Þjóðviljinn - 25.10.1945, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 25. okt. 1945
ÞJÓÐVÍLJINN
"pNDA þótt ég sé búinn að
skrifa þrjár langar grein-
ar í Þjóðviljann að undan-
förnu, ætla ég samt að halda
eifthvað áfram, því enn er ég
ekki búinn að segja helming-
inn af því, sem ég ætlaði.
Má það undarlegt heita um
mann, sem lítt hefur lagt fyr-
ir s;g að skrifa blaðagreinar,
að hann skuli allt í einu vera
kominn á þetta óstöðvandi
span. Kannski er það vonin
um að geta vakið þó ekki
væri nema tvo eða þrjá
skikkanlega sveitapilta til
umhugsunar, sem rekur
mann þannig áfram.
Og minnist ég þá maídags-
ins síðastliðið vor, þegar friði
var lýst yfir hrjáðum þjóð-
um Evrópu og sem flestir
gluggarnir voru brotnir af
e’nskærri gleði í okkar kæru
höfuðborg. Eg braut engan
glugga þann dag, enda var
minn fögnuður meini bland-
inn á marga lund. Eg er ekki
viss um, að margir hafi þráð
fall fasismans he'tar en ég,
en sjá: þegar stundin loksins
kom, seig yfir mig þyngra
heljarfarg sorgar og ótta en
nokkru sinni fyrr, — sorgar
yflr voðalegum örlögum mik-
illar þjóðar, ótta við að hún
yrði ekki sú síðasta, sem yrði
svipuðum sköpum að bráð.
Jóhannes úr Kötlum:
FRIÐUR A JÖRÐU
Stríðslokahugleiðingar
myndum forsaga þeirrar styrj
aldar, sem nú var að ljúka.
Einu sinni enn minntist ég
þess, hvernig vestrænu lýð-
ræðisríkin höfðu séð í gegn-
um fingur við fasistaríkin
fram á síðustu stund, horft
íhlutunarlaust á aðfarir
þeirra í Kína, Abessyníu og
á Spáni og síðan leyft þýzku
skriðunni að falla allt austur
til Póllands. Allar tilraunir
Ráðstjórnarríkjanna til að
hindra þessa háskalegu öfug-
þróun voru hundsaðar og er
dæmið um Tékkóslóvakíu þar
emna átakanlegast. Hver sjá-
andi maður vissi, að allur
þessi undansláttur var veitt-
ur í því trausti að þegar til
kæmi yrði geirnum beint í
austur: auðvaldsheimurinn
átti sér nefnilega þann fagra hið
draum, að þýzki nazisminn
gengi af rússneska sósíalism-
anum dauðum. En hér fór
eins og stundum í þjóðsögun-
um: draugurinn snerist fyrst
Skin þessa þráða friðardags, !?e§n þeim, sem hafði magnað
brá svo köldu ljósi yf;r hina | hann- Þegar hann svo síðar
miklu hörmungu heimsms, að| réðist á Ráðstjórnarrík n,
mér fannst ég standa frammi
fyrir miskunnarlausum dóm-
stóli. Aldrei hef ég blygðazt
mín eins fyr'r að vera maður
eins og e'nmitt þann
dag. Mannkynið hafði drýgt
einn sinn voðalegasta glæp
og hvort mín litla persóna
var þar sérstak^ega sek eður
ei, hlaut ég að bera mmn
hluta af ábyrgðinni. Aldrei
hef ég fundið betur en á
varð vestræna lýðræðið guðs-
fegið að fá þau fyrir banda-
mann til að bjarga sér úr
heljarklóm óvinar ns.
Það voru því næsta sund-
urleit öfl, sem hrósuðu sigri
þennan maídag. Hernumdar
þjóðir fögnuðu lausninni und
an oki grimmra innrásar-
herja. Sovétþjóðirnar slíkt
h ð sarra. en auk þess ósigri
eins höfuðf janda sósíalismans.
I ríkjum eins og hinum
engilsaxnesku, sem enn réðu
yfir gnótt nýlendna og mark-
aðssvæða fyrir útþenslu
tækniþróunar sinnar, gat ró
hins metta brugðið tiltölulega
mildum blæ yfir ásælni
þeirra, jafnvel hernámsaðferð
ir, að minnsta kosti í saman-
burði við hina banhungruðu
landvinningastefnu fassta-
ríkjanna, þar sem græðgin
hafði ekki einungis leitt til
e'nræðis, heldur fullkomins
kvalalosta og villimennsku.
Það var þá líka orðið ber-
sýnilegt, að eins og nazlst-
arnir höfðu forðum drýgt
ýmsa glæpi sína í blóra við
nokkra okurkarla af Gyð-
'ngaættum, eins hafði nú
Engilsöxunum tek;zt .að gera
sadda, fágaða auðvald
sitt dýrðlegt í samanburði
við hið soltna, ruddalega
auðvald fasistaríkjanna. Hern
aðarsamstaðan við sovétþjóð-
rnar hafði og átt sinn þátt
í því að venjulegt heims-
valdastríð vesturveldanna við
möndulveldin var farið að
líta út í augum heimsins eins
og frelsisstríð lýðrœð'sins á
móti einrœðinu. Og ég var
ekki í neinum vafa um, að
þegar þýzk’i keppinautur.nn
var nú að velli lagður, myndi
engilsaxneska auðvaldið þeg-
ar snúa áróðrinum gegn sín-
um fyrri samherja, Ráðstjórn
arríkjunum, undir kjörorðun-
þeirri stund, að nútímamaður | Engilsaxnesku þjóðirnar fögn
getur ekki tekið þátt í lífinu
öðruvísi en með fullri sam-
ábyrgð. Það er ekki t:l neins
að segja, að þessi eða hin j
þjóðin, þessi eða hinn e'n-
stakbngurinn, Þjóðverjar eða
Hitler, beri alla ábyrgð á ó-
förum mannkynsins. Síðastur
manna skal ég mæla gegn
því, að árásarbjóðir og böðlar
mannkyns'ns fái stn makleg
málagjöld. En látum árásar-
þjóðir borga skaðabætur i
hundrað ár. skiótum eða
hengjum böðlana hundrað
sinnum hvern. — sanvt erum
við ekki hótUu nær. of hað
ástand. sem framleiðir árás-
arhióðir og böðla. er látið
haldast eft'.r sem áður. Sam-
vizkulausir glæframenn
verða aldrei kallaðir t;l á-
bvrgðar fvrir afglöp s n, —
helzta afplánun þeima getur
orðið sú að drena sjálfa s’g á
e'tri. Að eilífu mun þyngsta
En vildi nokkur óspilltur
maður eiga þátt 1 að skapa
þeim ný tækifæri með slíku
ást§ndi?
í hinu kalda ljósi þessa
friðardags sá ég fyrir mér ör-
lög þýzku milljónanna, —
ungra manna og kvenna á
borð við okkar eigin syni og
dætur, — sem aldar höfðu
verið upp í svo blindri trú á
mótsagnirnar, að allur eðli-
legur grundvöllur siðaðs
mannlífs þurrkaðist út. Þang
að til hafði verið böðlazt á
skynsemi og hvatalífi þessa
óhamingjusama æskulýðs, að
hann gat með köldu blóð:
gert sér leik að því að breyta
ýmsum glæstustu fulltrúum
vestrænnar menningar í vit-
f'rringa og mannætur. En fá-
vís mátti sá vera, sem lét sér
detta í hug, að ný auðvalds-
kreppa gæti ekki einnig brjál
að þannig engilsaxneskan, já,
íslenzkan æskulýð, ef henni
yrði leyft að þróast upp í
samskonar háspennu í þess-
um löndum.
Svona óguðlega hugsaði ég
á sjálfan friðardaginn í Ev-
rópu. Enn virtist mér heim-
urinn eins og ein stóreflis
púðurtunna, þrátt fyr'r öll
hm hrikalegu skuldaskil, og
mörg vandamálin, sem biðu
úrlausnar, sýndust blátt á-
fram óleysanleg á viðunandi
hátt.
Svo kom annar friðardag-
um: Áfram með frels'sstríð . ur í ágúst: dagur heimsfr'ðar-
ábyrgðm lenda á beim, sem
hæstar siðferðiskröfurnar
gera og harðast berjast gegn
hruni menningarinnar. Á þá
fellur hinn mikh falsvíxill
svikaranna ætíð að lokum.
Á friðardaginn leið fyrir
sjónir mér sem 1 lifandi
uðu í senn falli síns harðsvír
aðasta keppinauts í auðvalds-
heiminum og afnámi einræð-
's, sem enn var ekk; tíma-
bært í stéttaþjóðfélögum
beirra. Ljóst var, að strax og
stvrjaldarfarginu létti af sam
t.-’kanauðsyn þessara sundur-
leitu afla, myndi eðlismun-
ur þeirra segja til sín af
nviu. Styrjöld'.n hafði sem sé
°kki orðið nein úrslitabarátta
milli aamalla oq nýrra bjcð-
félaqshátta. heldur aðeins á-
tanqi í be'rri baráttu, flétt-
->ðnr sam.an við venjulegt
heimsváXdastríð.
Þr'ðia bvzka ríkið var sem
sa^t úr sögunni, en h’ð al-
'uóðlesa auðhr'ngavald utan
bess stóð óhaggað eftir sem
áður. Og mér var Ijóst, að
það var þetta vald, en ekki
bvzka bjóðin, sem átt hafði
sökina á þessari styrjöld, eins
og öllum öðrum styrjöldum.
Aldre: skildi ég betur en nú,
að fasisminn var ekkert sér-
býzkt eða yfir höfuð sérþjóð-
leqt fyrirbrigði heldur það
lokaform, sem þetta albjóð-
lega vald tók á sig í þe.'m
löndum, þar sem skilyrðin til
þess voru fyrir hendi.
lýðræðisins! Niður með rauða
emræðið!
Þannig var ljóst, að enda
þótt fasistaríki hefðu verið
s'gruð, þá var fasistahættan
— og þar með ófriðanhættan
— yfirvofandi eft;r sem áð-
ur. Meðm til var í heimin-
um alþjóðlegt auðvald, brynj-
að vopnum og áróðurstækj-
um til að kúga og blekkja
hjóðirnar t'.l fylgis v;ð skipu-
lagshætti, sem hlutu að leiða
af sér krepnur og styrialdir
á víxl, þá' lá vegurinn galop-
inn til h;ns sama einræð s og
siðleysis sem alþýða heims-
ins hafði ver ð að berjast á
móti í sex voðaleg ár. Reynsl
an hafð; sannað, hversu þetta
form ítrustu auðvaldsskipu-
lagningar, fasisminn, gat ver-
;ð hraðv'rk forherðingarvél
í þjóðfélagi, sem er í þapn
veginn að glata öllum for-
sendum lýðræð’.sins í mold-
viðri mótsagna sinna. Þegar
bingræð'ð kemst loks á það
;tig úrræðaleysis og upplausn
ar, að almenningur gefst upp
við að telja stjórnmálaflokk-
ana, ems og verið hafði í
Þýzkalandi og Frakklandi,
hvað annað getur þá tekið
við en einræði forréttinda-
stéttanna?
ins. Sá var enn skuggalegri
en hinn, ef nokkuð var. í
lok Kyrrahafsstyrjaldarinnar
var sem sé nýtt vopn, kjam-
orkusprengjan, komið til
skjalanna, vopn, sem gerði
sjálfar flugsprengjur nazjst-
anna hlægilega lítilvirkar í
drápsiðjunni. Fyrirvaralaust
hafði þessu múgmorðatæki
verið varpað yf'.r óbreytta
borgara í Japan, konur, börn
og gamalmenni, — ekki einni,
heldur tve;mur borgum hafði
verið breytt í sjóðandi hel-
víti, svo sem e'ns og í til-
raunaskyni! Eyðilegging Stal-
ingarðs og Berlínar varð að
barnaföndri í samanburði við
þessa allsherjar tortímingu.
Píslarvottarn;r í Belsen og
Búkkenvald næstum fölnuðu,
þegar lit'ð var til hins granda
lausa fólks, sem logaði upp
eins og fífukveikur í H.rós-
jima og Nagasaki.
Hvað or nú orðið eftir af
hinum siðferðilega ákærurétti
Enqilsaxa gagnvart glæpum
fasistanna? spurði ég sjálfan
mig.
Enda kom brátt í ljós, að
sókninni gegn 'þeim var allt
í einu svo gersamlega lokið,
að sonur sólar'nnar, sjálft
höfuðtákn austrænnar kúgun-
ar, fékk að ríða sínum hvíta
hesti be;nt inn í náðarfaðm
engilsaxneska auðvaldsins,
saklaus og hreinn eins og
ekkert hefði 1 skorizt. Þann-
:g endaði frels;sstríð vest-
ræns lýðræðis gegn svartasta
einræðisvígi heimsins.
Þar með var land dollarans
orðið h;ð fyr rheitna land:
hinni sígildu hugsjón hans
keisaralegu hátignar, böðuls-
ins. var borgið. Þetta langa
stríð hafði svo sem ekki ver-
;ð t;t einskis háð. Og sem í
undarlegum draumi heyrði ég
mjög alþjóðlega og ánægju-
lega æskumannsrödd til-
kynna: Halló! halló! Þetta er
Benedikt Gröndal, sem talar
frá Ameríku!
Jóhannes úr Kötlum.
Nýja skólakerfið skapar mögu-
leika til framhaldandi þróunar
í fræðslumálum landsins
Ætlar Framsókn að vera á móti hinum
stórmerku endurbótum á fræðslulöggjöfinni?
í fyrradag voru til 1. umrseðu í neðri deild fjögur skólamála-
frumvörp, frumvarp um skólakerfi og fræðsluskyldu, frumvarp
um fræðslu barna, frumvarp um gagnfræðanám og frumvarp
um menntaskóla. Var öllum frumvörpunum vísað til 2. umr. með
samhljóða atkvæðum.
Sigfús Sigurhjartarson, fram-
sögumaður menntamálanefndar,
rakti tildrögin að samningu frum
varpa þessara, skipun milliþinga-
nefndarinnar er hefur samið þau
og störf hen-nar. Hinn 9. okt. s.l.
sendi Brynjólfur Bjárnason
menntamálaráðherra menntamála
nefnd neðri deildar frumvörp
þessi með beiðni um að hún
flytti þau, og taldi meirihluti
nefndarin-nar sjálfsagt og skylt
að verða við þeim tilmælum.
Sigfús rakti síðan ýtarlega hið
fyrirhugaða skólakerfi og sagði
að lokum, að með þessum tillög-
um væri ekki að sínum dómi
gerð nein stórfelld bylting á
skólakerfi landsins, heldur væri
verið að staðfesta þróun sem orð
in væri, og möguleikar á fram-
haldandi þróun. Hér váeri haldið
áfram á sömu braut og mörkuð
væri af tveimur merkustu áföng-
unum í fræðslulöggjöf landsins,
Framh. á 7. síðu.