Þjóðviljinn - 11.07.1944, Side 5

****'+ ?
ÞJÓÐVILJINN — Þriðjudagur 11. júlí 1944
ÍS0fi¥lPl
Útgefandi: Sameiningarjlokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjóri: Sigurður Guðmundsson.
Btjóramálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigjús Sigurhjartarson.
Ritstjóraarskrifstofa: Austurstrœti 12, sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustig 19, sími 218%.
Áskriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Frentsmiðja: Víkingsyrent h.f., Garðastrœti 17.

Eins dauði -- annars dauði
eins velmegun - annars velmegun
Morgenthau, fjármálaráðherra Bandaríkjanna, hélt ræðu á
hinni alþjóðlegu f jármálaráðstefnu, er nú stendur yfir. Hann kvað
velmegunina, eins og friðinn, hljóta að ganga jafnt yfir alla, —
ella yrði hvorki velmegun né, friður fyrir neinn.
Ummæli hans hafa verið birt hér í blöðunum athugasemda-
laust.
•
Fyrir nokkru síðan var hér í blaðinu sýnt fram á, að það
hlyti að verða stefna hverrar þjóðar að bæta lífskjör fjöldans í
landi sínu og hvert það tækist, væri undir því komið að einnig
í öðrum löndum bötnuðu kjörin.
Borgarablöðunum hér heima leizt ekki á þessa keruaingu.
í>au eru mörg enn sem álfar, er koma út úr hól. Þau standa sem
steingerfingar gagnvart þeim nýja tíma, sem er að skapazt. Stjórn-
endur þeirra hugsa enn í gömlu formunum: eina ráðið til þess
að láta sér líða vel, er að kúga aðra. Þeir menn, sem þannig
hugsa, hafa ekkert lært af ægilegasta blóðbaði varaldarsögunnar.
Þeir menn, sem þannig hugsa, leiða heiminn út í nýja styrjöld,
ef þeir fá að ráða. Hugsunarháttur þessara steingerfinga
birtist í „hugsjón“ Vísis: Það verður að brjóta verklýðshreyfing-
nna á bak aftur í eitt skipti fyrir öll. — Það er fyrsta stigið í
undirbúningi þess að draga ísland inn í nýtt stríð.
•
Hugsunarháttur steingerfinganna á íslandi, sem aðeins geta
hugsa sér velmegun með því að sitja klofvega á baki kúgaðrar
. stéttar eða kúgaðrar þjóðar, er því í algerri andstæðu við stefnu
Morgenthau fjármálaráðherra, — í algerri mótsetningu við stefnu
Roosevelts og Wallace, — í algerrum fjandskap við hinar merku
ákvarðanir Theranráðstefnunnar: hinar stórfenglegu hugmyndir
Churchills, Roosevelts og Stalíns, um að tryggja komandi kyn-
slóðum velmegun og frið.
En hugsunarháttur steingerfinganna á íslandi er í fullu sam-
ræmi við kenningar félagsskapar eins og „America first“, yfir-
drottnunarseggjanna amerísku, sem vilja láta Ameríku drottna
yfir heiminum og halda að á því byggist velfarnaður Ameríku-
manna. Það er sami hugsunarhátturinn og nazistanna, sem nú
hafa bakað mannkyninu óumræðilegar sorgir og tjón með því að
reyna að framkvæma þá hugmynd sína að láta Þýzkaland drottna
yfir veröldinni.
•
Mönnunum er að skiljast, að eins líf sé annars líf, en ekki
annnars dauði.
Ef hver kínverskur dráttarkarl heimtar bíl 1 stað handkerr-
unnar sinnar eða hver indverksur bóndi traktor, þá þurfa bíla-
framleiðendurnir í Detroit engu að kvíða, hvorki Ford né General
Motors eða verkamenn þeirra.
Ef hver fjölskylda á meginlandi Evrópu gerir álíka kröfur
til góðs matar og t. d. Svíar gerðu, þá þurfa íslenzkir síldarfram-
leiðendur ekki að kasta síldinni sinni, einni beztu matvöru heims-
ins, í sjóinn. Og ef hver húsmóðir í Evrópu fer að heimta að fá
sína síld niðurlagða í dós, eins og þær amerísku gera nú kröfur
til, þá er óhætt að skapa fisk- og síldariðnað á íslandi og í honum
myndi innan skamms verða lagðar niður nokkur hundruð þús-
unda tunnur af síld í dósir. — En til þess að geta fullnægt þess-
um kröfum, þá þyrftu íslendingar að kaupa ný fiskiskip, vélar
í verksmiðjur, blikk í dósir, o. s. frv., o. s. frv., — og það þýðir
aftur aukna vinnu, hvort sem það svo er í skipaverksmiðjum
Kaisers eða Gautaborgar, vélaverksmiðjum í Birmingham eða
Essen.
Framfarir, batnandi lífskjör, aukin velmegun hjá hverri þjóð
— í einu orði: hraðvaxandi kröfur til lífsins og alhliða starf að
því að uppfylla þær, — það tryggir öllum þjóðum sívaxandi vel-
megun og frið. — En gamla kúgunarstefnan: stéttakúgunin

Fímmta greín Títos marskálks
vv/wwvwwwvwwvwvwwwvn/uvvsA/wwvvvn/vwvfttVWVW1
frelsishersins
GAGNSÓKN OKKAR
Þar sem Þjóðverja skorti nægi-
legan herafla til þess að halda bar-
áttunni áfrain á þessum slóðum,
beindu þeir nú meginstyrk sínum
gegn Kozaraborg. Markmið Þjóð-
verja var að bæla niður uppreisn-
irnar í Bosanska Krajina héraðinu.
ítölunum tókst heldur ekki að
halda áfram baráttunni á þessum
slóðum, vegna þess að þeim varð
það nú nauðsynlegt að efla sveit-
’r sínar í Dalmatíu og Sloveníu,
þar sem allsherjaruppreisnirnar
voru orðnar svo hættulegar, (sér-
staklega í Sloveníu, þar sem all-
verulegur hluti landsins hafði ver-
ið frelsaður;) að mikilvægustu sam-
gönguæðum óvinanna var ógnað.
Auk þess álitu óvinirnir, að her-
sveitir okkar á þeim slóðum væru
orðnar óhæfar til nokkurra veru-
legra hernaðaraðgerða vegna hung
urs og manntjóns. Við skildum eft-
ir nokkrar litlar skærusveitir í
Svartfjallálandi, sjöttu bosnesku
úrvalssveitina og nokkrar skæru-
sveitir í Austur-Bosníu og svart-
fellska og Herzegovinska herdeild
á Tentiste—Kalinovniksvæðinu til
þess að verja sjúkrahús okkar og
hafa á hendi minni hernaðarað-
gerðir. Æðstaráðið ákvað að fara
með þeim hersveitum, sem eftir
voru af fyrstu og annarri serb-
nesku, þriðju sandjanísku og
fjórðu svartfeílsku herdeildinni til
Austur-Bosníu. Nákvæm áætlun
var gerð um leiðina, sem lá yfir
hinar torförnu fjallaleiðir Treska-
vica, Belasnica o. s. frv. Þessi áætl-
un gerði ráð fyrir skyndiárásum
á Sarajevo-Mostar-línuna frá Tar-
cina Trama, til þess að eyðileggja
allan járnbrautarútbúnað og brýr.
Þessar hernaðaraðgerðir báru þann
árangur, að pokkrar járnbrautar-
lestir voru eyðilagðar, allar brýr
frá Tarcina Trama, járnbrautar-
teinarnír 1 km. að lengd voru rifnir
upp, allar járnbrautarstöðvar eyði
lagðar og um það bil fjörutíu eim-
reiðir, sem að mestu leyti voru
gerðar fyrir hálendi. Auk þess tóku
hersveitir okkar Korsijic, Ostrozak
og aðrar borgir. Við kornum óvin-
unum algerlega á óvart og nokkur
hundruð óvinahermenn, sem í lest-
unum voru, voru teknir til fanga.
Arásir voru gerðar á þessa járn-
braut úr tveim áttum. Ein sveit
sótti fram um Iguman (nálægt
Sarajevo) og eftir að hafa lokið
verki sínu við járnbrautina hélt
hún í áttina til Kresevo, Fojnica,
og Bugonjo. Önnur sveitin sótti
fram til Konjie og járnbrautar-
stöðvarinnar í Bradina. Síðan tók
þessi sveit hina ramlega víggirtu
borg Prozor, þegar hún hafði lokið
árás sinni á járnbrautina í tveggja
daga blóðugum bardögum. Eftir
að fyrri sveitin tók Gornji, samein-
uðust báðar sveitirnar til frekari
aðgerða. En fyrir konm okkar tóku
sveitir frá Bosanska—Krajina
Prijedorborg til þess að auðvelda
ástandið fyrir hina umkringdu
Kozaraborg. Koma þessara sveita
til Bosanska-Krajina örvaði frek-
ari uppreisnir, ekki einungis í
Bosanska-Krajina og Dalmatíu,
heldur einnig í Króatíu og Sloven-
íu. Með aðstoð skæruhópa frá
Bosanska-Krajina tóku hersveitir
okkar, auk Prozor og Gornji-Vakuf
Livno, Tonislavgrad, Jajce, Mok-
onjicgrad og aðrar borgir. Taka
Livnoborgar var mikilvæg, sérstak
lega til þess að hvetja til allsherj-
aruppreisnar í Dalmatíu og varð
til þess að myndaðar voru nýjar
hcrdcildir og úrvalssveitir úr skæru
hópum frá Krajina, Dalmatíu,
Líka, Króatíu og Slóveníu. Þá var
Þjóðfrelsisherinn stofnaður og
æðstaráðið var kallað Æðstaráð
Þjóðfrelsishersins og skæruhópa
Júgóslavíii.
Eftir töku Bihac brutust her-
sveitir okkar áfram gegnum Mið-
Bosníu, og eftir að þær höfðu frels-
að allverulegan hluta hennar, tóku
þær Prnjavor, Kotar, Varos, Teslic
og aðrar boi'gir. Þá höfðu sveitir
okkar leyst undan oki óvinanna
verulegan hluta Mið-Bosníu, hér-
umbil alla Lika, Kordun og meiri
hluta Sloveníu. Mesta tjónið í allri
þessari sókn varð samt við Kozara.
Þriðja sókn óvinanna, sem lauk í
Slóveníu, misheppnaðist, sökum
þess að Þjóðfrelsishernum hafði
vaxið svo mjög máttur og megin.
Um haustið 1942 sendi æðsta-
ráðið einn meðlim sinna til Make-
dóníu til þess að bjóða út skæru-
hópum og samræma hernaðarað-
gerðirnar við skæruhópa Grikk-
lands og annarra nágrannalanda.
Það sendi einnig formann ráðsins
ásamt tíu liðsforingjum til Slóven-
íu til þess að skipuleggja skæru-
hópa, sem þar voru, í reglulegar
hersveitir.
INNHÁSARHERIRNIR UGGA
UM SINN HAG
Hinir mikilvægu sigrar, sem þjóð
ir Júgóslavíu höfðu unnið vegna
hinnar ofurmannlegu baráttu sinni
til haustsins 1942 gerði þýzku og
ítölsku innrásarliðin verulega skelk
uð. Þeir byrjuðu ]iess vegna þegar
í desembermánuði undirbúning
undir fjórðu sókn sína. Fjórða
sóknin byrjaði með umkringingu
liðs okkai' í þeim tilgangi að
þrengja hringinn um meginliðsafla
okkar. Óvinirnir beindu einnig nú,
eins og jafnan áður, meginárás
sinni á þann stað, sem æðsta her-
ráð okkar hafði aðsetur (en það-
an var hersveitum þeim sem fjær
voru stjórnað). Þjóðverjarnir ein-
(„brjótum verklýðshreyfinguna á bak aftur í eitt skipti fyrir
öll“) og nýlendukúgunin („ísland er áhrifasvæði Ameríku“)
— það þýðir villimennsku og stríð.
Og það er nú á valdi hverrar þjóðar um sig að ákveða
hvora leiðina hún kýs.
Aðst. Tító í byrj. 3. sókn. Þjóðv.
=, Járnbrautir.
Borgir á valdi Titó i byrj. 3. s. Þ.
j|||||5n\ðsUiða Tító eftir2. sókn Þjóðv.
r Stefna þýzku árásanna.
“t Mikilvægustu orustusvæði.
beittu hersveitum sínum við Karlo
vac, Gliua, Bosanska, Kostajnica
og Banja-Luka. Síðar einbeittu
þeir sveitum sínum við Sarajevo,
þegar þeir bjuggust við að mestur
hluti hersveita okkar yrði neydd-
ur til að hverfa úr Bosanska-Kra-
jina til Neretvadalsins og til Urbas
fljótanna. ítölskum herfylkjum
var einnig beitt í þessari.sókn eins
og í Gospic-Ogulín, Knin og Sinj
í Dalmatíu.
Við höfðum þegar í desember-
máiiuði 1942 náð í skjöl, sem
sýndu, að Draja Mihailovitsj hafði
komizt að samkomulagi við Þjóð-
verjana um að sameinast þeim í
fjórðu sókninni gegn okkur. í öllu
Svartfjallalandi, Sandjak, Serbíu
og Herzegovinu var sterkur áróð-
ur rekinn meðal Sjetnikanna fyrir
]iví að takast á hendur sókn gegn
Bosanska-Krajina, þar sem Sjet-
nikarnir áttu að taka við völdun-
um í borgunum og þorpunum og
fyrir því að útrýma skæruliðun-
um og Ústasjunum.
Fjórða sóknin byrjaði í janúar.
Þjóðverjarnir sóttu á sama tíma
fram til Karlovac frá Slimj, Qlina
og öðrum stöðum á Banijasvæð-
inu, meðan ítalirnir gerðu ítrekað-
ar tilraunir að brjótast í gegn um
hið frjálsa svæði Lika.
ítalir voru hraktir til baka og
biðu mikið tjón, en eftir 15 daga
orustur tókst Þjóðverjum, með því
að tefla fram miklum fjölda
sprengjuflugvéla og árásarflugvéla,
að ná á vald 'sitt öllu Slunj og
öllum bæjum allt til Kordun og
Banija. Meira en 50 þúsund flótta-
menn frá Kordun og Banija sem
hörfuðu með her okkar (sem varð
stöðugt að heyja blóðuga bardaga)
urðu fyrir grimmilegum sprengju-
árásum Þjóðverja. Fjöldi manna
lét lífið.
Þegar óvinirnir nálguðust Bihac
flutti yfirherstjórnin til Petrovac-
svæðisins.
Þar lagði herstjórnin eftirfarandi
áætlun: Króatisku hersveitirnar
áttu að vera kyrrar á svæði sínu
í Lika og vcrja það. Sjöunda Banja
Lukaherfylkið, sem hafði aðsetur
á Slunj Bihacsvæðinu, átti að
heyja varnarbardaga og tefja sókn
óvinanna inn í frjálsu svæðin.
Fyrsta Bosníuherdeildin átti að
tefja óvinaherinn sem sótti hratt
fram í fjallahéruðunum Grmec og
Mrkonjicgrad. Fyrsta og þriðja
herfylkið voru þá í Mið-Bosníu ná-
lægt Savaánni og borginni Doboj,
og annað herfylki á Livnosvæðinu
í Dalmatíu. Yfirherstjórnin ákvað
að einbeita þessum þremur her-
fylkjuin tafarlaust í snöggri hern-
aðaraðgerð til að mola hin fáliðaðri
setulið óvinanna í dölum ánna
Neretva og Vrabas og vernda járn-
brautarlínuna frá Ivan Sedlo fjalla
skarðinu til borgarinnar Mostar,
svo her okkar gæti hörfað með um
4000 særða félaga.
Auk þess ákvað yfirherstjórnin,
eftir undanhaldið yfir Neretvaána,
að hefja meiriháttar hernaðarað-
gerð gegn Sjetníkum Draja Mihai-
lovitsj til að hrekja þessa þjóna inn
rásarhersins út úr Montenegro og
Sandjak, ,eins og þeir höfðu verið
hraktir burt úr Herzegovinu. Oðru
herfylkinu var falið að gera snögga
árás og reyna að taka bæinn Imot-
ski og ryðjast inn í Neretvadalinn
nálægt Mostar til að rjúfa sam-
gönguæðar milli ítölsku herstjórn-
arinnar og setuliðs Itala í Prozor
Konjic, Jablanica, Trama og fleiri
bæjum. Þriðja herfylkinu var falið
að taka hina rammlega víggirtu
borg Prozor, er Italir náðu á vald
sitt máuuði áður. Einum brígaða
úr fyrsta herfylkinu var falið að
taka Ivan Sedloskarðið og rjúfa
þarmeð Konjico-Sarajevolínuna.
Tveimur öðrum brígöðum fyrsta
herfylkisins var falið að verja veg-
inn til Bugonje. Eftir þriggja daga
látlausa hergöngu komst liðið á
áfangastað og nú skyldi Prozor
tekinn, hvað sem það kostaði,
vegna þess hve sá bær var mikil-
vægui' fyrir samgöngukerfi okkar.
VIÐ STÖÐVUM FJÓRÐU
SÓKNINA
Eftir tveggja daga blóðuga baf-
daga tóku tveir brígaðar úr þriðja
herfylkinu borgina og ítalska setu-
liðið (um 1000 manns) var alger-
lega þurkað út. Mikið var tekið
af hergögnum, einkum skotfærum
og matarbirgðum, því óvinirnir
höfðu ætlað sér að hafa þessa borg
fyrir miðstöð sóknar er átti að um-
lykja þjóðfrelsisherinn hvenær
sem Þjóðverjar gæfu merki. Ann-
að herfylkið tók Imotski, eyddi
ítalska setuliðinu í Dreznica og
sótti hratt fram í átt til Jablanica
þar sem ítalska hersveitin hafði að-
setur sitt. Eftir harða bardaga tók
her okkar Jablanica, eyðilagði nær
allar brýrnar yfir Neretva og náði
miklum birgðum. Ivan Sedloskarð-
ið var einnig tekið, en vegna þess
að Þjóðverjar tefldu fram öflugum
her, hörfuðu brígaðar okkar í átt
til Konjic (sem þeir náðu ekki
heldur í fyrstu árásinni). ítalska
Murgeherfylkið, sem varði allan
þennan vígstöðvarkafla, var nær
gereytt, aðeins nokkur hundruð
manna lifðu, og öll hergögn þess
féllu þjóðfrelsishernum í hendur.
Nú hafði brautin verið rudd til
Neretvaárinnar. En hersveitir okk-
ar á þessum kafla voru bundnar
af særðu hermönnunum, sein við
þurftum að koma burt og það um
langan veg. Við hin erfiðustu veð-
urskilyrði og mjög slæma vegi
flutt’u bílar okkar særðu hermenn-
ina til Prozorsvæðisins, en þaðan
varð að flytja þá yfir Neretva
þegar er Konjic félli. Orusturnar
á þessum vígstöðvakafla stóðu 37
daga.
Þjóðverjarnir fluttu í skvndi
hersveitir þangað. í Bugojno var
369. herfylkið, 36 sveitir úr 114.
herfylkinu og auk þess öflugar
sveitir júgóslavneskra manna, sem
þeir höfðu boðið út, og Ústasjar,
118. herfylkið, sem í voru fjölmarg-
ir Ústasjar, sótti fram hjá Sara-
jevo. Svikarinn Draja Mihailovitsj
sendi yfir 10000 Sjetnika yfir Pren-
fjall frá Mostar og Glavaticero sem
áttu að ráðast aftan áð okkur
ásamt ítölunum og loka leið okk-
ar. En þar áttum við í ein-
hverri frækilegustu orustu gegn ó-
vinunum með því að flytja her-
sveitir okkar til í skyndi.
Orusturnar milli Donji-Vakuf
og Prozor urðu mjög áhrifamiklar.
Þjóðverjunum hafði heppnazt að
brjótast í gegnum varnarlínur
okkar til staðar, sem var tvo km.
frá hinum særðu hermönnum okk-
ar. En sökum þess að hin hetju-
lega fjórða svartfellska herdeild og
þriðja Krajinaherdeildin skárust í
leikinn í skyndi, var hinum særðu
mönnum bjargað. Orusturnar
héldu áfram dag og nótt. Við not-
uðum hvert einasta vopn (svo sem
stórar fallbyssur, skriðdreka og
önnur vopn), sem við höfðum tekið
er ítölsku herfylkin voru gersigr-
uð. Nístandi kuldi ríkti í fjallahér-
uðunum urn þetta leyti og stöðv-
arnar við Maklin og Radusa voru
ýmist í höndum okkar eða óvin-
anna. Hermennirnir, sérstaklega
úr sjöunda herfylkinu okkar, voru
svo útmáttaðir sökum hinna stöð-
ugu bardaga, að margir dóu blátt
áfram af ofmikilli áreynzlu. Á þess-
um tíma gerðu sveitir úr fjórða
svartfellska brígaðinum og sveitir
úr þirðja herfylkinu stöðugar árás-
ir á Konjic, meðan meiri hluti
þriðja herfylkisins var stöðugt í
þrálátri baráttu við Þjóðverjana
og Ústasjana við rætur Bitovunje
En einmitt þegar sveitir okkar
voru að ná á sitt vald nokkrum
hluta borgarinnar á vinstri bakka
Neretvafljóts, réðust hersveitir
Draja Mihailovitsj á okkur. Fjög-
ur herfylki okkar ásamt 4000 særð-
um mönnuni lágu undir stöðugum
árásum úr öllum áttuin. Æðsta
herráðið ákvað samt sem áður að
sigra óvinina hvað sem það kost-
aði og flytja liina særðu yfir Ner-
etva. Eftir margra daga þráláta
baráttu og öfluga stórskotahríð frá
okkar hálfu tókst hersveitum okk-
ar að gersigra Þjóðv. á Gornji-
Vakufsvæðinu og ráku þá undan
á flótta til Bugonjo.
Áður en hersveitir okkar fóru
yfir Nervetafljót gaf herráðið út
fyrirskipanir um að eyðileggja all-
ar brýr yfir ána, sem enn voru hcil-
ar, þrátt fyrir það að við áttum
enn eftir að koma særðum mönn-
um yfir ána. Þetta herbragð, sem
átti að villa Þjöðverjum sýn og
fá þá til að halda, að við hefðum
ákveðið að brjótast í gegn í öfuga
átt, heppnaðist algerlega. Nálægt
Félagsdómur
Þriðjudagur 11. júlí 1944 — ÞJÓÐVILJINN
Framh. af 1. síðu.
nefndri kaupdeilu og tilkynnti
þá Alþýðusamband íslands
vinnuveitendum að það hefði
samkvæmt heimild í 12. gr. laga
Alþýðusambandsins tekið málið
í sínar hendur, að því er verk-
lýðsfélagið snerti. Samningar
tókust þó ekki og þann 17. jan.
tilkynnti Alþýðusambandið
framangreindum þremur hluta-
félögum og Útvegsbændafélag-
inu að verkfall mundi hefjast
þann 25. s. m. ef samningar
hefðu ekki komizt á fyrir þann
tíma um kaup og kjör þeirra
karla og kvenna er hjá þeim
ynnu, en ákvörðun þessi hafði
verið samþykkt í verklýðsfélag-
inu með almennri atkvæða-
greiðslu dagana 14. og 15i s. m.
Að tilhlutan sáttasemjara ríkis-
ins hófst verkfallið þó ekki fyrr
en að morgni þess 27. jan. 1943
og náði það til allrar venjulegr-
ar vérkamannavinnu hjá nefnd-
um vinnuveitendum, þar á með-
al hjá öllum félagsmönnum út-
vegsbændafélagsins. Jafnhliða
þessu stöðvuðust róðrar á bát-
um félagsmanna í útvegsbænda
félaginu. Þann 29. jan. að
kvöldi, komust á samningar
milli Útvegsbændafélagsins og
verklýðsfélagsins. Hófust upp
úr því róðrar aftur á bátum út-
vegsbænda annarra en þeirra,
sem riðnir voru við Hraðfrysti-
hús Gerðabátanna h.f. og H.f.
Garð.
hinni eyðilögðu járnbrautarbrú
tókst öllum hinum særðu og næst-
um öllum her okkar að komast
yfir ána. Auk hinna fjögurra her-
fylkja, sem áður eru nefnd, fór
níunda dalmatíska herfylkið, sem
hafði hörfað undan frá Dalmatíu
undan ofurefli óvjnanna, einnig yf-
ir á vinstri bakka fljótsins.
Særðu hermönnunum var komið
yfir fljótið. Óvinirnir voru gersigr-
aðir við Goirnji-Vakuf og þurftu
langan tíma til endurskipulagning-
ar hersveitum sínum. Þegar Sjet-
nikarnir og ítalirnir höfðu verið
gersigraðir á vinstri bakka Ner-
etvafljóts, lögðu þeir á óskipuleg-
an flótta. En þar sem við höfðum
eyðilagt allar brýr, áður en við
brutumst í gegn, urðum við að
eyðileggja alla skriðdreka okkar og
fallbyssur.
En við tókum þegar í stað að
veita Sjetnikum Draja Mihailo-
vitsj eftirför. Hersveitir okkar
sóttu fram í tvær áttir: Til Nerve-
sinje í Hezegovinu og til Kalinov-
nik. í fjallahéruðunum nálægt
Glavaticero og Kalinovnik, biðu
Sjetnikar Mihailovitsj svo eftir-
minnilegan ósigur, að allt ])rek
þeirra til áframhaldandi mót-
spyrnu var gersamlega þrotið.
Margii' þeirra komu nú yfir
til okkar. En miklu fleiri
rökuðu af sér skegg sitt og
Jílæddust bændaklæðuni til þess
að við þekktum þá ekki. Eftir erf-
iðar hergöngur komust hersveitir
okkar að Drinafljóti, fóru yfir ])að,
enda þótt við mikið ofurefli væri
að eiga og gersigruðu ítalska
taurinesaherfylkið á hægri bakka
Drinu. Nevesinje og Gacko í Heze-
govinu voru herteknar á hraðri
hergöngu, en liersveitir okkar í
Svartfjallalandi komust til Kola-
sin.
Einn þeirra var stefnandi
máls þessa, Finnbogi Guðmunds
son. Á bátum þeim, sem hann
er talinrt hafa gert út, Árna
Árnasyni G.K. 70, Trausta G.K.
9 og Ægir G.K. 8 hófust róðrar
ekki fyrr en eftir að samning-
ur hafði komist á milli verk-
lýðsfélagsins og hlutafélaganna
þriggja, en.hann var undirritað-
ur að kvöldi þess 1. febr. 1943,
Stefnandi telur að róðrar á
bátum félagsmanna Útvegs-
bændafélagsins, þar á meðal á
þeim bátum sem hann gerði út
hafi stöðvast vegna ólögmætrá
aðgerða hinna stefndu annars-
hvors. Hafi hann af þeim sök-
um orðið fyrir fjártjóni. Er mál
þetta höfðað til greiðslu sekta
og skaðbóta.
Dómkröfur stefnanda sem að-
allega er beint gegn Alþýðusam
bandi íslands en til vara gegn
Verkalýðs- og sjómannafélagi
Gerða- og Miðneshrepps, eru
þessar:
i 1) að viðurkennt verði að um
rætt verkfall, sem gjört var 27.
jan. síðastl., hafi verið ólöglegt
að því er snerti Útvegsbænda-
félag Gerðahrepps og þar með
að því er snerti Finnboga Guð-
mundsson útgerðarmanna sem
meðlim þess félags og ofan
greinda vélbáta, sem gerðir eru
út á hans vegum; en sérstaklega
hafi verið ólöglegt framhald
verkfallsins gegn téðum vélbát-
um eftir 29. jan. síðastl.
2) að stefndi verði dæmdur
til þess að greiða sekt eftir á-
kvörðun dómsins vegna hins
ólöglega verkfalls eða hins ó-
löglega framhalds þess gagn-
vart Finnboga Guðmundssyni
29. jan. til 1. febr. s.l.
3) að stefndi verði dæmdur
til þess að greiða stefnanda
skaðabætur aðallega að upp-
hæð kr. 9053,49, til til vara kr.
6724.74 með 5% ársvöxtum frá
stefnudegi til borgunardags og
til þrautavara að bætur verði
ákveðnar eftir mati dómsins.
4) að stefndi verði dæmdur
til þess að greiða stefnanda
málskostnað úr hendi hans eftir
mati dómsins.
Stefnandi byggir dómkröfur
sínar á því, að með hlutaskipta-
samningnum frá 7. jan. 1942
hafi verið komnir á samningar
um kjör hlutamanna. Þeir hafi
því ekki átt í neinni deilu og
verið óheimilt að leggja niður
vinnu þótt deila væri um kaup
og kjör í þesskonar landvinnu,
sem ekki snerti róðra bátanna.
Telur hann að bátarnir hafi
stöðvast vegna þess, að verk-
fallið hafi líka, að fyrirskipan
Alþýðusambandsins eða verk-
lýðsfélagsins, verið látið ná til
hlutarmanna, bæði sjó- og land
manna...
Kvöfur eínar á hendur Alþýðu-
sambandi íslands styður stefnandi
þeim rökum, að með því að taka
deilumálin í sínar hendur, sam-
kvæmt 12. gr. laga þess, beri það
ábyrgð ^ verkfallinu og afleiðing-
um þess.. . Bótakröfur sínar byggir
stefnandi á því, að bátar þeir, sem
hann gerir út, og að framan eru
nefndir, hafi misst af nokkrum
róðrum vegna hins ólögmæta verk-
falls.
Héma sést tundurskeytaflugvél af „Avengergerð“ hefja sig á loft
af brezku flugvélamóðuskipi.
Stefndu hafa mælt sig undan
allri ábyrgð eða skaðabótaskyldu
út af umræddri vinnudeilu. .. . Þá
lialda stefndu því fram, að, að
svo miklu leyti sem róðrar bát-
anna hafi stöðvast hafi það komið
af sjálfu sér vegna .verkfalls land-
verkafólksins, sökum þess. að þeir
hafi ekki getað fengið nauðsynlega
afgreiðslu t. d. á olíu og beitu, þar
sem þeir menn er afgreiddu þess-
ar vörur hafi verið meðal þeirra,
er lögðu niður vinnu. Ekki hafi
heldur verið hægt að hirða aflann.
Hlutarmönnum hafi hinsvegar ver-
j ið óheimilt að fara inn á verksvið
iþeirra manna, sem í verkfallinu
áttu. Mótmæla stefndu því, að
ætlunin hafi verið, að verkfallið
næði til hlutarmanna og neitaði
því að hafa gefið fyrirskipun um
slíkt eða að samþykktir þess efn-
is hafi verið gerðar í verklýðsfé-
laginu.
Staðhæfingar stefnanda um að
róðrar hefðu ekki þurft að stöðv-
ast vegna verkfallsins, þar sem
])að sé í verkahring hlutamanna að
vinna nauðsynleg störf í sambandi
við róðra og hagnýtingu aflans, eru
studdai' ýmsum gögnum sem telja
verður næga sönnun þess að
byggja megi á skýrslu stefnanda
um þetta atriði.
Kemur þá til álita hvort stefndu
hafa átt þann þátt í því að róðrar
féllu niður, að saknæmt sé.
*
ALÞÝÐUSAMBANDID
Af þess hálfu hefur því verið
staðfastlega neitað, að það hafi
fyrirskipað hlutarmönnum að
leggja niður vinnu, enda ekki til
þess ætlast. Hinsvegar er viður-
kennt að það hafi sett svokallað
afgreiðslubann á báta og bíla deilu-
aðilja hjá nágranna verklýðsfé-
lögum.
.... Þykja þó ekki alveg næg-
ar sannanir fyrir hendi til þess að
talið verði að framkoma hans
(framkvstj. Alþýðusambandsins)
liafi leitt yfir Alþýðusambandið
sjálfstæða refsi eða skaðabóta á-
byrgð út af umræddu verkfalli og
ber því að sýkna það af kröfum
stefnanda í máli þessu, en máls-
kostnaður að því er það snertir
verður látinn falla niður.
VERKLÝÐSFÉLAGIÐ
Enda þótt mótmælt sé af þess
hálfu að nokkur félags eða stjórn-
arsamþykkt hafi verið gerð þess
efnis að hlutarmenn leggðu niður
vinnu, er þó viðurkennt að forrnað-
ur félagsins og aðrir trúnaðar-
menn þess svo sem ritari og vara-
formaður hafi beðið lilutarmenn
um að vinna ekki meðan á verk-
fallinu stæði. Þessi viðurkenning
er studd framburðum ýmissa
vitna, sem ýmist bera þáð að menn
þessir hafi beðið hlutarmenn um
að leggja niður vinnu eða beinlín-
is lagt svo fyrir þá, sbr. yitnis-
burð Óskars Illugasonar, Tryggva
Einarssonar, • Þorvaldar Halldórs-
sonar, Þorsteins Halldórssonar,
Guðjóns Hanssonar og einnig
Óskars Jónssonar, Stefáns Svein-
björnssonar og Árna Árnasonar.
Verður að telja nægilega sannað
að þessi framkoma nefndra trúnað
armanna verklýðsfélagsins hafi
orðið þess valdandi að róðrar féllu
niður. En með því að í gildi var
áðurnefndur hlutaskiptasamning-
ur frá 7. janúar 1942 þurftu út-
vegsbændur ekki að gera ráð fvr-
ir að verkfallið næði til hlutar-
manna, án þess að slíkt væri boð-
að sérstaklega, samkv. ákvæðum
II. kafla laga nr. 80/1938. Þetta
var ekki gert og verður þegar af
þeirri ástæðu að telja að nefndir
trúnaðarmenn verkalýðsfélagsins
hafi skapað þau skilyrði er leitt
gætu til refsiábyrgðar fyrir félagið
og skaðabótaskyldu gagnvart
þeim útgerðarmönnum, sem verk-
fallið bitnaði á“.
Þá segir dómurinn að þar sem
ekki hafi verið lögskráð á nema
einn bátinn, Árna Árnason. fyrr
en eftir að samningar voru gerðir,
hafi Verklýðs- og sjómannfélag
Gerða- og M iðneshrepps eigi unn-
ið til refsingar né orðið bótaskylt
nema fyrir þann róður er niður
féll á fyrrnefndum bát vegna verk-
fallsins.
,, .. . Þar sem verkfalli þessu var
komið á án þess að fylgt hafi verið
fyrirmælum 15. og 16. gr. laga nr.
80/1938 hefur verklýðsfélagið
gerzt brotlegt við nefndar greinar
og þykir refsing fyrir það hæfilega
akveðin samkvæmt 70. gr. sömu
laga 200 króna sekt í ríkissjóð.
SKAÐABÓTAKRAFAN
Við munnlegan flutning málsins
var af hálfu stefndu fyrst borin
fram su sýknuástæða, að undir
samninginn 1. febr. milli verklýðs-
félagsins og hlutafélaganna hefði
einnig verið skrifað af hálfu Finn-
boga Guðmundssonar persónulega.
Hefði hann með þeirri undirskrift
fii'rt sig rétti til þess að koma
síðar fram með kröfur á hendur
verklýðsfélaginu út af verkfallinu.
Þessu er eindregið mótmælt af
hálfu stefnanda, og á það bent,
að gera hefði þurft um það sér-
stakan áskilnað ef bótakröfur
allar hefðu þar með átt að
falla niður. Þykir mega fallast á
þessa skoðun stefnanda, enda hafði
hér verið beitt ólögmætum vcrkn-
aði gegn stefnanda. Verður þessi
sýknuástæða því ekki tekin til
greina.
Einn dómendanna, Gunnlaug-
ur E. Briem, getur ekki fallist
Niðurl.' á 8. síðu.