Þjóðviljinn - 26.07.1945, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 26. júlí 1945
ÞJÓÐVILJINN
3
Verða íslenzkir stúdentar í Ameríku
Halldór Pétursson
fyrir illum áhrifum?
Það verður að rífa nazismann upp með rótum
Skömmu eftir að íslenzkir
stúdentar fóru að leggja leið
sína til Ameríku til að leita
sér menntunar, fór að bera á
því, að menn teldu vafa á,
hvort kunnátta þeirra yrði
jafnhaldgóð og kunnátta
þeirra menntamanna okkar,
sem stundað hafa nám á Norð
urlöndum. Skoðun þessi
byggðist meðal annars á því,
að nokkrir stúdentar, sem
sýnt höfðu litla hæfileika í
skólum heima, skrifuðu trölla
sögur um nám sitt vestra í
bréfum heim, þótt sannleik-
urinn væri sá, að námið
reyndist þeim engu síður erf-
itt í Ameríku en heima. Nú
er þó svo komið, að flestir
hafa gert sér grein fyrir, að
skoðun þessi var ástæðulaus,
þar eð amerískar mennta-
stofnanir gera yfirleitt háar
kröfur til nemenda sinna og
eru á flestan hátt vel útbúnar,
en samt eru nokkrir menn,
sem þróað hafa hugmyndir
sínar í gagnstæða átt og reyna
við hvert tækifæri að n'ða
niður stúdentana í Vestur-
heimi. Mönnum þessum er yf-
irleitt ekki andmælt, þar sem
stúdentarnir vestra geta illa
fylgzt með málflutningi
þeirra og eiga auk þess of ann-
ríkt til að semja svargreinar,
þar sem amerískir háskólar
starfa af eins miklum hraða
og unnt er í yfirstandandi
stríði.
★
Það kom flestum á óvart, að
Gylfi Þ. Gíslason dósent
skyldi skipa sér í forystu
þeirra manna, sem halda á
lofti rógi um stúdentana í
Ameríku. Minnist ég þess að
hafa heyrt stúdentana hér
vestra ræða með undrun
grein, sem hann ritaði í
Stúdentablaðið 1. des. 1912
um „forheimskun og her-
vernd“. Þó keyrði fyrst úr
hófi á stúdentafundinum í
Tjarnarbíó 18. júní 1914, þeg-
ar Gylfi bar saman áhrifin,
sem íslenzkir stúdentar verða
fyrir í Ameriku og á Norður-
löndum, og beitti svo óvöni-
uðum málflutningi, að slíks
munu varla dæmi á samkomÉ
um menntamanna. Sennilega
hefur hann ta1!ð ólík’e^t, að
ræða haldin í Tjarnarbíó bær-
ist til eyrna stúdentum í
Ameríku, en svo fór, að brot
úr ræðu hans var prentað í
Þjóðviljanum 6. júlí 1911, og
síca" hafa allar ræðurnar, er
haldnar voru á umgetnum
fundi, verið gefnar út á
prenti í þeirri góðu trú. að
, sannleikurinn hafi verið þar í
heiðri hafður.
Ástæðan til þess, að ég tel
skyldu mína að verða fyrir
svörum fyrir hönd stúdent-
anna í Ameríku, er sú, að
Gylfi byggði árás sína á ó-
þokkalegum rangfærslum á
orðum mínum í bréfi til kunn-
ingja míns heima. Þykir mér
leitt, hve lengi hefur dregizt
að svara, en sökin er ekki
mín, þar sem samgöngur voru
slæmar sl. ár, bárust mér ekki
fréttir af fundinum fyrr en í
ágústlok 1944. Skrifaði ég
svargrein í snatri og sendi af
stað, en í janúarbyrjun frétti
ég, að bréf mitt hefði tapazt
með póstinum 1 Goðafossi.
Sendi ég þá strax afrit af
greininni, en það glataðist
með Dettifossi. í apríl komst
loks síðasta afritið, sem ég
átti, heim í flugpósti, og þótti
mér nógur tími hafa farið í
að koma leiðréttingunni yfir
hafið. En samgönguerfiðleik-
arnir reyndust ekki vera eina
álmunin, þegar til kom.
Treinin átti að birtast í Morg-
mblaðinu, þar sem ég bjóst
ið að fleiri kunningjar mín-
■r sæju hana þar en í öðrum
blöðum, en svo fór, að ritstjóri
lorgunblaðsins bæði sveik
oforð sitt um að birta grein-
na og neitaði að skila þessu
eina afriti, sem til var, og er
úart var að gengið, kvaðst
lann hafa týnt því. Eg verð
bví að eyða dýrmætum tima
í að skrifa aðra svargrein, en
?em betur fer hef ég gott
minni, eins og Valtýr mun sjá,
r hann ber saman þessa
'rein og þá „týndu“. Til að
fyrirbyggja misskilning í
'ramtíðinni lýsi ég hér með
/fir, að ég mun aldrei láta
7altý Stefánsson ákveða,
rvort ég svara fyrir mig eða
’kki, ef á mig er ráðizt, hvaða
brögðum sem hann beitir, og
net ég sannleiksást hans að
/erðleikum.
★
Til að snúa þá að aðalefn-
inu er það fyrst að segja, að
?íðan ég kom til Ameríku hef
ég staðið í bréfasambandi við
nenntamann einn heima, og
bréf okkar beggja hafa löng-
um verið harla efnissnauð. Til
að örva skriftirnar ákvað ég
að fitja upp á nýju umræðu-
efni, og þar sem umræddur
menntamaður er norrænu-
fræðingur, en ég legg stund á
náttúruvísindi, virtist vel til
fallið að ræða um orðfátækt
nlenzkrar tungu á vísinda-
?v;ðum. Talaði ég hispurs-
'aust um þessi mál í bréfi
uvnu, að vísu nokkuð ein-
hliða, þar sem ég ætlaði vini
mínum að taka máDtað nor-
'ænufræðingsins. Bjóst ég
-'kki við að verða hártogaður
fyrir hugmyndir mínar um
ilíkar staðreyndir, sem eru
ekki af amerískum toga
'.ounnar, heldur fyrst þróaðar
í huga mér í Mennta ?kólanum
; Reykjavík, þar sem vísinda-
kennarar eru í vandræðum
méð að setja fram hugmyndir
sínar og misþyrma íslenzku
máli ver en nokkurn þann
grunar, sem ekki þekkir tiL
Því miður hef ég ekki afrit
af bréfi mínu, þótt það sé til
heima, meðal annars í fórum
Tíunda júlí sl. skrifar
Kristján Albertsson, einn
hinna kunnu sjálfstæðis-
manna um víg Guðmundar
Kambans. Því fer fjarri að ég
ætli að blanda mér inn í það
mál, til þess hef ég engin
gögn fram að færa.
En það er ýmislegt annað í
grein Kristjáns, sem ég get
ekki látið hjá líða að minna
menn á.
Strax og sýnilegt var að
veldi nazismans yrði brotið á
bak aftur, byrjuðu ýmsar
greinar afturhaldsaflanna, er
tíðast kenna sig við lýðræði
og sjálfstæði, að sleikja sár
nazismans.
Þetta kemur engum sönn-
um lýðræðismanni á óvart.
Nazisminn er ekkert stundar-
fyrirbrigði, sem hverfur eins
og sólmyrkvi. Sá sem einu
sinni hefur verið nazisti, verð
ur trauðla annað, nema sál-
ræn lækning komi til greina.
Til þess áð vera nazisti þarf
sérstaka sálræna skapbresti,
sem auðshyggja og yfirtroðsl-
ur mannlegra verðmæta gera
að samnefnara verstu afla auð
valdsskipulagsins.
Þetta fólk getur eftir hag-
rænum ástæðum klætt þessa
eiginleika í ýmsar gerðir sport
fata, en strax og leikur sést
á borði, er nazistabúningurinn
tekinn upp á ný.
Öllum, sem vilja vita, er
það kunnugt, að afturhald
allra landa þráði sigur naz-
ismans fyrir stríð. Frakkland
var gegnsýrt, eins og bezt
kom í ljós. Stór hópur enska
auðvaldsins söng halelúja og
stóð undir nazismanum þýzka
frá fyrstu tíð. Vert er að
benda á hrifning Churchills
á valdatöku Mússa og svo
mætti lengi telja.
Hér heima studdi stór hóp-
ur fjáraflamanna og valda-
braskara þessa'stefnu í orði
og verki og náttúrlega í nafni
föðurlandsins. Æska þessarar
stéttar fékk .sérhakakrossbún-
ing og gekk í syngjandi fylk-
ingum og farið var að sitja
fyrir mönnum og berja þá til
ásta að þýzkum^sið.
Nú í bili er nazisminn í
lægðinni. Búningarnir hafa
Valtýs Stefánssonar, en ég
man efni þess nógu glöggt til
að geta lýst yfir, að ég er
re;ðubúinn að standa við allt,
sem ég nefndi þar, og ræða
hvenær sem óskað er.
*
Þótt ég hafi varla getað trú-
að því í fyrstu, er ég nú sann-
færður um, að ummæli Gylfa
voru byggð á rangfærslum á
orðum mínum. Nafn mitt var
ekki nefnt í ræðu hans, en all-
ar' upplýsingar um heimildina
benda til bréfs míns, enda er
mér nú kunnugt um, að hann
hefur játað, að ég sé „hinn
Framhald á 7. síöu.
verið lagðir'í kistuna og alluR
þessi lýður keppist við að
kyrja: „Sór hann og sárt við
lagði að svoddan mann þekkti
hann ei.“
Þrátt fyrir grímuna örlar
víða glöggt á samúðinni og
þess er beiðzt með hógværum
orðum, að ganga nú ekki of
hart að hinum fallna, margt
um nazismann séu ýkjur og
þýzka þjóðin eigi þar ekki ó-
skipta sök.
Þessi andi kemur svo glöggt
fram í grein Kristjáns að ekki
verður um þagað.
Kristján segir: „Var þá öll
þýzka þjóðin gagntekin af
pest nazismans, óð í að berja
á öðrum þjóðum og svala
kvalaþorsta sínum á varnar-
lausum föngum. Maður gat
búið árum saman í Þýzka-
landi án þess að kynnast
nokkrum manni, sem var óð-
ur í stríð eða líklegur til að
vilja misþyrma föngum.“
Þetta skrifar maðurinn,
sem sat án nauðungar undir
blóðveldi nazismans fyrir
stríð. Tugþúsundir manna
voru drepnir, höggnir með
handöxi og píndir til dauða á
sem allra hryllilegastan hátt.
Öll Evrópa vissi fyrir stríð
um ógnaræði nazismans, að
undanskildum þá „amtmann-
inum“, sem árum' saman sat
án vitundar um ástandið.
Það mætti ætla að slíkir
menn hefðu ekki verið á
vinstra brjósti.
I greininni er talað um
ráðstafanir Göhbels sáluga til
að vernda rithöfunda fyrir
svæsnum blaðadómum.
Það þarf sannarlega heilsu
til að hafa þetta eftir vini
sínum, eftir að búið er að
drepa eða gera landræka obb-
ann af beztu skáldum, rithöf-
undum og listamönnum
Þýzkalands, yfirleitt alla
menn með frjálsa hugsun og
rit samstofna dauðra manna
borin á bál og bannfærð.
var hægt að skafa út, voru
birt eftir ókunnan höfund.
Um þetta hefur Kristján auð-
vitað ekkert /itað
Það má teljast þjóðarsmán
að andans mönnum hvar sem
er, skuli ekki vera gert kleift
að afla sér brauðs og starfa
óhindrað.
Hitt má aftur teljast dýrt
fæði, ef slíkir andans menn
standa í skugga blóðugustu
böðla álfunnar, jafnvel þótt
þeir hafi haft það mikilsverða
erindi að minna Iiitler á að
íslendingar hafi fyrr en Þjóð-
verjar fitjað upp á þegn-
skylduvinnu.
Kristján minnist á að hann
og Kamban hafi horft á film-
una „Sigur viljans“. Hafi
Kristján rétt, upp ummæli
Kambans, eftir að hafa horft
á hið skólaða djöfulæði, þá
vil ég telja þau til lárviðar-
sveigs um minningu hans.
Með hrylling í svipnum tók
hann um arm Kristjáns og
sagði: „Tókstu eftir hvernig
þeir marséra? Þetta er geð-
veik þjóð.“ Hvað sem öðru
líður sýnir þetta nokkurn
skilning á nazismanum.
Kristján sér aftur á móti 1
morðstellingum marsins,
barnið í nazismanum, brosir
og þykir bara vænna um þá
fyrir bragðið. Kristján hefur
kannski brosað þessi síðustu
ár, en fáir munu hafa hér í
álfu brosað með honum að
barnaleikjunum.
Eg hef dregið þessi ummæli
fram vegna þess, að þau eru
þungamiðjan í áróðri nazism-
ans fyrir stríð, bæði hér
heima og annarsstaðar. Þeir,
sem vilja árétta þau nú, virð-
ast ekkert hafa lært.
Þessir sömu menn virðast
nú ætla að sleikja sár naz-
ismans á þann hátt, að telja
þýzku þjóðina að mestu lausa
af glæpum og hryðjuverkum
hans.
Kristján hefur í heitingum
að sanna þessi ummæli sín.
En miklu verður hann búinn
að eyða af prentsvertu, þeg-
ar hann getur komið þessu
inn í höfuðið á nokkrum
manni, sem hefur snefil af
rökvísi.
Styrjöldin sannaði það til
enda, að veldi og úthald
þýzka nazismans byggðist á
því að mestur hluti þjóðarinn-
ar stóð á bak við hann. Ann-
að er óhugsanlegt eftir þeim
mælikvarða, sem við höfum
yfir að ráða.
Hvað sem Kristján segir um
menningu Þjóðverja, þá hafa
fleiri en hann lesið sögu
Þýzkalands. Kristján virðist
hafa gleymt hinum gullvægu
orðum Einars Benediktsson-
ar að þekkingih jafnvel hug-
sjónin hjaðnar, ef hjartað
slær ekki 1 takt við hana.
Þýzka þjóðin hefur í alda-
raðir verið skóluð til að inna
það hlutverk af hendi, sem
hún nú hefur lokið 1 bili.
Vegna þessa gat hennar fas-
ismi orðið samnefnari allra
lasta, sem þjóðfélagið og
þegnarnir bera í skauti sér.
Allir verða að taka afleið-
ingum verka sinna. Það verð-
ur seint og snemma að minna
á það, að þeir sem stóðu fyrir
þessum dauðadansi og studdu
hann, taki sín gjöld fyrir það
að ætla að freista þess að kné-
setja lífið sjálft.
Við þurfum ekki að halda
að fall fasismans eitt nægi til
þess að leysa lífið úr fjötrum.
Svo framarlega sem við ekki
tökum ráðin af þeim. sem nú
sleikja sár fasismans, sækir
allt í sama horfið aftur og eng
inn veit þá hvað langt verð-
ur þangað til að gömlu ein-
kenriisklæðin verða tekin upp
á ný.