Þjóðviljinn - 24.05.1944, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 24. maí 1944.
ÞJOÐ VILJINN
S
%
17. mai og Henrik Wergeland
Eftir A. H. Winsnes ptófessor
Guðmundur Davíðsson:
-------------------------- |
EIIíh MMh- oi llfirarielttarsiads
Stjórnarskráin, tákn frelsisbar-
áttu Noregs, hefur samlagazt svo
hugsunum og tilfinningalífi Werge-
lands, að eins dæmi mun vera fyrr
eða síðar. — Faðir hans, prestur-
inn Nicolay Wcrgeland, var með-
Iimur þjóðfundarins á Eiðsvelli.
Sjálfur ólst hann upp á Eiðsvelli.
Þar hlaut hann sögulegan skilning
á samhenginu í lífi þjóðar okkar.
Hann skrifar: „Ef maður sér ein-
hvern Norðmann, sem kom til
Eiðsvalla, vera hugsandi í skugga
bjarkanna þar, þá getur maður
veðjað tíu á móti einum um að !
það, sem hann er niðursokkinn í,
eru hugmyndir um endurfæðingu
hins gamla Noregs í hinum unga
Noregi“.
Hrifningin af liinu nýunna frelsi
Noregs og trúin á framtíð hans var
honum ekki einkamál. Aðrir urðu
að fá hlutdeild í henni. Hann varð
að sýna hana, — úti á götunni.
17. maí var auðvitað dagurinn.
En Karl Johan konungur var á
móti því.
Hversvegna 17. maí? spurði
hann. Af hverju ekki alveg eins 4.
nóvember til að minnast sambands
ins við Svíþjóð? Wergeland gamli
prófastur var smeykur og reyhdi
að draga úr ákafa sonar síns.
En 17. maí 1829 voru allir á-
minningar gagnsjausar. Það var
fjörugt-í Christianiu síðari hluta
dags. Sólskin og sumarblíða. Fólk
gekk niður að höfninni til að horfa j
á stærsla gufuskip Noregs. Það hét j
„Cortstitutionen“ (stjórnarskráin).
„Lifi Constitutionen!" hrópaði
Wergeland. Fögnuðurinn var mik- j
ill. Fólkið hrópaði húrra. Sungin :
voru ættjarðarljóðin „For Norge
kjempers födeland“ og „Sönner av
Norge“. i
Svona var haldið áfram í þrjá
stundarfjórðunga. Því næst gekk
fólkið upp Kirkjugötu til Stórtorgs
ins.
„Það líktist grunsamlega mikið
kröfugöngu" segir í lögregluskýrsl-
unni.
A stórtorginu voru herlög lesin
upp, hermenn skárust í Jeikinn og
mannfjöldanum var sundrað. —
Wergeland fékk „töluvert sverðs-
högg á bakið“.
Við yfirheyrslu hjá lögreglunni
var fullyrt, að hann hefði verið
drukkinn. Hann svaraði, að það
hefði koinið fyrir áður, að fólk
hefði haldið, að liann væri drukk-
inn, þó að hann hefði ekki smakk-
að dropa.
Ilér er önnur mynd af Werge-
land og 17. maí.
Það er 15 árum seinna, vorið
1844, árið áður cn hann dó.
í þetta skipti var það ekki kvíði
íyrir andúð Karls Jóhanns konungs
sem torveldaði þátttöku hans í
borgaragön^u þeirri, sem var skipu
lögð af þessu tilefni, cn sjúkdóm-
ur sá, sem nokkru seinna dró hann
til dauða, hafði þegar náð tökum
á honum.
Systir hans, Camilla Collett, ætl
aði að líta inn til hans þennan dag
og hugga hann vegna þess, að
hann skyldi þ.urfa að liggja í rúm-
inu.
Hún gengur upp Slottsbakken.
Sér til skelfingar mætir hún honum
þnr. ..S'-T’-.orr^ir og
A. 11. Winsnes prófessor í bókmenntum kom til London i
fyrra og er nú m. a. forstjóri norsk-brezku stofnunarinnar. Hann
hefur skrifað þessa grein um 17. maí og hið mikla norska skáld,
snillinginn Henrik Wergeland, sem var sá fyrsti, sem bar fram
þá hugmynd, að Norðmenn yrðu að halda upp á stjómarskrár-
daginn.
skrifar hún, „,en með 17. maí-
glampann í augunum hraðaði hann
sér niðureftir“.
Drukkinn? Já, víst var hann
drukkinn. En það var andleg ölv-
un. Hann var ölvaður af guðaveig,
af frelsinu.
„Líkami þinn er bikarinn, andi
þinn vínið. Drekktu vínið að
morgni og kvöldi'*.
Frelsið var, eins og Wergeland
skiidi það, óþrjótandi uppspretta
lífs, trúar og vonar. Frelsið var hon
um ekki óákveðin hugmynd. Hann
vissi meira um það en svo. Hann
vissij að það var sjálfur guðdóms-
neistinn í mönnunum.
Hin fasta staða Wergelands í
heimi liinna andlegu verðmæta má
ekki gleymast, ef maður vill skilja
eðli föðurlandsástar hans.
Föðurlandsást hans einangrar
ekki, heldur knýtir mennina sam-
an.
Það er hyldýpi á milli þjóðernis-
tilfinningar Wergelands og hinnar
villimannslegu, blóðidrifnu þjóðern-
isstefnu nazista'.
Henrik Wergeland og 17. inaí,
Henrik Wergeland og stjórnarskrá-
in eru órjúfandi samkhýtt í hug-
um okkar. Þetta eru tvö tákn. sem
eru orðin eitt. Sérhver sannpr 17.
maí á að vera minning Wergelands.
Ef við bregðumst öðru tákninu,
bregðumst við líka hinu. — Þau
eru tákn hins sanna. Tákn frelsis
og manngildis, — tákn frelsis og
anda. — Það eru eilífar hugsjónir.
Þau gilda um alla tíma. Þau verða
að vera mælikvarði allra nýrra
hluta.
Aldrei liefur arfurinn frá Wérge-
land verið okkur Norðmönnum
dýrmætari en í dag, — aldrei jafn-
skuldbindandi. Aldrei hefur það
verið sannara, sem Björnstjerne
Björnson sagði við afhjúpun minn-
isvarða Wergelands í Studenter-
lunden í Osló, að sérhver ný hug-
mynd í Noregi yrði að liafa vígslu
hans, ef hún ætti að finna hljóm-
grunn í sál þjóðarinnar.

S KÁK

Kejípuin um skákmeistaratitil Banda-
ríkjanna átti að hefjast 15. apríl s. 1. og
er því sennilega lokið núna. Búizt var við
að flestir beztu meistarar Bandaríkjanna
kepptu á mótinu, t. d. Fine. Kashdan,
Horowitz, Kupschik o. fl. og auk þess átti
að \elja átta þátttakendur á undirbún-
ingsmóti, sem halda átti í marz. Ovist
| var um þátttöku Reshevskys, en ef hann
verður ekki með, hefur Fine iangmestar
líkur til vinnings, l>ví að hann er einn af
allra fremstu skákmönnum heimsins. A
seinustu árunum fyrir stríð tók liann þátt
i fjölmörgum mótum, bæði í Evrópu og
Ameríku og alltaf með ágætum árangri.
Bczta afrek hans mun hala verið á A. V.
It. O. mótinu í Hollandi 1938, þar sem hanii
og Keres urðu efstir, þótt allir beztu skák-
| menn heimsins væru með. I fyrstu sex
; skákunum fékk Fine 5% vinning og er það
I sennilega einsdæmi á jalnsterku móti.
j Hér fer á eftir fyrsta skákin. sem hann
; tefldi í A. V. R. O.
I
i R. Fine. M. Botvinník.
10. aíxW BaS X bJ/
11. BdS—65f Re 7—cö?
Betra var Bd7 með svipuðu tafli..
12. BbSXcOj! 67 X c6
13. Hal—elf!
Nú vinnur hvítur peðið aftur með miklu betri stöðu.
13. BbiXcSi
n. Bcl-—d2 Í7—16
15. 0—0 0—0
16. Bd2 X c3 diXcd
17. Ddl—el a7—aö
1S. DclX cS Bc8—a6
19. IIj 1—0,1 Ba6—6,5
20. Ilalf—</.}/
Fine lætur ekki blekkjast. Eftir 20.
HXa5, HXaö; Hxa5, Ddlf eða 21.
DXa5, Dxa5; .22. Hxa5, IId8 mundi
svartur fá gott mótspil. Eftir hinn gerða
leik ræður hvítur taflinu.
HVITT: SVART:
1. e2—eJi e7—e6
2. d2—dh d7-—dð
3. Rbl—c3 Bf8—bl
4. eh—z5 c7—cð
Gætilegra er fyrst 4 . Re7. Botvinnik
vonast eftir 5. Dg4, Re7; 6. Dxg7. Hg8;
7. Dxh7, ckfl4; 8. aS, Bxc3f; bXc3, Dc7 með góðu mótspili.
5. dliXcB Rg8—t7
6. Rgl—jS Rb8—c6
7. Bjl—dS dð—di
Nú vinnur svartur peð, en fær erfiða
stöðu. Óruggara var þess vegna annað
hvort BXc5 eða Rg6.
20...................... DcL8—e7
'21. II d!)—d(i! að—a.1/
22. Dc3—e-1 HaS—oT
23. Rj3—d.2! ......
Hótar c4 og gegn þeirri hófun er engin
fullnægjandi vörn.
23 • aJi—a3
21,. c2—c4 Bbo—aJt
25. eí>Xj6 De7xj6
26. Iíal Xa.3 " Hj8—eS
27. 1,3—1,3 lIa7—aS
28. Rd2—jS Dj6—b2
'29. RfS—e5 $ Db‘2—6í t
.10: Kgl—h2 Dbl—jS
31. DeS—go!
Sterkur leikur. Hótar bæði Hd7 og Hf3.
8. a2—a3 2bJt—a-5 Svartur átt: lítinn tímc eftir o;v gaf skák-
P. hS—hí RcSxhí ina. þar sem staðan er h'ka a.vcg vonlatis.
Mintiíngargjafír um fæðingu barna
Meðan skógarins naut við, í j
hverri sveit á landinu, mátti
segja, að hann væri á flestum
sviðum undirstaða að velmeg-
un fólksins. En hann var ekki
einungis bjargvættur þess hluta
landsmanna, sem bjó í sveitum
landsins, heldur líka — og ekki
hvað sízt þeirri stétt manna,
sem hafði fjöl undir fótum úti
á hinum víða sæ. Margur sjó-
maðurinn hefur átt skógartrján
um líf sitt að þakka. frá því er
sögur fara af, er fyrsta fleytan
var útholaður trjábolur, og til
fljótandi halla nútímans.
Sjómannastéttin getur því
ekki frekar en aðrir landsmenn,
sneitt sig alveg hjá þátttöku í
skógræktarstarfi. Á sama hátt
og jarðyrkjumaðurinn, sem
gróðursetur tré og fæ; það til
að vaxa, ræk.tar þak yfir höfuð-
ið, gæti sjómaðurinn stutt að
gróðursetningu fjaia í bátinn
undir fætur sér.
Eg minnist á þetta sökum
þess, að raddir hafa heyrzt um,
.að skógrækt væri sjómánna-
stéttinni óviðkomandi mál.
Hvert sem litið er í þjóð
lífinu og hvar sem athafnir
manna, á sjó eða landi, eru aí-
hugaðar, sér maður skógarirén,
beinlínis eða óbeinlínis, grípa
inn í verkahring manna. og eru
nálega ekki síður lífsskilyrði
fyrir fólk en matur og drykkur.
Nýlega er stofnaður sjoður, er
nefnist Trjáræktar- og blórn-
ræktarsjóður. Hann er s’.ofnað-
ur í því skyni að siyrkja tvo
efnilega unglinga — dreng og
stúlku, — á ári hverju, til að
nema trjárækt og biomjurta-
rækt, og til að verðlauna menn
fyrir vei ræktaða sxrautgarða
við heimili sín. Þeir. sem stofn-
uðu sjóðinn, voru starfsfólk Al-
þingis 1943. Var það gert í minn
ingu um, að þá voru liðin rétt.
100 ár frá endurreisn Alþingis.
Sjóðurinn er nú um 1760 kr., og
ávaxtaðúr í Söfnunarsjóði Is-
lands. Skipulagsskráin er birt í
B-deild stjómartíðindanna.
Þess er vænzt, að allir, sem
unna trjárækt og blómjurta-
rækt í landinu, leggi af mörk-
um dálitla upphæð sjóðnum til
eflingar, svo að hann geti sem
fyrst náð því marki sem hon-
um er sett. Styrkveiting úr
sjóðnum getur ekki komið til
greina fyrr en vextir hans
nema minnst 500 kr. á ári.
Varla er ástæða til að fjölyrða
mikið um að hverju gagni slík
ur sjóður gæti orðið í framtíð-
inni, til eflingar trjárækt og
annarra fegurðarjurta ílandinu.
Það ætti að vera augljóst mál.
En hann ætti líka að skapa sið-
bætandi hugsunarhátt h‘;á
æskufólki og koma þeim skiln-
ingi inn í meðvitund manna,
að gróður jarðar, hverju nafni
• sem nefnist, hafi rótt á að lifa
^ cg þro:’:as', rr.-nmm t” gagns,
og að hann eigi að rækta fólk-
inu til framfara og menningar.
en ekki spilla honum að óþörfu,
eins og oft hefur átt sér stað og
enn gætir óþarflega mikið.
% Lítið trjáfræ getur með tím-
anum orðið að risavöxnu tré, et
það nýtur góðra vaxtarskilyrða
og því vilja engin slys til. Svo
er um þennan litla sjóð. Vöxtur
hans og framför í landinu er
undir því komið, að fólkið sýni
honum álíka ræktarsemi og
náttúran gerir, þar sem hún
ræktar og elur upp hinn feg-
ursta trjágróður og blómjurta-
safn. .
Auk gjafa og áheita, sem
vænta má að sjóðnum hlotnist
frá fólki, sem hefur áhuga á
trjárækt og blómjurtarækt,
skal benda hér á aðferð, er
vel mætti verða honum til
skjótra framfara, og áformað er
að tekin verið upp frá og með
1. júlí n.k. Hún er sú, að farið
er fram á, að öll hjón á landinu
greiði í sjóðinn minnst 10 kr„
sem minningargjöf um fæðingu
hvers barns, sem þau eignast.
Fæðingardagur barns er gleði-
dagur foreldranna, ef móðir og
barni heilsast vel. En dánardæg
ur er sorgardagur, þó er hann
oft heiðraður með minningar-
gjöf um hinn dána, sem færð er
einhverri stofnun. Hví skyldi þá
ekki gleðidagsins vera minnst
með fæðingardagagjöf, þegarný
lífvera er í heiminn borin, ekki
síður en þeirrar, sem úr hon-
um hverfur. Þó að hér sé gert
ráð fyrir að foreldrar barnsins
gefi sjóðnum minningagjöf, er
ekki síður vel við eigandi, að
skyldmenni og vinafólk foreldr-
anna samgleðjist þeim og heiðri
minningu barna þeirra á sama
hátt, með fæðingardagsgjöf.
Sem kvittun fyrir mótteknar
fæðingardagsgjafir, mun stjórn
sjóðsins afhenda sérstök smekk
leg kort með áletruðu nafni
barnsins, fæðingardegi þess og
heimilisfangi. Er því nauðsvn-
legt að glöggar upplýsingar um
þetta fylgi hverri gjöf. En hún
gæti vitanlega ekki verið af-
hent fyrr en eftir að barnið er
skírt.
Þó að minningargjöf um fæð-
ingu hvers barns sé áætluð 10
kr., er þó hver sjálfráður um,
hvað hann greiðir til sjóðsins
fram yfii þá upphæð.
Sjóðurinn þarf að vaxa svo,
að hann verði að minnsta kosti
jafn að krónutali og tala íslend
inga er í landinu. Hann ætti á
næstu árum að vera fær um að
styrkja minnst 10 unglinga á
ári til að nema trjárækt og
blómjurtarækt, og geta þó veitt
ríflegar verðlaunatnafir handa
þeim, sem fóstra við heimili sín
tré og blómjurtir — þessi eftir-
lætisbörn náttúrunnar.
(Önnur blöð eru vinsamlega
' ’oe“ln að birta þassa grern).