmarnar, hafði skálm- arnar yfir axlirnar og hélt í þær. Ég átti fátæka móður og föður- bróður hér í Kaplaskjóli, til þeirra. fór ég og kom öllum að óvörum, — í þá daga var enginn sími. Ég var síðan ráðinn vikadi^eng- ur hjá Sigurði í Hrólfsskála á Sel- tjarnarnesi. Þar var ég eitt ár, en fór þá til frænda míns, Sveins Framhald á I. gfða,

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.