Þjóðviljinn - 16.05.1946, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 16. maí 1946.
-ÞJÓÐVILJINN
Ætla Bretar að
nota Afríkuaðferð
ir við Evrópulönd
VANDAMÁLIÐ um framtíð
Þýzkalands er eitt erfiðasta
úrlausnarefni friðarsamning-
anna. Sovéttímaritið „Nýir
tímar“ rœðir nýja hlið á þessu
máli í smágrein, sem nefnist
„Landfræðilegar uppgötvanir
í Rínarlöndum". Þar segir með
al annars:
REUTERSFREGN frá Herford, á
brezka hernámssvæðinu í
Þýzkalandi, segir að myndað-
ur hafi verið stjórnmálaflokk-
ur í Rinarlöndum með þá
stefnuskrá að breyta þessum
þýzku héruðum í brezkt sam-
veldisland.
FRÉTTASTOFAN skýrir frá þessu
sem sjálfsögðum hlut. Hún tel
Víðsjá Þjóðviljans 16. 5. ’46.
Jóhannes úr Kötlum:
„Þú heldur, að þjóðin geti ekki
/ | r íí
venð an þm
Þættir úr sögu íslenzkra styrkþega
Vinkona nnn.
Eins og kuhnugt er var ég
einn þeirra höfunda, sem af-
söluðu sér sínum liluta af úthlut
unarfé til skálda og listamanna
fyrir árið 1946. En jafnframt
ákvað ég fyrir mitt leyti að
ur borgarstjórann í Köln og ieyia ekki flutning né endur-
ritstjóra eins blaðs sósíaldemó prentun a verkum mínum að
krata sem helztu foringja hins siuui, öðrum en þeim, sem þá
þegar hafði verið samið um. °
Hlutaðeigendum til leiðbeining-
ar þótti mér rétt að birta um
nýja flokks. I fregninni segir
ennfremur, að við minnkun
matarskammtsins nýlega hafi
orðið straumur inn i þennan bctta yfirlýsingu, sem kom
nýja flokk, sem vill inngöngu
Rínarlanda í Bretaveldi.
ANNAR skilnaðarflokkur, segir
í sömu fregn, vill að vestur-
veldin hafi stjórn í Rínarlönd-
um og Köln, til að endurvekja
iðnaðinn þar. Sá flokkur virð-
ist studdur af áhrifamiklum
þýzkum iðjuhöldum, sem marg
ir hverjir eru nú í varðhaldi.
Vert er að benda á þá ein-
stöku hreinskilni, sem þessi
fréttaritari, sem sýnilega er
vel inni i málunum, sýnir.
EN þessi fregn skýrir það hvers
vegna viss brezk blöð eru að
dreifa furðusögum um „sovét-
stjórn" á hernámssvæði Sovét
ríkjanna í Þýzkalandi, þó út-
lendingar sem ferðazt hafa
nokkru síðar bæði í Ríkisútvarp
inu og Þjóðviljanum. Valtýr
Stefánsson lofaði einnig rúmi í
Morgunblaðinu, en því miður
hefur það einhvern veginn
gleymzt.
Ekki leið á löngu, þar til út-
gefendur og upplesarar urðu
varir þessarar ákvörðunar minn
ar og brá þeim ýmislega við.
Eitt virtist þeim þó sameigin-
legt: að skilja ekki livað ég var
að standa á rétti sínum.annar'Menntamálaráði, Kristni E.
en bara þessi eini: skáldið. ÍAndréssyni, er allra manna skel
Svona inngróin er arfhelgin I eggast liafði barizt fyrir veg og
á réttleysi þess í brjósti bók- rétti listmenningar í landinu,
menntaþjóðarinnar íslenzku. og Magnúsi Ásgeirssyni, einum
jþeiití smekkvísasta manni á bók
Fáein orð um fortiöina. jmenntir, sem vér eigum. En
Eins og menn muna, hafði <?kki treysti nefnd þessi sér til
Alþingi lengi vel sjálft með' neinnar gerhreytingar á fyrir-,
höndum úthlutun fjár til skálda komulagi úthlutunarinnar, held
listamanna. Var þá um
tvennt að ræða: Óbundna styrki
ur lagfærði aðeins hlut þeirra
manna, sem harðast höfðu verið
á 15. gr. fjárlaga og hefðbundna leiknir. Þó rættist draumur Jón-
óvinafagnað, sem uú var ko;n-
inn á daginn.
Enda þótt prófessor Hagalín
væri kjörinn formælandi klöfn-
ings þessa, sámkvæmt spak-
mæli, sem allir kunna, þá hefur
Kristmann Guðmundsson tjáð
mér það sjálfur, að bann hafi
haft meginforgöngu um undir-
búning hans. Bendir það óneii-
anlega til þess, að samtökum
íslenzkra rithöfunda standi vafa
söm gifta al' þein mönnurr:, sem
aðallega hafa auðgað bókmennt-
. i
ír vorar á framandi tungumál-
um.
Enn í dag hefur það ekki
komið opinherlega fram, hver
var hinn raunverulega ástæða
fyrir þessu óheppilega uppá-
tæki. Eg lel ekki það, sem pró-
fessor Hagalín hefur skrifað í
Alþýðublaðið urn „svarta aftur-
hahls. og harðstjórnar seppa“,
„gerzka bandrakka" o. s. 'Tv.
Slíkan málflutning er ekki íii
neins að bjóða Skrælingjttm,
jafnvel ekki Jónasi frá Hriflu,
J-.vað þá nokkurnveginn allsgáð-
iuu lslendingum.
styrki á 18. gr. Tilhögun þessi
byggðist eldd á neinu fræðilegu
mati og var því nokkuð handa-
hófskennd og persónulituð. A-
róður og ýmis annarleg sjónar-
mið riðu oft baggamuninn. En
asar frá Hriflu að nokkru þegar
í stað: Gunnar Gunnarsson
sagði sig úr Rithöfundafélaginu.
Astæðan hefur verið almenningi
ókunn fram á þennan dag.
Hinar nyju refsiaðgeröir.
Klofningsmenn stofnuðu þeg-
ar til nýrra samtaka, er nefnast
Félag íslenzkra rithöfunda. Ber-
sýnilegt var, að Alþingi myndi
Árið eftir gerðist fatt sögu- j leita nýrra ráða, þar sem félög-
lnin hafði þó einn höfuðkost: |legt, nema livað þá tók nefndin voru nú orðin tvö, enda
Þeir, sem komust á 18. gr. gátu
talizt nokkurnveginn öruggir
fyrir misvindi dægurmálanna.
En þetta öryggi þótti þjóð-
stjórninni frægu helzti viðsjár-
vert, er pólitískir andstæðingar
að fara. Þeir skildu að vísu, að áttu í hlut. Hún fékk því þess-
ég var að reyna að gera mig
eitthvað digran, fundu, að þetta
átti að vera einhverskonar ögr-
veggna til leiðar komið liaustið j
1939, að Alþingi skyldi veitaf
ákveðna fúlgu í þessu skyni, er
en þótti sem hún kænti Menntamálaráð atti síðan að út-
hluta. En formaður þess þá var
hinn eilífi fjandmaður lifandi
un,
mestan part niður á saklausum
og gátu ekki með nokkru móti
séð, hvernig slíkt mætti verða
■a„ I listama
mna, Jónas frá Hriflu.
þar um, beri einróma á móti mér eða öðrum að liði í sam-1 Hófust þegar ofsóknir gegn ein-
þessum tilbúningi. Blöðin bandi við styrkjamál okkar
ætla sér sýnilega að draga'skálda og listamanna.
athyglina frá ýmis konar j Loks bar svo til á mannfundi
bralli, sem fer fram í Vestur- einum, að gömul og góð vin-
Þýzkalandi. kona mín ávarpar mig og segir:
RAUNAR liggur þetta laumuspii ' „Þú heldur víst að þjóðin geti
opið fyrir. Það er engu líkara ekki verið án þín“. Ekki gafst
en stjórnendumir séu nýkomnjþarna ráðrúm til nánari útlist-
ir frá Suðvestur-Aíríku, eh;ana. Eg veit ekki einu sinni,
brezk blöð halda því fram að
Negrarnir þar geti ekki á heil
um sér tekið fyrir löngun til
að komast inn í brezka sam-
veldislandið Suður-Afriku.
SKYLDU þessir duglegu herrar
virkilega hugsa sér að draga
hið nýja Evrópukort með
sams konar aðferðum og þeir
eru vanir að viðhafa í Af-
riku?
ÞANNIG segir í greininni um
Rínarlöndin. Það er vitað, að
Bretar eru ekkert feimnir að
afla sér landa, — og það þó
Verkamannaflokksstjórn sé
livort konan liefur talað í gamni
eða alvöru, enda skiptir það
minnstu máli. Ilitt er aðalatriö-
ið, að J)arna liitti liún einmitt
naglann á höfitðið.
stökum rithöfundum, er lengi
ntunu varðveitast í sögunni sent
dænti upp á ítök fasismans liér
á landi á þeirri tíð. Vinditr nú
svo fram um hríð, að þrátt
fyrir linnulausa baráttu góðra
manna fékkst engu hér um þok-
að.
En eftir haustkostningar 1942
var andrúm Alþingis orðið nægi
lega breytt til þess, að hægt
væri að hnekkja ofurvaldi Jón-
asar frá Hrifltt í Menntainála-
ráði. En þá er hann sá sér þar
ttpp þann nýja hátt að verð- munu refttrnir hafa verið til þess
launa einstök verk, en sú ráða- skornir. I>að stóð þá heldur ekki
breyttni mæltist mjög misjafn- a þvi að kjósa pólitíska úthlut-
lega fyrir meðal félagsntanna. junarnefnd: Kristin E. Andrés-
' son fyrir SAsialistaflokkinn,
l>á var skrattanum skemml. J Stefán Jóh. Stefánsson fyrir Al-
Árið 1945 úthlutaði nefndin þýðuflokkinn, Þorkel Jóhannes-
styrktarfénu með svipuðum son fyrir Framsóknarflokkinn
hætti og árið áðttr. En þó gerð- og Þorstein Þorsteinsson fyrir
ust nú veður æ vályndari innan Sjálfstæðisflokkinn. Auðvelt var
félagsins og var öllum ljóst að að «eta sér til um, hvernig
leita þyrfti nýrra bragða, cf við fiömlu þjóðstjórnarkapparnir,
unandi samkomulag skyldi liald Stefán Jóhann og Þorsteinn
ast. -Þó brá mörgum í brún, sýslumaður, myndu beita ltinu
þegar prófessor Guðmundur n>’ia listdómaravaldi sínu. Um
Gíslason Hagalín kveður sér
hljóðs á einum fundi Rithöf-
undafélagsins og les þar upp
dr. Þorkel gat leikið meiri vafi,
— hann var fyrst og fremst sam
vizkusamur fræðimaður í sögu
Kona sú, er hér um ræðir ósigur búinn, greip hann til
er einhver sú indælasta mann-Jþess ráðs að leggja til að félags
eskja, sem ég hef þekkt. Svo! deildum Bandalags íslenzkra
vesalt barn eða svo farlama listainanna yrði sjáífum falin út
ckki til, að . hlutunin. Hér var vitánléga ekki
yfirlýsingu allmargra félags- Islands og þvi ekki líklegur til
manna, þar sem þeir segja sig ótíndra ltöðulsverka að ó-
úr lögum við hina aðra stéttar-1 rcýndu. En |)egar til kom, kaus
bræðttr sína — án nánari grein- hítnn að veifa þjóðstjórnarvend-
argerðar. Gengu þeir síðan af iuum nteð hinum, án þess að
fundi. Leitað var samkomulags.hirða um aðvörunarrödd sög-
þegar í stað að frumkvæði okk- unnar. Kristinn stóð einn uppi
ar, sem eftir sátum, en árang- °8 hætti loks að taka þátt í at*
urslaust. kvæðagreiðslu nefndarinnar.
. , Er nú ekki að orölengja það, að
rsu hafðt draumur Jonasar fra
af höfundum þeim, sem eftir
sátu í Rithöfundafélagi Islands,
gamalmenni er
henni finnist þjóðin með
nokkru móti geta verið án þess.
Allt sitt líf hefur hún barizt
eins og ljón fyrir rétti lítil-
magnans. Engum hefttr fundizt
sjálfsagðara að rísa gegn rang-
við völd. Nú alveg nýlega jslcitninni en einmitt henni. Ef
„keyptu“ Bretar sjálfstætt um venjulegan verkamann væri
ríki í Asíu, Sarawak, af furst- að ræðá, fyndist henni það blátt
anum, „eiganda“ þess, ogjáfram skylda lians að svara
gerðu að brezkri nýlendu. Það kauplækkunarskrúfu með verk-
gleymdist alveg að spyrja ibú- falli. Það er með öðrunt orðum
ana, hvort þeir hefðu heyrt ekki til sá aumingi á jörðunni,
um AtlanzhafsyLrlýsinguna sem lienni kæmi til hugar að
og. hugsjónina um „sjálfs- ávarpa þannig, hvorki í gainni
ákvörðunarrétt þjóðanna“. né alvöru, út af tilraun hans til
um neina hugarfarsbreytingu að
ræða, eins og í fljótu bragði gæti
sínzt, heldur eygði hin skyggna
undirhyggja lians þann mögu-
leika, að listámennirnir færu í
hár saman innbyrðis út af
fengnum og kynnu að startda
sundraðir að lokum.
Víkur nú sögttnni að Rithöf-
undafélagi Islands sérstaklega.
Það kaus sér þegar úthlutunar-
nefnd, sent aðrar bandalagsdeild
ir, og var hún skipttð þrem
mönnum: Barða Guðmundssyni,
er lengi hafði staðið einn gegn
Iíriflu rætzt að fullu, og það ein
mitt í hópi þeirra manna, sem
leinbeittast höfðu áður staðið
gcgn ofbeldi hans. Mælt er, að
þegar fregnin um þetta harst
gamla manninum til eyrna, hafi
liann sett upp þann saklausasta
svip, sem náttúran leyfir hon-
tim, og sagt: Já, ég var alltaf
hræddur um, að þetta myndi
fara svona!
var ellefu refsað tneð því nær
lll þús. króna*) lækkun sam-
tals, að vísu misntunandi strang
lega frá 100 og upp í 2000
krónur á mann. (Hér með er
þó talinn Óskar Aðalsteinn, sem
dæmdist til 700 króna typtunar,
að því er mælt er fyrir ein-
hvern ritdóm um sinn gamla
húsbónda, prófessor Hagalín.)
Eg var einn þeirra manna, sem AfUlr á raóti nara hækkunin til
var óánægður með ýmislegt af félagsmanna í klofningsfélaginu
gerðum úthlutunarnefndar 0g nýliða þvf nær 14 þús. krón-
meðal annars taldi ég verð- ^ urn samtals. Svo mikið lá við að
launaveitingar at þcssu fé næst.i koraa sektarfé okkar „kommún-
hæpna aðferð. En hitt var mérl__________________
jafnljóst, að þá ttrðu sukir að | *) Allar upphæðir í grein
vera miklar og vel rökstuddar, þessari eru tilfærðar án visi-
cf duga skyldu sent siðferðilcg- tölU.
gerræði Jónasar frá Hriflu í ur grundvöllur til að geru þann
Framhald á 7. síðuf